انواع روش شناسی پژوهش 1. چارچوب نظری روش شناسی یا چارچوب نظری، مجموعه قواعد و گزاره هایی است که تحلیل و حلاجی پدیده های سیاسی-اجتماعی پیرامونی را تسهیل می کند. چارچوب نظری یا چهارچوب نظری، قدمتی طولانی دارد اما در عصر مدرن، اغلب آن ها از سوی اندیشمندان غربی به دلیل پیشتازی آنان در تفسیر نظام مند پدیدهای انسانی، ابداع و به کار گرفته شده اند. با گسترش علم غربی به اقصی نقاط دنیا، روش های تجزیه و تحلیل امور سیاسی-اجتماعی غربی به کشورهای دیگر دنیا، تسری یافته و بارها در مقالات و رسائل مختلف مورد تست دوباره قرار گرفته و بر اتقان هر یک، در تحلیل امور سیاسی مرتبط، افزوده شده است.کاربست چارچوب نظری،در دنیای پرداده مدرن، اجتناب ناپذیر و ضروری است و مانع از تفسیر سلیقه ایی و بدون معیار و میزان پدیده ها می گردد. نظریه گراندد تئوری، نظریه شرق شناسی، روش تحلیل گفتمان، روش فهم سیاسی و روش تحلیل SWOT، نمونه هایی از چارچوب های نظری اند که بخشی از آن در کتاب های روش شناسی علوم سیاسی چون روش شناسی علوم سیاسی اثر سیدصادق حقیقت و روش و نظریه در علوم سیاسی اثر دیوید مارش و جری استوکر آمده است. 2. مبانی نظری میل به استفاده از ذخایر علمی بومی به منظور پرهیز از نسبی گرایی و عرفی سازی که از ویژگی های ذاتی علوم غربی است، گرایش به ابداع و کاربست روش های میهنی برای تجزیه و تحلیل پدیدهای سیاسی-اجتماعی را تشویق کرده از این رو، اندیشمندانی از شرق با اتکا به ذخیره های علمی ملی و دینی خود کوشیده اند، چارچوب هایی را جهت آنالیز پدیده ها ارائه دهند که ضمن پرهیز از کپی برداری های معمول، روش جدید برای شناخت محیط اطراف انسانی ایجاد نماید. تفاوت معماری شرقی و غربی یا تفاوت استشراق ادوارد سعید و استغراب محمدالجابری تا حدی نشانگر تفاوت چارچوب نظری و مبانی نظری است. هرچند اغلب، تفاوتی بین این دو قائل نیستند اما ابتنای یکی بر ذاتیات غربی و دیگری بر ذاتیات شرقی، تفاوتی نیست که بتوان به سادگی از کنار آن گذشت.به هر روی، اندیشمندان سازنده و مبدع مبانی نظری معتقدند امور شرقی را تنها می توان با چارچوب های بومی تجزیه و تحلیل کرد. نظریه اعتباری علامه طباطبایی، نظریه بوم گرایی دکتر ابراهیم برزگر، نظریه عصبیت ابن خلدون و نظریه مدینه فاضله فارابی مثال هایی در این زمینه است. 3. مدل مفهومی مدل مفهومی روشی دیگر در تحلیل پدیده هاست که از کاربرد فراوان برخوردار است. در مدل مفهومی، کلیدی ترین مفهوم یا واژه یک نوشتار، نخست لغوی و سپس اصطلاحی تعریف می گردد و از بین تعارف اصطلاحی، تعریفی انتخاب می شود( تعریف مختار) و در گام بعدی اجزای اصلی تعریف مختار استخراج(تعریف عملیاتی) و مبنای تحلیل قرار می گیرد. انتخاب تعریف، تابع قواعد ساده ای است از جمله انتخاب یک تعریف از بین تعاریف مختلف، استخراج و ترکیب اجزای مشترک تعاریف یا الهام گیری از تعاریف و عرضه تعریف برآمده از آن، البته هر یک از این روش ها باید از یک استدلال قابل دفاع یا اصطلاحا از دلایل محکمه پسند برخوردار باشد.مدل مفهومی در میانه چارچوب نظری و مبانی نظری قرار می گیرد و در واقع، گامی است برای فاصله گیری از کاربست روش های غربی که کاملا قادر به تجزیه و تحلیل پدیده های سیاسی-اجتماعی شرقی نیستند، به شمار می روند. مرتضی شیرودی 23 آبان 1403