💠 مقالهای راجع به کتاب مسند زید نوشتهام که گزارش آن را در دایره المعارف بزرگ اسلامی ذیل عنوان ابوخالد واسطی میتوانید بخوانید[۲]. در این مقاله سعی کردم پنج نسخه را که بین زیدیه به روایت ابوخالد واسطی رواج داشته معرفی کنم و در نهایت نتیجه بگیرم که نسخهای که الآن به عنوان مسند زید وجود دارد چه نسبتی با پنج نسخهای دارد که بین زیدیه رواج داشته است. بعضی از این نسخهها بین امامیه کاملاً رواج داشتهاند و امامیه از آنها استفاده میکردهاند.
💢 برای دیگر آثار زید که اهمیت هیچکدام به اندازه ی این کتاب نیست، میتوانید به کتاب فؤاد سزگین مراجعه کنید.
✅ ۲. آثار احمد بن محمد بن عیسی بن زید
💠 نفر بعدی که در حوزه ی حدیث زیدیه، اهمیت خیلی زیادی دارد نتیجهی زید، فردی به نام احمد بن محمد بن عیسی بن زید است، که با حدود ۶۰ سال فاصله از زید زندگی میکرده است. او مجموعهای از احادیث داشته که آنها را به صورت شفاهی برای یکی از شاگردانش القا کرده و او آن مجموعهی احادیث را گردآوری کرده است. نام این شاگرد علی بن منصور مرادی است. مجموعه احادیث املایی احمد بن محمد بن عیسی بن زید که حجم قابل ملاحظهای هم داشته، در مجموعهای تحت عنوان «رأب الصدع» چاپ شده است. این اسم از خود احمد بن محمد بن عیسی بن زید یا حتی علی بن منصور مرادی نیست و در قرنهای بعد این اسمگذاری صورت گرفته است. این کتاب به تعبیر دیگری شکل تنظیمیافتهی امالی حدیث احمد بن محمد بن عیسی بن زید است[۳].
✅ ۳. آثار ابوعبدالله علوی
💠 اگر جلوتر بیاییم و به قرن چهارم برسیم، شماری از محدثین زیدی را داریم که آثار حدیثی داشتهاند. یکی از آنها ابوعبدالله علوی است که معاصر شیخ مفید است. این شخصیت که حاجی نوری نیز گاهی در مستدرک الوسائل از آثارش یاد میکند، از زیدیهایی است که خیلی به شیعه ی امامیه نزدیک است و برای حاجی نوری این تصور بوجود آمد که امامی است. خوشبختانه الآن آثار متعددی از ابو عبدالله علوی برجای مانده است. بعضی از این آثار متعدد مثل: الکافی فی الفقه در موضوع فقه است، اما بعضی از آنها کاملاً حدیثی است. از جمله آثار حدیثی که از ابوعبد الله علوی باقیمانده و چ اپ شده، کتابی به نام «الأذان بِحَی علی خیر العمل» است. او در این کتاب مجموعهای از احادیثی را جمعآوری کرده که در آنها امر شده که در اذان باید «حی علی خیر العمل» گفته شود که باز قرابتی با شیعه ی امامیه است و حاجی نوری نیز بیشتر فریب همین را خورده یعنی تصور کرده که ایشان حتماً شیعه ی امامی است! در حالی که بین زیدیه هم، قول مشهور اذان دارای «حی علی خیر العمل» است.
💠کتاب حدیثی دیگری از ابوعبدالله علوی چاپ شده به نام «فضل الکوفه» و در آن مجموعهای از احادیث در فضیلت کوفه و زیارت امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمده است. علاوه بر این دو کتاب، چند اثر کوچک حدیثی دیگر هم از ابوعبدالله علوی وجود دارد که به چاپ نرسیده و به صورت نسخه ی خطی در کتابخانههای مختلف وجود دارد.
✅ ۴. آثار یحیی بن حسین ابوطالب
💠 باز در قرن چهارم، از دیگر شخصیتهایی که معاصر شیخ مفید است و در زمینه ی حدیث آثاری دارد، شخصیتی به نام یحیی بن حسین ابوطالب هارونی است. وقتی مقدمه ی تهذیب را بررسی میکردیم از ابوالحسین هارونی نام بردیم که برادر همین ابوطالب هارونی است. اینها هر دو از ائمه ی زیدیه در طبرستان هستند. ابوطالب هارونی مجموعهای از احادیث دارد که معروف به «امالی ابیطالب» است، ولی این کتاب، با این نام چاپ نشده است. این کتاب را یکی از علمای زیدیه در قرنهای بعدی مرتب کرده ـ چون کتاب ترتیب نداشته استـ و اسم آن را «تیسیر المطالب من امالی ابی طالب» گذاشته است. ایشان چیزی به این کتاب کم و زیاد نکرده، بلکه از نظر موضوعی آن را مرتب کرده است و الآن نیز به کوشش آقای محمد باقر محمودی در بیروت به چاپ رسیده است. این کتاب یکی از مهمترین کتابهای حدیثی زیدیه است و در آن مقدار زیادی از کلمات امیرالمؤمنین(علیه السلام) نقل شده است و البته اقدم بر نهج البلاغه است و از لحاظ سندی کتابِ مسند است و سلسله سند کامل دارد. خیلی از خطبهها و کلمات قصاری که در نهج البلاغه وجود دارند، در امالی ابوطالب با سلسله سند کامل ذکر شدهاند. فاصله ی آن کتاب هم از سید رضی کم است، بنابراین یکی از متون حدیثی است که در بحث اسناد نهج البلاغه قابل توجه است، پس از این نظر برای امامیه کتاب خیلی مهمی است.