📑 #مقاله
✅ عنوان: اندیشه های سیاسی مرجع شهید علامه شیخ فضل الله نوری(ره)
🔸پژوهشگر: حجت الاسلام دکتر محمد زارع خورمیزی، کارشناس تاریخ اسلام
✍ یکی از شخصیتهای مهم و برجسته نهضت مشروطیت ایران شهید بزرگوار آیت الله شیخ فضل الله نوری است. وی درنهضت تحریم تنباکو نقش مهمی داشت و پس از آن در نهضت عدالتخانه که به نهضت مشروطیت تبدیل شد، از رهبران مهم و برجسته بود. به دنبال انحراف نهضت عدالتخانه و طرح مشروطیت، او به دلیل روشن نبودن اهداف و اندیشه های سردمداران مشروطه و اعمال ضد اسلامی آنها، با آن به مخالفت برخاست و سرانجام پس از پیروزی و حاکمیت مشروطه طلبان در یک دادگاه فرمایشی و تصنعی به اعدام محکوم شد.
در این نوشتار اندیشه های سیاسی شیخ شهید را از نظر گذرانده، دلایل مخالفت وی به حکومت مشروطه را بررسی می کنیم.
یکی از مهمترین موارد اختلاف شیخ فضل الله نوری(ره) با مشروطه طلبان مساله نظام حکومت مشروطه بود. در جنبش عدالتخانه که برای جلوگیری از ظلم و ستم و مبارزه با استبداد و به رهبری روحانیون اداره می شد، ابتدا هیچ نامی از مشروطه درمیان نبود. نام مشروطه و القای اندیشه مبارزه برای ایجاد حکومت مشروطه ازهنگام تحصن در سفارت انلگستان و به وسیله روشنفکران غربگرا و فراماسون دربین مبارزان رواج یافت. گرچه قبل از آن افرادی اندک از این لفظ آگاهی داشتند، اما به هیچ عنوان مشروطه از اهداف مبارزان و نهضت عدالتخانه شمرده نمی شد. از مهمترین خواستهای مبارزان اجرای قوانین اسلام در باره تمام مردم به طور یکسان و مهمتر از همه ایجاد عدالتخانه ای بود که در آن به شکایات مردم رسیدگی شود و در آنجا با همه به عدالت رفتار شود. در قسمتی از فرمان مظفرالدین شاه به عین الدوله برای رسیدگی به درخواستهای متحصنین در حرم حضرت عبدالعظیم(ع) آمده است: «ترتیب و تاسیس عدالتخانه دولتی برای اجرای احکام شرع مطاع و آسایش رعیت از هر مقصود مهمی واجب تر است.»
شیخ فضل الله باانگیزه اجرای دستورات اسلام با رهبران نهضت عدالتخانه به همکاری پرداخت. وی در پاسخ به درخواست آنها برای همکاری با نهضت گفت: ... من راضی به بی احترامی به روحانیت و توهین به شریعت نیستم و شما را تنها نمی گذارم. هر زمانی که اقدامی انجام دادید من هم با شما حاضرم ولی باید مقصود اسلام و شرع باشد وطوری رفتار نشود که اسباب توهین به شرع و علما فراهم شود. تحصن در سفارت انگلستان که با هدایت فراماسونها و غربگرایان و روشنفکران انجام گرفت، نقطه آغازین انحراف نهضت عدالتخانه بود و شیخ فضل الله نخستین کسی بود که به طورمشخص رویاروی جریان غربزدگی این دوران که عدالتخواهی را به مشروطیت تبدیل می کرد ایستاد. او با بینش بنیادی و عمیق خود پی برد که آنچه روشنفکران به عنوان مشروطه در پی عرضه و اجرای آن هستند، برخاسته از بینش و فکری غربی است و در نهاد اسلامی ریشه ای ندارد. در بینش توحیدی اسلام اصالت از آن خداوند است و در برابر فرامین الهی آراء مردم ذاتا اصالتی ندارد. اندیشه های شیخ فضل الله نوری که از گفتارها و رساله هایش به دست آمده، گویای این حقیقت است که وی بیش از دیگر رهبران روحانی در تهران و نجف به سیاستهای ناهماهنگ مشروطه با احکام شرع آگاهی داشت و مخالفان وی که لیاقت مذهبیون را در چهره او و قدرت روحانی اش نمایان می دیدند با او به مخالفت برخاستند و سرانجام سختی برایش ترتیب دادند. مقایسه حرکت روشنفکری و حرکت روحانی در مرحله تشکل نهضت نشان می دهد روشنفکران که خواهان تغییر نظام سیاست بودند، برای طرح پیشنهادی مجتهدان اعتباری قائل نبودند و به عدالتخانه اعتقادی نداشتند، بلکه خواستارپارلمان ملی بودند و در همان مسیر قدم برمی داشتند. شیخ فضل الله که در هجرت به قم (هجرت کبری) حضور داشت، با شنیدن خبر تحصن در سفارت انگلستان به توطئه ها و اهداف روشنفکران و فراماسونها پی برد و دریافت که خطر عظیمی نهضت را تهدید می کند. از این رو خطاب به روحانیون و رهبران نهضت پرسید: که شما چه اقدامی می خواهید انجام دهید؟ و هدف شما چیست؟ در پاسخ به سؤال آگاهانه وهوشیارانه شیخ فضل الله همهمه و گفتگویی درگرفت. سپس سیدمحمد طباطبایی که ازقبل تحت تاثیر افکار روشنفکران قرار گرفته بود، در پاسخ گفت مراد ما مشروطه است و مجلس شورای ملی.
شیخ فضل الله به مخالفت با مشروطه پرداخت و ضدیت این نوع حکومت را با احکام شرع بیان کرد. آقای طباطبایی در پاسخ گفت: حال که کارها به خوبی پیشرفت کرده، بعد از این هم با مشورت رفتار خواهد شد و بدون رضایت شما رفتار نخواهیم کرد.
به دنبال موافقت با خواسته های مبارزان وبازگشت علما و مهاجرین به تهران، مظفرالدین شاه طی فرمانی با تشکیل مجلس شورای اسلامی موافقت کرد. اما این فرمان به بهانه مبهم بودن مورد موافقت قرارنگرفت و فرمان دیگری صادر شد. در قسمتی از این فرمان آمده است:
«... برای آنکه عموم اهالی و افراد ملت از توجهات کامله ...
🔰ادامه در بخش دوم🔰