حضرت علی ع در ابتدای خطبه 93 نهج البلاغه، گوشه ای از حوادث تلخ آینده و فتنه هایی را که به مسلمانان روی خواهد آورد اطلاع داده و در ادامه آن، به یک قانون کلّی درباره فتنه ها اشاره می کند؛ قانونی که آگاهی بر آن، می تواند خطر فتنه ها را تا حدّ زیادی تقلیل دهد.

هنگامی که فتنه ها روی آورند، خود را به لباس حق در می آورند و هنگامی که پشت کنند، (مردم را از ماهیّت خود) آگاه می سازند از همین روست که فتنه گران با ترفندهای مختلف و با استفاده از ابزارهای تبلیغی و رسانه ای و با بهره برداری از نفوذی که در افکار عمومی دارند و بعضاً با استخدام چهره های موجّه و مقبول اجتماعی، سیاسی و دینی تلاش می کنند تا امور باطل را حق، جلوه دهند.

به همین دلیل، امام علی ع یکی از ویژگی های فتنه را چنین معرفی می کند که بر بستر شبهه و ابهام می روید و فتنه انگیزان از فضاهای شبهه آلود و مبهم بیشترین بهره را می برند. دوم اینکه وقتی که می آیند ناشناخته هستند و مردم نمی دانند که در فتنه افتاده اند، اما وقتی پشت می کنند تا بروند، تازه معلوم می شود که در فتنه بوده اند.»

این یک نکته بسیار مهمّ سیاسی و اجتماعی است که سران فتنه و سودجویانِ تبهکار، ماهیّت خود را در چهره ساختگی حق بجانب پنهان می دارند تا مردم را به دنبال خود بکشند، ولی هنگامی که بر مرکب مراد، سوار شدند، چهره واقعی خود را نشان می دهند و همین امر، تدریجاً سبب نابودی آن ها می شود. این قانون و قاعده ای است برای تمام اعصار و قرون. 

به همین دلیل طرفداران حق باید همیشه با دقّت و هوشیاری به حوادث نگاه کنند تا مبادا فریب چهره های حق بجانب و دروغین آنها را بخورند و غافلگیر شوند. هرگونه سطحی نگری و حسن ظنّ بی دلیل در این گونه موارد، جز زیان و خسران به بار نمی آورد.

سوم این فتنه ها مانند بادها و طوفان ها هستند که به شهر یا کشوری اصابت کرده و ایجاد نابسامانی می کنند و از شهر یا کشورهای دیگر عبور می کنند و ضرری به آن ها نمی زنند.» به عبارت دیگر به بعضی از شهرها اصابت می کنند و از کنار بعضی می گذرند

از نخستین کارهایی که لازم است در برخورد با فتنه و کور کردن چشمان آن صورت گیرد، جدا کردن صف «فتنه زدگان» از «فتنه گران» است. بسیاری از کسانی که در جبهه فتنه قرار دارند، فریفته شعارهای زیبا و فریبنده سران فتنه می شوند.

آنان را نباید خیلی سرزنش کرد. همچنین نباید همه افرادی را که در جبهه فتنه قرار دارند به یک چوب راند. همچنان که امام علی با تعبیر زیبا خود می فرماید: «هر فریب خورده ای را سرزنش نتوان کرد

دومین راه باید دانست که اگر انسان با تقوا به خدای متعال توکل کند، خدا نیز برای رهایی او از فتنه گشایشی حاصل می نماید؛ همچنان که امیرالمؤمنین علی ع می فرماید: «آگاه باشید؛ آن کس که تقوای الهی پیشه کند و از خدا بترسد، خداوند، راهی برای رهایی از فتنه ها به روی او می گشاید و با نور هدایت از تاریکی ها می گریزد.

از این بیان حضرت، این نکته دریافت می شود که هرگاه در جامعه ای، روحیة تقوا و پرهیزکاری گسترش یابد، آسیب پذیری آن جامعه در برابر فتنه های احتمالی کاهش خواهد یافت.

سومین حرکت رجوع به قرآن است در فضای فتنه، که حق و باطل به هم آمیخته شده است و گرد و غبار چنان به هوا برخاسته که نه راه حق را می توان تشخیص داد و نه جاده های انحرافی را، یکی از بهترین معیارها برای تشخیص حق از باطل، رجوع به قرآن است؛ لذا اگر بتوان در فضای فتنه، اندیشه ها و افکار متضاد را به درستی بر قرآن عرضه کرد، می توان حق و باطل را از یکدیگر تشخیص داد

پیامبر اکرم ص نیز در حدیثی، معیار عبور از فتنه ها را چنین بیان می فرماید: «زمانی که فتنه ها چون ظلمت و تاریکی یک پارچه، شما را فرا گرفت، پس به قرآن پناه ببرید.