تحلیلی فقهی-اخلاقی پیرامون حکم «انتقام سخت»
نقدی بر اظهارات جنجالی #سروش_محلاتی در مخالفت با #انتقام_سخت از آمریکایی‌ها به دلیل ترور #سردار_سلیمانی
💥اختصاصی
@rozaneebefarda
🔻🔻🔻
🔹مسئولان نظام و اکثر قریب به اتفاق مردم در واکنش به ترور سردار سلیمانی وعده انتقام سخت داده، آن را عملی کردند. یکی از عجولانه‌ترین واکنش‌های شبه علمی پژوهشگر فقه به این تصمیم این است که لغت‌نامه ذهن عرفی خود را باز کند و دنبال معادل انتقام در مصطلحات فقهی بگردد. طبیعتا به عنوان قصاص خواهد رسید. نتیجه استنباط او این است:
🔸اولا به انتقام‌جویان اعتراض می‌کند که: نباید غیر از قاتل فرد دیگری را مجازات کنید. نهایتا اگر دستتان به قاتل نمی‌رسد، از طرف متخاصم به همان تعداد از فرماندهان نظامی به قتل برسانید.
ثانیا تصور می‌کند از آنجایی که صبر و بخشش بر قصاص اولویت دارد، پس سکوت و عفو کریمانه در مقابل این جنایت اخلاقی‌تر است.
🔹مستند او در این فتوا باید آیات زیر باشد:
(الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقين) بقره/۱۹۴
(وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتي حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُورا) اسراء/۳۳
(وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ وَ لَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصَّابِرين) نحل/۱۲۶
(وَ جَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمين) شوری/۴۰
(يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخيهِ شَيْءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَليم) بقره/۱۷۸
🔸همچنین سیره نبوی را به کار می‌گیرد تا فتوایش را به کرسی بنشاند. چه اینکه بنابر نقل عامه و صاحب تفسیر قمی -که به خاطر ضعف سندی و مصدری هیچ‌کدام نمی‌توانند پایه استنباط باشند- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) پس از شهادت حضرت حمزه تصمیم بر کشتن و مثله کردن ۷۰ نفر از مشرکان داشتند - و بنابر روایت ضعیف السند تفسیر عیاشی فرمودند: لَئِنْ ظَفِرْتُ لَأُمَثِّلَنَ وَ لَأُمَثِّلَنَ - و با نزول آیه ۱۲۶ سوره نحل از این کار صرف نظر نمودند. در سال هشتم هجری در فتح مکه هرچند ابتدا به قتل وحشی (قاتل حضرت حمزه) فرمان دادند، اما بعدها او را هم بخشیدند. [الدر المنثور فى تفسير المأثور، ج4، ص135؛ كتاب التفسير (للعیاشی)، ج2، ص274و275؛ تفسير القمي، ج1، ص123؛ شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج18، ص16]
این پژوهشگر می‌تواند با تمسک به سیره علوی در قصاص قاتل خویش بیش از پیش به فتوای خود مطمئن شود. آنجا که حضرت فرمودند: معلومتان باد كه فقط قاتلم بايد قصاص شود. ملاحظه نماييد هرگاه من از اين ضربت او از دنيا رفتم تنها او را يك ضربت بزنيد، و مثله‌اش مكنيد: «أَلَا لَا تَقْتُلُنَّ بِي إِلَّا قَاتِلِي انْظُرُوا إِذَا أَنَا مِتُّ مِنْ ضَرْبَتِهِ هَذِهِ فَاضْرِبُوهُ ضَرْبَةً بِضَرْبَةٍ وَ لَا تُمَثِّلُوا بِالرَّجُل» [نهج البلاغة، ص422] در روایات دیگر پس از مضمون این عبارت مطلب دیگری نیز اضافه شده است: «وَ إِنْ أَنَا عِشْتُ فَأَنَا أَوْلَى بِالْعَفْوِ عَنْهُ وَ أَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَفْعَلُ بِهِ فَإِنْ عَفَوْتُ فَنَحْنُ أَهْلُ بَيْتٍ لَا نَزْدَادُ عَلَى الْمُذْنِبِ إِلَيْنَا إِلَّا عَفْواً وَ كَرَما» [بحار الأنوار، ج42، ص288]
🔴در نقد این انگاره باید گفت:
1- از جمله لغزش‌های فاحش در مقام استتباط حکم، غفلت از موضوع شناسی و عجله در فتوا دادن است.
برای نمونه آنچه در عرف «قرض» نامیده می‌شود، در اصطلاح فقهی «ودیعه» نام دارد. حال اگر کسی که کتابی را از شخصی قرض گرفته، به بهانه حق مالکیتی که فرآیند قرض به او اعطا می‌کند، آن کتاب را پاره پاره نماید، خنده‌دار است که فتوا به جواز و عدم ضمان دهیم؛ چه اینکه او در واقع «عاریه» گرفته، نه «ودیعه» و نه «قرض» و در ودیعه که همان امانت باشد شخص نمی تواند حتی از منافع استفاده نماید.
@rozaneebefarda
ادامه👇