⚜ مقایسه‌ای گذرا میان شیوه و نگرش اجتماعی دو زعیم بیداری

(قسمت دوم)

🔹هویت‌اندیشی و ایجاد تشكل اسلامی گفتیم سید جمال چنان به ذكر مصیبت امت می‌پرداخت و سوء حال و وخامت امر را برای آحاد امت تبیین می‌كرد كه گاه، مستمعان او از حال می‌رفتند. ✅ سید به آنان نهیب می‌زد این دنیا جای گریه نیست. او با تلمیحی ملیح از سخن قرآن كریم می‌گفت این دنیا سراسر لعب است و بازی، هر كه برد، برد. ✅ خود او به تأسیس انجمن ملی قاهره اقدام كرد و در صدد نوشتن قانونی برای امت اسلامی برآمد. 🔆 امام خمینی نیز در نجف اشرف، از تشكیل حكومت اسلامی سخن ‌گفت. مردم هنوز این سخن او را به‌ یاد دارند كه اگر سیدالشهداء می‌خواست در زمان خود به گفتن مسائل نماز و روزه اكتفا كند، نه تنها هیچ‌گونه رو دررویی میان او و حكومت یزیدبن معاویه پدید نمی‌آمد، بلكه از احترام وافری نیز از سوی حكومت بهره‌مند می‌شد. ✅ امام جدا از ضرورت و حتمیتی که برای تشکیل حکومت اسلامی و پیروزی مستضعفان بر مستکبران قایل بود، همانند سید جمال تصریح می‌کرد اگر امت اسلامی خیال پیروزی و ستاندن دادِ خود را دارد، باید هسته‌های مقاومت را در سراسر جهان تشکیل بدهد. 🔹 نگرش جهان‌شمول در امر حركت اسلامی سید جمال امت اسلامی را امت واحده‌ای می‌دید، با یك خدا، یك پیامبر، یك كتاب، یك قبله و در نهایت، یك سرنوشت. ✅ او حتی ملت و ملیت خود را نیز پنهان می‌كرد، تا بهانه‌ای به دست بهانه‌جویان ندهد. ✅ او به اقطار اسلامی سفر كرد، در اقصای عالم بسی گشت و ایام را با هركسی به‌سر برد. بلكه چنان‌كه دیدیم، او از خردسالی، از رفتن به هند، مصر، روم و افغان و دیگر بلاد اسلامی سخن گفته بود و همو هنگام تدریس از كره‌ی جغرافیا مدد می‌گرفت. ✅ به عقیده‌ی سید، صف اخوت اسلامی برای اولین بار در صفین از هم گسست و این گسستگی و گسیختگی، بیش از هزار سال بعد با برنامه‌های استعماری كامل شد و اخوت مزبور از بین امت رخت بربست. ✅ او در عین حال، اخوت اسلامی را نیز آرمانی كامل و مطلوب نمی‌دانست، بلكه مؤاخات اسلامی را برای امت ضروری‌ می‌شمرد، كه اولی نظری و انتزاعی بود و دومی عملی. 🔆 امام خمینی نیز در همان آغاز، یعنی قریب نیم قرن پیش اعلام كرد، هم‌اكنون نوبت بیداری ایران است و پس از ایران، نوبت بیداری و خیزش منطقه و کشورهای اسلامی و پس از آن نوبت تمام جهان، جهان پابرهنگان و محرومان و مستضعفان خواهد رسید. ✅ امام در سخنان خویش، بارها و مضامین گوناگون از بین‌الملل انسانی و ایمانی و ابعاد و قواعد آن سخن گفت. از جمله پس از پذیرش قطعنامه‌ی آتش‌بس جنگ تحمیلی گفت: ... برافراشتن پرچم «لا اله الا الله» تنها بر قلّه‌ی کرامت انسان‌ها میسر است. ✅ تأكیدات امام بر مسائلی مانند وحدت شیعه و سنی، آشكار بود و دفاع او از مسأله‌ی فلسطین نیز بسیار روشن و اولین سخنان او را در آغاز نهضت در دهه‌ی چهل شمسی تشكیل می‌دادند. او مسئله‌ی قدس را مسئله‌ی اسلام و قضیه‌ی هویت و حیثیت آن می‌دانست و چنین چیزی را هرگز مسئله‌ی یك دولت یا ملت كوچك نمی‌دید. ✅ در داستان بیداری و بین‌الملل، نقش امام خمینی و سید جمال در خصوص امر روسیه با هم قابل مقایسه‌ای شگفت‌انگیزند. ❇️ داستان یكی مربوط به آغاز كار طرح‌های نو در این سرزمین است و داستان دیگری مربوط به پایان آن. ✅ سید جمال، در آغاز كار، التفات و توجهی خاص به كار روسیه و مردم آن یافت. سید بیست سال‌ پیش از وقوع انقلاب ۱۹۱۷ روسیه از دنیا رفت. اما با شناختی كه او از اوضاع جهان داشت و نیز به مدد سفری كه به روسیه كرده بود، بوی تغییر را از اوضاع می‌شنید. ✅ در همان سال‌ها بود كه تزار روسیه دست به تغییرات و اصلاحاتی در كشور زده بود. ✅ سید می‌دانست كه آن سرزمین بزرگ، در آن عصر طلایی اندیشه و ادبیات خود، آبستن تغییراتی ریشه‌ای است. ❇️ سید در پیامی برای گروهی از مردم و روشنفكران آن سرزمین، آنان را دعوت كرد كه به گاهِ سخن گفتن از طرح نو، با محكمات قرآن كریم آشنا شوند و مانند مسلمانان نباشند كه از قرآن، نصیب خیری نمی‌برند و در امر دین و دنیا گرفتار توهمات بی‌جا شده‌اند. 🔆 یك قرن پس از سید جمال، حال این امام (ره) بود كه در پایان عمر خود، بوی پایان آن طرح را می‌شنید، طرحی كه زمانی عین روشنفكرمآبی و ندانستن آن مرادف تحجر و خرافه‌پرستی بود. ⬅️ ادامه دارد.... 🖋 دکتر ابوالفضل خوش‌منش 📚بیداری و بین‌الملل اسلامی با مروری بر نقش داعیان قرآنی در دو سده اخیر 📖 ص ۱۶۶ـ۱۶۷ 🏢 بوستان کتاب (۱۴۰۱، چاپ پنجم) 🆔 https://eitaa.com/zekra114