بسمالله الرحمن الرحیم
بوئتیوس فیلسوفی در سدههای میانه اروپا است. او که بهاتهام دسیسه علیه شاه زمانش در ایتالیا به زندان انداخته شد، میکوشد بر دشواریهای موقعیت پیش آمده غلبه کند. از همینرو کتابی مهم بهنام تسلی بخشی فلسفه نوشته و شخصیتی استعاری بهنام بانو فلسفه میآفریند و از زبان او بر منطق زیست رواقی پیشنهادهایی برای زندگی همراه با آرامش ارائه میدهد.
زندگی را آسان بگیریم و بر رنجها، مصائب و حوادث طبیعی و بیوفایی دنیا شکوه نکنیم. مشکلات زائدهای بیش نیست. اینها جزو جدایی ناپذیر زندگی و ذاتی طبیعت است. نمیتوان بر رنج غلبه کرد، این جبر زیستن ما است که اینگونه آفریده شدیم (جبرگرایی). در عین حال باید بر خودمان مسلط باشیم( آزادی اراده برای تسلط بر خویشتن)!
بر اقبال دنیا غره نشویم و بر ادبارش خود را نبازیم.
دو معیار زیستن را فراموش نکنیم: «آسوده باشیم» و «آرامش داشته باشیم»!
از نظر بوئتیوس و دیگر رواقیان اگر بیمار شدیم یا شکست خوردیم، هرگز نباید به روی خودمان بیاوریم.
دوستی و محبت به دیگران بهخودی خود خوب است، اما مهمتر از آرامش خودمان نیست و نباید مصیبت از دست رفتن دوستی آن را بر هم زند.
آموزههای بوئتیوس برای تسلی بخشی، جذاب است. مخصوصا اگر مثل او ناچار شدیم مدتی را تنها در زندان سپری کنیم، راحتتر میتوانیم از پس تنهایی و شرایط زندان برآییم!
با اینحال این آموزهها با اشکالات جدی مواجه است، تفصیل آن را در آثار پژوهشی مرتبط بخوانید. در این مجال میتوان به برخی از ایرادات آن اشاره کرد.
یکی از آنها وجود تناقض اساسی در نگاه فیلسوف رواقی دربارۀ قضا و قدر است. اینکه انسان هم آزاد باشد و هم نباشد، خودشکن است. چطور میتوان آزاد نبود، اما (به توصیه رواقی) خود را تغییر داد؟!
دیگر اینکه سکون و آرامش رواقی متوقف در دنیاست. هیچ اثری از آخرت و زندگی واپسین در میان تفکر رواقی و تحمل انسان بر مصائب نیست.
رواقیگری که چند صد سال مورد اقبال مردم یونان باستان و دیگر نقاط اروپا بود، با ظهور اخلاق مسیحی به یکباره افول کرد. اگرچه خود مسیحییان نیز از سبک زندگی رواقی تاثیر فراوانی پذیرفتهاند، اما نه بهعنوان اخلاق رواقی که به نام اخلاق مسیحی.
امروزه رواقیگری به تاریخ پیوست. آن را میتوان در لابهلای کتب تاریخ فلسفه جستجو کرد، با این حال به دلیل سیطره سبک زندگی ماشینی و استیصال انسان در مواجهه با آشفته حالیاش تلاشهایی برای زنده شدن نسخههای رواقی گرفته است.
پ.ن:
در بررسی نسخههای رواقی برای آرامشبخشی در مقایسه با آموزههای اهل بیت(ع) به جامعیت شگفت معارف دینی، پی میبریم. با این حال اگر در عرصۀ تبیین زیباییهای علوم و معارف اهل بیت( ع) قوی نباشیم و با ابزارهای مدرن آن را به گوش انسان نیازمند امروز نرسانیم، نسخههای باستانی جایگزین و تسلیبخش خواهند شد!
✍
محمد صدرا مازنی
@pavaragi