🌷نکته تفسیری صفحه ۲۰۱🌷 معافیّت از جهاد: در توضیحات صفحه‏ ی 196 کمی با ماجرای جنگ تبوک آشنا شدیم. این آیات به یکی دیگر از حوادث عبرت آموزی اشاره می کند که در آن سرگذشت مهم، پیش از حرکت لشکر اسلام از مدینه رخ نمود. در جنگ تبوک، به سبب وجود دشمن قدرتمندی مانند امپراتوری روم شرقی، از سوی پیامبر بسیج همگانی اعلام شد و تمام مسلمانانی که شروط شرکت در جهاد را داشتند، مأمور شدند که برای حرکت به سوی دشمن آماده شوند. اگرچه یک روی سکّه‏ ی آن اعلام عمومی، ضرورت جنگی بود، روی دیگرش، امتحان دشواری بود که مؤمنان راستین را از مسلمانان ظاهری مشخّص می کرد؛ زیرا مقصد، بسیار طولانی، و وضعیّت آب و هوایی مسیر، بسیار بد بود. به همین‌سبب، از همان ابتدای کار، منافقان بی ایمانی نزد پیامبر آمدند و با آوردن بهانه هایی بی اساس، از آن حضـرت خواستند که آنان را از شرکت در جنگ معاف کند. در مقابل، برخی از افراد باایمان نیز به دلایل موجّهی نمی توانستند در جنگ شرکت کنند، و همین باعث شد که از سوی افراد نادان مورد تهمت قرار گیرند و به نفاق و ترس از جهاد متّهم شوند. به همین علت، خداوند در این آیات، به هر دو گروه اشاره می کند، و گروه یکم، یعنی منافقان بهانه جو و دروغگو را به عذابی دردناک تهدید می کند، و گروه دوم، یعنی افراد باایمانی را که به جهاد در راه خدا علاقه داشتند و مشکلات و کمبودهایی باعث نرفتن آنان به میدان جنگ شده بود، تبرئه می کند؛ کسانی که بر اثر پیری یا نقص عضو، ضعیف و ناتوان بودند و قدرت جنگ نداشتند، یا بیمار بودند، یا کسانی که هزینه‏ ی تهیّه‏ ی ابزار جنگ را نداشتند. امّا نکته‏ ی مهم و اساسی در مورد این افراد، این است که نباید شرکت نکردن آنان در جنگ، باعث بی تفاوتی شان نسبت به جهاد و مجاهدان شود. از این رو در صورتی از نظر اسلام مورد سرزنش نیستند که «از هرگونه خیرخواهی مخلصانه برای خدا و پیامبر دریغ نکنند» (اِذا نَصَحُوا لِله وَ رَسُولِه). آری، اگرچه چنین افرادی از حضور در جبهه معاف اند، باید در پشت جبهه و در هر جایی از سرزمین اسلامی که قرار دارند، همواره با مال و زبان و تمام نیرویشان، از دین خدا و پیامبر او و جهادگران دفاع کرده، جایگاه دشمن را تضعیف کنند. در آیه‏ ی 92، از کسانی سخن گفته شده که با شور و اشتیاق نزد پیامبر آمدند و از او درخواست کردند که مرکبی در اختیارشان بگذارد تا در جهاد شرکت کنند؛ ولی پیامبر فرمود که چنین امکانی وجود ندارد. در آن هنگام، آن مسلمانان راستین، نه تنها از این که نتوانستند در جهاد شرکت کنند، خوشحال نشدند، بلکه از شدّت اندوه، همچون ابر بهاری گریستند. شنیدنی اینکه بر اساس روایتی از پیامبر، چنین افرادی که واقعاً عذر دارند و در دل آرزو می کنند که با جهادگران همراه باشند، در پاداش و افتخارات مجاهدان شریک هستند.

🌷نکته تفسیری صفحه ۲۰۲🌷 از هم نشینی با مردگان بپرهیزید!: پس از بازگشت لشکر اسلام از تبوك، منافقانی كه با بهانه های بی اساس از شركت در جهاد طفره رفته بودند، با سرزنش شدید مسلمانان روبرو شدند . از این رو با ذلّت و خواری سوگند دادند كه مسلمانان از توبیخ و سرزنش آنان دست بردارند. خداوند نیز به مسلمانان دستور داد كه با منافقان كاری نداشته باشند؛ البته نه برای اینکه آنها چنین تقاضایی كرده بودند؛ بلكه بدین علّت كه آنان آنقدر بی ارزش اند كه حتّی نباید با ایشان هم كلام شد. نكته ی جالب توجه این که آیه در مورد دلیل بی توجّهی مسلمانان به منافقان می فرماید: «إِنَّهُمُ رِّجس»؛ یعنی آنان پلید هستند. گویی خداوند نمی خواهد چیزی از كثیفی و ناپاكی منافقانِ بی ایمان به مؤمنان پاك برسد؛ زیرا نشست و برخاست با افراد آلوده، كم كم باعث آلودگی انسان می شود. این جمله به اصل مهم تأثیرپذیری و تأثیرگذاری در روابط انسان ها اشاره می کند. قرآن كریم و پیشوایان دین، بر انتخاب دوست و هم نشین خوب و دوری از دوستی و معاشرت با افراد آلوده تأكید فراوانی کرده اند. در روایتی می خوانیم كه پیامبر به مسلمانان فرمود: «چهار چیز، دل و جان انسان را به تباهی می كشاند. یكی از آن ها، هم نشینی با مردگان است.» آنان عرض كردند: «ای پیامبر خدا، منظور از هم نشینی با مردگان چیست؟» حضرت فرمود: «منظور، هم نشینی با كسانی است كه راه ایمان را گم كرده و از احكام خدا منحرف شده اند.» در روایت دیگر از پیامبر گرامی می خوانیم: «فرزانه ترین مردم، كسی ست كه از [هم نشینی با] مردم نادان فرار كند.» در حدیث دیگر می خوانیم كه حواریون به حضرت عیسی عرض كردند: «ای روح الله، با چه كسی نشست و برخاست كنیم؟» او فرمود: «با کسی که دیدنش شما را به یاد خدا بیندازد و صحبت کردنش بر علم و دانش شما بیفزاید و رفتار و کردارش شما را به آخرت [و بهشت] تشویق کند.» آری، تأثیرپذیری از هم نشین آن قدر اهمّیّت دارد که پیامبر گرامی ما فرموده است: «انسان بر اساس دین و راه و رسم دوست و هم نشین اش زندگی می کند.»

🌷نکته تفسیری صفحه ۲۰۳🌷 هر کاری می خواهید بکنید؛ ولی ... : خیابان های شهرتان را در نظر بگیرید و فرض کنید که در آن ها مشغول رانندگی هستید. خدای ناکرده تصمیم می گیرید که بر خلاف مقرّرات راهنمایی رانندگی، مرتکب تخلّفی شوید و مثلاً وارد خیابان ورود ممنوع شوید؛ ولی ناگهان پلیسی را می بینید که خیابان را زیر نظر گرفته، یا تابلویی را می بینید که روی آن نوشته شده: «ترافیک این معبر با دوربین کنترل می شود». پس بلافاصله از آن تصمیم اشتباه منصرف می شوید. آری، یکی از عوامل مؤثّر در پایش رفتار انسان، آگاهی از وجود افرادی است که او را زیر نظر دارند و مراقب رفتارش هستند. در این مواقع، انسان از ترس جریمه و کیفر یا خجالت از آن افراد، کار بد را رها می کند و رفتاری صحیح از خود نشان می دهد. در قرآن می خوانیم که غیر از خداوند ـ که مهم ترین بیننده است ـ برخی از فرشتگان نیز اعمال انسان ها را زیر نظر دارند. همچنین بر اساس آیات قرآن، علاوه بر آن موجودات ناپیدا، انسان های والامقامی از اعمال ما اطلاع دارند. به فرموده‏ ی این آیه، پیامبر و برخی از مؤمنان، اعمال مردم را مشاهده می¬کنند. بر اساس روایات معصومین ـ که معنای آیات قرآن را به خوبی می دانند منظور از این افراد باایمان، «امامان دوازده گانه» است. بنا بر روایات، اعمال همه‏ ی انسان ها در هر شب و روز، به پیامبر و امامان معصوم عرضه می شود و ایشان به طور دقیق از کارهای مردم مطّلع می شوند. در روایت تکان دهنده ای می خوانیم که امام صادق از اطرافیان خود پرسید: «چرا پیامبر را ناراحت می کنید؟» کسانی که در خدمت امام بودند، گفتند: «چگونه او را ناراحت می-کنیم [در حالی که پیامبر در میان ما نیست]؟» امام فرمود: «آیا نمی دانید که کارهای شما به او عرضه می شود، و هنگامی که او گناهی را در میان آنها می بیند، غمگین می شود؟ بنابراین [با کارهای بد] پیامبر خدا را ناراحت نکنید و [با کارهای خوب] او را خوشحال کنید.» بر اساس روایتی از امام رضا ، در می یابیم که پیشوایان دین با توجّه به آگاهی از احوال شیعیانشان، برای آنان دعا می کنند. همچنین در روایت دیگری از امام موعود، حضرت مهدی ، می خوانیم که فرمود: «ما از اوضاع و احوال شما کاملاً آگاهی داریم و هیچ چیزی از اخبار شما از ما پوشیده نیست ... ما در رعایت حال شما چیزی کم نمی گذاریم و هرگز شما را فراموش نمی کنیم؛ که اگر چنین اتّفاق بیفتد، سختی ها بر شما فرود می آید و دشمنانتان شما را ریشه‌کن می کنند.»