6- آیا «علم دینى» امکان دارد؟
فهم داعى از عبارت سؤال این است که آیا انسانها مى توانند به اسرار احکام و دیگر فرمودههاى دین الهى آگاه شوند؟
در پاسخ آن گوییم: همان گونه که کتاب تکوینى- أعنى نظام هستى- براساس علم و حکمت است که «عالَم یعنى علم انباشته روى هم»، کتاب تدوینى اعنى قرآن کریم نیز به مثابت کتاب تکوینى است که عین علم و محض حقیقت است.
مثلا همه احکام واجبات متضمّن مصالح اند، و همه محرّمات را مفاسدى است. احکام دین از اول کتاب طهارت تا آخر کتاب دیات بر مبناى علل و اسباب اند. از خوردن غوره و آب آن، و انگور و شیره و سرکه و کشمش آن منع و نهى نفرموده است، ولى از شرب خمر آن چون مفاسد و مضارّ آن بسیار است امر به اجتناب فرموده است که یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ إِنَّما یُرِیدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ.
جوامع روایى که تراث علمى صادر بیت وحى و عصمت اند، و در حقیقت تفسیر انفسى قرآن کریم اند، بیانگر بسیارى از اسرار احکام و آداب دین اند، و اشارات و راهنمایی هایى دارند که سرمایه تحقیق پژوهشگر دینى اند. کتاب علل الشرائع جناب شیخ صدوق در 647 باب، و کتاب دیگرش به نام معانى الاخبار در 426 باب، نمونهاى از این حکم حکیم اند.
مثلا إمام الکلّ فى الکلّ حضرت امیر المؤمنین على (علیه السلام) در بیان سرّى از اسرار تکوینى فرموده است:
لیس شىء تغیب أذناه إلّا و هو یبیض، و لیس شىء تظهر أذناه إلّا و هو یلد. (عیون الأخبار ابن قتیبه دینورى، ج 2، ص 88).
یعنى هر جاندارى که گوشهاى او برآمده نیست تخم مى گذارد، و هر جاندارى که گوشهاى او برآمده است بچه مى زاید.
چنان که مار و سوسمار و ماهى و مارماهى و باخه و اکثر پرندگان که گوش آنها به سر آنها چسبیده است و لاله ندارد تخم مى نهند؛ و انسان و آهو و اسب و شتر و شیر و شب پره که گوش آنها برآمده است و لاله دارد بچه مى آورند.
از خانمى بزرگوار که نویسنده و دانش پژوه بوده است و با عزم و اراده و همّتى شگفت در پى تحقیق این موضوع مهمّ برآمده است یادى شود، و آن این که فاضل قاجار فرهاد میرزا در کتاب شریف زنبیل (ط 1، ص 14) گوید:
«از مجلس امیر کمال الدین حسین فنائى نقل شد: حضرت صادق (علیه السلام) از امّ جابر پرسید که در چه کارى؟ عرض کرد که مى خواهم تحقیق کنم از چرنده و پرنده کدام بیضه مى نهند و کدام بچه مى آورند؟
فرمود که احتیاج به این مقدار فکر نیست، بنویس که گوش هر حیوانى که مرتفع است بچه مى آورد، و هر کدام که منخفض است بیضه مى نهد ذلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ.*
باز با آن که پرنده است و گوش او منخفض و به سر او چسبیده بیضه مى نهد.
سلحفات (لاک پشت) که چرنده است چون بدین منوال است بیضه مى نهد. و گوش خفاش چون مرتفع است و به سر او چسبیده نیست بچه مى آورد».
محض آگاهى عرض مى شود که جناب شیخ رئیس ابو على سینا در اول مقاله پنجم حیوان شفاء (ط 1، رحلى، چاپ سنگى، ص 403) فرموده است: «لیس شىء ممّا له رجلان یلد حیوانا إلّا الإنسان وحده» یعنى هیچ جاندار دو پا بچه نمى آورد مگر انسان فقط. بدین معنى که حیوانات دو پا به جز انسان هم تخم مى نهند و تنها انسان است که بچه مى آورد.
و دانسته شد که این سخن به اطلاق درست نیست زیرا که خفّاش از جانداران دوپاست و بچه مى آورد؛ اما آن ضابطه اى که از امام معصوم نقل کرده ایم به تمام و کمال است. به موضوع بحث برمى گردیم و گوییم:
به عنوان نمونه در بیان سرّى از اسرار تکوینى، مطلب مذکور گفته آمد؛ اکنون در بیان سرّى از اسرار تشریعى باز به عنوان نمونه گوییم:
از معصوم (علیه السلام) سؤال شده است هر گاه کسى تخمى در اجمه- یعنى در بیشه- یافته است، و یا تخم پرنده آبى یافته است و نمى داند که تخم حیوان حلال گوشت است تا خوردن آن جایز باشد و یا تخم حیوان حرام گوشت است که خوردن آن حرام باشد، به چه نشانه داند که تخم حلال گوشت یا حرام گوشت است؟
در جواب فرموده است: هر تخمى که دو طرف آن یکسان است از حرام گوشت است، و اگر مثل تخم مرغ خانگى است که یکطرف آن پهن است- یعنى مخروطى است- آن تخم حیوان حلال گوشت است. چند روایت در این موضوع در جزء یازدهم وافى فیض از کافى و تهذیب ذکر شده است (وافى، چاپ رحلى، ج 3، ص 15).
تخم مار دراز و هر دو طرف آن یکسان است، و تخم باخه گرد است و از همه جانب یکسان است، و هر دو حرام گوشت اند. و تخم کبک و کبوتر و گنجشک و مرغ خانگى مخروطى است که یک طرف پهن و جانب دیگر آن کشیده است و اینها حلال گوشت اند.
🆔 کانال اختصاصی نشر صوت و متن آثار حضرت علامه حسن زاده آملی✅🌷