برتر، در روز قیامت جز سالم نگهداشتن نقطه سفید قلب، چیزی بکار نمیآید. که از زبان حضرت ابراهیم در قرآن کریم در آیات ۸۷ تا ۸۹ سوره شعرا، آمده است وَلَا تُخْزِنِی یَوْمَ یُبْعَثُونَ (*) یَوْمَ لَا یَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ (*) إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ. = و در آن روز که مردم برانگیخته میشوند، مرا شرمنده و رسوا مکن! (*) در آن روز که مال و فرزندان سودی نمیبخشد، (*) مگر کسی که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید!»
آری؛ روز وانفسای بنیآدم و روز خاری گنهکاران هیچ چیز برای هیچکس نفعی ندار جز سالم نگهداشتن سفیدی قلب که حافظ آن را «خال هندوی» نامیده است.
از طرفی در دنیا نیز همه عنایتی که خدا به حضرت ابراهیم(ع) کرد و از سوئی سرّ همه سربلندیهای ابراهیم(ع) در آزمونهای دهشتناک، جز این نبود که او با قلبی سالم «خال هندو» با خدا مواجه شد و خداوند این حقیقت را در دو آیه ۸۳ و ۸۴ سوره مبارکه الصافات چنین بیان میفرماید: وَإِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْرَاهِیمَ (*) إِذْ جَاءَ رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ = و از پیروان او ابراهیم بود؛ (*) (به خاطر بیاور) هنگامی را که با قلب سلیم به پیشگاه پروردگارش آمد
بلی؛ ابراهیم علیه السلام به قدری پاکیزه زیست که وقتى برای اولینبار در صورت خود موى سفیدى را - که نشانه پیرى بود - دید، گفت: الحمد لله الذى بلغنى هذا المبلغ ولم اعص الله طرفه عین = سپاس خداوند را که مرا به این سن و سال رساند، در حالى که به اندازه یک چشم به هم زدن گناه نکردم. [ بحار، ج ۱۲، ص ۸]
آری؛ آنچه آتش را برای ابراهیم(ع) گلستان کرد، و او را خلیل الله نمود «خال هندو»ی او بود.
که فرمود: وَاتَّخَذَ الله إِبْرَاهِیمَ خَلِیلًا = و خدا ابراهیم را به دوستی خود، انتخاب کرد [نساء / ۱۲۵]
«قلب سلیم» دو مرتبه قرآن ذکر شده و هر دو بار در وصف حضرت ابراهیم(ع) است و لذا خدا به پیامبراکرم(ص) میفرماید: قُلْ إِنَّنِی هَدَانِی رَبِّی إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ دِینًا قِیَمًا مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ * قُلْ إِنَّ صَلَاتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِین [انعام / ۱۶۲ و ۱۶۳]
بگو: «پروردگارم مرا به راه راست هدایت کرده؛ آیینی پابرجا (و ضامن سعادت دین و دنیا)؛ آیین ابراهیم؛ که از آیینهای خرافی روی برگرداند؛ و از مشرکان نبود.» * بگو: «نماز و تمام عبادات من، و زندگی و مرگ من، همه برای خداوند پروردگار جهانیان است.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «من کان للّه کان اللّه له» هر کس که از برای خدا باشد، خداوند برای اوست. [بحار الأنوار، ج ۷۹، ص ۱۹۷+ روضة المتقین، ج۱۳ ص۱۹۵+ الوافی، فیض کاشانی، ج ۸، ص ۷۸۴]
* منظور از «سمرقند و بخارا»
منظور از «سمرقند و بخارا»، منطقهای مشخص از کره زمین نیست. بلکه بعنوان نمادی از آنچه سخت به دست میآید ذکر شده است.
یعنی خدا آنچه را سخت به دست میآید به بندگان مخلصی که نقطه سفید قلبشان را سیاه نکردهاند هدیه میدهد.
* منظور از «می باقی»
همان «مَا عِنْدَ اللهِ بَاقٍ» است
در بیت دوم میفرماید:
بده ساقی «می باقی» که در جنت نخواهی یافت
کنار آب رکن آباد و گلگشت مصلا را
منظور از «می باقی»، همان «ترک گناه و انجام خیر برای رضای خدا» (مَا عِنْدَ الله) است که خدای حکیم در قرآن مجید فرمود: مَا عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ، وَمَا عِنْدَ الله بَاقٍ ... آنچه نزد شماست فانی میشود؛ امّا آنچه نزد خداست باقی است....[النحل/ ۹۶ ]
* منظور از «می باقی»
همان «مَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ» است
در بیت دوم میفرماید:
بده ساقی «می باقی» که در جنت نخواهی یافت
کنار آب رکن آباد و گلگشت مصلا را
منظور از «می باقی»، همان «ترک گناه و انجام خیر برای رضای خدا» است که خدای حکیم در قرآن مجید فرمود:
مَا عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ، وَمَا عِنْدَ اللهِ بَاقٍ ... [سوره : النحل / آیه : ۹۶ ]
آنچه نزد شماست فانی میشود؛ امّا آنچه نزد خداست باقی است....
در واقع در این بیت، حافظ پاسخ خدا را – به خود، یا به خدا – میدهد و میگوید:
«اگر چنین است، [که آنچه نزدمناست فانی میشود؛ امّا آنچه نزد خداست باقی میماند] پس تا من زندهام توفیق «ترک گناه و اقدام خیری که با نیت لله انجام دهم عطا کن» که بعد از مرگ و در بهشت فرصت انجام خیر وجود ندارد.
آری؛ در جنت نخواهی یافت -- کنار آب رکن آباد و گلگشت مصلا را
منظور از«جنت» همان «بهشت معود» است و مراد از «آب رکن آباد و گلگشت مصلا» نمادهائی از «همین دنیا» است و حضرت حافظ خواسته است با این ادبیات بگوید: [ای انسان، در همین دنیا است که میتوانی نقطه سفید قلبت را حفظ کنی و «برای رضای خدا» کاری انجام بدهی و رضای خدا را به دست آوری و به «مَا عِنْدَ اللهِ بَاقٍ» برسی. پس فرصت را غنیمت بشمار که چنین فرصتی در بهشت حاصل نخواهد شد.]
آری: الدنیا دار عمل و لا حساب و الآخرة دار حساب و لا عمل
*