در تاریخ، موارد متعدّدی از بلاها و بیماریهای فراگیر به ثبت رسیده و حتّی برخی دست به تألیف کتاب مستقل دراینباره زدهاند، مانند هشام بن محمد بن سائب کلبی که کتاب «الطاعون فی العرب» را نوشت. (1) مطمئناً اینگونه بلاها واکنشها و تأثیرات فراوانی بر جای میگذاشته؛ امّا جزئیات اینگونه مسائل، در منابع تاریخی ثبتنشده است. این مسئله، ناشی از غلبۀ نگاه سیاسی به تاریخنگاری است که باعث میشد تاریخنگاران، بیشتر به ثبت حوادثی بپردازند که به زندگی حاکمان و روابط قدرت معطوف بوده و از توجّه به مسائل اجتماعی و فرهنگی و مانند آن، غفلت کنند. بااینحال، از لابهلای گزارشهای تاریخی و منابع پزشکی و مانند آن، میتوان اطلاعاتی دراینباره به دست آورد.
تا جایی که بررسی کردیم، به سندی دست نیافتیم که تصریح کند در دوران حضور ائمه (علیهمالسلام) براثر بیماریهای مسری، تجمعاتی مانند نماز جمعه و جماعت مساجد و مراقد تعطیلشده باشند. پس با صرفنظر از برخی اشارات اندک ـ که در ادامه خواهیم گفت ـ، به نظر میرسد که منع مردم از حضور در مساجد و مراقد برای مقابله با یک بیماری واگیر، پدیدۀ نادری بوده و این شاید، ریشه در نوع نگاه مردم به اینگونه بیماریها داشته باشد که گاه با پندارهای خرافی آمیخته بوده است. دراینباره، توجّه به تاریخ پزشکی بیماریهای فراگیری مانند وبا و طاعون، سودمند است. برای نمونه، در منابع طبّ سنّتی، موقعیت ستارگان و سیارات، وضعیت جوّی منطقه از جهت غلظت و رطوبت هوا، تعفّن هوا و استعداد بدنی افراد، در پیدایش بیماری طاعون مؤثر دانسته شده و حتّی ترس و وهم و خوف را نیز از اسباب سرایت آن میدانستند. (2) طبیعی است که چنین نگرشهایی، در شیوۀ مقابله با بیماری نیز تأثیر داشته است؛ و حتّی با اعتقاد به اثرگذاری ترس و وهم، نهتنها انگیزهای برای تعطیلی مساجد و مراقد ایجاد نمیشود، بلکه میل به حضور در اینگونه اماکن افزایش نیز مییابد.
مطالعات متعدّد صورت گرفته دراینباره نشان میدهد که پزشکان مسلمان از دیرباز، به مُسری بودن این بیماریها اذعان داشتهاند؛ ولی در روشهای درمانی که در منابع طبّ سنّتی ثبتشده است، اشارهای به قطع ارتباط با افراد مبتلا از طریق تعطیلی مساجد و مانند آن به چشم نمیخورد. البتّه ترک سرزمینی که دچار طاعون شده، در منابع طبّی قدیم سفارش شده (3) و در روایات اسلامی نیز توصیه به ترک مناطق آلوده وجود دارد؛ (4) ولی این غیر از تعطیلی مساجد و مراکز مذهبی است.
📚پینوشتها:
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، انتشارت جامعۀ مدرسین، 1407 ق، ص 435.
ر.ک: فرزانه زارع و دیگران، «طاعون در طبّ سنّتی ایران و طبّ نوین»، فصلنامۀ تاریخ پزشکی، سال نهم شماره ۳۲ (پاییز ۱۳۹۶)؛ امیرمحمد جلادت و احسان مصطفوی، «تشخیص، درمان و گزارشهای همهگیریهای طاعون در دوران تمدّن اسلامی»، مجلۀ طبّ سنتی اسلام و ایران، دوره 8، شماره 2 - (تابستان 1396).
امیرمحمد جلادت و احسان مصطفوی، همانجا، (به نقل از: زکریای رازی در المنصوری فی الطبّ).
برای نمونه، ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1365 ش، ج 8، ص 108؛ حرّ عاملی، وسائلالشیعة، قم، آل البیت، 1409 ق، ج 2، ص 429.
🔰
@p_eteghadi 🔰