فقه؛ به مذاق دولت نگاهی انتقادی به مقاله سروش محلاتی در کتاب «فقه و دولت» صفحه۳از۴ 4. با خوانش متن کامل مستمسک مرحوم آیت‌الله حکیم (ج14 ص60) پی به تحریف کلام ایشان توسط سروش محلاتی می‌بریم. مرحوم آیت‌الله حکیم در خصوص این‌که آیا امر به معروف و نهی از منکر شامل ترک مقدمات منکر نیز می‌شود یا نه؟ فرموده‌اند : «النهي عن المنكر يراد منه الزجر عن المنكر تشريعاً، بمعنى: إحداث الداعي إلى الترك، فلا يقتضي وجوب ترك بعض المقدمات لئلا يقع المنكر» 🔸همان‌طور که واضح است ایشان نفرموده‌اند امر به معروف و نهی از منکر از حیث لغوی شامل اقدامات عملی نیست بلکه صرفا فرموده‌اند نهی از منکر شامل ترک مقدمات منکر نمی‌شود چراکه نهی از منکر یعنی زجر و رفع‌المنکر و این یعنی شخصی منکری را انجام دهد و در مقابل مکلفین (از هر طریقی: زبانی یا عملی) انگیزه ترک را در فاعل منکر ایجاد کنند ولی وقتی هنوز منکری نباشد نهی از منکر هم معنا نخواهد داشت. 5. شهید بهشتی طبق نقل سروش محلاتی آیاتی را آورده‌اند تا اثبات کنند امر به معروف و نهی از منکر شامل اقدامات عملی نیز می‌شود. نقد سروش این است که آیات و روایات مستعمل فیه را اثبات می‌کند و نه موضوع له. (فقه و دولت ص264-263) پاسخ این شبهه سروش نیز واضح است: در اثبات حکم شرعی؛ موضوع له ملاک نیست بلکه مستعمل فیه عرفی و شرعی ملاک است و امر به معروف در شرع اعم از لسانی و عملی است. 6. امر و نهی یک معنای عقلایی دارد که همان خواستن یا برانگیختن افراد به سمت کاری یا بازداشتن وی از امری است. فعل نزد عرف و عقلا لسان دارد که امروزه «زبان بدن» نامیده می‌شود. برخی دانشمندان زبان‌شناسی معتقدند بیش‌تر مفاهیم در تعاملات انسانی به وسیله زبان بدن به اشخاص منتقل می‌شود. با این مقدمه باید گفت که انسان همان‌گونه که با زبان خود می‌تواند امر و نهی کند، با افعال خود نیز می‌تواند آن را ابراز کند. در نتیجه لفظ صرفا ابزاری برای ابراز امر و نهی است و فعل نیز می‌تواند ابزاری برای آن باشد. 7. سروش محلاتی پس از این‌که می‌گوید امر و نهی از حیث لفظی شامل اقدام عملی نمی‌شود؛ سراغ تناسب حکم و موضوع و تنقیح مناط می‌رود و می‌گوید امر به معروف و نهی از منکر را از این دو باب هم نمی‌توان شامل اقدام عملی دانست. 🔹آیت‌الله شبیری و سیدمحمدتقی شیرازی در این زمینه از تناسب حکم و موضوع و تنقیح مناط استفاده نموده‌اند که سروش کلام ایشان را نقد می‌کند: « از فرمایش آیت‌الله شبیری استفاده می‌شود که مقصود اصلی از نهی از منکر، عدم وقوع آن است، آیا عدم وقوع منکر حکمت است یا علت؟ اگر علت باشد می‌توان خیلی زیاد توسعه داد، ولی از کجا بفهمیم که این علت است شاید مقصود امر گفتاری باشد تا ایجاد انگیزه فعل خوب و ترک فعل بد در مردم شود، و دیگران با «انگیزه خود» کار خوب را انجام داده و یا کار بد را ترک کنند... خیلی فاصله است بین گفتاری که ایجاد داعی می‌کند چه گفتار و چه نوشتار. با عملی که موجب صدور فعل به صورت قهری از دیگری شده و کار را بر او تحمیل می‌کند.»(فقه و دولت ص266-265) 🔸نکته نقض این‌که با همین مناط آقای سروش ؛ وجوب اقدام عملی در نهی از منکر اثبات می‌شود چراکه اگر علت؛ «ایجاد انگیزه فعل خوب و ترک فعل بد» باشد امر و نهی منحصر در ایجاد انگیزه لفظی نخواهد بود چراکه مسلما رفتار عملی و امر و نهی فعلی افراد انگیزه‌زاست و از قضا بیش‌تر از لفاظی نیز تأثیرگذار است و بسیاری اوقات فشار آوردن بر فرد یا منع کردن او از کار ناپسند انگیزه‌ای می‌شود برای تأمل و تغییر. 8. آقای سروش محلاتی در ادامه تلاش کرده آیت‌الله میرزا جواد تبریزی رحمه‌الله را نیز مخالف امر به معروف عملی نشان دهد. او از قول ایشان می‌گوید: «روایتی که سندا و دلالتا تام باشد و اثبات کند که چیزی تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر یدی باشد، نداریم.» و عبارت اصلی کلام ایشان را نیز می‌آورد.(فقه و دولت ص265) تا اینجا نقل وی بدون اشکال است اما مسئله این‌جاست که آقای سروش یا ادامه کلام مرحوم آیت‌الله تبریزی را ندیده یا دیده و بنا به دلایلی مانند همیشه از ابزار تقطیع نابجا و #سانسور استفاده کرده است. 🔻لینک صفحه چهارم یادداشت: https://eitaa.com/rozaneebefarda/2352 @rozaneebefarda