🧐
تفاوت موضوع مالکیت داده و اطلاعات با مالکیت معنوی چیست؟
یکی از عناوین پر چالش در زمان کنونی، عنوان مالکیت معنوی است که با تعابیری چون مالکیت فکری، صنعتی یا هنری نیز از آن یاد میشود. ممکن است توهم شود که تفاوتی میان مالکیت داده و اطلاعات و مالکیت معنوی وجود ندارد؛ برای توضیح باید اصطلاح مالکیت معنوی بررسی و سپس با مالکیت داده و اطلاعات مقایسه شود.
مالکیت معنوی اصطلاحی است که امروزه در مسائل حقوقی جایگاه ویژهای دارد و هر کشوری به ناچار برای حمایت از صاحبان آثار، قوانینی را در ارتباط با مالکیت معنوی وضع کرده و بدین جهت در فقه معاصر نیز این عنوان مطرح شده است.
از نظر لغوی این واژه معادل intellectual property است، intellectual در فرهنگ انگلیسی صفت است و به معنای خردمندانه و آنچه به توانایی تفکر، به ویژههای ایدههای پیچیده مربوط میشود به کار برده شده است. property نیز اسم و به معنای شی یا اشیائی است که به کسی تعلق دارد.
موضوع مالکیت معنوی پس از انقلاب صنعتی بیشتر و جدّیتر مطرح شد و دربارۀ طرحهای صنعتی، ادبی و هنری به کار میرود. با گذشت زمان، در معاهدههای جدید مصادیق دیگری نیز به آن اضافی شدند که حمایت از بخش زیادی از دادهها را شامل میشود؛ از این رو برخی محققان نیز مالکیت معنوی را محدود به طرحهای صنعتی و هنری ندانستهاند[۱]. از نظر فقهی نیز گر چه بیشتر فقهاء آن را ناظر به طرحهای صنعتی و آثار ادبی مطرح کردهاند؛ امّا ظاهر تعابیر برخی آن است که مسئله را شامل هر تولیدی دانستهاند[۲]و آنها که فقط درباره موارد خاص فتوا دادهاند نیز جهتش آن بوده که مسئله جزو مسائل مستحدثه است و آنها طبق موضوع روز حکم مسئله را بیان کردهاند؛ حتی برخی از ادله فقهاء برای اثبات یا نفی مالکیت معنوی، هر شی نامحسوس که فرد یا افرادی دارای آن شوند را شامل میشود، اگر چه حاصل تلاش فکری هم نباشد. در مقابل برخی تعیین چنین گسترهای برای مالکیت فکری را به جهت تفاوت مبانی حقوقی نمیپسندند[۳]؛ بلکه تصریح دارند که فقهاء برداشت متفاوتی از مالکیت فکری داشتهاند و پیش فرض مالکیت فکری در زادگاه خود یعنی غرب، آن است که دانش قابل ملکیت نیست؛ از همین رو نظامهای حقوقی غرب به تعیین حقوق اشخاص مختلف در این زمینه پرداختهاند و نه تعیین مالک[۴]. لازم به ذکر است هنوز قوانین مالکیت فکری در جهان[۵] و ایران[۶] شامل تمام دادهها نیست. علاوه بر آن که دادهها حاصل تلاش فکری نیستند و نمیتوان همه ادله اثبات مالکیت معنوی را شامل آن دانست. به هر تقدیر،
بسته به تعریف مالکیت معنوی، موضوع مالکیت داده و اطلاعات یا بحثی کاملا مستقل از مالکیت معنوی است یا اینکه تنها در مواردی با آن مشترک است؛ در نتیجه اگر چه این دو مسئله در مواردی به یکدیگر مربوط هستند؛ اما نباید آنها را منطبق با هم قلمداد نمود.
📚 منابع:
[۱] حلیمی، عمران، مبانی فقهی و حقوقی مالکیت معنوی از نگاه مذاهب، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره 16، ص 63
[۲] مدرسی طباطبایی، فقه و حقوق اعتبارات مالی، ص9
[۳] حکمت نیا، مبانی مالکیت فکری، 32
[۴] حکمت نیا، پرسش شفاهی از ایشان، تیر ماه 1402
[۵] انصاری، حقوق دادهها و هوش مصنوعی، ص 210
[۶] زند، حمایت از دادهها در حقوق موضوعه ایران، ص 91؛ انصاری، مطالعه تطبیقی حمایت از دادههای شخصی در اروپا،آمریکا، چین و ایران، ص ۲۵۴)
📎لینک اطلاع از نشست "مالکیت داده از منظر فقه امامیه"
https://eitaa.com/mstdnjthd/309
❇️ عضو کانال
اندیشکده مستعدان شوید