ازآنجاکه سادات از قرن پنجم تاکنون به‌عنوان یکی از گروه‌های شاخص جمعیتی ساکن در سرزمین ایران به شمار آمده و در شئون مختلف اجتماعی تأثیرگذار بوده‌اند، از همین رو بررسی سیر مهاجرت‌ها، شناسایی خاندان‌ها، شخصیت‌های برجسته و واکاوی جایگاه اجتماعی، نقش سیاسی، میزان تأثیرگذاری این جمعیت در رخدادهای سیاسی زمان حیات آن‌ها و آگاهی از میزان فعالیت‌های فرهنگی و نقش تمدنی سادات در گسترش علوم و معارف اسلامی در ایران، از ضرورت‌های پژوهشی تاریخ ایران است، در همین راستا به‌تازگی طرحی پژوهشی با عنوان «اطلس تاریخی سادات یزد» در گروه سادات و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی اجراشده است؛به همین بهانه به سراغ دکتر سید حسن حسینی؛ پژوهشگر این گروه رفتیم و با او که دکترای تاریخ ایران دورۀ اسلامی دارد در خصوص ضرورت و اهداف این طرح گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانیم.
جناب حسینی لطفاً در ابتدا بفرمائید طرح پژوهشی «اطلس تاریخی سادات یزد» با چه اهداف و روشی تدوین‌شده است؟
شناسایی خاندان‌ها و شاخه‌های مختلف سادات مهاجر به منطقۀ یزد و بررسی نقش سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن‌ها در تحولات این منطقه از ابتدای ورود تا پایان قرن نهم هجری از اهداف این طرح پژوهشی است؛ این اثر با استفاده از الگوی پژوهش تاریخی، با بهره‌گیری از روش توصیفی – تحلیلی، با استفاده از منابع انساب و تاریخ تدوین‌شده است.
به منابعی که در تدوین این پژوهش استفاده‌شده نیز اشاره‌ای می‌فرمایید؟
منابع متعددی از کتب تاریخی و انساب در تدوین این طرح مورداستفاده قرارگرفته است که می‌توان به عناوین برخی از آن‌ها همچون، «منتقلة الطالبیه»، «عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب»، «سادات نعمت‌اللهی یزد در عهد صفوی»، «مجلۀ فرهنگ ایران‌زمین» (کتابچۀ موقوفات یزد)، «یادگارهای یزد» (معرفی ابنیۀ تاریخی و آثار باستانی)، «یزد نامه»، «سرالسلسلة العلویة»،«انساب خاندان‌های نائین»، «لباب الانساب»، «تاریخ یزد»، «صحیفۀ جعفری» شرح احوال امامزاده ابوجعفر عریضی در یزد، «تحفة الازهار و زلال الانهار»، «بحرالانساب»، «کتیبه‌های اسلامی شهر یزد»، «تحفة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب»، «المعقبون من آل ابی‌طالب»، «وقفنامۀ جامع الخیرات»، «جامع الانساب»، «تذکرۀ تحفۀ سامی»، «التذکرة فی الانساب المطهرة»، «المجدی فی انساب الطالبیین» و... اشاره کرد.
سادات یزد چه ویژگی داشتند؟
سادات عریضی یزد بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شاخۀ سادات یزد است. این خاندان از قرن‌های پنجم و ششم هجری به بعد علاوه بر احراز مناصبی که به سادات اختصاص داشت، به برخی مشاغل حساس حکومتی چون ریاست شهر، وزارت، قضاوت، شحنگی، تحصیلداری و ... در یزد گمارده شدند و علاوه بر این، در برخی منازعات سیاسی، به سبب احترام و نفوذ تأثیرگذار بودند.مردم یزد علاوه بر احترامی که نسبت به سادات عریضی و سایر سادات داشتند، مقابر آن‌ها را نیز محترم و مقدس می‌شمردند. مقابر برخی از آن‌ها در یزد و اطراف آن از هنگام دفن ایشان تاکنون به‌عنوان زیارتگاه موردتوجه عموم قرار داشته است. قدمت بنای برخی از این بقاع به قرن‌های پنجم و ششم بازمی‌گردد. شاخه مهم دیگر سادات که از قرن نهم هجری به بعد در یزد و اطراف آن موردتوجه بود، خاندان سادات نعمت‌اللهی است. هرچند نعمت‌الله ولی مدتی در یزد و تفت سکونت اختیار کرد و برای دفن خود در تفت آرامگاهی ترتیب داد، ولی در آنجا مدفون نشد. بااین‌حال برخی از نوادگان وی که در یزد سکونت داشتند، جایگاه سیاسی، اجتماعی و معنوی ممتازی داشتند. آن‌ها نزد حاکمان قراقویونلو و صفوی مورداحترام بودند و با آن‌ها پیوند خانوادگی برقرار ساختند.
سادات موسوی ابرکوه در قرن‌های ششم و هفتم هجری نقابت سادات را در این شهر بر عهده گرفتند. آن‌ها افرادی متمکن بودند و از میان ایشان علما و شخصیت‌های برجسته‌ای ظهور کرد. نسل سادات موسوی ابرکویی در عصر صفوی نیز تداوم یافت. ایشان همواره در ابرکوه جزو کلانتران و پیشوایان به شمار می‌آمدند.
علاوه بر سه خاندانی که به آن اشاره شد آیا شاخه‌های دیگری از سادات در یزد سکونت داشتند؟
بله علاوه بر سه خاندان برجسته‌ای که به آن اشاره شد، شاخه‌های دیگری از سادات، ازجمله طباطبایی‌ها، رضوی‌ها و مرعشی‌ها از دوره صفوی به بعد وارد سرزمین یزد شدند و در این خطه منشأ خدمات فرهنگی و اجتماعی شدند. نسل آن‌ها تا عصر حاضر در این شهر و اطراف آن تداوم‌یافته است.
و اما جامعه هدف و مخاطبان این پژوهش چه کسانی هستند؟
پژوهشگران حوزه‌های تاریخ، علوم اجتماعی و مذهبی، سادات و عموم مردم از مخاطبان اصلی این پژوهش هستند.