سوال ۱۳۰ ❌ شبهه: گفتم امام جعفر صادق كه بود؟ گفت: بنيانگذار فقه شيعه و از عالم ترين امامان شيعه. گفتم خب اگر ايشان خیلی علم داشته اند، آيا كتابی كه نگارش ايشان باشد و ميزان علم وی را آشكار سازد موجود هست؟ گفت: نه، خودشان كتابی ننوشته اند، ولی بيش از شش هزار دانشجو داشته اند. گفتم پس چرا كتابی ننوشته اند؟ از ارسطو كه بيش از دو هزار سال پيش می زيسته كتاب ارغنون، و از افلاطون كتاب ١٢جلدی جمهوريت به جا مانده كه ميزان علم آنها را آشكار می سازد. چطور در مورد ايشان اينگونه نيست؟ گفت: خلفای ظالم وقت اجازه ی نگارش به ايشان نمی داده اند. گفتم پس با اين جو اختناق چگونه شش هزار دانشجو داشته اند؟ گفت: نمی دانم، ولی از ايشان احاديث بسياری به جا مانده است. گفتم در كجا آمده؟ گفت: در كتاب بحارالانوار مجلسی و چند كتاب ديگر. گفتم مجلسی در چه قرنی می زيسته؟ گفت: حدودا ٤ قرن پيش. گفتم او از كجا به علم اين امام رسيد، در حالی كه حدود ٩ قرن بينشان فاصله بوده و كتابی از امام هم در دسترس نبوده؟ گفت: زياد كنجكاوی نكن. ✅ پاسخ: 🔵 صرف نظر از اشتباهات متنی در این شبهه، باید دانست که تنها راه کشف میزان علم یک فرد نگارش کتاب نیست، بلکه میزان دانش افراد را می‌توان از طرق دیگر مانند پرورش شاگردان و نیز دانشی که به طور شفاهی به نسل های بعدی منتقل شده شناسایی کرد و چه بسا این روشها مؤثرتر باشد، چون درباره کتاب، ممکن است گفته شود دیگری نوشته و به دروغ به امام صادق علیه‌السلام نسبت داده‌اند. 🔵 با این مقدمه یادآوری می‌شود که اولاً؛ برخی از کتاب‌های نام برده شده مانند "ارغنون" این طور نیست که مانند کتاب های امروزی توسط ارسطو به نگارش در آمده باشد، بلکه نوشته‌های پراکنده‌ای از وی بوده که توسط شاگردانش جمع‌آوری شده است. ثانیاً؛ برخی از پژوهشگران حدود ۲۴ كتاب به امام علیه السلام نسبت می‌دهند مانند «رسالة فی علم الصناعة و الحجر المكرم» که فردی آلمانی به نام «دكترروسكا» در سال ۱۹۲۴ میلادی آن را به زبان آلمانی ترجمه و تحت عنوان «جعفر صادق امام شیعیان، كیمیاگر عربی» در هایدبرگ به چاپ رسانده است. ثالثاً؛ امام صادق علیه السلام شاگردانی داشته که بعضاً پدر علوم جدید محسوب می‌شوند مانند جابر بن حیان که پدر علم شیمی است و به تصریح خودش از شاگردان امام صادق علیه السلام بوده است. (فهرست ابن ندیم ص۴۲۰) 🔵 امام به شاگردان خود مطالبی آموزش داده که نشانگر احاطه حضرت بر زیست شناسی، انسان شناسی، نجوم و ... می باشد مانند آنچه مفضل بن عمر جمع آوری کرده و امروز در کتابی تحت عنوان «توحید مفضل» چاپ شده است. 🔵 از امام صادق علیه‌السلام دانش فقه یادگار مانده که برخی آموزه‌های حقوقی و جزایی آن قرن‌ها بعد در بشر تثبیت شد مانند اصل برائت، اصل قانونی بودن جرم و مجازات، قاعده عدم عطف قانون بماسبق و... 🔵 از اینها گذشته و از تمام تعاریف بزرگان مذاهب گوناگون از امام صادق علیه السلام که بگذریم، اساساً علم و فضیلت اصلی امام صادق و بقیه پیشوایان شیعه، علم قرآن است که موجب سعادت اخروی و جاودانه انسان می‌شود؛ اما چون سطح درک افرادی مانند شبهه افکن فوق، در این حد نیست و تنها علوم مادی را علم می‌دانند، به این نکته بسنده می‌شود که طبق آیه ۴۰ سوره نمل: «کسی که قطره‌ای از علم قرآن را داشته باشد می‌تواند تخت بزرگی را در یک چشم بر هم زدن از یمن به فلسطین منتقل کند. این در حالی است که ائمه‌ی اطهار علیهم السلام عالِم به همه‌ی اسرار قرآنند». همچنین طبق روایات، تمام علوم بشر تا زمان ظهور، در برابر علمی که امام زمان علیه السلام برای بشریت به ارمغان می آورد دو بیست و هفتم (کمتر از ده درصد) است. (مختصر البصائر، ص ۳۲۰) 🔵 اما اینکه گفته شده احادیث امام صادق علیه‌السلام در کتاب‌هایی با فاصله ۹ قرنی به دست ما رسیده، یک ادعای جاهلانه یا مغرضانه است. احادیث ایشان ابتدا در کتاب‌هایی با قدمت بیش از هزار و صد سال و بیشتر ثبت شده (مانند کتاب کافی) که همه‌ی آن‌ها "سند متصل" تا خود زمان امام صادق علیه‌السلام دارد. (سند متصل یعنی می‌دانیم چه کسانی به طور کتبی یا شفاهی حدیث را به نسل های بعدی منتقل کرده اند و خصوصیات فردی آنها از نظر صداقت، عدالت، مذهب و... چگونه بوده است). 🔵 کتاب بحارالانوار و تمام کتاب‌های قرون بعد، احادیث کتاب های قدیمی مانند کافی را صرفاً بازنویسی کرده و با نظم و فصل بندی جدیدی عرضه کرده‌اند نه اینکه مستقیماً احادیث را به امام صادق علیه‌السلام و آن هم پس از ۱۰۰۰ سال نسبت دهند. ✍️ حجت الاسلام دکتر قربانی مقدم 💡@p_eteghaadi