ابوالفرج اصفهانی بسم الله الرحمن الرحیم وصلی الله علی محمّد وآله الطاهرین. ۱۴ ذی‌الحجه‌ی سال ۳۵۶ (یا ۳۵۷ یا ۳۶۲) ه‌ق را، سالروز وفات علی بن حسین بن محمد بن احمد بن هیثم مروانی (معروف و مشهور به ابوالفرج اصفهانی) ذکر کرده‌اند. او از نوادگان «مروان حمار» آخرین خلیفه‌ از دودمان بنی‌امیه بود و همین انتسابش به شجره‌ی ملعونه، بسیاری را بر آن داشته که مرام و مسلک او را همسو با اسلافش (با اندک تغییراتی که شاید از روی مصلحت‌های شخصی بوده باشد) تجزیه و تحلیل کنند. البته اهمیت این شخصیت برای شیعه، به واسطه‌ی کتاب گران‌سنگ و بسیار باارزشش «مقاتل الطالبیین) است؛ وگرنه به تصریح مرحوم خوانساری در «روضات الجنات» او نه شیعه‌ی جعفری اثنی‌عشری، که زیدی مذهب بوده؛ و همان را هم (همانگونه که عرض شد) بنابر بعض مصالح شخصیه اظهار و ابراز می‌کرده است. جالب آن است که اشتهارش به اصفهانی، خیلی‌ها را به اشتباه انداخته، وی را زاده‌ی اصفهان پنداشته‌اند؛ درحالی که به تصریح مورخان و نسب‌نویسان، هیچ‌یک از آباء و اجداد و امهات و جدات وی هیچ‌گونه ارتباطی با این شهر نداشته، حتی خود ابوالفرج در آثارش هیچ اشاره‌ای به اصفهان (ولو در حد یک مسافرت به آن دیار) ننموده است؛ بعکس، او حتی مثلاً از «انطاکیه» نام برده که در آنجا از فلان‌آقا، فلان روایت را شنیدم (که نشان می‌دهد سفری کوتاه به آن شهر داشته است). از شخصیت و احوال شخصیَش هم نکته‌ی قابل بهره‌ای به چشم نمی‌خورد؛ حتی نقاط منفی‌ای مانند شکم‌بارگی، شرب خمر، اشتغال به موسیقی و ملاهی، بی‌سروسامانی از جهت رعایت نظافت و امور شخصی‌ای از این‌قبیل!، و ... محقق را از تحقیق متقن در این باره منصرف می سازد! و اما راجع به مقاتل الطالبیین؛ همانگونه که عرض کردم، اثری بسیار در خور توجه است که جناب شیخ مفید از آن به بزرگی و عظمت یاد کرده، در الارشاد و دیگر کتبی که داشته، بسیار به روایات ابوالفرج در این اثرش استناد جسته و حتی آنها را نقل کرده است. کتاب یادشده (که نسخه‌ای از آن را در کتابخانه‌ی خودم دارم [دوجلدی، با تحقیق و ترجمه‌ی بهراد جعفری]) را ابوالفرج در قبل از ۳۰ سالگیَش و زمانی که در کوفه می‌زیسته است، نگاشته است؛ جوّ شهر کوفه و پیرامون آن که همه از محبان و ارادتمندان امیرالمؤمنین و اهل‌بیت علیهم‌السلام بودند، آنچان بر مؤلف کتاب اثر گذاشته که با ذکر نام‌های مبارک امامان و غیر ایشان از وجوه و بزرگان اهل‌بیت -همچون جعفر بن ابی‌طالب و عباس بن علی و ...- از واژه‌ی علیه السلام استفاده کرده است؛ چیزی که قالب قلم به دستان غیر شیعی، متعصبانه از آن پرهیز داشته‌اند! اما به هر روی، کتاب مقاتل الطالبیین در میان دیگر آثار ابوالفرج، درخشش خاص و قابل تحسینی دارد. شگفت اینکه شیخ طوسی ۲ کتاب به ابوالفرج نسبت داده، که به دلیل سبق و سیاق صددرصد شیعی آنها، به سختی می‌توان پذیرفت که حقیقتاً از ابوالفرج باشند: - ما جاء فی‌القرآن فی علی علیه السلام. - کلام فاطمة فی فدک. والسلام علیکم ورحمةالله وبرکاته علی‌رضا احمدی دهبالایی (ایلامی) جمعه ۱ تیر ۱۴۰۳ ؛ ۱۴ ذی‌الحجه ۱۴۴۵ @shabnamshabna