⚜نظماهنگ قرآن ادغام و فکّ ادغام حروف سید قطب درباره كلمه «اثّاقلتم» در آیه زیر می‌گوید:‌ 💠 یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَا لَكُمْ إِذَا قِیلَ لَكُمُ انْفِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَی الأرْضِ أَرَضِیتُمْ بِالْحَیاةِ الدُّنْیا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا فِی الآخِرَةِ إِلا قَلِیلٌ (توبه: ۳۸) ✅ در كلمه مزبور، ادغام، از نوع «ادغامِ اِبدال» روی داده است. اگر این كلمه به صورت غیر مدغم - یعنی تثاقلتم - می‌آمد، زنگ آن سست می‌گردید و اثر مورد نظر كه از چسبیدن «تاء» و «ثاء» و تشكیل «ثاء» مشدّد می‌آید و نشانگرِ سنگینی و چسبندگی گروه «متكاسلِ متثاقل» به زمین و سستی آنان در جهاد در راه خداست، از بین می‌رفت». ❇ نقطه مقابل این حالت در آیه 125 سوره انعام دیده می‌شود؛ در این آیه در مقابلِ چسبیدن به زمین و فرو رفتن در آن، از بالا رفتن در آسمان - با همان شیوه قبلی - سخن می‌گوید و سختی‌اش را با ترکیب و ادغام موسیقایی به تصویر می‌کشد: 💠 فَمَنْ یرِدِ اللَّهُ أَنْ یهدِیهُ یشْرَحْ صَدْرَهُ لِلإسْلامِ وَ مَنْ یرِدْ أَنْ یضِلَّهُ یجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا یصَّعَّدُ فِی السَّمَاءِ كَذَلِكَ یجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَی الَّذِینَ لا یؤْمِنُونَ (انعام: ۱۲۵). ✅ واژه «یصَّعَّدُ» در اصل «یتَصَعَّدُ» بوده است و به همان ترتیب بالا، حرف «تاء» در «صاد» ادغام شده و «صاد» شدّت گرفته و واژه به این صورت درآمده است؛ شکلی که سختی و صعوبتِ صعودِ نفس‌گیر و مواجه با کاهش تدریجی اکسیژن در آسمان را نشان می‌دهد، تا تنگی سینه را به خوبی بنمایاند. ✅ این واژه در سیاق شماری از واژگان سخته و متشکّل از حروفِ «ضاد»، «صاد» و «قاف» و شدّت قرار می‌‎گیرد و تقریباً تمام حرکات آن سیاق زبر و فتحه است و این همه در نهایت به واژه ممدود «سماء» ختم می‌شود تا همگی مفاهیم صعودِ صعب و دشوار را به تصویر بکشند. ❇ در داستان «ذبح بقره» و آیه‌ای که با فاصله یک آیه دیگر پس از آن آمده است، دو مورد ادغام را می‌بینیم که با معنای آیات نیز هماهنگ افتاده است: 💠 وَ إِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادَّارَأْتُمْ فِیهَا وَاللَّهُ مُخْرِجٌ مَا كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ (٧٢) ... ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ فَهِی كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَ إِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا یتَفَجَّرُ مِنْهُ الأنْهَارُ وَ إِنَّ مِنْهَا لَمَا یشَّقَّقُ فَیخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ وَ إِنَّ مِنْهَا لَمَا یهْبِطُ مِنْ خَشْیةِ اللَّهِ وَ مَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ (بقره:۷۲و۷۴). ✅ اصل دو فعل مورد اشاره در بالا، به ترتیب «فَتَدَارَأْتُمْ» و «یتَشقَّقُ» بوده و ادغام‌ها بر سنگینی آهنگ دو کلمه افزوده است: درگیری‌های بنی‌اسرائیل برای اتهام‌زنی متقابل و انداختن خون مقتول به گردن یکدیگر و نیز از هم شکافتن صخره‌های سخته و خارا برای خروج آب. ✅ عكس چنین حالتی نیز وجود دارد و آن هنگامی است كه حروف همسان و یا دارای مخرج‌های متقارب در كنار همدیگر قرار می‌گیرند و زمینه ادغام آنها نیز وجود دارد، لكن به دلیل معنایی خاص كه القا می‌كنند، لطافت و گیرایی در عدم ادغام آنهاست: 💠 رَبَّنَا لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ (آل عمران:۸). ❇ در این آیه از درگاه الهی مسألت می‌شود تا قلب‌ها پس از برخورداری از هدایت او، دچار آفت زیغ و انحراف نگردند؛ زیغی كه قریب و خطر و امكان آن عظیم است، نظیر همان نزدیكی‌ای كه بین «غین» و «قاف» وجود دارد و بی‌دقّتی در ادا، این دو حرف را به هم می‌آمیزد و به صورت «لا تز‌قّلوبنا» در می‌آورد. 💠 وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ و مِنَّا دُونَ ذَلِكَ كُنَّا طَرَائِقَ قِدَداً (جن:۱۱). ✅ قرار گرفتن چهار حرف همسان «كاف» و «قاف»، دو‌به‌دو كنار یكدیگر و لزوم تلفظ آنها به صورت جدا از هم، تناسب كامل با «طرائق قدد» (: راه‌ها و مذاهب متباین) دارد. 🖋دکتر ابوالفضل خوش‌منش 📚 نظماهنگ قرآن، ائتلاف لفظ و معنا در کلام وحی 📑 ص ۱۹۲-۱۹۴ 🏢 مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن

  (۱۴۰۳، چاپ دوم)

🆔 http://eitaa.com/zekra114