🌺 کفایه ۳

بسم الله الرحمن الرحیم 🔆 مکاسب عبدالرزاق سنهوری (حقوقدان بزرگ مصری): اگر پیش از تالیف الوسیط به مکاسب شیخ انصاری دست پیدا می کردم بسیاری از مبانی فقهی خود را تغییر میدادم. برخی از ویژگی های مکاسب ۱. ساختار منطقی و نظام هندسی ٢. اهتمام به موضوع شناسی ٣. تقریر محل نزاع و ذکر اقوال در موضوع ۴. حجم گسترده تتبع در آراء و منابع فقهی ۵. اهتمام به فقه الحدیث و فهم دلالی آن ۶. نوآوری فقهی در حوزه ادله و نظریات ٧. اشاره تاریخی و بستر شناسی مسائل فقهی ٨. استفاده گسترده از لغت و تفسیر و کلام ٩. عدم ارائه فتوا و نظر مصنف ۱۰. لطایف تربیتی و ظرایف اخلاقی 🔆 خیار شرط مکاسب مرحوم شیخ اعظم چهار بخش دارد؛ ۱. مکاسب محرمه در این بخش ۵ کسب حرام بررسی می شود. ٢. کتاب بیع در این بخش فصول پنجگانه (بیع معاطاتی. شروط نفس عقد. شروط متعاقدین. بیع فضولی. شروط عوضین) مورد بحث قرار می گیرد. ٣. خیارات این بخش مشتمل بر هفت فصل است؛ هفت خیار (مجلس. حیوان. شرط. غبن. عیب. تاخیر. رویت) بررسی می شود. ۴. خاتمه در سه فصل(احکام خیار. احکام قبض. بیع نقد و نسیئه) مکاسب به سرانجام می رسد. الحمدلله رب العالمین

مقدمه ۱. تعریف مطلق ۲. اشکال به تعریف ۳. نکته شرح اسمی مصادیق مطلق الف. اسم جنس ۱. تبیبن اسم جنس ۲. معنای موضوع له اسم جنس ۳. دلیل بر لابشرط مقسمی

بسم الله الرحمن الرحیم مقدمه تعریف مطلق: لفظی که دلالت بر معنایی دارد که آن معنا در جنس خود شایع است. اشکال عدم مانع: شامل الفاظ عموم بدلی مانند من و ما و ای استفهامیه می شود. عدم جامعیت: اسم جنس که از مصادیق مطلق است در افراد خود شایع است نه اینکه در جنسی شایع باشد. اسم جنس اسم حقیقت است که خود همان جنس است و تصویر ظرف و مظروف نداریم در حالیکه در تعریف مطلق مظروف است و ظرف آن جنس است. نکته این تعاریف شرح اسمی است و بررسی این اشکال و جواب سودی ندارد عمده در مقام بررسی مصادیق مطلق مانند اسم جنس و اموری که مناسب مقام است مانند معرف به لام جنس می باشد. بررسی مصادیق مطلق 1. اسم جنس اسامی کلیات( ازجواهر و اعراض و عرضیات) که موضوع له ان طبیعت مهمله است. جوهر: وجودش در خارج مستقل است. اعراض: وجودش به یک موضوع است مانند سفیدی. عرضیات: در خارج وجود ندارد حال یا منشا انتزاع ان خارج است مانند فوقیت. و یا هم مانند مالکیت صرف اعتبار است. احتمالات در معنای موضوع له اسم جنس الف. طبیعت مهمله انسان که لابشرط مقسمی است. ب. ماهیت انسان بشرط سریان که بشرط شی می باشد. حیوان ناطق به شرط شمول داشتن. ج. ماهیت بشرط لا از سریان حیوان ناطق بشرط شمول نداشتن. د. ماهیت لابشرط از سریان وعدم سریان لحاظ قید اهمال در معنای موضوع له انسان. بررسی احتمالات فوق احتمال ج: مخالف اطلاق است زیرا سریان و شمول ندارد. احتمال ب: چون قید سریان دارد قابل حمل نیست در حالی که حمل بر افراد می شود. در هذا انسان این فرد خارجی سریان و شمول ندارد. احتمال د: کلی ذهنی است که قابل تطبیق بر فرد خارجی نیست. قید اهمال موجب ذهنی شدن معنا شده است و بر فرد خارجی قابل صدق نیست. الحمدلله رب العالمین

باسمه تعالی 🔷 الثالث خیار الشرط مقدمه _ اضافه سببی (مسبب به سبب) _ خیار شرط بر خلاف دو خیار قبل (مجلس و حیوان) که تاسیس بود یک خیار امضایی است. _ خیار شرط غیر از خیار اشتراط است. خیار اشتراط شرط فعل است که عدم تحقق آن شرط موجب خیار است ولی خیار شرط، از قبیل شرط نتیجه است که نفس خیار برای یکی از متعاقدین یا ثالث شرط می شود. _ در نزد شیعیان خیار شرط محدوده خاصی ندارد. _ نفوذ خیار شرط مبتنی بر این است که در ضمن عقد شرط شود. ادله نفوذ خیار شرط ۱. اجماع محصل (لاخلاف ...) ٢. اجماع منقول به حد استفاضه ٣. روایات عام نفوذ هر شرط الا ما خالف کتاب الله و ... ۴. روایات خاصه نفوذ خیار شرط بررسی دلیل سوم المسلمون عند شروطهم خبر مستفیض بلکه متواتر است. سه قید در این روایت امده است ۱. الا ما خالف .... ٢. الا حرم حلالا ... ٣. مما وافق کتاب الله اشکال دو قید اول با نفوذ خیار شرط منافات نداشته زیرا خیار شرط مخالف کتاب نیست. ولی قید سوم مانع از شمول روایت نسبت به خیار شرط است زیرا خیار شرط در قرآن نیامده است. جواب مراد از موافقت کتاب عدم مخالفت با کتاب است و صدر روایت موجب تفسیر ذیل روایت است اولا زیرا بین مخالفت و موافقت مقابله وجود دارد و در صدر گفته است که اگر مخالف باشد نافذ نیست پس ذیل که شرط موافق را نافذ دانسته مراد عدم مخالف با کتاب است. ثانیا اجماع وجود دارد که موافقت شروط با ظاهر کتاب شرط نیست و لازم نیست هر شرط نافذ در قرآن ذکر شود. این بحث در خاتمه مکاسب مفصل بررسی می شود. الحمدلله رب العالمین

باسمه تعالی ب. علم جنس مشهور: معنای موضوع له علم جنس، طبیعت به قید تمیز وتعین ذهنی است اسامه همان حیوان مفترس با قید تعین ذهنی است بهمین دلیل علمای نحو ان را معرفه دانسته اند. مصنف تعریف اسامه لفظی است و از لحاظ معنای موضوع له با اسد تفاوتی ندارد ودال بر طبیعت مهمله است. مانند تانیث لفظی که فقط لفظ مونث است. دلیل زیرا طبیعت با قید تعین قابل حمل بر افراد خارجی نیست در حالی که می گوییم هذه اسامه و هیچ تجریدی و تصرفی در معنای موضوع له اسامه نداریم علاوه بر اینکه اوردن چنین قیدی کار لغوی است.

جلسه سوم مساله اول خیار شرط عدم شرطیت اتصال خیار شرط به عقد شرطیت تعیین مدت خیار شرط عدم پذیرش مسامحات عرفی در خیار شرط

باسمه تعالی ج. مفرد معرف به لام لام اقسامی دارد اضافی موصول تعریف جنس استغراق عهد ذکری حضوری خارجی ذهنی راه شناخت خصوصیت لام به نحو مشترک معنوی بر تعریف و تعیین دلالت می کند و نوع خاص تعریف را از قراین می فهمیم و این مشترک معنوی است مصنف قید تعین مانع از حمل الرجل می شود و نیازمند تجرید است و وضع چنین قیدی هم لغو می باشد...

جلسه چهارم مساله اول خیار شرط بررسی ادله لزوم تعیین مدت خیار بیع غرری شرط غرری

باسمه تعالی مصنف قید تعین مانع از حمل الرجل می شود و نیازمند تجرید است و وضع چنین قیدی هم لغو می باشد... پس لام فقط برای تزیین است و شناخت خصوصیات از طریق قراین است حتی مشهور هم نیازمند همین قراین هستند. اشکال اگر لام برای تزیین است چگونه در العلما دال بر شمول می باشد و علت شمول همان قرینه تعین و تعریف می باشد زیرا اگر شامل همه علما شود متعین خؤاهد بود. جواب تعین دال بر عموم نیست زیرا اقل مراتب عام که 3 تا باشد هم متعین است و تعین تنها به شمول تمام افراد نیست بلکه با اقل مراتب جمع هم حاصل می شود لذا دال بر تمامی افراد باید بخاطر وضع ترکیب لام بر سر علمای جمع باشد وخاصیت لام نیست. علاوه بر این محتمل است که لام وقتی بر سر جمع می اید دال بر عموم بالمطابقه باشد نه با بیانی که از واسطه کرد تعین گذشت پس لام دال بر تعین نیست.

باسمه تعالی مساله دوم بطلان عقد به سبب جهالت خیار شرط ۱. جهل ۲. عدم ذکر مدت ۳. مدت مطلق ادله دال بر صحت ۱. اجماع ۲. خبر مرسل ۳. عدم غرر نقد ادله ۱. عرفی بودن موضوع غرر و وجود آن در مقام

باسمه تعالی د. نکره نکره در کلام منفی دال بر عموم و شمول است چه در جمله خبریه و چه انشاییه. خبریه: ماجائنی من احد. انشاییه: لاتضرب رجلا. و این دو خارج از بحث است. زیرا نکره در سیاق نفی دال بر شمول است. در کلام مثبت در جمله خبریه محل بحث نیست چون نزد متکلم روشن است جا رجل من اقصی.. در نزد مخاطب رجل مشخص است و فقط بر فرد خاصی منطبق است که در ایه شریفه حبیب نجار است. جمله انشاییه محل بحث است جئنی برجل. از چهار جمله ذیل تنها جمله اخیر محل بحث است: ۱. ماجائنی من احد ٢. لاتضرب رجلا ٣. جا رجل من اقصی.. ۴. جئنی برجل معنای موضوع له در مثال اخیر طبیعت ماخوذ به قید وحدت است. صاحب فصول گفته معنی فرد مردد است لکن این ادعا باطل است زیرا فرد مردد قابل حمل بر فرد خارجی نیست. فرد مردد یعنی این مرد یا ان مرد که یا ان مرد یک قید ذهنی است که بر فرد خارجی قابل حمل نیست. بنابراین معنای نکره همان طبیعت مقید به قید وحدت است که از تنوین این وحدت فهمیده می شود. توجه که قید وحدت داخل در مفهوم نکره نیست زیرا اگر این قید جزو معنای موضوع له نکره باشد موجب خواهد شد که معنی نکره مقید به قید ذهنی شود و قابل حمل بر فرد خارجی نباشد لذا باید گفت از حد آن انتزاع می شود.

باسمه تعالی تتمه مساله دوم نقد ادله ۲. عدم وجود روایت ۳. عدم اعتبار اجماع ۴. عدم اعتبار روایت عامه اشکال: عدم افساد شرط فاسد جواب: غرری شدن نفس بیع به جهت شرط فاسد

باسمه تعالی معنی لغوی اطلاق ارسال از قید و حبس می باشد. معنی اصطلاحی مطلق الف. طبیعت مهمله که در اسم جنس وعلم جنس و ال جنس مراد است. ب. طبیعت همراه قید وحدت که معنای نکره است . و این قید زاید بر معنای طبیعت نمی باشد. بنابراین طبیعت مقید به قید ارسال معنای اصطلاحی مطلق می باشد که موافق معنای لغوی است. به مشهور نسبت داده شده است که معنای موضوع له مطلق طبیعت به شرط سریان میباشد این قول دو اشکال دارد ۱. شامل موارد مطلق نخواهد بود زیرا اسم جنس و علم جنس ونکره قید ارسال ندارد و در هر حملی باید تجرید صورت گیرد. ۲. مطلق با تقیید در تقابل است واطلاق در عین مطلق بودن امکان تقیید ندارد زیرا تقیید با قید سریان سازگار نیست. و هر تقییدی مستلزم مجاز در معنای مطلق خواهد بود. در حالی که بر اساس دیدگاه مصنف در معنای مطلق هیچ تجویزی صورت نمیگیرد و بر اساس تعدد دال و مدلول عبد مومن اراده می شود. نعم اگر مقید از نفس مطلق فهمیده شود و رقبه دال بر رقبه مومنه باشد هر چند مومنه قرینه بر این است که از خود رقبه رقبه مومنه اراده شده است بر همه مبانی قایل به مجاز شدیم.

باسمه تعالی مساله سوم زمان شروع خیار شرط قول اول از زمان عقد دلیل: تبادر قول دوم از زمان انقضای خیار مجلس دلیل: شرط ضمنی عرفی تفصیل در دلیل

باسمه تعالی از آنجایی که اطلاق وسریان با وضع نمی باشد برای شمول نیازمند مقدمات حکمت است. مقدمات حکمت 1. متکلم در مقام بیان باشد و قصد اهمال و اجمال نباشد. در اجمال برخلاف اهمال تعمد بر عدم بیان تمام قصد است. 2. قرینه بر تقیید منتفی باشد. 3. قدر متیقن در مقام تخاطب منتفی باشد. مثلا مولی از یک اب خاص زمزم گفتگو می کرده است در ادامه می گوید اب میخاهم این باعث تقیید اب به اب زمزم می شود. قدر متیقن خارجی دلیل بر تقیید نیست مثلا مولی می گوید اکرم العلما و علمای سادات قدرمتیقن خارجی هستند. الحمدلله رب العالمین

باسمه تعالی مساله چهارم جعل خیار برای اجنبی الف. نافذ بودن خیار شرط برای اجنبی دلیل: اطلاق ادله شرط ب. تقدیم اجنبی یا؟ انواع خیار برای اجنبی ۱. چند خیار مستقل برای متعاقدین و اجنبی تقدیم قول فاسخ ۲. یک خیار واحد برای دو نفر تقدیم قول سابق

باسمه تعالی چند نکته ۱. مراد از مقام بیان بودن در حوزه اراده استعمالی است یعنی مطابق یک قاعده و قانون در موارد مشکوکه حجت است و در مقام بیان می باشد. نظر مرحوم شیخ این است که مراد در حوزه اراده جدی است. ثمره این دو قول در تقیید منفصل است زیرا در متصل که بنا بر هر دو مبنا ظهور اطلاقی برای مطلق منعقد نمی شود. ولی در منفصل بنا بر دیدگاه شیخ باز هم ظهور اطلاقی نیست زیرا اراده مولی به مقید بوده است. ولی بنابر دیدگاه آخوند ظهور اطلاقی تمام است لکن قید منفصل مانع از حجیت اطلاق است. همان طور که سریان در اسم جنس نیازمند مقدمات حکمت است در نکره هم نیازمند مقدمات است. الحمدلله رب العالمین