👈سپس در شب بيست و يكم آنچه در شب نوزدهم مقدر شده، بر آن ابرام و تأكيد ميشود. اين به اين معناست كه در شب بيست و يكم آنچه در شب نوزدهم تعيين و مقدر شده، قابل تغيير است، آنچه كه از شب نوزدهم تا شب بيست و يكم مقدر شده و تغيير يافته، در شب بيست و يكم ثبت شده 👈 و در شب و بيست و سوم قطعي، نهايي و امضاء ميشود. براساس اين روايت هر سه شب از شبهاي قدر به شمار مي‌آيند.

نزول همه فرشتگان بر زمين پرسشي كه مطرح مي‌شود آن است كه شب قدر داراي چه ويژگي است كه خداوند آنرا برتري بخشيده است؟ 👈 در قرآن به بعضي از ويژگي‌هاي شب قدر اشاره شده است. علاوه بر آن براي فهم اين ويژگي‌ها به قريحه و ذوق نياز است. قرآن درباره ويژگي شب قدر مي‌فرمايد: 👈«تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» در شب قدر ملائكه به همراه روح نازل ميشوند. برخي از مفسرين گفته‌اند 👈«روح» همان «روح الامين»، جبرئيل است و ذكر جبرئيل بعد از ملائكه، ذكر خاص بعد از عام است؛ يعني فرشتگان و به ويژه جبرئيل نازل مي‌شوند. 👈 اما رواياتي وجود دارد كه مي‌گويد: «الروح... خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِيلَ»(5)، يا «أَعْظَمُ مِنَ الْمَلَائِكَة»(6) براي تاييد آن نيز مي‌گويند در قرآن كه آمده «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ» حرف «واو» پيش از «الروح» دلالت بر مباينت دارد. به اين معنا كه روح موجودي برتر و اشرف از همه ملائكه به شمار مي‌رود.

اما همه فرشتگان در شب قدر براي چه نازل ميشوند؟ 👈 شكي نيست كه در شب قدر همه ملائكه و فرشتگان نازل مي‌شوند. از «الف و لام» در «الملائكه» استغراق فهميده مي‌شود به معني همه فرشتگان. 👈دستهاي از ملائكه، در قرآن به نام «عالين»، ناميده شدهاند. وقتي شيطان بر آدم سجده نكرد، به او گفتند: «أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالِينَ» آيا تو از روي استكبار سجده نكردي يا اينكه از فرشتگان عالين بودي، كه مأمور به سجده نبودند؟

👈در روايتي نقل شده است كه «عالين» دسته‌اي از ملائكه مقرّب و ممتاز و عالي‌رتبهاي هستند كه جز مقام ربوبي، به هيچ چيز ديگري توجّه ندارند. اين فرشتگان به اينكه انسان خلق و به او مقام داده شده، توجهي نداشتند و تنها به مقام ربوبي توجه داشته و او را عبادت مي‌كردند. از همين رو از سجده به آدم، مستثنا شده بودند. 👈در برخي روايات اين فرشتگان به نام «مُهَيِّمين» نيز ناميده شده‌اند. 👈 به نظر مي‌رسد كه در شب قدر فرشتگان عالين نازل نمي‌شوند و فرشتگاني كه مأموريت‌ اجرايي دارند، به همراه روح، كه گويا فرمانده ملائكه و بزرگ‌ترين آن‌ها به حساب مي‌آيد، در شب قدر نازل ميشوند.

👈 بعضي از علماي اهل سنت بر اين باورند كه نزول ملائكه و روح تنها يك مرتبه و آن هم براي نزول قرآن بر پيغمبر اتفاق افتاده و ديگر تمام شده است. 👈اين دسته از علماي اهل سنت مي‌گويند: اگر عبادت شبهاي قدر چند برابر ثواب دارد و بهتر از هزار ماه است، به خاطر آن است كه يادبود و يادآور شب عظيم نزول قرآن است. همچنان كه ميلاد پيغمبر اكرم(ص) در روز معيّن و يك‌بار اتفاق افتاده و هر سال براي آن عيد مولود گرفته مي‌شود، براي يادبود شبهاي قدر نيز، به اين شب برتري و شرافت داده شده است. اين نظر برخي از علماي اهل سنت است. اگرچه بيش‌تر علماي اهل تسنن اين نظر را قبول ندارند.

تكرار شب قدر در هر سال بيش‌تر علماي اهل تسنن و همه علما و محدثين شيعه بر اين باورند 👈كه شب قدر در ماه رمضان هر سال تكرار شده، و در هر سال شبي وجود دارد كه از هزار ماه برتر است و ملائكه و روح در آن شب نازل ميشوند. اما نزول ملائكه و روح براي چيست؟ 👈كساني كه نزول ملائكه را تنها در يك مرحله و آن هم براي نزول بر پيامبر خدا(ص) مي‌دانند، ديگر نيازي به پاسخ‌گويي به اين پرسش ندارند. چرا كه نزول ملائكه و روح، فقط يك بار براي نزول قرآن انجام شده است. 👈اما اين نظر با لفظ قرآن و رواياتي كه در اين زمينه وجود دارد، سازگاري ندارد. 👈«تَنَزَّلُ» فعل مضارع است به معني نازل ميشود.

👈درباره نزول قرآن در شب قدر قرآن مي‌گويد «إِنّا أَنْزَلْناهُ»، كلمه «أَنْزَلْنا» فعل ماضي است، يعني قرآن را در شب قدر نازل كرديم. اين نزول يك بار بود و تمام شد. به تعبير مرحوم علامه طباطبايي نزول نور قرآن بر قلب مقدس پيغمبر اكرم(ص) در اين شب بود. 👈امّا وقتي گفته مي‌شود: «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ،» كلمه «تَنَزَّلُ» مضارع و به معني آن است كه نازل ميشوند و اين نزول استمرار دارد. علاوه بر اين در آينده نيز استمرار خواهد داشت.

در اينجا اين سؤال مطرح ميشود اكنون كه ديگر نزول قرآني وجود ندارد كه ملائكه بر پيغمبر نازل شوند، پس در شب قدر ملائكه براي چه كاري و بر چه كسي نازل ميشوند؟ در اصول كافي در باب حجت، روايتي از امام معصوم(ع) آمده است كه خطاب به شخصي فرمودند: «براي اثبات ولايت ما براي مخالفين، با سوره قدر احتجاج كنيد. چرا كه يكي از دلايل لزوم امام بعد از پيغمبر اكرم(ص) اين سوره است.» اين شخص با تعجب ميگويد در اين سوره از امامت و ولايت سخني گفته نشده است. پس چگونه مي‌توان از اين سوره براي اثبات مسأله امامت احتجاج نمود؟ حضرت فرمودند: از مخالفان بپرسيد در شب قدر ملائكه بر چه كسي نازل ميشوند؟ آيا تاكنون كسي ادعا كرده است كه در شب قدر، ملائكه بر او نازل شده باشند؟ هيچ كس نمي‌تواند ادعا كند كه نزول ملائكه را در شب قدر درك كرده است. تاكنون نيز كسي در اين باره مدعي نشده است. قرآن نيز مي‌گويد «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ» فرشتگان با روح در شب قدر نازل ميشوند. بنابراين حتماً بايد پس از پيغمبر(ص) كسي وجود داشته باشد تا ملائكه بر او نازل شوند. او كسي جز حجت خدا و امام زمان صلوات نخواهد بود...

عرض احترام و تقديم مقدّرات به امام عصر(عج) امّا وقتي ملائكه بر امام زمان نازل ميشوند، چه كاري خواهند كرد؟ قرآن مي‌فرمايد: «سَلامٌ هِيَ حَتّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ» از شب تا صبح، فرشتگان فوج فوج به خدمت امام عصر(عج) رسيده و به ايشان عرض سلام مي‌گويند. براي ملائكه توفيق و شرافتي است كه در شب قدر اجازه ‌يابند تا به خدمت امام زمان(عج) رسيده و به ايشان اداي احترام كنند. اما نكته دوم كه در روايات شيعه از حد خبر واحد فراتر است، آن است كه ملائكه نازل ميشوند تا مقدرات سال را بر امام زمان(عج) عرضه نمايند. به ويژه در شب بيست و سوم كه مقدرات عالم به امضاء رسيده و قطعي شده است را به حضور امام زمان صلوات ا... عليه ارايه داده و ايشان از تمام مقدرات امت تا پايان سال بعد و شب قدر ديگر، آگاه مي‌شوند.

پس از «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ» حضرت سجاد(ع) در دعا ميفرمايند «سَلامٌ دَائِمُ الْبَرَكَةِ إِلَي طُلُوعِ الْفَجْرِ،» حضرت در اين فراز آيه «سَلامٌ هِيَ حَتّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ» را تفسير ميكنند. يعني بركت اين شب همچنان تا طلوع فجر دوام دارد. پس از آن مي‌فرمايند: «عَلَي مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ بِمَا أَحْكَمَ مِنْ قَضَائِهِ» بر كسي كه خدا مي‌خواهد نازل مي‌شوند تا مقدرات الهي را بر او ارايه دهند. در «عَلَي مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ» امام سجاد(ع) با صراحت نمي‌گويند كه بر چه كسي نازل مي‌شوند، اما با كنايه مي‌فرمايند كسي وجود دارد كه خدا ميداند، فرشتگان بايد بر او نازل شوند. با توجه به اينكه امام سجاد(ع) امام چهارم بوده‌اند اگر خود يا يكي از امامان گذشته را معرفي مي‌نمودند ديگر بر كساني كه فرشتگان بر آنان، پس از امام چهارم نازل مي‌شدند، دلالت نمي‌كرد. با اين كنايه فرموده‌اند كه هر سال كسي وجود دارد كه خدا ميخواهد تا ملائكه بر او نازل شوند. اين فراز بر وجود امام و حجت خدا اشاره دارد. اما فرشتگان چه چيزي را براي امام(ع) ميآورند «بِمَا أَحْكَمَ مِنْ قَضَائِهِ» فرشتگان و روح نازل شده و به همراه خود قضاء محكم و مقدرات حتمي را ارائه ميدهند. قضاء محكم به مقدراتي گفته مي‌شود كه از مرحله تقدير گذشته، به قضاء رسيده و از قضاء به امضاء رسيده و محكم شده است. به گونه‌اي كه ديگر قابل تغيير نيست