تصریح ابن حبّان بستی (د. 354ق) به مسموم‌شدن امام رضا (ع) توسط مأمون ومات علي بن موسى الرضا بطوس من شربة سقاه إياها المأمون فمات من ساعته وذلك في يوم السبت آخر يوم سنة ثلاث ومائتين (الثقات، ج8، ص456-457). ومات علي بن موسى الرضا بطوس يوم السبت آخر يوم من سنة ثلاث ومائتين وقد سم من ماء الرمان وأسقى قلبه المأمون (المجروحین، ج2، ص107). @Al_Meerath

نقل حدیث نبوی در فضل زیارت امام رضا (ع) توسط عالم معتزلی زیدی، حاکم جِشُمی (د. 494ق) و فيه الأثر رويناه بالإسناد الموثوق به إلى الحاكم الإمام شيخ الإسلام أبي سعد المحسّن بن كرامة الجشمي البيهقي الزيدي رضي الله عنه رواه عن علي بن أبي طالب عليه السّلام عن النبي صلّى الله عليه و آله و سلّم قال: «ستلقى بضعة مني بأرض خراسان لا يزورها مؤمن إلا أوجب الله له الجنّة و حرّم جسده على النار». و روى أيضا عن علي عليه السّلام عن النبي صلّى الله عليه و آله و سلّم: «ستدفن بضعة مني بخراسان ما زارها مكروب إلا نفّس الله كربته، و لا مذنب إلا غفر الله له ذنبه» (الحدائق الوردیة، ج2، ص389). پیش از این، شیخ صدوق (د. 381ق) حدیث «ستدفن بضعة مني بخراسان ما زارها مكروب إلا نفس الله كربته و لا مذنب إلا غفر الله ذنوبه» را از قبیصه از جابر جعفی از امام باقر (ع) از پدرانشان از پیامبر (ص) نقل کرده است (عیون أخبار الرضا، ج2، ص257-258؛ أمالي الصدوق، ص119). همچنین وی حدیث «ستدفن بضعة مني بأرض خراسان لا يزورها مؤمن إلا أوجب الله عز و جل له الجنة و حرم جسده على النار» را از محمد بن زکریا غلابی (د. 298ق) از جعفر بن محمد بن عماره از پدرش از امام صادق (ع) از پدرانشان از پیامبر (ص) نقل کرده است (عیون أخبار الرضا، ج2، ص255؛ أمالي الصدوق، ص62). @Al_Meerath

فضل زیارت امام رضا (ع) و اشعاری در مدح ایشان در کتاب السفینة الجامعة نوشتۀ حاکم جشمی (د. 494ق) (انتشار برای بار نخست) فصل في عليّ بن موسی وزیارة قبره علیه السّلام هو عليّ بن موسی بن جعفر بن [محمّد بن] عليّ بن الحسین بن عليّ بن أبي طالب علیهم السّلام. ولما أکرهه المأمون علی الخروج إلی خراسان وجعله وليَّ عهده وأمر بأن یخطب علیه وضرب الدرهم فکان بعض الخطباء ینسبه إلی عليّ ثم یقول: سَبْعَةُ آبَاءٍ وَهُمُ مَا هُمُ * خَیْرُ مَنْ يَشْرَبُ صَوْبَ اَلْغَمَام وأُمّه نجمة أمّ ولد. وروی عليّ بن أبي طالب عن النبيّ صلی الله علیه أنه قال: «سَتُلْقَی بَضْعَةٌ مِنِّي بِأَرْضِ خُرَاسَانَ لَا يَزُورُهَا مُؤْمِنٌ إِلَّا أَوْجَبَ اللهُ لَهُ الْجَنَّةَ وَحَرَّمَ جَسَدَهُ عَلَى النَّار». وعن الرضا علیه السّلام قال: «لَا تُشَدُّ الرِّحَالُ إِلَى شَيْ‏ءٍ مِنَ الْقُبُورِ إِلَّا إِلَى قُبُورِنَا أَلَا وَإِنِّي لَمَقْتُولٌ بِالسَّمِّ ظُلْماً وَمَدْفُونٌ فِي مَوْضِعِ غُرْبَةٍ مَنْ شَدَّ رَحْلَهُ إِلَى زِيَارَتِي اسْتُجِيبَ دُعَاؤُهُ وَ غُفِرَ ذَنْبُهُ». وعن عليّ عن النبيّ صلّی الله علیه: «سَتُدْفَنُ مِنِّي بَضْعَةٌ بِخُرَاسَانَ مَا زَارَهَا مَكْرُوبٌ إِلَّا نَفَّسَ اللهُ كَرْبَتَهُ وَلَا مُذْنِبٌ إِلَّا غَفَرَ اللهُ ذَنْبَهُ‏». وعن محمّد بن عليّ الباقر [1]: «مَنْ زَارَ قَبْرَ أَبِي بِطُوسَ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَإِذَا کَانَ يَوْمُ الْقِيَامَة نُصِبَ لَهُ مِنْبَرٌ بِحِذَاءِ مِنْبَرِ رَسُولِ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْه‏ِ حَتَّى يَفْرُغَ اللهُ مِنْ حِسَابِ عِبَادِهِ». وعن الصادق: «مَنْ زَارَ قَبْرَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى‏ وَالْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ‏ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ فِي سَنَةٍ وَاحِدَةٍ كَمَنْ زَارَ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ» [2]. فسمع ذلك جابر بن أبي الهذیل فقال: زُرْتُ عَلِیّاً فَدَتْهُ نَفْسِي * بَدْءاً وَثَنَّیْتُ بِالْحُسَیْنِ فَمَنْ رَآنِي فَقَدْ رَأی مَنْ * زَارَ ذَا الْعَرْشِ مَرَّتَیْنِ وعن الرضا: «مَنْ زَارَنِي عَلَى بُعْدِ دَارِي أَتَيْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي ثَلَاثِ مَوَاطِنَ حَتَّى أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا إِذَا تَطَايَرَتِ الْكُتُبُ يَمِيناً وَشِمَالًا وَعِنْدَ الصِّرَاطِ وَعِنْدَ الْمِيزَانِ». لبعضهم یمدح عليَّ بن موسی: مُطَهَّرُونَ نَقِيَّاتٌ ثِيَابُهُمُ *‌ تَجْرِي اَلصَّلاَةُ عَلَيْهِمْ أَيْنَمَا ذُكِرُوا مَنْ لَمْ يَكُنْ عَلَوِيّاً حِينَ تَنْسُبُهُ * فَمَا لَهُ مِنْ قَدِيمِ اَلدَّهْرِ مُفْتَخَرُ آخر: قِيلَ لِي أَنْتَ وَاحِدُ اَلنَّاسِ طُرَّاً * فِي النَّظْمِ وَالمَقَالِ الْبَدِیْهِ فَعَلَى مَا تَرَكْتَ مَدْحَ اِبْنِ مُوسَى * لِلْخِصَالَ اَلَّتِي تَجَمَّعْنَ فِيهِ قُلْتُ لاَ أَهْتَدِي لِمَدْحِ إِمَامٍ * كَانَ جِبْرِيلُ‌ خَادِماً لِأَبِيهِ آخر: إِذَا کُنْتَ تَأْمَلُ أَوْ تَرْتَجِي * مِنَ اللهِ فِي حَالَتَیْكَ الرِّضَا فَلَازِمْ مَوَدَّةَ آلِ النَّبِيِّ * وَجَاوِرْ عَلِيَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا وروي أنه مکتوب علی جدار المسجد: مَنْ سَرَّهُ أن يَرَى قبراً بِرُؤيَتِهِ * يُفَرِّجُ اللّهُ عَمَّنْ زَارَهُ كُربَه فَليَأتِ ذَا الْقَبر إِنَّ اللهَ أَسْكَنَه * سُلالَةً مِنْ رَسُولِ اللهِ مُنتَجَبَه آخر: يَا أَرْضَ طُوسٍ‌ سَقَاكِ اَللهُ رَحْمَتَهُ * مَا ذَا حَوَيْتِ مِنَ اَلْخَيْرَاتِ يَا طُوسُ شَخْصٌ عَزِيزٌ عَلَى اَلْإِسْلاَمِ‌ مَصْرَعُهُ * فِي رَحْمَةِ اللهِ مَغْمُورٌ وَمَغْمُوسُ يَا قَبْرَهُ أَنْتَ قَبْرٌ قَدْ تَضَمَّنَهُ * حِلْمٌ وَعِلْمٌ وَتَطْهِيرٌ وَتَقْدِيسُ فَخْرٌ فَإِنَّكَ مَغْبُوطٌ بِجُثَّتِهِ * وَبِالْمَلاَئِكَةِ اَلْأَبْرَارِ مَحْرُوسُ وللصاحب من قصیدة أولها: یَا زَائِراً سَائِراً إِلَى طُوسِ *** مَشهَدِ طُهْرٍ وَأَرْضِ تَقْدِيسِ ولا شبهة أنه کان مُکرَهاً علی إجابة الملقّب بالمأمون حتّی دعاه وبایعه ویقال إنه سمّه فقتله ودفنه إلی جنب هارون الملقّب بالرشید زعم تکرمةً له فصارت البقعة مشهداً له ونسبت إلیه وتُزار لأجله وهکذا تکون کلمة الله هي العلیا. 1. این روایت در منابع متقدّم از امام جواد (ع) نقل شده (الکافي، ج4، ص585؛ کامل الزیارات، ص304، 305؛ أمالي الصدوق، ص120؛ عیون أخبار الرضا، ج2، ص259) و در برخی از این منابع فقط عنوان ابوجعفر بدون «الثاني» و «محمد بن علي بن موسی» آمده که سبب شده حاکم جشمی یا منبعش به اشتباه عنوان را بر امام باقر (ع) تطبیق دهد. 2. ممکن است در این روایت عنوان یکی از امامان پس از امام رضا (ع) با امام صادق (ع) خلط شده باشد و ممکن است در اصل حدیث «مَنْ زَارَ قَبْرَ عَلِيٍّ وَالْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ‏» آمده باشد و عنوان علی به اشتباه بر امام رضا (ع) تطبیق داده شده باشد. وجود این روایت در این کتاب، از این جهت که در منابع دیگر یافت نشد، اهمیت دارد. @Al_Meerath

مباهات خداوند به علی بن ابی طالب (ع) ان الله، عز و جل، أوحى في تلك الليلة إلى جبريل و ميكائيل أني قضيت على أحدكما بالموت فأيكما يواسي صاحبه‌؟ فاختار الحياة كلاهما فأوحى الله إليهما: هلا كنتما كعلي بن أبي طالب، آخيت بينه و بين محمد، و جعلت عمر أحدهما أكثر من الآخر، فاختار على الموت و آثر محمدا بالبقاء و قام في مضجعه، اهبطا فاحفظاه من عدوه، فهبط جبريل و ميكائيل فقعد أحدهما عند رأسه و الآخر عند رجليه يحرسانه من عدوه و يصرفان عنه الحجارة، و جبريل يقول: بخ بخ لك يا ابن أبي طالب من مثلك يباهي الله بك ملائكة سبع سماوات! (تاریخ الیعقوبي، ج2، ص39). احمد بن اسحاق یعقوبی نقل می‌کند که خداوند -عزّ وجلّ- در لیلة المبیت وحی کرد به جبرئیل و میکائیل که من حکم کرده‌ام که یکی از شما بمیرد. کدام‌یک از شماست که با همنشین خود مواسات کند؟ هر دوی آن‌ها زندگی را برگزیدند. پس خداوند به آن دو وحی کرد: چرا مانند علی بن ابی طالب نبودید؟ او را برادر محمد قرار دادم و عمر یکی از آن دو را بیشتر از دیگری قرار دادم. او مرگ را برگزید و محمد را برای زندگی مقدَّم داشت و در خواب‌گاه او برخاست. فرود آیید و او را از دشمنش نگاه دارید. پس جبرئیل و میکائیل فرود آمدند و یکی از ایشان نزد سر او نشست و دیگری نزد پاهای او و او را از دشمنش نگاه داشتند و سنگ‌ها را [که مشرکان به سمت او پرتاب می‌کردند] از او بازداشتند و جبرئیل می‌گفت: نیکا نیکا ای پسر ابوطالب! چه کسی مانند توست؟ خداوند به تو در برابر فرشتگان هفت آسمان مباهات می‌کند. مشابه این متن را قاضی تنوخی (د. 384ق) و احمد بن محمد ثعلبی (د. 427ق) نیز آورده‌اند (المستجاد، ص1؛ الکشف والبیان، ج2، ص125-126). همچنین مشابه آن را شیخ طوسی (د. 460ق) از عمار بن یاسر و حاکم حسکانی (د. 490ق) از ابوسعید خدری نقل کرده است (أمالي الطوسي، ص469؛ شواهد التنزیل، ج1، ص123). @Al_Meerath

بر دوش پیامبر (ص) در لیلة المبیت حَدَّثَنَا شَبَابَةُ بْنُ سَوَّارٍ قَالَ حَدَّثَنَا نُعَيْمُ بْنُ حَكِيمٍ قَالَ : حَدَّثَنِي أَبُو مَرْيَمَ عَنْ عَلِيٍّ قَالَ : انْطَلَقَ بِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حَتَّى أَتَى بِيَ الْكَعْبَةَ ، فَقَالَ : اجْلِسْ ، فَجَلَسْتُ إِلَى جَنْبِ الْكَعْبَةِ ، وَصَعِدَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى مَنْكِبَيَّ ، ثُمَّ قَالَ لِي : انْهَضْ بِي ، فَنَهَضْتُ بِهِ ، فَلَمَّا رَأَى ضَعْفِي تَحْتَهُ قَالَ : اجْلِسْ ، فَجَلَسْتُ فَنَزَلَ عَنِّي وَجَلَسَ لِي فَقَالَ : يَا عَلِيُّ ، اصْعَدْ عَلَى مَنْكِبَيَّ ، فَصَعِدْتُ عَلَى مَنْكِبِهِ ، ثُمَّ نَهَضَ بِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَلَمَّا نَهَضَ بِي خُيِّلَ إِلَيَّ أَنِّي لَوْ شِئْتُ نِلْتُ أُفُقَ السَّمَاءِ ، فَصَعِدْتُ عَلَى الْكَعْبَةِ ، وَتَنَحَّى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ لِي : أَلْقِ صَنَمَهُمُ الْأَكْبَرَ صَنَمَ قُرَيْشٍ ، وَكَانَ مِنْ نُحَاسٍ ، وَكَانَ مَوْتُودًا بِأَوْتَادٍ مِنْ حَدِيدٍ فِي الْأَرْضِ ، فَقَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : عَالِجْهُ فَجَعَلْتُ أُعَالِجُهُ وَرَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ [لِي] : إِيهِ ، فَلَمْ أَزَلْ أُعَالِجُهُ حَتَّى اسْتَمْكَنْتُ مِنْهُ ، فَقَالَ : اقْذِفْهُ فَقَذَفْتُهُ وَنَزَلْتُ (مصنف ابن أبي شیبة، ج20، ص470). از علی (ع) نقل شده که فرمود: پیامبر خدا (ص) مرا برد تا آنکه مرا نزد کعبه رساند. به من فرمود: «بنشین». پس در کنار کعبه نشستم و پیامبر خدا (ص) بر شانه‌های من بالا رفت. سپس فرمود: «مرا برخیزان». او را برخیزاندم. چون ناتوانی من را زیر [قدم‌های] خود دید، فرمود: «بنشین». نشستم و از [دوشِ] من پایین آمد و برایِ [بالارفتنِ] من نشست. پس فرمود: «ای علی! بر شانه‌هایم بالا برو». پس بر شانه‌های او بالا رفتم و پیامبر خدا (ص) مرا برخیزاند. چون مرا برخیزاند، خیال کردم که اگر بخواهم می‌توانم به کنارۀ آسمان برسم! پس بر روی کعبه رفتم و پیامبر خدا (ص) فاصله گرفت. پس به من فرمود: «بت بزرگشان -بت قریش- را بیانداز»! همان بتی که از مِس بود و با میخ‌های آهنی به زمین میخ شده بود. پس فرمود: «مشغول [کندن آن بت از زمین] شو». پس مشغول آن شدم؛ در حالی که پیامبر خدا (ص) می‌فرمود: «ادامه بده». پس من بر کارم ممارست کردم تا آنکه موفق [به کندن آن بت] شدم. پسر فرمود: «آن را بیانداز». آن را انداختم و [از فراز کعبه] پایین آمدم. مشابه این روایت را دیگران از اسباط بن محمد (مسند أحمد، ج1، ص196؛ السنن الکبری للنسائي، ج7، ص451؛ الأحادیث المختارة، ج2، ص330)، و عبید الله بن موسی (مسند أبي یعلی، ج1، ص251؛ مسند البزار، ج3، ص21؛ الأحادیث المختارة،ج2، ص331) از نعیم بن حکیم (د. 148ق) از ابو مریم اسدی نقل کرده‌اند. حاکم نیشابوری نیز مشابه این حدیث را به سند خود از عبد الله بن داود از نعیم بن حکیم از ابو مریم اسدی نقل کرده و سند آن را تصحیح کرده است (المستدرك علی الصحیحین، ج3، ص5). در ابتدای این نقلِ حاکم، تصریح شده که این بت‌شکنی مربوط بوده به لیلة المبیت: «عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ : لَمَّا كَانَ اللَّيْلَةَ الَّتِي أَمَرَنِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ أَنْ أَبِيتَ عَلَى فِرَاشِهِ ، وَخَرَجَ مِنْ مَكَّةَ مُهَاجِرًا ، انْطَلَقَ بِي رَسُولُ اللهِ...». @Al_Meerath

امیرالمؤمنین (ع)؛ متولی دفن رسول خدا (ص) أخبرنا محمد بن عمر. حدثني عمر بن محمد عن أبيه عن علي بن حسين قال: قال أوس بن خولي: يا أبا حسن ننشدك الله ومكاننا من الإسلام ألا أذنت لي أنزل في قبر نبينا - صلى الله عليه وسلم - فقال: انزل. فقلت لعلي بن حسين: وكم كانوا؟ قال: علي بن أبي طالب والفضل بن عباس وأوس بن خولي (الطبقات لابن سعد، ج2، ص230). ابن سعد از محمد بن عمر واقدی از عمر بن محمد از پدرش محمد بن عمر بن علی بن ابی طالب نقل می‌کند که علی بن حسین (ع) فرمود: اوس بن خولی [به علی (ع)] گفت: ای ابوالحسن! تو را به خدا و به جایگاهت نسبت به اسلام سوگند می‌دهیم که اجازه بدهی که در قبر پیامبرمان (ص) فرود آیم. [علی (ع)] فرمود: فرود آی! از علی بن حسین (ع) پرسیدم: چند نفر بودند؟ فرمود: علی بن ابی طالب، فضل بن عباس، و اوس بن خولی. گفتگوی میان اوس بن بن خولی با علی (ع) از عکرمه از ابن عباس نیز نقل شده است (نمونه: المعجم الکبیر، ج1، ص229). از این نقل دانسته می‌شود که در اذهان مسلمین پس از درگذشت پیامبر (ص)، مسلّم بود که متولّی امور پیامبر (ص)، علی بن ابی طالب (ع) است و برای حضور در قبر مبارک او نیز -هرچند که عباس نیز در خانه حاضر بوده (مسند أحمد، ج2، ص577)- تنها باید از علی (ع) اذن گرفت. در خصوص کسانی که وارد قبر پیامبر (ص) شدند، اختلاف شده و لیست‌های مختلفی از ابوجعفر محمد بن علی (ع)، ابن عباس، عمر بن علی، ابوبکر ابن حزم، حارث تیمی، عکرمه، ابن شهاب، و شعبی نقل شده است. قدر مشترک تمام این لیست‌ها نام علی بن ابی طالب (ع) است. در کنار او در نقل‌های مختلف، ترکیبی از برخی از این نام‌ها دیده می‌شود: فضل بن عباس، اسامة بن زید، اوس بن خولی، شقران (صالح) مولی رسول الله، عباس بن عبد المطلب، و عقیل بن ابی طالب (نگر: الطبقات لابن سعد، ج2، ص229-230). ممکن است برخی از این افراد صرفاً در خانۀ پیامبر (ص) حاضر بوده باشند و داخل قبر نشده باشند، اما بعداً خلط صورت گرفته باشد. همچنین ممکن است برای جعل فضیلت، نام برخی از این افراد به لیست افراد حاضر در قبر پیامبر (ص) افزوده شده باشد. در مقابل، افزون بر اینکه ابوبکر و عمر در دفن پیامبر (ص) نقشی نداشتند، تصریح شده که آن دو در هنگام دفن پیامبر (ص) در خانۀ پیامبر (ص) حضور نداشتند: «حدثنا ابن نمير عن هشام بن عروة عن أبيه أن أبا بكر وعمر لم يشهدا دفن النبي صلى الله عليه وسلم كانا في الأنصار فدفن قبل أن يرجعا» (مصنف ابن أبي شیبة، ط مکتبة الرشد، ج7، ص432). @Al_Meerath

اوصیاء پیامبر (ص) و پرداخت دیون ایشان أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ. حَدَّثَنِي عَبْدُ اللّٰهِ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ أَبِي عَوْنٍ‌: أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَسلَّمَ لَمَّا تُوُفِّيَ أَمَرَ عَلِيٌّ‌ صَائِحًا يَصِيحُ‌: مَنْ كَانَ لَهُ عِنْدَ رَسُولِ اللّٰهِ‌ عِدَةٌ أَوْ دَيْنٌ فَلْيَأْتِنِي! فَكَانَ يَبْعَثُ كُلَّ عَامٍ عِنْدَ الْعَقَبَةِ يَوْمَ النَّحْرِ مَنْ يَصِيحُ بِذَلِكَ حَتَّى تُوُفِّيَ عَلِيٌّ‌. ثُمَّ كَانَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ‌ يَفْعَلُ ذَلِكَ حَتَّى تُوُفِّيَ‌. ثُمَّ كَانَ الْحُسَيْنُ‌ يَفْعَلُ ذَلِكَ‌. و انْقَطَعَ ذَلِكَ بَعْدَهُ‌. رِضْوَانُ اللّٰهِ عَلَيْهِمْ و سَلَامُهُ‌. قَالَ ابْنُ أَبِي عَوْنٍ‌: فَلَا يَأْتِي أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللّٰهِ إِلَى عَلِيٍّ بِحَقٍّ و لَا بَاطِلٍ إِلَّا أَعْطَاهُ‌ (الطبقات لابن سعد، ج2، ص243). بن سعد (د. 230ق) از واقدی (د. 207ق) از عبدالله بن جعفر مخرمی (د. 170ق) از عبدالواحد بن ابی‌عون دوسی (د. 144ق) نقل می‌‌کند که گفت: چون پیامبر خدا (ص) از دنیا رفت، علی (ع) امر کرد که بانگ‌زننده‌ای بانگ زند: هرکس نزد پیامبر خدا (ص) وعده‌ای یا قرضی دارد، نزد من آید. علی (ع) هر سال نزد جمرۀ عقبه در عید قربان کسی را می‌فرستاد که این سخن را بانگ زند تا آنکه علی (ع) از دنیا رفت. سپس حسن بن علی (ع) این کار را می‌کرد تا آنکه از دنیا رفت. سپس حسین (ع) این کار را می‌کرد و پس از او این کار به پایان رسید. رضوان و سلام خدا بر ایشان باد! ابن ابی‌عون گفت: هیچ یک از مردمان نزد علی (ع) نمی‌آمد که ادعای حق یا باطلی داشته باشد، مگر اینکه علی (ع) وعده و قرضی را که ادعا کرده بود، به او می‌داد. @Al_Meerath

نقلی از اِخبار امام کاظم علیه السلام از آینده مرحوم ابن ابی طی (د. حدود 630ق) از پدرش از ابو منصور جوالیقی (د. 539ق) از خطیب تبریزی (د. 502ق) از ابو محمد الدهان (د. 448ق) از علی بن عیسی رمّانی (د. 384ق) از ابن مجاهد مقری (د. 324ق) از ثعلب (د. 291ق) از ریاشی (د. 257ق) از اصمعی (د. 216ق) گفتگویی مفصل میان او و هارون الرشید (د. 193ق)را نقل می‌کند که در میان آن آمده است: ... ثم التفت [هارون] إلي وقال لي: یا أصعمي! حدثني موسی بن جعفر بن محمد -علیهم السلام- أن الأمین یلي الخلافةَ أیاماً معدودةً وأن المأمون یقتله ویَلیها سنین... فقال [هارون]: مه یا أصمعي! فإنه من قوم أذهب الله عنهم الرجس وطهرهم تطهیراً والله یا أصمعي ما جرَّبتُ علیه کَذْبَةً قطُّ ولا وقفت له علی معیبةٍ قطُّ (المنتخب في شرح لامیة العرب لابن أبي طي، ص59-64). @Al_Meerath

اشاره به اِخبار امام کاظم (ع) از قتال مأمون و امین در گزارشی از فراء (د. 207ق) از کسائی (د. 189ق) قال النضر بن شميل: حدّثني الفرّاء عن الكسائيّ قال: دعاني الرشيد ذات يوم و ما عنده إلاّ حاشيته فقال: يا عليّ أ تحبّ أن ترى محمّدا و عبد اللّه‌؟ قلت: ما أشوقني إليهما يا أمير المؤمنين و أسرّ إليّ معاينة نعمة اللّه جلّ و عزّ على أمير المؤمنين فيهما و بهما، فأمر بإحضارهما، فأقبلا كأنهما كوكبا أفق يزينهما هديهما و وقارهما، قد غضّا أبصارهما و قاربا خطوهما، حتى وقفا بباب المجلس فسلّما بالخلافة... فضمّهما إلى صدره و جمع يديه عليهما فلم يبسطهما حتى رأيت دموعه تتحادر على صدره رقّة عليهما و إشفاقا، ثمّ أمرهما بالخروج. قال: ثمّ أقبل علينا و قال: كأنّكم بهما و قد نجم القضاء و نزلت مقادير السماء و بلغ الكتاب أجله و انتهى الأمر إلى وقته المحدود و حينه المسطور الذي لا يدفعه دافع و لا يمنع منه مانع، و قد تشتّت أمرهما و اقترفت كلمتهما و ظهر تعاديهما و انقطعت الرقّة بينهما حتى تسفك الدماء و تكثر القتلى و تهتك ستور النساء و تمنّى كثير من الأحياء أنّهم بمنزلة الموتى. قلت: يا أمير المؤمنين أو كائن ذلك‌؟ قال: نعم. قلت: لأمر رأيته أو رؤيا أريته أو شيء تبيّن لك في أصل مولدهما أم لأثر وقع لأمير المؤمنين في أمرهما؟ قال: بل أثر واجب صحيح حملته العلماء عن الأوصياء و حملته الأوصياء عن الأنبياء، عليهم السلام (المحاسن والمساوئ، ص302-304). در این گزارش از ابو الحسن کسائی (د. 189ق) نقل شده که هارون الرشید از جنگ میان مأمون و امین خبر می‌دهد و از اینکه این جنگ به خونریزی ختم می‌شود. پس از آن، کسائی از هارون دربارهٔ ریشۀ این اِخبار می‌پرسد و هارون می‌گوید که ریشهٔ آن، روایتی درست و قطعی است که علماء از اوصیاء از انبیاء فراگرفته‌اند. باید مقصود از این سخن، روایتی باشد که عالم بزرگی که هارون بر او اعتماد کامل داشته و از گفتهٔ او برایش یقین حاصل می‌شده با سندی در غایت اعتبار از وصی پیامبر (ص) از پیامبر خدا (ص) نقل کرده باشد. در اینجا البته تصریح به نام آن عالم نشده، اما از نقل مرحوم ابن ابی طی از اصمعی (د. 216ق) دانسته می‌شود که مراد از این روایت، خبری است که امام کاظم (ع) به هارون الرشید داده‌اند؛ بر این اساس ممکن است که حضرت این خبر را از پدران گرامی‌شان نقل کرده باشند و نیز ممکن است که حضرت بدون اسناد، برای هارون از قتال میان دو پسرش گفته باشند، اما هارون چنین برداشت کرده باشد که این گزارش حضرت بر اساس میراث علمی پدران گرامی‌شان از امیرالمؤمنین (ع) از پیامبر (ص) بوده است. @Al_Meerath

امام حسن عسکری علیه السلام در گزارش یک ناصبی نزدیک به خاندان عباسی و در نگاه وزیر متوکل و معتمد عباسی الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى وَ غَيْرُهُمَا قَالُوا كَانَ أَحْمَدُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ خَاقَانَ [1] عَلَى الضِّيَاعِ وَ الْخَرَاجِ بِقُمَّ فَجَرَى فِي مَجْلِسِهِ يَوْماً ذِكْرُ الْعَلَوِيَّةِ وَ مَذَاهِبِهِمْ وَ كَانَ شَدِيدَ النَّصْبِ فَقَالَ مَا رَأَيْتُ وَ لَا عَرَفْتُ بِسُرَّ مَنْ رَأَى رَجُلًا مِنَ الْعَلَوِيَّةِ مِثْلَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الرِّضَا فِي هَدْيِهِ وَ سُكُونِهِ وَ عَفَافِهِ وَ نُبْلِهِ وَ كَرَمِهِ عِنْدَ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ بَنِي هَاشِمٍ وَ تَقْدِيمِهِمْ إِيَّاهُ عَلَى ذَوِي السِّنِّ مِنْهُمْ وَ الْخَطَرِ وَ كَذَلِكَ الْقُوَّادِ وَ الْوُزَرَاءِ وَ عَامَّةِ النَّاسِ فَإِنِّي كُنْتُ يَوْماً قَائِماً عَلَى رَأْسِ أَبِي [2] وَ هُوَ يَوْمُ مَجْلِسِهِ لِلنَّاسِ إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ حُجَّابُهُ فَقَالُوا أَبُو مُحَمَّدِ بْنُ الرِّضَا بِالْبَابِ فَقَالَ بِصَوْتٍ عَالٍ ائْذَنُوا لَهُ فَتَعَجَّبْتُ مِمَّا سَمِعْتُ مِنْهُمْ أَنَّهُمْ جَسَرُوا يُكَنُّونَ رَجُلًا عَلَى أَبِي بِحَضْرَتِهِ وَ لَمْ يُكَنَّ عِنْدَهُ إِلَّا خَلِيفَةٌ أَوْ وَلِيُّ عَهْدٍ أَوْ مَنْ أَمَرَ السُّلْطَانُ أَنْ يُكَنَّى فَدَخَلَ رَجُلٌ أَسْمَرُ حَسَنُ الْقَامَةِ جَمِيلُ الْوَجْهِ جَيِّدُ الْبَدَنِ حَدَثُ السِّنِّ لَهُ جَلَالَةٌ وَ هَيْبَةٌ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيْهِ أَبِي قَامَ يَمْشِي إِلَيْهِ خُطًى وَ لَا أَعْلَمُهُ فَعَلَ هَذَا بِأَحَدٍ مِنْ بَنِي هَاشِمٍ وَ الْقُوَّادِ فَلَمَّا دَنَا مِنْهُ عَانَقَهُ وَ قَبَّلَ وَجْهَهُ وَ صَدْرَهُ وَ أَخَذَ بِيَدِهِ وَ أَجْلَسَهُ عَلَى مُصَلَّاهُ الَّذِي كَانَ عَلَيْهِ وَ جَلَسَ إِلَى جَنْبِهِ مُقْبِلًا عَلَيْهِ بِوَجْهِهِ وَ جَعَلَ يُكَلِّمُهُ وَ يَفْدِيهِ بِنَفْسِهِ وَ أَنَا مُتَعَجِّبٌ مِمَّا أَرَى مِنْهُ إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ الْحَاجِبُ فَقَالَ الْمُوَفَّقُ قَدْ جَاءَ وَ كَانَ الْمُوَفَّقُ إِذَا دَخَلَ عَلَى أَبِي تَقَدَّمَ حُجَّابُهُ وَ خَاصَّةُ قُوَّادِهِ فَقَامُوا بَيْنَ مَجْلِسِ أَبِي وَ بَيْنَ بَابِ الدَّارِ سِمَاطَيْنِ إِلَى أَنْ يَدْخُلَ وَ يَخْرُجَ فَلَمْ يَزَلْ أَبِي مُقْبِلًا عَلَى أَبِي مُحَمَّدٍ يُحَدِّثُهُ حَتَّى نَظَرَ إِلَى غِلْمَانِ‏ الْخَاصَّةِ فَقَالَ حِينَئِذٍ إِذَا شِئْتَ جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ ثُمَّ قَالَ لِحُجَّابِهِ خُذُوا بِهِ خَلْفَ السِّمَاطَيْنِ حَتَّى لَا يَرَاهُ هَذَا يَعْنِي الْمُوَفَّقَ فَقَامَ وَ قَامَ أَبِي وَ عَانَقَهُ وَ مَضَى فَقُلْتُ لِحُجَّابِ أَبِي وَ غِلْمَانِهِ وَيْلَكُمْ مَنْ هَذَا الَّذِي كَنَّيْتُمُوهُ عَلَى أَبِي وَ فَعَلَ بِهِ أَبِي هَذَا الْفِعْلَ فَقَالُوا هَذَا عَلَوِيٌّ يُقَالُ لَهُ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ يُعْرَفُ بِابْنِ الرِّضَا فَازْدَدْتُ تَعَجُّباً وَ لَمْ أَزَلْ يَوْمِي ذَلِكَ قَلِقاً مُتَفَكِّراً فِي أَمْرِهِ وَ أَمْرِ أَبِي وَ مَا رَأَيْتُ فِيهِ حَتَّى كَانَ اللَّيْلُ وَ كَانَتْ عَادَتُهُ أَنْ يُصَلِّيَ الْعَتَمَةَ ثُمَّ يَجْلِسَ فَيَنْظُرَ فِيمَا يَحْتَاجُ إِلَيْهِ مِنَ الْمُؤَامَرَاتِ وَ مَا يَرْفَعُهُ إِلَى السُّلْطَانِ فَلَمَّا صَلَّى وَ جَلَسَ جِئْتُ فَجَلَسْتُ بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لَيْسَ عِنْدَهُ أَحَدٌ فَقَالَ لِي يَا أَحْمَدُ لَكَ حَاجَةٌ قُلْتُ نَعَمْ يَا أَبَهْ فَإِنْ أَذِنْتَ لِي سَأَلْتُكَ عَنْهَا فَقَالَ قَدْ أَذِنْتُ لَكَ يَا بُنَيَّ فَقُلْ مَا أَحْبَبْتَ قُلْتُ يَا أَبَهْ مَنِ الرَّجُلُ الَّذِي رَأَيْتُكَ بِالْغَدَاةِ فَعَلْتَ بِهِ مَا فَعَلْتَ مِنَ الْإِجْلَالِ وَ الْكَرَامَةِ وَ التَّبْجِيلِ وَ فَدَيْتَهُ بِنَفْسِكَ وَ أَبَوَيْكَ فَقَالَ يَا بُنَيَّ ذَاكَ إِمَامُ الرَّافِضَةِ ذَاكَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الْمَعْرُوفُ بِابْنِ الرِّضَا فَسَكَتَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ يَا بُنَيَّ لَوْ زَالَتِ الْإِمَامَةُ عَنْ خُلَفَاءِ بَنِي الْعَبَّاسِ مَا اسْتَحَقَّهَا أَحَدٌ مِنْ بَنِي هَاشِمٍ غَيْرُ هَذَا وَ إِنَّ هَذَا لَيَسْتَحِقُّهَا فِي فَضْلِهِ وَ عَفَافِهِ وَ هَدْيِهِ وَ صِيَانَتِهِ وَ زُهْدِهِ وَ عِبَادَتِهِ وَ جَمِيلِ أَخْلَاقِهِ وَ صَلَاحِهِ وَ لَوْ رَأَيْتَ أَبَاهُ رَأَيْتَ رَجُلًا جَزْلًا نَبِيلًا فَاضِلًا فَازْدَدْتُ قَلَقاً وَ تَفَكُّراً وَ غَيْظاً عَلَى أَبِي وَ مَا سَمِعْتُ مِنْهُ وَ اسْتَزَدْتُهُ فِي فِعْلِهِ وَ قَوْلِهِ فِيهِ مَا قَالَ فَلَمْ يَكُنْ لِي هِمَّةٌ بَعْدَ ذَلِكَ إِلَّا السُّؤَالُ عَنْ خَبَرِهِ وَ الْبَحْثُ عَنْ أَمْرِهِ

فَمَا سَأَلْتُ أَحَداً مِنْ بَنِي هَاشِمٍ وَ الْقُوَّادِ وَ الْكُتَّابِ وَ الْقُضَاةِ وَ الْفُقَهَاءِ وَ سَائِرِ النَّاسِ إِلَّا وَجَدْتُهُ عِنْدَهُ فِي غَايَةِ الْإِجْلَالِ وَ الْإِعْظَامِ وَ الْمَحَلِّ الرَّفِيعِ وَ الْقَوْلِ الْجَمِيلِ وَ التَّقْدِيمِ لَهُ عَلَى جَمِيعِ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ مَشَايِخِهِ فَعَظُمَ قَدْرُهُ عِنْدِي إِذْ لَمْ أَرَ لَهُ وَلِيّاً وَ لَا عَدُوّاً إِلَّا وَ هُوَ يُحْسِنُ الْقَوْلَ فِيهِ وَ الثَّنَاءَ عَلَيْهِ... [3] (الکافي، ج1، ص503-504). 1. احمد بن عبید الله بن یحیی بن خاقان (د. 307ق)؛ «احمد بن‌ عبيدالله‌ گذشته‌ از شغل‌ ديوانی‌ در 306 ق‌ نيز از جمله‌ نامزدان‌ وزارت‌ خليفه‌ مقتدر بود، ولی‌ علی‌ بن‌ عيسی‌ بن‌ جراح‌ او را به‌ حماقت‌ و تهور متهم‌ ساخت‌ (قرطبی‌، 73). با اينهمه‌، صفدی‌ (7/ 171) وی‌ را مردی‌ اديب‌ و فاضل‌ خوانده‌ و از او ابياتی‌ نقل‌ كرده‌ است‌» (سجادی، «ابن خاقان»، 13. احمد بن‌ عبيدالله‌ بن‌ يحيی‌ بن‌ خاقان‌). نجاشی دربارۀ وی می‌گوید: «أحمد بن عبيد الله بن يحيى‏ بن خاقان ذكره أصحابنا في المصنفين، و أن له كتابا يصف فيه سيدنا أبا محمد عليه السلام. لم أر هذا الكتاب» (فهرست النجاشي، ص87). 2. ابو الحسن عبید الله بن یحیی بن خاقان ترکی (209-263ق)؛ وی وزیر متوکل بود و تا زمان قتل متوکل (247ق) بر وزارت باقی ماند. مستعین عباسی (د. 252ق)، او را در سال 248ق نفی بلد کرد. او پس از پنج سال به بغداد آمد و سپس در سال 256ق وزیر معتمد عباسی (حکومت: 256-279ق) شد (تاریخ الإسلام، ت بشار، ج6، ص367). دربارۀ وی نگر: سجادی، «ابن خاقان»، 11. عبيدالله‌ بن‌ يحيی‌ بن‌ خاقان‌ (۲۰۹-۲۶۳ ق‌/ ۸۲۴ -۸۷۷ م‌). 3. ابن بابویه همین حکایت را با این سند از احمد بن عبید الله بن خاقان نقل می‌کند: «ما حدثنا به أبي و محمد بن الحسن بن أحمد بن الوليد رضي الله عنهما قالا حدثنا سعد بن عبد الله قال: حدثنا من حضر موت الحسن بن علي بن محمد العسكري ع و دفنه ممن لا يوقف على إحصاء عددهم و لا يجوز على مثلهم التواطؤ بالكذب و بعد فقد حضرنا في شعبان سنة ثمان و سبعين و مائتين و ذلك بعد مضي أبي محمد الحسن بن علي العسكري ع بثمان عشرة سنة أو أكثر مجلس أحمد بن عبيد الله بن يحيى بن خاقان و هو عامل السلطان يومئذ على الخراج و الضياع بكورة قم و كان من أنصب خلق الله و أشدهم عداوة لهم فجرى ذكر المقيمين من آل أبي طالب بسر من رأى و مذاهبهم و صلاحهم و أقدارهم عند السلطان فقال أحمد بن عبيد الله‏» (کمال الدین، ج1، ص40؛ نیز نگر: الغیبة للطوسي، ص218). @Al_Meerath

پیمان‌شکنی امت پس از پیامبر (ص) حَدَّثَنَا أَبُو حَفْصٍ عُمَرُ بْنُ أَحْمَدَ الْجُمَحِيُّ ، بِمَكَّةَ ، ثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ الْعَزِيزِ ، ثَنَا عَمْرُو بْنُ عَوْنٍ ، ثَنَا هُشَيْمٌ ، عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ سَالِمٍ ، عَنْ أَبِي إِدْرِيسَ الْأَوْدِيِّ ، عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ : إِنَّ مِمَّا عَهِدَ إِلَيَّ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ : أَنَّ الْأُمَّةَ سَتَغْدِرُ بِي بَعْدَهُ . هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الْإِسْنَادِ ، وَلَمْ يُخَرِّجَاهُ (المستدرك علی الصحیحین، ج3، ص140؛ مشابه: الکنی والأسماء، ج1، ص318؛ مناقب علي للکوفي، ج2، ص533، 545؛ تاریخ بغداد، ج11، ص216؛ الإرشاد، ج1، ص285). حاکم نیشابوری (د. 405ق) نقل می‌کند به اسنادش که علی (ع) فرمود: از جمله خبرهایی که پیامبر (ص) به من داد آن بود که امت به زودی پس از او پیمان مرا خواهند شکست. مشابه این حدیث را ابن هلال ثقفی (د. 283ق) و ابو بکر بزار (د. 292ق) و شیخ طوسی (د. 460ق) به اسنادشان از ثعلبة بن یزید (الغارات، ج2، ص335؛ المسند البزار، ج3، ص91؛ أمالي الطوسي، ص476) و شیخ مفید (د. 413ق) از حکیم بن جبیر از برخی از حاضران در رحبه (الإرشاد، ج1، ص284) و شیخ طوسی به اسنادش از حکیم بن جبیر از سالم جعفی (أمالي الطوسي، ص476) نقل می‌کنند. عَنْ حَيَّانَ الْأَسَدِيِّ ، سَمِعْتُ عَلِيًّا يَقُولُ : قَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ : إِنَّ الْأُمَّةَ سَتَغْدِرُ بِكَ بَعْدِي ، وَأَنْتَ تَعِيشُ عَلَى مِلَّتِي ، وَتُقْتَلُ عَلَى سُنَّتِي ، مَنْ أَحَبَّكَ أَحَبَّنِي ، وَمَنْ أَبْغَضَكَ أَبْغَضَنِي ، وَإِنَّ هَذِهِ سَتُخَضَّبُ مِنْ هَذَا " - يَعْنِي لِحْيَتَهُ مِنْ رَأْسِهِ - . صَحِيحٌ (المستدرك علی الصحیحین، ج3، ص142-143؛ مشابه: شرح الأخبار، ج1، ص152). حاکم نیشابوری نقل می‌کند از حیان اسدی [کاتب عمار یاسر] که گفت: شنیدم از علی (ع) که می‌فرمود: پیامبر خدا (ص) به من فرمود: امت به زودی پس از من پیمان تو را می‌شکنند و تو بر دینِ من زندگی می‌کنی و بر سنّت من کشتی می‌شوی. هر کس که تو را دوست بدارد، مرا دوست داشته و هرکس بغض تو را داشته باشد، بغضِ مرا داشته است. این از این (یعنی لحیۀ علی (ع) از سرش) [با خون] خضاب می‌شود. @Al_Meerath