: دشمن شناسی(۲) دشمنانی هم که عداوت خود را پنهان می کنند، از خطرناک ترین دشمنان اند و باید آنان را شناخت و نقشه هایشان را دانست. امیرمؤمنان علی (ع) می فرماید: «أکبر الاعداء اخفاهم مکیدة ؛(7) بزرگ ترین دشمنان آنانند که نقشه و نیرنگ خود را پنهان می کنند». امام حسن عسکری (ع) هم می فرماید: «أضعف الاعداء کیداً من اظهر عداوته؛(8) ضعیف ترین دشمنان از نظر حیله و نیرنگ، کسی است که دشمنی خود را آشکار کند.» نحوه برخورد با دشمنان برای مصونیت از خطرات دشمن، هم آگاهی لازم است، هم هوش یاری و هم آمادگی. دوستی کردن با دشمن، بسیار زشت و زیان بار است. دشمن، دشمن است و نمی توان با او از درِ دوستی در آمد، چون از همین نقطه ضربه می خوریم. دشمن را هم نمی توان ضعیف شمرد و دست کم گرفت، که ضربه پذیری را افزایش می دهد. چاپلوسی ها و اظهار دوستی های دشمن را هم نباید باور کرد، چون به این وسیله دام می گسترد تا به تور بیندازد. با این حساب می توان گفت در برخورد با دشمنان، سه نکته بسیار اهمیت دارد و در آموزه های دینی هم بر این نکات تأکید فراوان شده است: 1 - شناخت دشمن و شیوه های او؛ 2 - دشمن دانستن دشمن و ساده نبودن؛ 3 - دشمنی کردن با دشمن، نه دوستی و مودّت. قرآن کریم بارها یادآوری کرده که شیطان، دشمن انسان است. بر این نکته هم هشدار داده که این دشمن را دشمن بگیرید و با او مثل دشمن برخورد کنید. از جمله در این آیه: «انّ الشیطان لکم عدوّ فاتخذوه عدوّاً؛(9) شیطان، دشمن شماست، او را دشمن بگیرید و دشمنانه با او برخورد کنید.» در حدیثی هم از امام صادق (ع) نقل شده است که: «احذروا اهوائکم کما تحذرون اعدائکم؛(10) از هواهای نفسانی خودتان برحذر باشید، آن گونه که از دشمنان خویش حذر می کنید.» در گذشته هم از دشمن بودن نفس امّاره یاد کردیم. این دشمن درونی، پیوسته وسوسه می کند تا انسان را به گناه بکشد. پس نباید به خواسته هایش تن داد و از آن پیروی کرد. با دشمن نفس، صلح کردن ننگ است چون در همه حال با خرد در جنگ است هر چند سخن ز آشتی می گوید خصمی است که آتش بس او نیرنگ است(11) از توصیه های امام علی (ع) درباره نحوه برخورد با دشمن این است: «لا تستصغرنّ عدوّاً و ان ضعف؛(12) دشمن را کوچک مشمار، هر چند ضعیف باشد.» همین نکته سبب شد که مسلمانان در سال هشتم هجری پس از فتح مکه در نبرد حُنین، وقتی به جنگ با قبیله هوازن رفتند، چون خود را قوی و دشمن را ناچیز می پنداشتند، ضربه سختی خوردند. قرآن هم از این واقعه یاد می کند و نقطه ضعف مسلمانان را غرور و قوی پنداشتن خود و ناچیز انگاشتن کفار می داند: «و یوم حُنینٍ اذا عجبتکم کثرتکم...؛(13) و در روز حنین (خدا یاری تان کرد) وقتی که زیادی نفرات شما را مغرور کرد.» به قول سعدی: دانی که چه گفت زال با رستم گُرد دشمن نتوان حقیر و بیچاره شمرد این توصیه، درباره دشمن درونی، یعنی هوای نفس هم وجود دارد، چون دشمنیِ نفس امّاره بسیار قوی و پنهانی است. رذایل اخلاقی، دشمن درونی اشاره شد که در دشمن شناسی نباید از «دشمن داخلی» غافل بود. دشمن داخلی، هم مهره های سرسپرده و خائن در داخل یک جامعه و ملت را شامل می شود و هم غرایز و کشش ها و رذیله های اخلاقیِ درونی را در بر می گیرد. وجود صفت هایی همچون: عُجب، حسد، کبر، دنیاطلبی، حرص و آز، مقام دوستی، غرور، تعلّقات مادی، شهوت، غضب و... در درون انسان، فرصت مناسبی برای مسلّط شدن شیطان بر انسان است. شیطان به تعبیر قرآن، دشمن آشکار و «عدوّ مبین» انسان است و از هر وسیله ای برای اغوای او بهره می گیرد. این رذایل نیز مانند پیاده نظام آن دشمن عمل می کند و از شیطان وسوسه پذیری دارد. وقتی کالاهای شیطان پسند و اجناس ابلیس پرور در دل باشد، طبیعی است که این گونه دل ها ملعبه شیطان شود. مرحوم فیض کاشانی نقل می کند که شخصی به نام «جریر بن عبدالله» نزد عارفی به نام «علاء بن زیاد» از وسوسه های درونیِ دلش شکایت کرد. وی گفت: مَثَل آن، مثل خانه ای است که دزدان بر آن می گذرند. اگر در خانه دزدزده چیزی باشد، مشغول آن می شوند و اگر خانه خالی باشد، رهایش می کنند؛ یعنی قلب خالی از هوا و هوس، گذرگاه و اقامت گاه شیطان نمی شود. از این رو خداوند فرموده است: «شیطان را بر بندگان من سلطه ای نیست».(14) پس هر که متابعت هوای نفس کند، بنده شیطان است نه بنده خدا.(15) اگر در احادیث معصومین (علیهم السلام) از جهاد با نفس سخن گفته شده و آن را برتر از جهاد با دشمن بیرونی دانسته اند و نام «جهاد اکبر» را بر آن گذاشته اند، به سبب همین رذایل هلاکت بار است که سعادت و آینده انسان را تباه می سازد. امام باقر (ع) فرمود: «لا جهاد کمجاهدة الهوی؛(16) هیچ جهادی مانند مبارزه با هوای نفس نیست.» این گونه روایات، رهنمود می دهد که رذایل اخلاقی و تمنّیات و شهوات نفسانی را دشمنی بپنداریم که هم شناخت آن ضروری است و هم پیکار و غلبه بر آن لازم است. دشمن شناسی https://eitaa.co