وقتی بخواهند یک پروژه‌ای را بسازند، فرض کنید یک پالایشگاه، قبل از اینکه بسازند، وقتی زمین را آماده می‌کنند، کارشناسان ماکت پالایشگاه را از الآن می‌سازند و روی میز می‌گذارند. افرادی نگاه می‌کنند، همه پالایشگاهی که در آینده ساخته خواهد شد را یکجا در یک مقیاس کوچک نمایش می‌دهند. حج ماکت اسلام است! اگر کسی بخواهد همه اسلام را در یک صحنه تماشا کند، ماکت واقعی نیست ولی حج واقعی است. در حج توحید است. از همان لحطه شروع این دل باید به خدا متصل شود. قصد قربت می‌کند. در جای جای حج چون عبادت هست، قصد خدا و اسم خدا هست. در حج معاد هست. احادیثی داریم که این لباسی که حاجیان می‌پوشند دلایلی دارد. یکی این است که یک شباهتی با روز قیامت پیدا می‌کنند. روز قیامت همه در پیشگاه خدا با یک لباس سفید ساده حاضر می‌شوند. حدیث داریم در این سفر زیاد از معاد و آخرت یاد کنید. در حج نبوت هست، رهبری هست. پیغمبر فرمود: حاجیان از هرجای دنیا که می‌آیند، پس از زیارت کعبه به زیارت من بیایند. تا هستم زیارت خودم، از میان شما رفتم به زیارت مرقد من بیایید. تجدید عهد کنید. امامت هم همینطور است. حدیث داریم «مِنْ تَمَامِ الْحَجِ لِقَاءُ الامَامِ» (من لايحضرهالفقيه، ج 2، ص 578) امام صادق فرمود: در سرزمین عرفات امام هر زمان حضور دارد. دیدن امام زمان(ع) برای آنهایی که خیلی عاشق هستند، یکی از جاهایی که بیشتر امکان پذیر هست، در همین سفر حج است. در مسجد الحرام، در عرفات، در مشعر و منا. امامان ما که به حج می‌آمدند بعضی بیست و چند بار پیاده و عاشقانه می‌آمدند، خودشان را معرفی می‌کردند و رهبری را به مردم گوشزد می‌کردند. در حج نماز هست. خدا قسمت کند طواف که تمام شد، نماز طواف، مراسم که تمام شد چند روزی که حاجیان هستند، بهترین کار در مسجد الحرام طواف است. بعد از طواف نماز است. قضای نماز را بخوانیم. در حج سختی کشیدن هست. مثل روزه، روزه تمرین سختی است. مثلاً در این روزها، حج امسال دو میلیون و چند صد هزار نفر هستند، پیر و جوان و عرب و عجم، در یک روز مشخصی باید از هتل بیرون بیایند، از شهر بیرون بیایند و به بیابان بروند. ترافیک ایجاد می‌شود، گم می‌شوند. محرماتی هم دارد مثلاً زینت آلات همراهت نباشد یا در آینه نگاه نکن. یک مقداری تمرین کنی جایی که سختی در آنجا باشد. از عرفات به بیابان دیگر می‌رویم، در همان ساعت اگر تأخیر داشته باشیم جریمه دارد. از آن بیابان دوم که مشعر نام دارد به بیابان سوم، سختی کشی در حج هست. این برای تمرین مقابله کردن با سختی‌ها در زندگی است.