ب. آثار اجتماعی
یکی از ویژگیهای احکام عبادی در دین مبین اسلام، هماهنگی آنها با تکالیف اجتماعی است. تشریع نماز به جماعت، بیانگر این است که نماز که در صدر عبادات است؛ با حضور اجتماعی همآغوش و همراه است. به دلیل همین رابطه وثیق نماز با تکالیف اجتماعی است که قرآن به مسلمانان تعلیم میدهد در صحنه نبرد نیز نماز را با کیفیت خاص خود انجام دهند؛ در حالی که سلاح و ابزار دفاعی را به همراه داشته باشند[27] و همراه فرمان به نماز، امر به معروف، نهی از منکر و صبر را یادآور میشود.[28] در راستای همین نظام هماهنگ است که بعد از انجام نماز جمعه، به متفرق شدن مردم در زمین و مشغول شدن به کارهای روزانه برای به دست آوردن فضل خداوند توصیه نموده است و منظور از طلب فضل الهی بعد از نماز جمعه در گستره عام خویش میتواند کسب روزی، عیادت مریض، تلاش در برآوردن حاجت مسلمان، دیدار برادران دینی، حضور در مجلس علم و مانند آن بوده باشد.[29]
1. استقامت
امام صادق(علیه السلام) فرموده است: «هر وقت امری و پیشامدی، امام علی(علیه السلام) را به وحشت میانداخت، بر میخاست و به نماز میایستاد و میفرمود: اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ؛ از صبر و نماز کمک بگیرید».[30] همچنین در روایت دیگری فرموده است:
مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیاَأَنْ یتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَیرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ یَدْعُو اللَّهَ فِیهِمَا أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ؛[31] برای شما چه مانعی است هنگامی که با غمی از غمهای دنیا روبهرو میشوید، وضو بگیرید به مسجد بروید، دو رکعت نماز بخوانید و در آن دعا کنید؟ آیا نشنیدهاید خداوند دستور داده است از صبر و نماز استعانت جویید.
۲. اتحاد
نماز، جلوه زیبای همبستگی صفوف مؤمنان است. نمازگزار در قرائت سوره حمد، مؤمنان را در کنار خویش میبیند و در نیایش با خدای یکتا میگوید تنها تو را میپرستیم و تنها از تو یاری میجوییم. ما را به راه راست هدایت کن[32] و در پایان نماز به همه بندگان صالح سلام میفرستد[33] تا به این وسیله ارادت قلبی خود را تقدیم آنان کند؛ این در حالی است که به نماز جماعت تأکید فراوان شده و در هر جمعه، به نماز جمعه دعوت شده است که یکی از فلسفههای آن افزون بر اظهار بندگی، اتحاد برای انجام کارهای نیک است. امام رضا(علیه السلام) در فلسفه نماز جماعت فرموده است: «در سایه جماعت و حضور مردم در کنار یکدیگر، مساعدت بر نیکی و تقوا و منزجر شدن از بسیاری از معاصی خداوند تحقق مییابد».[34]
۳. آثار سیاسی
یکی از مسائل مهمی که برای هر مسلمان لازم است، شناخت جامعه، فرصتها، تهدیدها و سیاستهای جهانی است؛ زیرا به فرموده امام صادق(علیه السلام) اشتباهات، بر فرد آگاه به زمان خویش هجوم نمیآورد.[35] یکی از آثار نماز که در نماز جمعه و خطبههای آن جلوه زیبایی یافته است، آگاهی مؤمنان به این مسائل است. البته نماز جمعه در گستره مختلف خود بحثی مستقل لازم دارد، ولی در این باره تنها حدیث امام رضا(علیه السلام) را یادآور میشویم که فرمود:
خطبه نماز جمعه به این جهت است که نماز جمعه، محل اجتماع همگان است و خدا خواسته است تا امام وسیله و فرصتی برای اندرز دادن به مردم و برانگیختن آنان به اطاعت و بیم دادن از معصیت در اختیار داشته باشد و نیز آنها را از آنچه مصلحت دین و دنیایشان است، آگاه سازد و اخبار و حوادث مهمی که از نقاط مختلف به او میرسد و در سود و زیان و سرنوشت آنها مؤثر است، به اطلاعشان برساند.[36]
نگارنده: حجتالاسلام والمسلمین عباس کوثری
https://www.balagh.ir/content/14388