🌐آقازاده
راوی #حوزه: دکتر حامد الخفاف؛ رئیس دفتر آیت‌الله‌العظمی سیستانی در بیروت در گفتگویی با شفقنا گفته که: «روش آیت الله سیستانی به کلی با نگاه خانوادگی به نهاد مرجعیت فاصله دارد و بر این باور است که تداوم اقتدار و تأثیرگذاری مرجعیت شیعی، وامدار دور نگه داشتن آن از شبهه موروثی بودن است. این سخن جدای از شایستگی‌های علمی و مدیریتی افراد منتسب به این خاندان مطرح می‌شود».
آقای خفاف که یک دهه پیش دو کتاب «ناگفته‌های سفر درمانی آیت‌الله سیستانی به لندن» و «دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی آیت‌الله سیستانی درباره مسائل عراق» را نوشته بود، در کنار دو امام جمعه کربلا (سید احمد صافی و شیخ عبدالمهدی کربلایی) به عنوان یکی از سخنگویان رسمی آقای سیستانی شناخته می‌شود. وی که دانش‌آموخته تاریخ دانشگاه لبنان است، از پژوهشگران باسابقه متون کهن شیعی شناخته می‌شود و از سال 1981 با آقای سید جواد شهرستانی (داماد آیت‌الله سیستانی) مؤسسه انتشاراتی آل‌البیت(ع) را تأسیس کرده که اکنون به عنوان مهم‌ترین ناشر شیعی به نشر متون و آثار شیعی اهتمام دارد.
این اظهار نظر خفاف بازتاب گسترده‌ای در فضای رسانه‌ای داشته و به منتفی شدن احتمال مرجعیت آقای سید محمدرضا سیستانی تعبیر شده است. سید محمدرضا که فرزند ارشد آقای سیستانی و مسؤول اصلی دفتر او در نجف است، 57 سال دارد و یکی از استادان مطرح دوره خارج فقه و اصول در حوزه نجف به شمار می‌آید. شاگردانش دروس او را در قالب کتاب مهم 20 جلدی «بحوث فی شرح مناسک الحج» و نیز کتاب «قبسات من علم الرجال» منتشر کرده‌اند. وی همچنین آثاری همون «بحوث فقهية حول الذبح بغير الحديد و الزی و التجمل و مسائل اخرى»، «وسائل الانجاب الصناعية دراسة فقهية» و « زواج البكر الرشيدة بغير اذن الولی» تألیف کرده است. این آثار نشان‌دهنده قوت فقهی و اجتهادی اوست. همچنین سید محمد باقر سیستانی؛ دیگر فرزند آیت‌الله سیستانی نیز از مجتهدین جوان حوزه نجف است.
در میان خاندان‌های مرجعیتی معاصر شیعه، بیوت حکیم، صدر، مرتضوی شاهرودی و حسینی شیرازی از جمله خانواده‌هایی بودند که مرجعیت در آنها استمرار یافته و مراجع بسیاری را به جهان تشیع معرفی کرده‌اند. در تاریخ فقهی شیعه نیز چندین نفر از آقازاده‌ها به خاطر جایگاه علمی برجسته‌شان به جاشینی پدر رسیده‌اند. در قرن پنجم هجری، ابوعلی طوسی فرزند شیخ طوسی (پایه‌گذار حوزه علمیه نجف) پس از وفات پدر به عنوان جانشین او نقش مهمی در استمرار روش فقهی فقهای نخستین شیعه و اتصال آن به فقهای دوره میانه ایفا کرد. او را «شیخ مفید ثانی» لقب داده‌اند.
در قرن هفتم نیز علامه حلی به عنوان جانشین علمی دایی‌اش محقق حلی زعامت شیعیان را بر عهده داشت. پس از علامه حلی نیز پسرش فخرالمحققین مرجعیت دینی شیعیان را بر عهده داشت.
همچنین در قرن دهم نیز فرزند شهید ثانی جانشین پدرش شد و زعامت شیعه را بر عهده گرفت. از وی کتاب اثرگذار «معالم الدین» بر جای مانده است.
در قرن یازدهم نیز علامه محمدباقر مجلسی جانشین علمی پدرش شیخ محمدتقی مجلسی شده بود که اکنون به مجلسی اول و دوم شهرت دارند.
این روند در خاندان‌های متعددی وجود داشته و در دوره معاصر نیز فرزندان برخی فقها همچون آیت‌الله شیخ مرتضی حائری یزدی فرزند آیت‌الله‌العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی و آیت‌الله سید حسن طباطبایی قمی فرزند آیت‌الله‌العظمی سید حسین طباطبایی قمی دارای جایگاه دینی و اجتماعی برجسته‌ای بوده‌اند. همچنین پس از درگذشت آیت‌الله سید محمد حسینی شیرازی، برادرش آیت‌الله سید صادق شیرازی و خواهرزاده‌اش آیت‌الله سید محمدتقی مدرسی اعلام مرجعیت کردند. به‌تازگی نیز آیت‌الله سید جواد علوی بروجردی؛ نوه آیت‌الله‌العظمی بروجردی اعلام مرجعیت کرده است.
بر این اساس، مرجعیت فرزند آیت‌الله‌العظمی سیستانی نیز با توجه به پیشینه متعدد آن در تاریخ فقه شیعه و جایگاه علمی برجسته سید محمدرضا سیستانی، پدیده بی‌سابقه و شگفت‌انگیزی نیست. اگر سخنان حامد الخفاف موضع رسمی و جدی آقای سیستانی باشد، به نظر می‌رسد که این مصلحت‌اندیشی شخصی با توجه به شرایط عراق و برای جلوگیری از برخی بهانه‌جویی‌ها اتخاذ شده و باید دید که زعیم 89 ساله شیعیان در نجف چه تدبیری برای جانشینی خود و جلوگیری از تشتت قدرت سیاسی و اجتماعی شیعیان در آینده عراق اندیشیده است.
همچنین احتمال می‌رود که این موضع‌گیری به احترام سه مرجع کنونی دیگر در نجف اتخاذ شده که هم‌دوره درسی آقای سیستانی محسوب می‌شود . اکنون طبق توافق میان چهار مرجع نجف، آیت‌الله‌العظمی فیاض که فقیه 89 ساله افغانستانی است، اداره امور حوزوی نجف را بر عهده دارد. همچنین آیت‌الله‌العظمی سید سعید حکیم؛ نوه 84 ساله مرحوم آیت‌الله‌العظمی سید محسن حکیم از دیگر مراجع مهم نجف است.
📸عکس: آیت‌الله سیستانی و فرزندش سید محمدرضا در مرز عراق و کویت، تابستان 1383ش
@rawinews