من همراه سلمان در زیر درختی بودیم و سلمان شاخه خشکی از آن درخت کند و حرکتش داد تا برگهای آن ریخت، آنگاه گفت: «ای اباعثمان از من نمیپرسی چرا این کار را کردم؟». علتش را پرسیدم. سلمان در جواب گفت: «به همینگونه من با رسولخدا9 زیر درختی بودم و آن حضرت شاخه خشکی را از درخت کند و تکان داد تا برگهایش ریخت. سپس به من فرمود: ای سلمان، از من نمیپرسی چرا این کار را کردی؟ و چون من علت آن را سؤال کردم، فرمود: هنگامی که شخص مسلمان وضوی خود را به خوبی گرفت و نمازهای پنجگانه را به جای آورد، گناهانش میریزد؛ چنانچه این برگها بر روی زمین ریخت و سپس آیه فوق را قرائت فرمود».[19]
البته آمرزش گناهان مرتبط با حقالناس، وابسته به رضایت صاحبان است. اهمیت حقالناس به اندازهای است که فقها در تزاحم نماز با حقالناس نوشتهاند: «اگر در وسعت وقت مشغول نماز باشد و طلبکار، طلب خود را از او مطالبه کند، چنانچه بتواند در بین نماز طلب او را بدهد، باید در همان حال بپردازد و اگر بدون شکستن نماز، دادن طلب او ممکن نیست، باید نماز را بشکند و طلب او را بدهد، بعد نماز را بخواند».[20]
۴. آرامش
یکی از آثار نماز، آرامش روح و روان است. بهترین راه آرامش، توجه به مالکیت الهی و یاد قیامت است. قرآن کریم پس از مژده به صابران، در وصف آنها میفرماید: «آنها کسانی هستند که به هنگام رویارویی با ناملایمات میگویند: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ؛[21] ما مملوک خداییم و به سوی او باز میگردیم» این مسأله، نهایت آرامش برای آنهاست؛ زیرا فردی که خود و همه وابستگانش را در ملکیت خدا میداند، از اینکه مالک اصلی آنچه را به او بخشیده، باز پس گرفته است؛ دچار نگرانی نمیشود؛ زیرا ایمان دارد که مالک هستی حق دارد هر گونه مایل است در ملکاش تصرف کند. نمازگزار در نیایش خود با خداوند هر دو جهت را یادآور میشود؛ یعنی با جمله «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ»[22] به مالکیت و ربوبیت مطلقه خداوند به همه جهانیان اعتراف میکند و در آیه «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ»[23] قیامت را یادآور میشود.
گاه اضطرابها، ناشی از بلاها یا هجوم دشمنان است که نمازگزار با استعانت از خداوند در جمله «اِیّاکَ نَعبُدُ وَایّاکَ نَستَعین» روح خویش را با قدرت لایزال هستی پیوند میدهد و با امید به یاری و کمک او جان خویش را تسلی میبخشد. گاه نیز وحشت و هراس از مرگ و احساس نیستی و نابودی، موجب اضطراب میشود، ولی نمازگزار واقعی از این احساس به دور است؛ زیرا در نماز با گفتن جمله «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» سرای جاویدان آخرت را یادآور میشود و با تکرار رحمت الهی در فراز «الرّحمن الرّحیم»، امید به فضل پروردگار را توشه و زاد راه خود در این سفر قرار میدهد. پیشینه تاریک و سابقه بزهکاری، از عوامل دیگر دلهره و پریشانی است که فرهنگ نماز در این گرفتاری نیز یار و همراه انسان است. نمازگزار با توبه واقعی و جبران حقالناس میتواند خود را زیر چتر رحمت واسعه الهی و آمرزش خداوند قرار دهد؛ همان رحمت که در سوره هود فلسفه آفرینش انسانها قرار گرفته است.[24]
5. بهشت
قرآن کریم برای مؤمنان رستگار صفاتی ذکر نموده است که دو صفت از آنها درباره نمازگزارانی است که افزون بر خشوع در نماز، بر انجام درست آن مراقبت میکنند و در پاداش آنها میفرماید: «الَّذینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فیها خالِدُونَ؛[25] آنها بهشت برین را ارث میبرند و جاودانه در آن خواهند ماند». چنانکه در آیهای دیگر مداومت بر انجام نماز و مواظبت بر آن را در کنار صفاتی همانند پاکدامنی و امانتداری، موجب بهرهمندی از زندگی باکرامت در باغهای بهشتی قرار داده است.[26]