بازگشت آدم به سوى خدا سرانجام، هنگامى که آدم(علیه السلام) و حوا، به نقشه شیطانى ابلیس، واقف شدند و نتیجه کار خلاف خود را دیدند به فکر جبران گذشته افتادند و نخستین گام را اعتراف به ظلم و ستم بر خویشتن، در پیشگاه خدا قرار داده گفتند: پروردگارا! ما بر خویشتن ستم کردیم (قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا). و اگر ما را نیامرزى و رحمت خود را شامل حال ما نکنى، از زیانکاران خواهیم بود (وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَالْخاسِرینَ). 🌼🌼🌼 براى توبه و بازگشت به سوى خدا، و اصلاح مفاسد، نخستین گام این است که انسان از مرکب غرور و لجاجت پایین آید و به خطاى خویش اعتراف کند، اعترافى سازنده و در مسیر تکامل. جالب این که به قدرى در توبه و تقاضاى عفو، ادب نشان مى دهند که حتى نمى گویند: خدایا ما را ببخش (إِغْفِر لَنا) بلکه مى گویند: اگر ما را نبخشى از زیانکاران خواهیم بود! شک نیست که هر گناه و نافرمانى پروردگار، ظلم و ستم بر خویشتن است; زیرا برنامه ها و دستورات او همه، در مسیر خیر، سعادت و پیشرفت انسان است، بنابراین، هر گونه مخالفت با آن مخالفت با تکامل خویشتن و سبب عقب ماندگى و سقوط خواهد بود، و آدم(علیه السلام) و حوا نیز اگر چه گناه نکردند، اما همین ترک اولى، آنها را از مقام والایشان فرود آورد. ذیل آیه ۲۳ @Roznegaar