استحقاق شفاعت [2]
💠درنتیجه از روایات گذشته و اخراج برخی دسته ها از مستحقین شفاعت، معلوم شد شفاعت برای رفع عقاب فقط به مؤمنین تعلق میگیرد و ازآنجا که محسنین برای عذاب نشدن نیازی به شفاعت ندارند، مشخص است که این نوع شفاعت به مؤمنین گناهکار اختصاص دارد، حتی اگر هیچ حسنه ای نداشته باشند و بزرگترین واجبات الهی را ترک و مرتکب بزرگترین حرامها شوند. این معنا با صراحت در برخی روایات ذکرشده است: دستهای از روایات دلالت دارند که اگر مؤمنی هیچ حسنه ای هم نداشته باشد، به خاطر کوچکترین خیری که به یکی از شیعیان رسانده مورد شفاعت قرار میگیرد[12]. روایات فراوان دیگری هم نشانگر آن هستند که شفاعت مخصوص مؤمنینی است که مرتکب گناهان کبیره شده اند[13].
البته تأکید میشود گناه این افراد نباید از روی سرکشی و طغیان در بندگی باشد، بلکه باید صرفاً یک ضعف عملی محسوب شود، ازاین روست که امام سجاد علیه السلام در دعای ابوحمزه فرموده اند: إلهی لم أعصک حین عصیتک وأنا بربوبیتک جاحد، ولا بأمرک مستخف، ولا لعقوبتک متعرض، ولا بوعیدک متهاون، ولکن خطیئة عرضت، وسولت لی نفسی، وغلبنی هوای، وأعاننی علیها شقوتی، وغرنی سترک المرخی علی فَقَدْ عَصَیتُک وَخالَفْتُک بِجُهْدی
اما روایت مشهوری که از امام صادق علیه السلام نقل شده و ایشان سبک شمارنده نماز را محروم از شفاعت خویش دانسته اند[14] با روایاتی که دلالت دارند حضرت رسول صلی الله علیه و آله شفاعت خود را برای افرادی از امت خود که اهل گناه کبیره هستند ذخیره کرده است تعارض ظاهری دارد، در مورد حل این تعارض چند احتمال مطرح است:
۱. مراد از سبک شمارنده نماز، کسی است که از روی عناد و لجاجت در مقابل خداوند ایستاده و صرفاً یک ضعف عملی نداشته است. این احتمال با توجه به خطر غلو و اباحه گری در میان شیعیان، احتمالی قوی محسوب میشود.
۲. مجلسی اول احتمال دادهاند مراد از عدم استحقاق شفاعت این است که بدون در نظر گرفتن رحمت پروردگار او مستحق شفاعت نیست، اما با در نظر گرفتن آن رحمت ویژه الهی در روز قیامت، شفاعت شامل حالش خواهد شد[15].
این احتمال قوی به نظر نمیرسد چون شفاعت بدون در نظر گرفتن رحمت الهی بیمعناست، همانگونه که برخی روایات به این مطلب اشاره دارند[16].
۳. احتمال دیگر آن است که شفاعت رسول خدا صلی الله علیه و آله شامل این مورد خاص نشود و در حقیقت این روایت شفاعت عام ایشان را تخصیص بزند.
مجلسی اول این احتمال را با توجه به گستره رحمت الهی مناسب نمیداند[17].
۴. احتمال دارد شفاعت رسول خدا صلی الله علیه و آله مخصوص آخرین مرحله از قیامت باشد یا مانع از خلود در جهنم شود و شفاعت مدنظر حضرت صادق علیه السلام، شفاعتی باشد که مانع از ورود در آتش جهنم است. این احتمال با اطلاق کلام حضرت و استفاده ایشان از لفظ مضارع برای نفی شفاعت که سبب تأکید در کلام میشود سازگار نیست.
۵. این احتمال هم وجود دارد که حضرت صادق علیه السلام خبر از عدم وقوع فعلی شفاعت برای چنین شخصی داده اند؛ درحالیکه روایات دال بر مقام شفاعت رسول خدا صلی الله علیه و آله صرفاً اثبات چنین مقامی برای ایشان است و دلالتی بر وقوع فعلی آن برای همه گناهکاران ندارد.
این احتمال هم با توجه به اینکه در برخی روایات تصریح شده که جز شاک و کافر و منافق شامل شفاعت نمیشوند[18] صحیح به نظر نمیرسد.
📚 منابع:
[1] المحاسن، ج ۱، ص ۱۸۴/ تفسیر العیاشی، ج ۲، ص ۳۱۴/ تفسیر القمی، ج ۲، ص ۲۰۲
[2] التوحید، ج ۱، ص ۴۰۷
[3] تفسیر نمونه، ذیل آیه ۴۸ سوره بقره
[4] المیزان، ج ۱، ص ۱۶۹
[5] بحار الانوار، ج ۸، ص ۳۶
[6] کافی، ج ۸، ص ۱۰۱/محاسن ج ۱ ص ۱۸۶
[7] کافی، ج ۲، ص ۲۳۲
[8] التوحید، ج ۱، ص ۴۰۷
[9] امالی طوسی، ج ۱، ص ۳۶۶
[10] بحارالانوار، ج ۱، ص ۵۸
[11] بحارالانوار، ج ۸، ص ۳۷/ همان، ج ۸، ص ۴۰
[12] کافی، ج ۸، ص ۱۰۱/ بحار الانوار، ج ۸، ص ۴۴
[13] من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۵۷۴
[14] من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۰۶
[15] لوامع صاحبقرانی، ج ۳، ص ۷۸
[16] بحارالانوار، ج ۸، ص ۴۴
[17] لوامع صاحبقرانی، ج ۳، ص ۷۸
[18] بحارالانوار، ج ۸، ص ۵۱
📎لینک دعوت به کانال اندیشکده مستعدان
https://eitaa.com/joinchat/1079706013Ceed9a368e3
❇️ عضو کانال اندیشکده مستعدان شوید