✅ #روزبرگ_شیعه
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
السَّلاَمُ عَلَى مَهْدِيِّ الْأُمَمِ وَ جَامِعِ الْكَلِم
موضوع امروز: «#علم_مفید (١)»
روز شنبه، ١۴٠٢/٠٨/٢٠
✍️ مناسبت روز: دیروز در تقویم با عنوان «روز جهانی #علم_در_خدمت_صلح و توسعه» نامگذاری شده بود، لذا سخن امروز را به این موضوع اختصاص می‌دهیم؛
در دین اسلام، علم از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است، چنانچه در آیات و روایات متعددی بر علم‌آموزی تأکید شده و پیامبر اعظم (ص) نیز، طلبِ علم را برای همه مسلمانان از زن و مرد، فريضه و واجب دانسته‌اند: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ» [وسائل الشيعه، ج١٨، ص١۴]
❓اما سؤال مهم این است که منظور از علمی که در اسلام بر آن تأکید شده و آموختن آن واجب است، «مطلق دانش» است یا فقط «علم دین» مدنظر است؟
✅ در جواب به این سؤال، ابتدا به روایتی از امام کاظم (ع) اشاره می‌نمائیم، که حضرت فرمودند: روزی پيامبر اكرم (ص) وارد مسجد شده و فرمودند: اين مرد كيست که دور او جمع شده‌اید؟ اصحاب گفتند: او داناترين انسان نسبت به نسَب عرب و حوادث دوران جاهليت است؛ پس حضرت فرمودند: اين علم سودی ندارد و ندانستن آن زيانی به کسی نمیرساند: «و لا ينفع من علمه»؛ سپس فرمودند: «علم سودمند عبارت است از:
1️⃣ «آيَةٌ مُحْكَمَةٌ»؛ يعنی اصول عقاید و مسائل اعتقادی و معرفتی؛
2️⃣ «فَرِيضَةٌ عَادِلَةٌ»؛ يعنی علم اخلاق؛
3️⃣ «سُنَّةٌ قَائِمَةٌ»؛ يعنی علم به احكام شريعت و مسائل حلال و حرام؛ [اصول كافی، ج١، ص٣٢]
بنابراین پیامبر (ص) در این روايت، به سه علم اصلی كه بر هر مسلمانی واجب است، اشاره نموده‌اند كه عبارتند از «اصول دين»، «فروع دين» و «علم اخلاق».
✍️ بر اساس روایت فوق، بعضی از افراد وجوب علم‌آموزی را فقط مختص به علوم دینی دانسته‌اند؛ اما با اندک تأمل در آیات و روایات می‌توان اثبات نمود که حدیث «طلب العِلم فريضة...»، علاوه بر علوم فوق‌الذکر، شامل هر علمی كه برای بشريّت مفيد باشد و به نوعی در راستای مصالح دينی و دنيوی بشر باشد، می‌شود؛
البته مسلماً علوم مختلف، مراتبی دارند و ممكن است فراگيری بعضی از آنها، لازم و برخی دیگر لازمتر باشد و همچنین برخی از علوم بر همه‌ی افراد جامعه واجب و به اصطلاح «واجب عينی» هستند و بعضی ديگر از علوم به صورت «واجب كفائی» می‌باشند، و با وجود گروهی به عنوان كارشناسان و متخصصان در آن علم، وجوب آموختن آن، از گردن دیگران ساقط می‌گردد.
✍️ برای اثبات این موضوع به برخی از شهود اشاره می‌نمائیم:
1️⃣ شاهد اول، مقدمه روايت فوق‌الذکر است؛ که پیامبر ابتدا فرمودند: «اُطلبُوا العِلمَ و لو بالصين» و سپس ادامه دادند: «فانّ طلبَ العِلم فريضة...» [وسائل الشيعه، ج١٨، ص١۴]
در ابتدای حديث فوق، پیامبر (ص) دستور فراگيری علم حتی در دورترین مکان‌ها مثل کشور چين را صادر فرموده‌اند که معلوم می‌شود منظور حضرت، صرفاً علوم دینی نبوده، چراکه اصلاً در آن زمان، علوم دینی در چین و مکان‌های دور دیگر وجود نداشته است؛
2️⃣ شاهد دوّم آیات و رواياتی است كه در آنها به آموختن علومی غیر از علوم سه‌گانه فوق، اشاره و سفارش شده است که به چند نمونه از آنها اشاره می‌نمائیم:
الف. «علم پزشكی و علم ادبيات»
اميرالمؤمنين (ع) می‌فرمایند: «سه علم، مفید و لازم است: «علم فقه و احكام دین» برای حفظ دين (و عمل نمودن به دستورات آن)؛ «علم پزشكی» برای (حفظ) بدن؛ و «علم ادبيات» برای حفظ زبان (از خطا و اشتباه). [بحارالانوار، ج٧٨، ص۴۵]
ب. «علم نجوم و رياضيات»
حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «هر كس هيئت (علم نجوم و رياضی) را نشناسد در معرفتش ناقص است» [سرای ديگر، دستغيب، ص۴]
ج. «علوم سياسی و زمان شناسی»
مولای متقیان (ع) می‌فرمایند: آن كس كه علم به زمان داشته باشد، از برخورد با رويدادهای آن غافل (و عاجز) نمی‌ماند، بلكه برای رويارويی با آنها، آمادگی پيدا میكند» [تحف العقول، ص٩٨]
د. «علوم و فنون نظامی»
قرآن کریم در آیه ۶٠ سوره انفال به مسلمانان دستورداده كه از تمام نيرو و قدرت برای مقابله با دشمنان استفاده كنند و بدیهی است که از ضروریات مقابله با دشمنان، فراگيری علوم و فنون پيشرفته نظامی است؛
✍️ البته علوم مفید و مورد تأیید اسلام به همین علوم ختم نمی‌شود؛ چنانچه اميرالمؤمنين (ع) فرمودند: «علوم، بيش از آن است كه انسان به همه‌ی آنها دسترسی پيدا كند، پس از هر علمی، نيكوی آن را بیاموزید» (همان)
بنابراين «علم» در «طلب العلم فريضة...» بر تمامی علوم مفيدی كه در جامعه‌ی اسلامی به آنها نياز است، صدق می‌کند.
❓اما در پایان این مبحث، سؤال مهم دیگری مطرح می‌گردد که با عنایت به نکات فوق، آیا کسبِ هر علم مفیدی برای هر فردی لازم و سودمند است؟ که انشاالله به شرط حیات و توفیق الهی، جواب این سؤال را در روزبرگ فردا تقدیم می‌نمائیم.
https://eitaa.com/ROOZBARG