"فعالیت ذهنی"؛ چیستی و چرایی
با رویکرد فعال‌سازی ذهن در فرآیند آموزش و فراگیری سطح یک حوزه علمیه خراسان
✍️سهم تفکر از نظام آموزشی حوزه
تحقیق به معنای کشف رابطه است و در مدارس سطح یک حوزه علمیه هرگونه طرحی بایستی متناسب با اقتضائات آموزشی و پژوهشیِ سطح یک و در راستای عمق بخشی به آموزش‌ها در عرصه‌های متنوع علوم اسلامی، تدوین و اجرا شود.
بنابراین مهمترین عنصر در عرصه پژوهش، اطلاعات علمی در عرصه علوم اسلامی و عمق فهم پژوهشگر نسبت به موضوع تحقیق است؛ همان چیزی که به تعبیر رهبری "مایه" کار است و "بی مایه فتیر است".
"مایه علمی" در فرآیند آموزشِ فعال و خلاق حاصل می‌شود و مهمترین عنصر در چنین آموزشی عنصر "تفکر" است.
هرچند طالب علم به هنگام فراگیری علم در کلاس، هنگام مطالعه کتاب و هنگام مباحثه، از تفکر می‌تواند جدا نباشد، اما تفکر در فرآیند آموزش، زمانی به حقیقت معنای لغوی و اصطلاحی خود نزدیک می‌شود که طالب علم هیچ ابزار کمکی‌ای برای تفکر نداشته باشد.
در تمام موارد پیش‌گفته ابزار کمکی وجود دارد؛ در کلاس "استاد"، در مطالعه "کتاب"، در مباحثه "هم‌مباحث" و احیانا "ناظر بحث" و حتی به هنگام پژوهش و تحقیق کلاسی نیز انواع "ابزار پژوهشی" و "منابع" در دسترس طالب علم هست!
آری در امتحان خیر، هیچ ابزار کمکی‌ای وجود ندارد و طالب علم باید خودش بدون کمک هیچ ابزاری به سوالات پاسخ دهد، هرچند که هر "پرسش"، خودش اطلاعات محسوب می‌شود و نقطه شروعی برای تفکر...، اما با ارفاق می‌پذیریم که امتحان تنها فرصت نظام آموزشی حوزه برای "تفکر بدون کمک" است.
روشن است که این مقدار، سهم کمی برای "تفکر بدون کمک" است و عملا بیشتر کارکرد ارزیابی دارد تا آموزشی!
بنابراین سهم نظام آموزشی حوزه در "تفکر بدون کمک" تقریبا هیچ است!
👈چه کنیم؟
با توجه به آنچه گفته آمد باید به دنبال فرصتی برای "تفکر بدون کمک" باشیم.
این فرصت باید چند ویژگی داشته باشد تا در فرآیند علمی و شکل‌دهی "مایه علمی" برای طالب علم موثر واقع شود.
1. من، قلم و یک کاغذ خالی
نگارش آنچه از کلاسِ درس در ذهن دارم (بدون کمک چیزی، مانند: کتاب، تخته، دفتر و صوت)
این نگارش را "فعالیت‌ذهنی" می‌نامیم زیرا ذهن بدون هیچ کمکی، محتوای فراگرفته شده را بازآفرینی می‌کند.
2. محدودیت زمانی فعالیت ذهنی
حداقل 5 دقیقه و حداکثر 10 دقیقه (در صورتی فعالیت ذهنی را در بیش از 5 دقیقه ادامه می‌دهم که همواره در حال نگارش باشم)
3. افزایش ناخودآگاه تمرکز
هیچگاه فعالیت ذهنی را کمتر از 5 دقیقه انجام نمی‌دهم زیرا مطالبه از ذهن موجب مخابره این پیام به ذهن می‌شود که در زمان دریافت محتوا نسبت به فراگیری، تمرکز لازم را داشته باشد و پس از این فرآیند به صورت ناخودآگاه تمرکز انسان در کلاس درس افزایش پیدا می‌کند.
4. اولویت‌بندی
در فعالیت ذهنی سعی می‌کنم مهمترین مطالب را در ذهنم فراخوان کنم و بر روی کاغذ بیاورم و تا پایان زمان فعالیت ذهنی ریزترین نکات را نیز اضافه می‌کنم
5. پیش‌بینی فضا
در فعالیت ذهنی مطالب را باز باز می‌نویسم و آنچه به مرور، به ذهنم می‌رسد را در جای خود قرار می‌دهم.
این کار باعث می‌شود تا فضای مناسب برای جای‌دهی مطالبی که به مرور در فعالیت‌ذهنی به ذهن می‌رسد وجود داشته باشد
این کار باعث می‌شود تا فضای مناسب برای جای‌دهی مطالبِ مرحله تکمیل و ویرایش، وجود داشته باشد
6. عبور نکردن از سوال
در فعالیت ذهنی به نگارش محتوا کفایت نمی‌کنم و پرسش‌های که به ذهنم می‌رسد را نیز می‌نویسم
7. نفی تعلقات
برخی تعلقات، مانند: قلم مخصوص، کاغذ مخصوص و دفتر مخصوص، موجب اختلال در فعالیت ذهنی و به حاشیه رفتن آن می‌شود، آنچه مهم است انجام فعالیت ذهنی است!
8. زمان طلایی
اولین فرصت بعد از کلاس، زمان طلایی برای فراخوان ذهن است
9. تکمیل و ویرایش
بعد از فعالیت ذهنی، نوشته خود را با رنگی متفاوت ارزیابی می‌کنم
موارد اشتباه را اصلاح می‌کنم
کاستی‌ها و نواقص را تکمیل می‌کنم
به پرسش‌های تولید شده پاسخ می‌دهم
متن را عنوان گذاری می‌کنم و عبارات را زیبا سازی می‌نمایم
10. محدودیت زمانی تکمیل و ویرایش فعالیت ذهنی
حداقل یک ربع تا حداکثر نیم ساعت به تکمیل و ویرایش اطلاعات می‌پردازم
11. نقشه ذهنی
در مرحله بعد، به تناسب فرصت، دانش‌پژوه با مشخص کردن نوع ارتباطی که بین مطالب است، نقشه ذهنی مطالبی را که فراگرفته ترسیم می‌کند.
ملاحظات:
عبور نکردن از سوال یک اصل است که در همه مراحل فعالیت ذهنی، تکمیل و ویرایش، مطالعات تکمیلی و مرور، باید به آن توجه داشت (پرسش را در هر زمان باید نگاشت)
#محتوای_تولیدی #فعالیت_ذهنی #مهارت_فراگیری
•┈┈••••✾•🌿🌺🌿•✾•••┈┈•
#پژوهش_مدرسه_علی‌بن‌ابی‌طالب_علیه‌السلام
╔═🦋🌸════╗
@pajohesh110
╚════🌼🦋