نمایشگاه «قرآن معنای زندگی» : همزمان با ماه مبارک رمضان و به همت مرکز قرآن کریم سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی، نمایشگاه «قرآن معنای زندگی» در جوار بارگاه منور امام هشتم (ع) برپا شده است. بنگرید در : https://sco.razavi.ir/ شنبه,۲۷ فروردین ۱۴۰۱ - ۱۲:۰۸

مروری بر آثار به نمایش درآمده مزین به تقریظ مقام معظم رهبری در کتابخانه امام رضا(ع) گناباد قریب به سه دهه است که مقام معظم رهبری برای اهمیت و ترویج کتاب و کتابخوانی سالانه بر برخی از کتاب‌ها و آثار بعضی از نویسنده‌ها تقریظ می‌نویسند و همین امر باعث می‌شود که این کتاب‌ها در فضای رسانه ای و بین مردم بیشتر دیده شوند به گزارش گنجینه رضوی، مقام معظم رهبری بیش از 50 کتاب را در حوزه دفاع مقدس تقریظ فرموده‌اند که چاپ مکرر اکثر این آثار حاکی از جذابیت آن برای مخاطب است. فاخر بودن این کتاب‌ها نه‌فقط به خاطر انگیزه اعتقادی نسبت به شهداست، بلکه ادبیات به‌کاررفته در آن هم ارزشمند است. آنچه در ذیل به آن اشاره خواهد شد، معرفی برخی از آثار با محوریت دفاع مقدس است که مقام معظم رهبری بر آن تقریظ نوشته‌اند و کتابخانه امام رضا(ع) گناباد از18 فروردین ماه به مدت دو هفته آن را در محل این کتابخانه برای عموم علاقه‌مندان به نمایش گذاشته است. آب هرگز نمی‌میرد حمید حسام در کتاب آب هرگز نمی‌میرد به بیان تاریخ شفاهی دفاع مقدس می‌پردازد و این کار را در خلال روایت خاطرات یکی از فرماندهان لشکر 32 انصارالحسین، میرزامحمد سلگی، انجام می‌دهد.کتاب آب هرگز نمی‌میرد تنها روایت زندگی یک فرد نیست بلکه مرور مشاهدات این فرد از جنگ‌ها، استراتژی‌های جنگی و سرنوشت سایر همرزمان میرزامحمد سلگی است که در فصل‌های گوناگون کتاب با آن‌ها آشنا می‌شویم. مقام معظم رهبری در تقریظ این اثر می‌فرمایند:« . . . در میان کتاب‌های خاطرات جنگ، این، یکی از بهترین‌ها است. نگارش درست و قوی، ذوق سرشار، سلیقه و حوصله، همّت بلند، همه با هم دست به کار تولید این اثر شده‌اند. . .» در کمین گل سرخ کتاب در کمین گل سرخ زندگی‌نامه داستانی شهید سپهبد علی صیاد شیرازی به قلم محسن مؤمنی است. روایت بخش‌های پیش از انقلاب زندگی سپهبد از کتاب خاطرات سپهبد شهید صیادشیرازی و بخش‌های مربوط به کردستان و سال‌هایی از جنگ از کتاب «ناگفته‌های جنگ» و بخش‌های پایانی جنگ از کتاب «یادداشت‌های ویژه شهید صیادشیرازی» انتخاب شده‌است. «این نمونه‌ی جالب و بی‌سابقه‌ای است از گزارش جنگ در ضمن داستان شیرین زندگی یکی از شخصیت‌های آن. . . . با بسیاری از حوادث آن کاملاً آشنایم. البته بسیاری دیگر از حوادث آن دوران و نیز مطالب بسیاری از آنچه مربوط به این شهید عزیز است ناگفته مانده است. و این طبیعی است...» و این بخشی از متن تقریظ مقام معظم رهبری بر کتاب است. گلستان یازدهم این کتاب بیان کننده خاطرات زهرا پناهی روا، همسر سردار شهید علی چیت‌سازیان است که به قلم بهناز ضرابی‌زاده به نگارش درآمده است. زندگی شهید چیت سازیان با همسرش یکی از موضوعات جذاب از دفاع مقدس است، زیرا این کتاب دربردارنده خاطرات دوران هشت ماه زندگی مشترک که به زندگی همسر شهید بعد از شهادت همسر نیز پرداخته شده است. مقام معظم رهبری در بخشی از متن تقریظ خود بر این اثر، گلستان یازدهم را روایتی شورانگیز است از زندگی سراسر جهاد و اخلاصِ مردی عنوان می کنند که در عنفوان جوانی به مقام مردان الهی بزرگ نائل آمد و هم در زمین و هم در ملأ اعلی به عزّت رسید. مربع‌های قرمز تاریخ شفاهی رزمنده و جانباز حاج حسین یکتا از دفاع مقدس موضوعی است که در کتاب مربع های قرمز با قلم زینب عرفانیان به نگارش درآمده است حاج حسین یکتا در مقدمه کتاب نوشته‌اند: «پنج سال می‌شد که قصد کرده بودم خاطراتم را مکتوب کنم. مخصوصاً وقتی مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای حفظه‌اللهم مطلبی را مبنی بر ناتمام ماندن جنگ یک رزمنده تا نوشتن خاطراتش، فرمودند، برای نوشتن و نشر خاطراتم مصمم‌تر شدم. هرچه از رشادت هم‌رزمانم و غربت و مظلومیتشان می‌دانستم در روایت‌گری‌هایم گفته بودم. با مکتوب کردن خاطراتم دنبال ناگفته‌ای از بچه‌ها بودم. دنبال سبک بندگی کردنشان، سبک عبادتشان، سبک رفاقتشان، دنبال سبک زندگی کردنشان در جنگ. سبکی که این روزها جایش بین جریان زندگی جوانان به شدت خالی است. مقام معظم رهبری در متن تقریظ این اثر فرمودند:« . . . ردپای چانه‌گرمی‌های آقای حاج حسین یکتا در آن آشکار است. . . . نقطه‌ی برجسته‌ی کتاب، یاد شهیدان و یاد حال و حضور ملکوتی آنان پیش از شهادت است که حقاً بسیار خوب تصویر شده است.. .»

ضربت متقابل مقام معظم رهبری:«کتاب هایی مانند ضربت متقابل و هم پای صاعقه، باید کتاب های رایج دست کارکنان در سطح سپاه و خانواده هایشان باشد». کارنامه عملیاتی لشکر 27 محمدرسول الله در تابستان 61 محور موضوعی کتاب ضربت متقابل است که با قلم گلعلی بابایی و حسین بهزاد نگارش یافته است. نوشته های کتاب بیانگر واقعیت جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است که کاملاً مستند و معتبر بوده و جای هیچ شک و شبهه ای برای حقایق موجود در عملیات رمضان به جا نمی گذارد. نویسندگان تاریخ واقعی جنگ را بدون دخل و تصرف همراه با خاطرات فرماندهان روایت می کنند و بخشی از آن به زندگی روزمره شهید همت و متوسلیان نیز می پردازند. وقتی مهتاب گم شد حمید حسام در این کتاب به شرح زندگی سردار شهید علی خوش‌لفظ و روایتی عینی از یک واقعه‌ی تاریخی پرداخته است که موجب شد سرنوشت خیل وسیعی از مردمان ایران تغییر کند. وقتی مهتاب گم شد داستان پردازی و اسطوره سازی نیست، بلکه واقعیت زندگی و رزم مردی است که خود واقعی اش را در پیدا کرد. علی خوش لفظ، همزمان با وقوع انقلاب اسلامی دچار تحول و دگرگونی در اهداف و آرمان‌هایش می‌شود. همین انقلاب درونی باعث می‌شود که او در اولین اعزام به جبهه نام خود را از جمشید به علی خوش لفظ تغییر دهد و سرانجام زندگی‌اش هم تغییر کند. مقام معظم رهبری در تقریظ این کتاب فرمودند:« . . .بچه‌های همدان؛ بچه‌های صفا و عشق و اخلاص؛ مردان بزرگ و بی‌ادعا؛ یاران حسین (ع)؛ یاوران دین خدا. . . . اینها و بسی جویبارهای شیرین و خوشگوار دیگر از سرچشمه‌ی این روایت صادقانه و نگارش استادانه، کام دل مشتاق را غرق لذّت میکند و آتش شوق را در آن سرکش‌تر می‌سازد». : منبع : https://library.razavi.ir/fa/318493/

آشنایی با بزرگترین مجموعه کتابخانه‌ای و موزه‌ای جهان اسلام در گفتگو با حجت‌الاسلام سید جلال حسینی، رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی👇👇

بسته خبری «علم و فرهنگ رضوی» | شماره 15 مروری بر مهمترین رویدادهای سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی👇👇

سازمان کتابخانه‌ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، کتاب «گزیده اسناد حضور زنان در آستان قدس رضوی از صفویه تا پهلوی اول» را چاپ و منتشر کرد.👇

به گزارش گنجینه رضوی، در این کتاب که با همکاری مشترک خانم‌ها زهرا طلایی و الهه محبوب تنظیم و به نگارش در آمده است، اسنادی از حضور زنان در حرم مطهر رضوی معرفی شده است که نشان می‌دهد زنان نقش‌های گوناگونی همچون خدمت به زوار و انجام امور خیریه وقف و نذر را در حرم مطهر رضوی ایفا می‌کردند. آشنایی پژوهشگران با نفایس مرکز اسناد آستان قدس رضوی و تسهیل دسترسی به اسناد از جمله اهداف انتشار این اثر برشمرده شده است. همچنین مجموعه حاضر گزیده‌ای از اسناد حضور زنان در آستان قدس رضوی و اقدامات خیرخواهانه آنان را معرفی کرده تا از دریچه آن نقش ایشان در توسعه و پیشرفت فرهنگ اصیل اسلامی – ایرانی و به ویژه فرهنگ شیعی شناخته شود. این کتاب در بخش اول به معرفی اسناد مشاغل زنان درحرم مطهر امام رضا (ع) می‌پردازد که در دوره زمانی صفویه تا پهلوی اول وجود داشته است. این مشاغل شامل زنان شاغل در روضه منوره (زیارت نامه خوان،کفشبان، بخور سوز، ضابطان و جاروکشان،کنیزها و خادمان) و مشاغل زنان در دارالشفا (خادم بیماران، عزب دارالشفا، بیماردار و داروساز) است. همچنین زنان شاغل در پرورشگاه آستان قدس و دبستان رضوی، متولیان زن در موقوفات آستان قدس و مشاغل اداری زنان مطالب دیگراین بخش را شامل می شود. در بخش دوم کتاب نیز به معرفی اسناد نذورات و موقوفات زنان به حرم مطهر می پردازدکه شامل اسناد زنان واقف و نذرکننده در دوره های صفوی، افشار و قاجار است. برچسب ها: چاپ و منتشر, گزیده اسناد حضور زنان در آستان قدس رضوی از صفویه تا پهلوی اول

سیری بر تاریخچه مراسم‌های ماه مبارک رمضان در حرم مطهر رضوی اسناد تشکیلات اداری و موقوفات آستان قدس رضوی بیانگر برگزاری مراسم‌های متعدد در حرم مطهر رضوی طی مناسبت‌های مذهبی مختلف از جمله ماه مبارک رمضان در دوره‌های تاریخی صفویه، افشاریه و قاجاریه است. دستورالعمل‌های خاص این ماه پرفضیلت، برنامه‌های ویژه شب‌های قدر، برگزاری مراسم افطاری برای زائران و خادمان و چگونگی برپایی جشن عید فطر در حرم منوّر رضوی از جمله موضوعاتی است که در لابه لای این اسناد به چشم می‌خورد. خانم زهرا فاطمی مقدم؛ مسئول امور ارزشیابی اسناد آستان قدس رضوی در این باره به ارائه توضیحات می پردازد: آداب سحر در ماه مبارک وی در این خصوص به دستور العمل‌های متولی آستان قدس رضوی در مورد برنامه‌های اجرایی حرم مطهر امام رضا (ع) اشاره دارد که از دوره قاجار به جای مانده و علاوه بر بیان وظایف کارکنان، از برنامه‌های اجرایی حرم رضوی دراین زمان نیز گزارش می‌دهد. مطابق این دستور العمل‌ها موذنان با حضور در گلدسته‌های حرم در پاسی از شب به مناجات خوانی می‌پرداختند که با توجه به قرار گرفتن حرم مطهر در مرکز شهر در آن زمان، این نوا در کل شهر قابل شنیدن بوده است. فاطمی مقدم، نقاره‌نوازی نقاره‌چیان به مدت سه ربع ساعت را از دیگر آداب سحری برشمرد که نشانی از اعلان طبخ سحری و تعیین ساعت و وقت سحر بود. مناجات خوانی موذنان در زمان توزیع سحری میان خدام و سایر کارکنان از سوی کارخانه خادمی – مهمانسرای امروزی- از سر گرفته می‌شد و پس از صرف غذا، موذنان مجدد تا وقت اذان صبح به مناجات مشغول می‌شدند. قرائت قرآن توسط حافظان پس از اذان و طلوع فجر از دیگر برنامه‌های اجرایی حرم مطهر رضوی بود که وی بدان اشاره کرد و افزود: این برنامه هر روزه در ماه مبارک رمضان اجرا می شد با این تفاوت که در شب‌های قدر نقاره‌نوازی صورت نمی‌گرفت. وی همچنین مطابق اسناد به جای مانده، به مراسم تلاوت روزانه یک جزء قرآن با حضور تمامی حافظان و قاریان قرآن در سه ساعت به غروب مانده در ایوان طلای صحن قدیم (صحن انقلاب اسلامی امروزی) اشاره دارد فاطمی مقدم، مقابله قرآن‌ها به منظور تصحیح احتمالی اشتباهات قرآن‌های موجود را از دیگر برنامه‌های این مراسم نورانی عنوان کرد و آن را دلیلی برای حضور مصحح کتابخانه در این مراسم دانست. مکاتبه نايب التوليه خطاب به ميرزا هدايت کشيک نويس حفاظ جهت انجام دستورالعمل مربوط به ماه رمضان و حضور حفاظ در سر خدمت. تاریخ سند ۱۳۳۰ق شماره سند 633842 بر سر سفره افطار میهمان‌سرای حضرت تاریخچه طولانی دارد و در ادوار مختلف نام‌های متفاوتی داشته است. در دوره قاجار از آنجایی که میهمان‌سرای خادمان و زائران از هم جدا بوده، میهمان‌سرای زائران با عنوان «کارخانه مبارکه زوّاری» و میهمان‌سرای خادمان با عنوان «کارخانه مبارکه خادمی» مشهور بوده است که طی ایام ماه مبارک رمضان به طبخ و توزیع افطاری بین زائران و خادمان و کارکنان حرم مطهر اقدام می‌کرد. زهرا فاطمی مقدم، به تنوع غذاهای این ایام به‌ خصوص در وعده افطار اشاره دارد که بر حسب فصول سال انتخاب و تمام هزینه‌های تهیه این مواد غذایی از سوی آستان قدس تأمین می‌شده است. غذاهایی چون قورمه، بورانی بادمجان، آش، کوکو، پلو، آبگوشت و سایر غذاهای گوشتی در کنار انواع پنیر، ماست، دوغ و انواع میوه مانند خربزه، انگور، سیب، انواع نوشیدنی‌ها و شیرینی‌ها نظیر شربت‌های مختلف، سکنجبین، حلوا، پشمک و ... در سندها بسیار به چشم می‌خورد و وی بدان اشاره دارد. فاطمی‌مقدم، قدیمی‌ترین سند این مجموعه که در آن به مراسم افطاری حرم مطهر رضوی اشاره شده است را متعلق به سال 1111 هجری قمری عنوان کرد که دوره تاریخی صفویه را در بر دارد. وی، برپایی جشن میلاد امام حسن مجتبی(ع) در نیمه ماه رمضان در ایوان طلای مبارک صحن قدیم-صحن انقلاب- را پس از اذان مغرب از دیگر آداب حرم در ایام ماه مبارک رمضان عنوان کرد که با پذیرایی از مهمانان و چراغانی صحن‌های حرم در شب میلاد همراه بوده است.

نخل‌بندی در شب های قدر فاطمی‌مقدم، مراسم احیای شب‌های قدر از دوره صفویه را نیز یک سنت هر ساله عنوان کرد که با تعطیلی مستغلات و دکان‌های مربوط به حرم مطهر رضوی، روشن ماندن تمامی صحن‌ها و رواق‌ها طی این ایام و عدم نواختن نقاره خانه همراه بوده است. وی همچنین به سنت دیرینه روضه خوانی در بیست یکم ماه رمضان به مناسبت شهادت حضرت علی(ع) اشاره و قدیمی ترین سند در این خصوص را متعلق به سال 1112 در دوره صفویه عنوان کرد. فاطمی‌مقدم افزود: مراسم «نخل‌بندی» از جمله دیگر رسومات اجرایی در حرم مطهر رضوی طی شب‌های قدر بود که در دوره صفویه و افشاریه اجرا شده و طی آن سازه‌ای چوبی به نام «نخل» با وسایل و اشیاء مختلف تزئین و بر دوش مردم حمل می‌شده است. این کارشناس همچنین به برگزاری عید سعید فطر با آداب ویژه در حرم مطهر اشاره داشت که در دوره‌های گوناگون شکل های مختلفی به خود گرفته است. فاطمی‌مقدم، پذیرایی از مهمانان مراسم عید فطر حرم مطهر با غذا، شربت و شیرینی و تعطیلی برخی مستغلات مانند مکتب‌خانه‌ درون صحن و خلعت دادن به برخی کارکنان همچون خطیب حرم را از جمله این برنامه‌ها عنوان کرد. گفتنی است مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی با دارا بودن بیش از 13 میلیون برگ سند متعلق به دوره‌های تاریخی مختلف ایران، یکی از غنی‌ترین مراکز اسنادی در منطقه و جهان اسلام به شمار می‌رود و روزانه پذیرای پژوهشگران و محققان از مراکز مختلف علمی، آموزشی و فرهنگی کشور است. برچسب ها: اسناد تشکیلات اداری و موقوفات آستان قدس رضوی, مناسبت‌های مذهبی

افتتاح نخستین مجموعه دائمی کتاب رضوی افتتاح نخستین مجموعه دائمی "کتاب رضوی" در مجاورت باب الجواد (ع) حرم مطهر رضوی.

آستان قدس رضوی؛ قطب‌ تخصصی انتشار قرآن کریم در تراز جهانی آستان قدس رضوی به‌عنوان یکی از جلوه‌های انقلاب اسلامی به‌منظور گسترش فرهنگ اصیل اسلامی و همچنین باهدف چاپ و انتشار آثار ارزشمند در موضوعات علوم و معارف اسلامی و قرآنی، به تأسیس موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی اقدام کرده است؛ این موسسه یکی از بزرگ‌ترین مؤسسات چاپ در سطح کشورهای اسلامی است و به همین منظور نشر معارف اسلامی و قرآن در جهان اسلام را از مهم‌ترین اهداف و چشم‌اندازهای خود قرار داده است.

تشریح رویکردهای محتوایی انتشارات آستان قدس رضوی حسین سعیدی، مدیر عامل «به نشر»، رویکردهای محتوایی انتشارات آستان قدس رضوی را تشریح کرد.

به گزارش روابط عمومی و بین‌الملل بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، یکی از سوالاتی که برای هر انسان کنجکاو بویژه برای اندیشمندان و دانشجویان همواره مطرح است آن است که چرا با آن همه سفارشات پیامبر اسلام(ص) در مورد خلافت و جانشینی حضرت علی(ع) پس از رحلت آن حضرت، خلافت از مسیر اصلی خود منحرف شد و بعدها به شهادت ائمه اطهار(ع)، آوارگی و حبس و جرح و قتل فرزندان و شیعیان انجامید. در بخش مقدمه کتاب «آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر(ص) و بزرگان صحابه و تابعین» با تحلیلی مختصر به این سوالات پاسخ داده شده و همچنین شهرهایی که آرامگاه‌های پاک در آن قرار گرفته به روش الفبایی معرفی شده است. در واقع این کتاب دانش‌نامه‌ای تدوین شده بر اساس نام شهرها و آبادیها است که شامل جغرافیایی به گستردگی جهان اسلام در دوره‌هایی از تاریخ که افزون بر یکپارچگی، حاکمیتی بلامنازع داشته و از شرق اسلامی تا شمال آفریقا و مغرب عربی را در بر گرفته است، می‌شود. علاوه بر این افزون بر 320 پهنه پیکر پاکیزه یک تا چند تن از خاندان پاک پیامبر(ص) یا اصحاب و تابعان ایشان یا دست کم‌نشانی از آنان به یادگار مانده است تا هم این گلبرگهای محمدی با رایحه خوش خود فضای دیار را عطرآگین، روح افزا و حماسی کنند و هم همگان بدانند مبارزه با پلیدیهای کفر و الحاد و ستم، بهایی سنگین دارد که این دوستان خدا آن را با نثار جان خود پرداخته‌اند. کتاب حاضر نوشته عبدالرزاق كمونه‌حسینی است و توسط عبدالعلی صاحبی به زبان فارسی ترجمه شده است. این اثر در 368 صفحه و برای چهارمین بار چاپ و در اختیار علاقمندان به مطالعه قرار گرفته است.

مسئله «حج» و «زیارت» در آکادمی‌های بین‌الملل یعنی در پژوهش‌های ارائه شده به زبان انگلیسی و زبان‌های اروپای غربی رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است اما اغلب پژوهش‌ها مربوط به مسئله حج است و مسئله زیارت به آن معنایی که در ذهن ما وجود دارد، در حاشیه مباحث مربوط به مطالعات حج قرار می‌گیرد. بر همین اساس، مرکز مطالعات اسلامی معاصر دانشگاه علوم اسلامی رضوی نشستی با عنوان «نظریات علوم انسانی در زمینه زیارت‌پژوهی و امکان هم‌افزایی با مسئله زیارت در تمدن اسلامی» برگزار کرده که در آن پیمان اسحاقی، دانشجوی دکترای انسان‌شناسی دانشگاه آزاد برلین به ارائه دیدگاه‌هایش در این موضوع و به‌خصوص زیارت در علوم انسانی بین‌الملل پرداخته است. در ادامه خلاصه‌ای از دیدگاه‌های این پژوهشگر علوم اسلامی در این نشست را از نظر می‌گذرانید. جایگاه کتاب «صور ابتدایی حیات دینی» و دیدگاه‌های دورکیم در خصوص زیارت تقریباً در همه آثاری که در زمینه نظریه زیارتی نوشته شده، پیشینه بحث نظری در خصوص زیارت را به امیل دورکیم و کتاب «صور ابتدایی حیات دینی» او می‌رسانند. دورکیم در این کتاب به صورت مستقیم در خصوص زیارت صحبت نکرده ولی بعداً زیارت‌پژوهان در علوم انسانی از تعریفی که او از مسئله دین ارائه داده بسیار استفاده کرده‌اند. نکته‌ این است در کشور ما وقتی دورکیم خوانده می‌شود در بسیاری از موارد، مطالبی که ایشان در خصوص جوامع ابتدایی یا شکل‌گیری دین گفته، کاملاً فهمیده نمی‌شود چرا که ما از منظر ادیان ابراهیمی به مفاهیمی که او اشاره کرده نگاه می‌کنیم. ما برای اینکه بتوانیم نظر او را درست بفهمیم -که بیشتر درباره سنت‌های متعلق به

جوامع ابتدایی است- باید خودمان را به جای ایشان قرار دهیم؛ به عبارت دیگر تصور کنید با مردمی از قبیله‌ای مواجه می‌شویم که هنوز تحت تأثیر ادیان ابراهیمی نیستند و می‌خواهیم بفهمیم چرا این‌ها دست به برخی اقدامات مذهبی یا فرهنگی یا آیینی می‌زنند. تفسیر ساختار ادیان ابراهیمی این است این‌ها یک نبی یا رسول داشته‌اند و در طول تاریخ این امر در بینشان کمرنگ شده و برای اینکه زندگی اجتماعی خودشان را بسازند دست به برخی رفتارها یا آیین‌ها یا مسائلی که از نظر ما خرافی است زده‌اند. این کارهایی که ما می‌گوییم خودشان ساخته‌اند تا زندگی اجتماعیشان را اداره کنند، دقیقاً موضوع مورد مطالعه انسان‌شناسان و جامعه‌شناسان بوده است. یعنی بخش اولی که می‌گویید خداوند به صورتی این‌ها را هدایت کرده و این‌ها یک نبی داشته‌اند، عاداتی برای خودشان ساخته‌اند که جامعه‌شان را اداره کنند، منابع الهام برای امثال دورکیم بوده است. به عبارتی آن‌ها گزارش‌های سفرنامه‌نویسان، مردم‌شناسان یا شرق‌شناسان را می‌خوانده‌اند و می‌شنیده‌اند یک قبیله‌ای در جایی از جهان هست که آیینی دارد و در آن برای خدای باران دعا می‌کنند. حالا تفسیر ما از این واقعه چیست؟ می‌گوییم این‌ها یک چیزهایی ساخته‌اند که بتوانند با همدیگر زندگی کنند. قسمت دوم حرفی که ما می‌زنیم، قسمت اصلی حرفی است که دانشمندان علوم اجتماعی می‌زنند. آن‌ها می‌گویند پس ذات ادیان این‌طور است. ما می‌گوییم یک مسئله وحی وجود دارد و بعد از آن، وحی منقطع شده و زندگی اجتماعی شکل گرفته و این‌ها قوانینی را برای خودشان ساخته‌اند. این حرف دورکیم یا بقیه دانشمندان علوم اجتماعی معطوف به همین قسمت دوم است. مثلاً دورکیم می‌گوید–خودش سفر نکرده ولی خیلی خوانده است- قبیله‌ای هست که برخی روزها جمع می‌شوند و همه با همدیگر پرچمی را بلند می‌کنند و اورادی را بر پرچم می‌خوانند و بعد هر کسی به سمت خانه خودش می‌رود. یا در نظریه «آیین‌های گذار» ون جنپ می‌خوانیم در برخی از روستاها یا مناطق عشایری یا قبیله‌ای آفریقا روزی را برای اینکه کسی به بلوغ برسد، تعیین می‌کنند. برای اینکه این به بلوغ رسیدن تعین پیدا کند مثلاً این آقا را می‌آورند و لباس‌هایی را بر او می‌پوشانند و می‌گویند شما امشب را برای اولین بار تنها بیرون از قبیله در جنگل زندگی کن. خب این‌ها این مطالب را می‌خواندند و سعی می‌کردند این رفتارهای متفاوت را که در جوامع مختلف وجود دارد تفسیر کنند. به همین دلیل حرفی که دورکیم و دیگران دارند برای توضیح دادن این قضایاست. حرف دورکیم این است در همه گروه‌های انسانی (آن مفهوم جامعه) یک مفهومی است که سر آن اتفاق نظر وجود دارد. او می‌گوید من به جوامع قدیمی نگاه کردم و دیدم این جوامع از طریق آیین‌های جمعی با هم بودگی و خودشان را تقویت می‌کنند. این تقویت یک تقویت فانتزی نیست بلکه تقویتی است که بر اساس آن زندگی روزمره تضمین می‌شود. بنابراین تأکید دورکیم به مسئله دین که در بحث زیارت خیلی مورد استفاده قرار گرفته در نگاه خودش این است این آیین‌های مذهبی -که البته خودش به طور مستقیم در موردش صحبت نکرده- سازوکاری است که عقلای جامعه برای آن گذاشته‌اند تا وحدت و قدرت و هماهنگی مردمی که با هم زندگی می‌کنند تضمین شود. اگر جلوتر برویم به این مسئله می‌رسیم که نظریه‌پردازان امروز زیارت نیز به آن اذعان دارند. سؤال این است تا چه اندازه می‌توانیم حرفی را که دورکیم در خصوص یک قبیله در آفریقا برای توجیه و تفسیر واقعه‌ای که در آنجا می‌افتد زده برای توضیح مسئله زیارت امام رضا(ع) استفاده کنیم؟ سایمون کلمن، مهم‌ترین نظریه‌پرداز زیارت حتی سایمون کلمن که مهم‌ترین نظریه‌پرداز زیارت است، بحثش این است از یک سو نمی‌توان یک سنت زیارتی درون یکی از ادیان ابراهیمی را با این نظریه‌ها توضیح داد و از سوی دیگر نمی‌توان نظریه‌ای که برای مثلاً زیارت نوه پیامبر اسلام در قرن سوم دارید را با آنچه در این قبیله آفریقایی اتفاق می‌افتد توضیح داد. باید این مسئله را حل کرد. مشکل از آنجایی به‌وجود می‌آید که شما می‌خواهید یکی را با دیگری توضیح دهید. پس ما اول باید بفهمیم دورکیم چه گفته و بعد ببینیم این حرف را برای کجا زده است. دورکیم این‌قدر عاقل بوده که سعی نکند مثلاً حج را با این نظریه توضیح دهد. این مسئله خیلی بزرگی است. پس نظریه‌پردازی در خصوص زیارت هر چند با شخص آقای دورکیم شروع نشد ولی نظریه‌پردازان پس از او خیلی از او استفاده کردند و بحثشان نیز این بود اتفاقاتی وجود دارد که از جریان عادی زندگی متفاوت است و این‌ها ایجاد شور جمعی می‌کند. شما این را می‌توانید با زیارت اسلامی مقایسه کنید. حالا زیارت اسلامی که یک کسی می‌آید و زیارتی را در خلوت شب انجام می‌دهد تا چه اندازه با آنچه دورکیم با عنوان رویداد متفاوت از جریان عادی زندگی برای توضیح زیارت استفاده می‌کند، قابل بیان است؟

اگر روزی کل شهر مشهد تعطیل می‌شد و در خانه ماندن گناه بود و همه باید به زیارت حضرت رضا(ع) می‌رفتند احتمالاً شور جمعی ایجاد می‌کرد. ولی آیا می‌توان اینکه کسی بی‌خبر از بقیه به زیارت می‌رود و برمی‌گردد را با این نظریه توضیح داد؟ بنابراین ما باید بفهمیم اول از همه دورکیم این حرف را در چه کانتکس و بافتی زده و بعد ببینیم آیا سیستم‌های ما با این قابل توضیح هست یا خیر؟ نظریه «آیین‌های گذار» ون جنپ نفر بعدی که در مقوله زیارت‌پژوهی خیلی به او ارجاع داده می‌شود، نظریه‌پرداز «آیین‌های گذار» یعنی ون جنپ است. آیین‌های گذار چیست؟ او این نظریه را برای توضیح برخی رفتارهایی که در فرهنگ‌های ابتدایی دیده می‌شد، مطرح کرد. او می‌گوید این آیین‌های گذار معطوف به بحران‌های زندگی هستند. ون جنپ توضیح می‌دهد بحران‌هایی در زندگی وجود دارد که مردم بر اساس آن یک‌سری آیین‌های گذار انجام می‌دهند و این آیین‌های گذار معمولاً مکان، وضعیت یا موقعیت اجتماعی یک نفر را که عموماً با مسئله سن در ارتباط است تغییر می‌دهد. حالا در برخی از فرهنگ‌های اسلامی، مثلاً آیین ختنه‌سوران یک نوع آیین‌های گذار به حساب می‌آیند. او با نگاه به فرهنگ‌های مختلف سه مرحله را برای آیین‌های گذار تعریف می‌کند. مرحله اول، مرحله‌ای است که فرد از جامعه جدا می‌شود. مرحله دومی که همه آیین‌های گذار دارند این است که فرد دگرگونی را تجربه می‌کند و آن را آستانگی نام می‌گذارد. سومین مرحله نیز ادغام نام گذاشته می‌شود که فرد به جامعه برمی‌گردد. در بحث تمدن اسلامی، مرحوم آقای صدیق سروستانی مقاله‌ای با عنوان حج و آیین‌های گذار دارد که در آن سعی کرده آیین‌های حج را با آیین‌های گذار تطبیق دهد. روش صدیق سروستانی یکی از روش‌های قابل توضیح کردن آیین‌های گذار برای آیین‌های اسلامی است. روش دیگر، رویکردی است که می‌گوید آیین‌های گذار را عقلای جامعه شکل داده‌اند تا یک امر عرفی در جامعه حل شود. در نگاه اول خود خداوند برای اینکه انسان را در زندگی دینی و عباداتش مصمم‌تر کند، آیین‌های حج را مثلاً آیین‌های گذاری قرار داده، چرا که انسان جز از این طریق دست از کارهای بدش برنمی‌دارد. دانشمندان مسلمان به صورت مفصل آیین‌های گذار را به حج تطبیق داده‌اند. اینجا دو نگاه می‌تواند وجود داشته باشد. یک نگاه متدین که بگوید حج قابل توضیح به‌وسیله آیین‌های گذار نیست، چرا که چیزی است که خداوند برای انسان وضع کرده است. یک نگاه دیگر دینی نیز وجود دارد با این زاویه که خودِ خداوند انسان را این‌گونه خلق کرده که برای عوض شدن به جعل و قرار دادن آیین نیاز داشته باشد. سایمون کلمن که الان مهم‌ترین نظریه‌پرداز جهانی زیارت است، با نگاهی که مثلاً می‌خواهد میان انواع زیارت در جهان را تسهیل کند، می‌گوید مثلاً حج را نمی‌توان با این نظریه توضیح داد چرا که آیین‌های گذار را انسان‌های عرفی برای حل مشکل خودشان خلق کرده‌اند و نمی‌توان گفت مسلمان‌ها یک آیین گذار را ساخته‌اند تا شهروند جدیدی را برای خودشان بسازند. سؤال از منظر علوم اجتماعی این است اگر این تأثیر اجتماعی بارزی ندارد، نمی‌توانیم بگوییم آن را مردم خلق کرده‌اند.ویکتور ترنر به همراه همسرش اولین پژوهشگرانی بوده‌اند که نظریه‌های «ون جنپ» و دورکیم را روی زیارت آوردند. خود ون جنپ اصلاً در مورد زیارت صحبت نکرده ولی آقای ویکتور ترنر این‌ها را روی زیارت پیاده کرده است. تأکیدش هم روی مرحله دوم یعنی مرحله‌ای است که فرد جدا از جامعه می‌شود. می‌گوید مرحله جدایی، یک چیزی را می‌سازد که او اسم آن را «جماعت‌واره» می‌گذارد. مثلاً کسانی که از شهر و دیار خودشان آمده‌اند و خود را به حرم رسانده‌اند، یک جماعت‌واره را تشکیل می‌دهند که کارهای مشترکی را در آنجا انجام می‌دهند. در دورانی که دیدگاه‌های ترنر با انتقادهایی روبه‌رو شده بود، سایمون کلمن دوباره با کارهایی که انجام داد دیدگاه‌های ترنر را احیا کرد. او می‌گوید گفتمان‌های ناهمساز که در جریان زیارت دیده می‌شود ممکن است با هم کنار بیایند و باید این جماعت‌وارگی را جدی گرفت. یعنی چه آن ثروتمندی که برای زیارت، بهترین هتل را رزرو کرده و چه آن زائر فقیری که از کشور فقیر به مهمانسرا آمده‌ با همدیگر یک جماعت‌واره را شکل می‌دهند، چرا که فرای اختلافات، این‌ها با هم کنار خواهند آمد. تلاش برای تولید نظریه اولیه‌ای مبتنی بر زیارت اسلامی به باور سایمون کلمن زیارت را نمی‌شود شناخت جز اینکه همه رویکردهای مادی، فکری، مسائل اجتماعی و روان‌شناسی و امثالهم را کنار همدیگر داشته باشیم. او می‌گوید ما تا کنون فهمیده‌ایم عده‌ای باید دانش الهیاتی، تاریخی، اجتماعی و امثالهم را داشته باشند تا بتوانند در مورد این جماعت‌واره اظهارنظر کنند.