باذان با شنیدن خبر مرگ خسروپرویز از جانب محمد، اسلام پذیرفت و زمینهساز سیطره مسلمانان بر یمن شد.[۲۱۹]
پس از درگذشت محمد، خلفایی که پس از او به حکومت جامعه اسلامی رسیدند، اقدام به فتوحات نظامی کردند. بهطور کلی در علت و انگیزه خلفا در فتوحات اختلافهایی بین نظریهپردازان و تحلیلگران تاریخی وجود دارد. برخی از مورخان چون بلاذری دلیل این فتوحات را پیکار با مرتدان دانستهاند که واقعه رده را شکل دادند اما دستیابی به منابع حیاتی نیز در تصمیم آنان بیتاثیر نبود. به هر روی مناطق مختلفی در دوران خلفای اسلامی با جنگ یا صلح به حکومت اسلامی اضافه شد.[۲۲۰] بیشترین تاریخپژوهان مدرن، اقدامات محمد در ارسال نامه به سران کشورهای منطقه را منشأ فتوحات بعدی مسلمانان میدانند.[۲۲۱]
تصرف ایران و ترکستان
پس از ماجرای رده و سرکوب مخالفان توسط حکومت و همزمان با شورشهای داخلی در ایران ساسانی پس از مرگ خسروپرویز و ایجاد فضایی ناامن در ایران، ایرانیان پذیرای هرگونه تحول بنیادین شدند؛ حملاتی از جانب اعراب مناطق یمن به مرزهای جنوبی و جنوبغربی ایران صورت گرفت. خالد بن ولید از جانب ابوبکر مکلف شد تا به عراق — از مناطق تحت امر حکومت ایران ساسانی — لشکرکشی کند. خالد توانست در این حملات آبادیهای بسیاری را با صلح و معاهده تصرف کرد و موفق شد تا حیره را نیز با صلح و جزیه به تصرف درآورد. سرآخر سپاهیان خالد مجبور شدند تا با سپاهیان ایران و اعراب مسیحی همپیمان با آنان، بجنگد تا سایر بلاد حیره را نیز به تصرف درآورد. نتیجه این نزاع، شکست سپاه ایرانی و تصرف کامل حیره توسط مسلمانان بود. پس از تصرف حیره، خالد، اهالی مداین را نیز به اسلام فراخواند و همزمان عینالتمر را نیز تصرف کرد. پس از آن تا دوره عمر لشکرکشیهای دیگری نیز رخ داد و در طی آن بغداد، ابله، مذار، دشت میشان و ابرقباد به تصرف مسلمانان درآمد. در همین دوره نبرد بزرگ قادیسه رخ داد که با شکست سپاه ایرانی به پایان رسید. به دستور خلیفه مسلمانان تمام بازماندگان قادسیه که با سپاه ایرانی همکاری میکردند امان یافتند و همین امر سبب گرایش به اسلام را در منطقه فراهم آورد. ورود اسلام به ایران از جنبههای مختلفی قابل بررسی است و نتیجه عوامل مختلفی اعم از سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بودهاست. پس از نبرد قادسیه، مدائن نیز به تصرف مسلمانان درآمد. با این فتح و فرار یزدگرد پادشاه وقت ساسانی، آغاز ورود اسلام به سرزمین اصلی ایران فراهم شد. عمر بن خطاب با این فتح از ادامه جنگ خودداری کرد، اما در اقدامی خودسرانه، علاء بن حضرمی از بحرین به سمت خوزستان و اصطخرِ فارس تازید و موجب حمله ایرانیان به خود را فراهم کرد. سرانجام در سالهای ۱۷ تا ۲۰ ه. ق، فارس نیز به تصرف مسلمانان درآمد. با فتحهای بعدی، عمر جواز تصرف تمام ایران را صادر کرد. نبرد نهاوند نیز دیگر نبرد بزرگ بین اعراب و ایرانیان بود که با شکست ایرانیان، مقاومت ایرانیان درهم شکست و شهرهای دیگر ایران یکی پس از دیگری به تصرف مسلمانان درآمد. این تصرفات به جنگ و صلح صورت میگرفت و تا خراسان ادامه یافت.[۲۲۲] تا سال ۲۲ ه.ق سیطره مسلمانان بر آمو ادامه یافت و پس از آن در سال ۵۴ سال، والیان خراسان جنگهایی را با مناطق شمالی خود آغاز کردند که تا سال ۹۰ ه.ق ادامه یافت. در نهایت در سالهای ۹۶ ه.ق بود که تسلطی نسبی بر مناطق چاچ و فرغانه حاصل شد. پس از آن به تدریج ترکستان به تصرف مسلمانان درآمد و تا قرن دوم ثبات بر منطقه حاکم شد. ترکستان شرقی در قرن چهارم به تصرف مسلمانان درآمد.[۲۲۳] آشنایی ترکان با اسلام، به واسطه پیشروی صلحآمیز مسلمانان در طی چهار سده نخست هجری صورت پذیرفتهاست و عموماً با مهاجرت قبایل مختلف ترک به سرزمینهای اسلامی با اسلام آشنایی صورت گرفت. بر اساس گزارشهایی، ترکان محمد را با لقب «سافجی» به معنای پیامبر و علی بن ابیطالب را با لقب «بثیر» به معنای پهلوان میشناختند.[۲۲۴]
تصرف شام، مصر و مناطق اروپایی
آغاز ورود اسلام به شام مربوط به زمان حیات محمد بود که گروهی از شامیان به اسلام گرویدند. فتح شام برای اعراب مسلمان، به جهت قرابت مذهبی و زبانی و نژادی کار آسانی بود و با مقبولیت عمومی همراه شد. به فرمان ابوبکر لشکرهایی از مسلمانان پس یا در حین فتح ایران به سمت شام در حرکت شدند و نخستین درگیریها در غزه رخ داد. دیری نپایید که رومیان حاکم بر منطقه شام، از شهرهای مختلف میگریختند و شهرها و آبادیها به تصرف مسلمانان درمیآمد. در نهایت رومیان به دمشق گریختند و در آنجا به محاصره مسلمانان درآمدند. در همین بین بود که خلیفه درگذشت و عمر به خلافت رسید. در نهایت در سال ۱۴ ه.ق دمشق نیز با صلح و جنگ فتح شد. در سال ۱۵ ه.ق در نبرد یرموک، رومیان بهطور کامل شکست خوردند و سرزمین شام به دست مسلمانان افتاد.
یادداشتها
ارتباط با مسیحیان شام در داستانی معروف دربارهٔ دیدار محمد و راهبی سریانی بازتاب داشتهاست؛ البته گروهی آن را ساختگی میدانند.
که تا حدودی دولت مرکزی روم شرقی از دیدگاهشان طرفداری میکرد.
دایرةالمعارف بزرگ اسلامی در تعریف ایقاعات آوردهاست: «مقصود از ایقاعات در مباحث فقهی آن گروه از اعمال انشایی است که به صورت یک طرفه انجام گیرد و منشأ آثار حقوقی گردد.» (رک:گرجی، «مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.)
مؤسسه رند از مؤسسات آمریکایی در حوزه مطالعات سیاسی، فرهنگی و امنیتی است.
قرآن
آیات ۱۰ و ۱۴ سوره ابراهیم
آیه ۱۶۴ سوره بقره و ۱۷–۲۲ سوره غاشیه
آیه ۵۱ سوره هود و ۳۰ سوره روم
آیه ۹ سوره رعد
آیه ۵۹ سوره انعام
آیه ۳۴ سوره بقره و آیه ۷۵–۷۶ سوره ص
آیه ۳۶ سوره بقره
آیه ۲۲ سوره ابراهیم
وَأَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ (ترجمه: و خاندان خویشاوندت را هشدار ده!)[۲۶–۲۱۴]
فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ، إِنَّا کَفَیْنَاکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ (ترجمه: پس آنچه را بدان مأموری آشکار کن و از مشرکان روی برتاب، که ما [شر] ریشخندگران را از تو برطرف خواهیم کرد.)[۱۵–۹۴–۹۵]
پانویس
Al-Hamad and Healey, The Oxford Handbook of Qur'anic Studies, 81–83.
Al-Hamad and Healey, The Oxford Handbook of Qur'anic Studies, 83–87.
Al-Hamad and Healey, The Oxford Handbook of Qur'anic Studies, 87–92.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Jomier, “ISLAM”, Encyclopaedia of Islam.
مصطفی و دیگران، معجم الوسیط، ۱: ۴۴۶.
Jomier, “ISLAM”, Encyclopaedia of Islam.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Gimaret, “TAWHID”, Encyclopaedia of Islam.
گریگوریان، اسلام، ۱۸.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گذشته، «تعالیم و نهادهای اساسی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Esposito, The Oxford History of Islam, 6.
گذشته، «تعالیم و نهادهای اساسی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گذشته، «تعالیم و نهادهای اساسی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
پاکتچی، «حدیث»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
پاکتچی، «حدیث»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Esposito, The Oxford History of Islam, 108.
Esposito, The Oxford History of Islam, 110.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گذشته، «تعالیم و نهادهای اساسی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Esposito, The Oxford History of Islam, 64–65.
Gimaret, “TAWHID”, Encyclopaedia of Islam.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Esposito, The Oxford History of Islam, 71.
Gimaret, “TAWHID”, Encyclopaedia of Islam.
گذشته، «تعالیم و نهادهای اساسی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Gimaret, “TAWHID”, Encyclopaedia of Islam.
گذشته، «تعالیم و نهادهای اساسی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سلیم، «عبادات و آداب دینی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گذشته، «تعالیم و نهادهای اساسی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
پاکتچی، «اندیشههای کلامی در سدهٔ نخست هجری»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گریگوریان، اسلام، ۲۱–۲۲.
گذشته، «تعالیم و نهادهای اساسی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گذشته، «تعالیم و نهادهای اساسی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گرجی، «مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Jomier, “ISLAM”, Encyclopaedia of Islam.
Esposito, The Oxford History of Islam, 67–68.
سلیم، «عبادات و آداب دینی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Esposito, The Oxford History of Islam, 109–110.
گریگوریان، اسلام، ۲۰.
سلیم، «عبادات و آداب دینی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Esposito, The Oxford History of Islam, 77.
سلیم، «عبادات و آداب دینی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سلیم، «عبادات و آداب دینی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گرجی، «مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Esposito, The Oxford History of Islam, 113.
گرجی، «مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Jomier, “ISLAM”, Encyclopaedia of Islam.
گریگوریان، اسلام، ۲۱.
گریگوریان، اسلام، ۲۴–۲۵.
Gardet, “Īmān”, Encyclopaedia of Islam.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گریگوریان، اسلام، ۲۴.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Esposito, The Oxford History of Islam, 6.
اهل سنت، از چهار فرقه فقهی اصلی حنفی، حنبلی، شافعی و مالکی تشکیل شدهاند. حنفیها بیشتر در ماوراءالنهر و شبه قاره هند حاضر بودند و امروزه بیشترین تعداد اهل سنت را شکل دادهاند که غالباً در قفقاز، آسیای مرکزی، شبه قاره و بعضی از کشورهای اروپایی پراکنده هستند. مالکیها بیشتر در شمال آفریقا پراکنده هستند در تمام آفریقا بجز مصر، زندگی میکنند. شافعیها اما بیشتر در مصر، عربستان، فلسطین، سوریه و بخشهای جنوب شرقی آسیا پراکنده هستند و گستره حنبلیها بیشتر در ایران و عراق بود امروزه بیشتر در سوریه و عربستان حاضر هستند.[۱۴۳] مکتب حنفی، توسط ابوحنیفه تأسیس شدهاست و موضع نسبتاً لیبرالی داشته و دارد. پیروان این مکتب امروزه بیشتر در ترکیه، پاکستان، اردن و لبنان حضور دارند. مکتب مالکی که به دست مالک بن انس در مدینه تأسیس شدهاست، یک جنبش سنتگرایانه تلقی میشود که تنها اجماع مدینه را معتبر میداند. این مکتب امروزه در مراکش، الجزایر و تونس طرفدارانی دارد. ادریس شافعی نیز مکتب شافعی را با هدف آشتی میان عقاید مختلف تأسیس کرد. این مکتب بر پایه اجتهاد، استنباط فقهی میکند. بیشتر پیروان این فرقه در سوریه، اردن و فلسطین حضور دارند. حنفیه که تأسیس شده به دست احمد بن حنبل است، اما از فرقههای سنتگرایانه و سازشناپذیر در مقابل دیگر مخالفانش محسوب میشود که با وجود اعتقاد بر انقراض این مکتب، اما پیروانی در مصر برای آن گزارش شدهاست.[۱۴۴] مالکیان و حنبلیان، قرآن و حدیث را تحتالفظی تفسیر میکنند و استفاده از عقل همانند دو فرقه دیگر را به شدت رد میکنند. حنفیان از عقل و قیاس استفاده میکنند و شافعیان به دنبال بهترین قول پیامبر از جهت اعتبار تلاش میکنند.[۱۴۵]
مجادلههای کلامی در اهل سنت در قرنهای هشتم و نهم، سبب شکل گرفتن فرقههای کلامی چون معتزله شد. معتزله از دلایل عقلی برای اثبات جهان و خدا استفاده میکردند.[۱۴۶]
شیعه
جانشینان بر حق پیامبر مطابق دیدگاه شیعیان دوازدهامامی: تاریخ زایش و مرگ بر اساس تقویم میلادی و هجری شمسی، طول عمر خورشیدی، نام پدر و مادر.
مقالهٔ اصلی: شیعه
شیعه فرقهای در مقابل اهل سنت است که علی بن ابیطالب را جانشین برحق پیامبر اسلام میدانند. آنها بر این باورند که علی از جهت علم به تفسیر قرآن و آموزههای پیامبر و همینطور معصوم بودن از گناه و خطا، بر جانشینی برتری داشتهاست.[۱۴۷] شیعیان برای خود، سلسله مراتب گستردهای شکل دادند که در مقایسه با اهل سنت، پیچیدهتر توصیف شدهاست.[۱۴۸]
مشهورترین شاخه شیعیان که بیشترین جمعیت شیعیان را نیز شامل میشود، شیعیان دوازدهامامی هستند که در ایران غلبه کامل دارند و در عراق، آذربایجان، بحرین و لبنان، اکثریت را به خود اختصاص دادهاند.[۱۴۹] بنابر دیدگاه شیعه امامیه، ثبوت امامت با نص جلی و تعیین امام بعدی توسط امام قبلی صورت میگیرد و در مقابل این دیدگاه، زیدیه قرار دارند. اصطلاح شیعه امامیه خود شامل طیفی وسیع از گرایشهای شیعی است که عموماً پس از جعفر صادق نمایان شدند. جعفر صادق در دوران امامت خویش، به جهت انتقال قدرت سیاسی، فضا را برای تعالیم دینی مناسب دید و از همین رو تعداد روایات بیشماری از وی در منابع شیعی نقل شدهاست. از جمله اعتقادات شیعیان امامیه، نفی جبر و تفیض و گرایش به «امر بینالامرین» است. پیروان جعفر صادق را جعفریه نام میگرفتند.[۱۵۰] پس از فرقه امامیه، فرقه اسماعیلیان قرار دارند که بیشتر در تونس و مصر سکنی دارند و دو شاخه اصلی از آنها با نامهای آقاخانیه و بهرهها در هند و پاکستان قرار گرفتهاند. زیدیه دیگر فرقه شیعی است بیشتر معتقدان به آن فرقه در یمن حاضرند.[۱۵۱] اسماعیلیان برخلاف امامیه که یازده امام را قبول کرده و دوازدهامین امام را غائب میپندارند، امامان را همچنان از نسل علی میدانند و برای هر دورهای امامی را معین میکنند.[۱۵۲] شیعیان زیدی بر این باورند که قیام یک فرد در برابر یک حاکم ظالم، برای او امامت میآورد. در کنار این دیدگاه، اسماعیلیان دو نوع امام تشریع کردهاند که یکی امام حقیقی است و دیگری امام مستودع که در واقع سپری برای امام حقیقی است. اسماعیلیان در انتخاب امام تا جعفر صادق با شیعیان امامیه همنظرند و بعد از جعفر صادق، فرزندش اسماعیل را امام میدانند.[۱۵۳]
فرقههای دیگری چون حسنیان، حسینیان، حنفیان پیرامون سه تن از فرزندان علی بن ابیطالب (حسن، حسین و حنفیه) شکل گرفت.[۱۵۴]
اصول دین در تشیّع پنجگانه است و علاوه بر سه اصل دین توحید، نبوت و معاد، به دو اصل دیگر یعنی عدل و امامت نیز باور دارند. مهمترین مذاهب شیعه، عبارتند از: دوازدهامامی، اسماعیلیه، زیدیه، کیسانیه، واقفیه و فطحیه.
وات بر این باور است که اقدامات علمی و صنعتی مسلمانان، سبب شد تا اروپاییان به تحرک علمی واداشته شوند. این دوره نزدیک به ۵ قرن ادامه داشت. تأسیس دارالحکمه در بغداد، از جمله اقدامات حمایتی حکومت عباسی از دانشمندان در این عصر بود. در طی نهضت ترجمه، آثار علمی بسیاری از زبانهای دیگر به عربی ترجمه شدند. این عصر برای مسلمانان از اهمیت بالایی برخوردار است.[۲۴۸]
عصر طلایی شاهد تحولات حقوقی، فلسفی و مذهبی جدیدی بود.[۲۴۹]
دیگر ادیان در دیدگاه اسلام
بر اساس آموزههای اسلامی، اسلام دین اولیه بشر بود که حضرت آدم به آن اعتراف کرد. اسلام، خود را نسخ کننده ادیان پیش از خود میداند.[نیازمند منبع]
بر اساس آموزههای اسلامی، اسلام پذیرش بی قید و شرط خداوند و تسلیم در برابر اوامر اوست. به باور مسلمانان، اسلام دین همه پیامبران است و مسلمانان واقعی، ابراهیم، موسی و عیسی بودند و بر اساس روایتی از محمد، دنیا، خانه اسلام است.[۲۵۰] در قران تصریح شدهاست که مسلمانان به آنچه که بر ابراهیم، اسماعیل، اسحاق، یعقوب، عیسی، موسی و اسباط نازل شدهاست باورمند هستند و فرقی بین آنها نمیگذارند. همچنین در متن قرآن، یهودیان و مسیحیان با عنوان «اهل کتاب» از بیدینها جدا شدهاند.[۲۵۱]
اسلامهراسی و اسلامستیزی
مقالههای اصلی: اسلامهراسی و اسلامستیزی
اوج حملات علیه مسلمانان در کشور آمریکا، مربوط به سال ۲۰۰۱ و پس از واقعه یازده سپتامبر بود که بر اساس آمار مرکز پیو، در سال ۲۰۱۶ این رکود شکسته شد. رایجترین نوع تهاجم علیه مسلمانان آمریکایی، ارعاب عنوان شدهاست. بهطور کلی در ایالات متحده آمریکا، ۳۰۷ مورد جنایت علیه مسلمانان در سال ۲۰۱۶ ثبت شدهاست که نسبت به سال قبلش، ۱۹ درصد رشد داشتهاست. بر اساس تحقیقی که این مرکز در سال ۲۰۱۷ منتشر کردهاست، ۷۵ درصد از آمریکاییها معتقدند علیه مسلمانان آمریکایی، تبعیض بسیاری رخ دادهاست. همینطور نیمی از مسلمانان آمریکا اذعان دارند که مسلمان ماندن در آمریکا از سال قبل سختتر شدهاست.[۲۵۲]
مناسک اسلامی
مقالهٔ اصلی: آداب و مناسک اسلامی
نماز جمعه
مقالهٔ اصلی: نماز جمعه
در دوران صدر اسلام، جمعه یکی از اعیاد بود که بعدها به روزی برای استراحت و نظافت و برگزاری نماز جمعه مبدل شد.[۲۵۳] نماز جمعه، از جمله نمازهای واجب در اسلام است که در روز جمعه و به صورت جماعت خوانده میشود. قرآن در تعالیم خود، مسلمانان را توصیه میکند تا در اوقات نماز جمعه، کسب و کار خویش را تعطیل کنند و به نماز جمعه بپردازند. این نماز بدل از نماز ظهر خوانده میشود و دو رکعت است. امام جمعه (کسی که نماز جمعه را میخواند) باید پیش از خواندن نماز، دو خطبه بخواند. این نماز در نزد اهل سنت واجب عینی است اما در نزد شیعیان دوازدهامامی وجوب عینی آن منوط به حضور یا غیبت امام است. از دید اهمیت اجتماعی، جمع شدن مسلمانان در مکانی واحد و اطلاع و آگاهی از اوضاع یکدیگر، همچنین اطلاع از مخاطرات و تواناییها، امکان چارهجویی را فراهم میکند. از دیگر فایدههای این اجتماعات، پدید آمدن شعور اجتماعی برای عموم مردمان است.[۲۵۴]
نقاشی از کاروانی از مقامات یحیی بن محمود الواسطی برای جشن عید قربان
جشن و عید در اسلام
مقالههای اصلی: عید قربان، عید فطر، و عید غدیر خم
در آداب اسلامی، سه عید فطر، قربان و جمعه مورد قبول فرقههای اسلامی است و عید غدیر خم نیز در منابع شیعی مورد تأکید قرار گرفتهاست. با این وجود، غیر از جشنگرفتن در اعیاد چهارگانه، در الباقی اعیاد انتقادهایی از جانب برخی فرقههای اسلامی از جهت مشروعیت داشتن یا نداشتن جشن در اسلام و عید گرفتن در مناسبتهای دیگر، مطرح شدهاست. با این وجود مسلمانان بر اساس تعالیم اسلامی و مناسبتهای دینی، جشنهای مختلفی را میگیرند. برخی از این جشنها جنبه سیاسی و حکومتی داشته و بنابر اقتضاء زمان تأسیس شدهاست. از میان اعیاد اسلامی میتوان به روز هجرت پیامبر، خروج از ماه صفر، جشن میلاد محمد، جشن میلاد امامان شیعه، جشن مبعث، جشن معراج، جشن شعبانیه، جشن رمضانیه، جشن نیمه شعبان، جشن میلاد شافعی و… اشاره کرد.[۲۵۵]
در عیدها به اقضاء آن جشن، مراسم و مناسک بهخصوصی اجرا میشود. انجام امور عبادی، تعطیلی و گرفتن وضعیت جشن در شهر و اجتماعات، از جمله این اقدامات است.[۲۵۶] از دیگر مناسک اسلامی، نماز عیدین است که در دو عید فطر و قربان به صورت جماعت خوانده میشود. وقت خواندن این نماز از طلوع آفتاب تا ظهر شرعی است و کیفیت خواندن آن به این صورت است که نماز را در دو رکعت، و بعد از حمد سوره، ۵ بار قنوت (در رکعت دوم چهار مرتبه) اقامه میشود. پس از خواندن نماز، دو خطبه خوانده میشود.
از مباحث انتقادی دربارهٔ اسلام، منشأ آن است. منابعی بر این باورند که منشأ اسلام احتمالاً از روی عقاید مسیحیان اولیه برداشت شدهاست. لوکسینبرگ در این خصوص بر این باور است که قرآن از روی دستنوشتههای مسیحیان اولیه که به زبان آرامی بوده، نوشته شدهاست. پاتریشا کرون، استاد دانشگاه پرینستون، در این خصوص میگوید: «این نکتهای متناقضنما است که محمد که بسیاری معتقدند وی بازرگانی عامی در سرزمینی دور افتاده با انسانهای بتپرست بود، از آن همه مطالب دربارهٔ ابراهیم، موسی و دیگر پیامبران آگاه بود؛ مگر آنکه به گفته وی، شخص باور کند که جبرئیل مقرب، این تاریخ را به او وحی کرد، همانگونه که مسلمانان مؤمن باور دارند.»[۲۷۴]
به عقیده آلفونس دو لامارتین، اسلام توسط محمد با نیت ارتباط مجدد انسان با خدا و خدا با انسان صورت گرفت. او همچنین یکی از اهداف اسلام را تضعیف خرافات و بازگردانی اندیشه عقلایی و مقدس میداند. او، انقلاب محمد در عربستان را میستاید و معتقد است کمتر کسی با دستان خالی، در جامعهای سراسر مخالف، دست به اقدامات انقلابی با چنین وسعتی زدهاست و در نهایت نیز موفق بشود در کمتر از دو قرن به نتایجی مطلوب برسد. او محمد را از جهت سه معیار ایده بزرگ، کمبود وسایل و نتیجه حیرتآورش، انسانی نابغه میداند که قابل مقایسه با نابغههای تاریخ نخواهد بود. به عقیده او اسلام توانست ارتشی قدرتمند، قوانینی مستحکم و حکومت و مردمانی را ارائه و تربیت کند که امروزه یک سوم جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار دهد.[۲۷۵]
وینسنت کورنل، اسلامپژوه آمریکایی بر این باور است که اسلام از نوعی «جهش ایمانی» در اعتقاد به تعالیمش طرفداری میکند که مشابه آن در مسیحیت، «تولد دوباره» عنوان گرفتهاست. به عقیده او، این تشابه بین دانش معنوی مسلمانان و پیروان دیگر ادیان، یادآور آن است که تجارب دینی به اقوام و فرهنگ خاصی اختصاص ندارد و مربوط به نوع بشر است. به عقیده او، اسلام دینی مشتمل بر محدودیت و رهایی به صورت توامان است. باور به اینکه خواست خدا بر زندگانی بندگان مؤثر است، به عنوان یکی از شواهد این محدودیت در کنار رهایی است. چرا که یک مسلمان با وجود آنکه خودش را مسلط بر زندگانی خود میداند، اما تأثیر عوامل خارجی را منکر نخواهد شد.[۲۷۶]
از انتقادهای صورت گرفته نسبت به اسلام، مسئله جهاد اسلامی است. این باور که اسلام دین زور و شمشیر است. مسلمانان نیز این فریضه را موجب نابودی شرک در منطقه دانسته و راهی برای مقابله با تهاجم و استعمار میدانند.[۲۷۷]
جهان اسلام بر اثر استعمارهای طولانی غربی، سابقه زیادی در زمینه مردمسالاری ندارد؛ اما اسلام معاصر مخالفتی با تلاش مسلمانان برای دستیابی به مردمسالاری در چارچوب مذهب، ندارد. در برخی از کشورهای اسلامی از نوعی مردمسالاری دینی استفاده میشود که بر اساس آن، مردم پس از رای دادن، زمینه آن را فراهم میکنند تا معیارها و قوانین دینی در اداره عمومی اجتماعی نقش داشته باشند.[۲۷۸] با این وجود اکثر کشورهای جهان اسلام آمار پایینی در مردم سالاری و آمار بالایی در استبداد، تمامیتخواهی، یکّهسالاری و خودکامگی دارند.[۲۷۹][۲۸۰][۲۸۱][۲۸۲][۲۸۳][۲۸۴] طبعاً با توجه به مجازات سختگیرانه اعدام برای خارج شوندگان از دین، این آمار حتی شامل کسانی که نمیتوانند خروج خود را از اسلام علنی کنند، نیز میشود. بیشتر کشورهای عربی با حاکمیت دینی پایینترین ردهها در آمار مردمسالاری در حکومت هستند.[۲۸۵][۲۸۶][۲۸۷][۲۸۸]
صحت تاریخی اسلام و محمد
از چالشهایی که محققان تاریخ اسلام با آن مواجه هستند، مسئله صحت تاریخی منابع اسلامی است. با وجود آنکه گزارشهای بسیاری در منابع اسلامی از تاریخ صدر اسلام گزارش شدهاست، اما تشخیص اخبار صحیح از غلط در این باره کار دشواری است.[۲۸۹]
علاوه بر روایت کلاسیک از تاریخ اسلام، پاتریشیا کرون، مایکل کوک و بسیاری دیگر از محققان، بر اساس متن و تحقیقات باستانشناسی، تصور کردهاند که «مسجدالحرام» در مکه واقع نشدهاست، بلکه در شمال غربی شبه جزیره عربستان واقع شدهاست.[۲۹۰][۲۹۱][۲۹۲][۲۹۳] دن گیبسون اظهار داشت که اولین مساجد اسلامی و جهتهای گورستان (قبله) نشان داد پترا، محمد اولین افشاگریهای خود را در اینجا دریافت کرد و اسلام در اینجا برقرار شد.[۲۹۴] رابرت برترام سرژانت در ژورنال جامعهٔ شرقشناسی آمریکا این نظریه را یک جدال سردرگم و غیرمنطقی توصیف کرد که به دلیل درک نادرست پاتریشیا کرون از متون عربی، عدم آشنایی با جامعهٔ عربستان، و سوءتعبیر از نوشتههای دیگر به نفع نظریهٔ خود پیچیدهتر شدهاست.[۲۹۵]
آسیا بیشترین جمعیت مسلمان را در میان قارهها به خود اختصاص دادهاست و ۴۰ درصد از جمعیت قاره آفریقا را مسلمانان شکل دادهاند. ترکیب سنی مسلمانان جهان نامتوازن است و تقریباً ۴۰ درصد از جمعیت مسلمانان را جوانان شکل دادهاند. امروزه مسلمانان بعد از مسیحیت، بیشترین جمعیت از لحاظ دین را تشکیل میدهند.[۲۳۹] به گزارش اندیشکده تحقیقاتی پیو که در سال ۲۰۱۷ منتشر شدهاست و بر اساس میزان رشد مسلمانان نسبت به مسیحیان جهان، احتمالاً تا سال ۲۰۶۰ میلادی، مسلمانان بیشترین جمعیت جهان را حتی پیش از مسیحیت به خود اختصاص خواهند داد. احتمال داده شدهاست که جمعیت مسلمانان در سال ۲۰۶۰ به ۳ میلیارد نفر خواهد رسید و از ۲۴٫۱ درصد جمعیت جهان به ۳۱٫۱ درصد رشد خواهد داشت. پیشبینی شدهاست که بیشترین رشد جمعیت مسلمانان در منطقه خاورمیانه و آفریقا صورت بگیرد.[۲۴۰]
بر اساس آمارهای منتشر شده در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، پراکندگی جمعیت مسلمانان ۲۱ درصد از جمعیت تمام جمعیت جهان است که در ۲۰۴ کشور پراکنده هستند. بیشتر جمعیت مسلمانان در منطقه آسیای غربی شامل آسیای میانه، قفقاز و خاورمیانه، کشور هند و شمال آفریقا قرار گرفتهاند. با این وجود محدوده جهان اسلام، به محدوده جغرافیایی کشورهای مسلمان یا با جمعیت مسلمان بالا اطلاق نمیشود و شامل جمعیتهای کوچک مسلمان در کشورهای دیگر نیز میشود. وسعت جهان اسلام از جهت مساحت، شامل ۵۰ کشور به هم پیوسته اسلامی است که ۲۲ درصد از سطح خشکیهای کره خاکی (۳۰ میلیون کیلومتر مربع) را شامل میشود. سه کشور سودان، الجزایر و عربستان به ترتیب سه کشور بزرگ از جهت وسعت در جهان اسلام هستند. در این بین کشورهایی چون بنین، کامرون، موزامبیک، گویان و گابن با وجود عضویت در سازمان کنفرانس اسلامی، از کشورهای اسلامی بهشمار نمیآیند.[۲۴۱] بر اساس گزارش اندیشکده پیو که متعلق به سال ۲۰۱۵ میلادی است، اندونزی، هند و پاکستان، به ترتیب سه کشور با بیشترین جمعیت مسلمان در جهان هستند.[۲۴۲] در دهههای ۱۹۵۰–۱۹۶۰، دانشجویان، کارگران و متخصصان مسلمان بسیاری به کشورهای اروپایی و آمریکایی مهاجرت کردند و اقلیت قابل توجهای از اهالی این دو قاره را شکل دادند. اسلام امروزه دومین یا سومین دین از لحاظ جمعیت در آمریکا و اروپاست.[۲۴۳]
نقشه پراکندگی مذهبی در میان کشورهای اسلامی
کشورها با بیشترین جمعیت مسلمان
کشورها با اکثریت مسلمان به رنگ سبز و کشورها با دست کم ۵۰ درصد مسلمان به رنگ زرد
فرهنگ اسلامی
غالباً تمام مسلمانان با هر فرهنگ و نژاد و زبانی، به زبان عربی آشنایی دارند؛ چرا که باید نماز را به زبان عربی بخوانند. مسلمانان اکثراً با زبانهای عربی، فارسی، کردی، ترکی، مالایایی، بنگالی، اردو، چینی و هندی سخن میگویند. در ۱۱ کشور اسلامی، زبانهای انگلیسی، فرانسه و پرتغالی شایع است. ۱۵ درصد مسلمانان به زبان عربی سخن میگویند و بهطور کلی چهارصد زبان به عنوان زبانی که مسلمانان با آن سخن میگویند مطرح شدهاست. علاوه بر زبان، نژادهای مختلف اعم از عربها، ترکها، آریاییها، سندیها، پنجابیها و آفریقاییها نیز در میان مسلمانان مختلف است.[۲۴۴]
در دانشنامه اسلام، از شرایط اقتصادی مردمان عربستان در سالهای ابتدایی ظهور اسلام، نقش جنگهای در پذیرش اسلام با وجود آزاد بودن در پذیرش آن توسط مسلمانان، سلطنت مسلمانان بر مناطق فتح شده و اعزام مبلغان به سرزمینهای جدید به عنوان عوامل رشد مسلمانان در دورههای مختلف یاد شدهاست.[۲۴۵] اندیشکده تحقیقاتی پیو، بر اساس تحلیل جمعیتی در سال ۲۰۱۸ میلادی، رشد جمعیتی مسلمانان در اروپا را با توجه به نرخ جمعیت بالا و مهاجرت و همینطور جمعیت جوان، رو به رشد توصیف کردهاست. بنابر همین گزارش، اروپائیان در ۱۵ کشور مختلف، نسبت به مسلمانان دیدگاه منفی داشته و آنان را در شهرکهای مربوط به خودشان میپذیرند. علت این دید منفی، علاقه مسلمانان برای تحمیل عقایدشان بر دیگران عنوان شدهاست. با این وجود، حضور مسلمانان در کشورهای اروپایی، موافقان و مخالفان خود را دارد. همچنین بنابر این گزارش، بیشتر مردمان اروپایی، از محدود کردن بخشی از پوشش زنان مسلمان همچون پوشش صورت، حمایت کردهاند.[۲۴۶]
تمدن اسلامی
همچنین ببینید: دوران طلایی اسلام و تمدن اسلامی
مسلمانان در طی فتوحان قرن هفتم و اوایل قرن هشتم، فرهنگی منحصربهفرد تأسیس کردند که به نام رنسانس اسلامی یا عصر طلایی اسلام مشهور شدهاست. در این دوره، اختراعها، صنعت، پزشکی، ریاضیات، شیمی، جغرافیا، هنر و ادبیات رشد چشمگیری در میان دانشمندان مسلمان داشت. در بغداد مدرسه دارالفنون تأسیس شد و ترجمه آثار دانشمحور جهان به عربی آغاز گردید. در این عصر، جهان اسلام به یک مرکز بینظیر دانش فلسفه در جهان مبدل شد.[۲۴۷] آغاز این دوره با انتقال پایتخت به بغداد صورت گرفت.
اشتراکها و افتراقها در عقیدههای اسلامی و دیگر ادیان ابراهیمی
شباهتها و تفاوتهای بسیاری میان اسلام و دیگر ادیان وجود دارد. از این میان میتوان به پذیرش عهد جدید توسط مسلمانان و عدم پذیرش آن از جانب یهود اشاره کرد. معجزههای عیسی، تولد عذرایی و رجعت او نیز از باورهای اسلامی است که یهودیان قبول ندارند. در باور مسیحیت، انسانها گناهکار به دنیا میآیند اما یهودیان و مسلمانان عقیدهای خلاف آن دارند. اسلام و یهود در قوانین غذایی همچون حرمت گوشت خوک و خون مشترک العقیده هستند. مسلمانان همچون یهودیان و مسیحیان، آزادانه فرزندان خود را به نامهای گزارش شده در کتابهای مقدس، نامگذاری میکنند.[۲۹۶]
نشانهای اسلام
مقالهٔ اصلی: ماه و ستاره
هلال ماه و ستاره «گاهی چندین ستاره» یک نشان باستانی است که طی دهه ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ مجدداً به عنوان نماد اسلام یا جامعه اسلامی شناخته شد. این نشان در پرچم بسیاری از کشورهایی که اکثریت مردم، مسلمان هستند همچون ترکیه، آذربایجان، مالزی، الجزایر، لیبی، تونس، موریتانی، پاکستان، سلطاننشین آچه در اندونزی و پرچم عثمانی و نشان بسیاری از گروهها و اتحادهای اسلامی مانند اتحادیه مغرب عربی و امت اسلام وجود داشته یا دارد و بر نوک منارهها و گنبدهای اسلامی نیز نصب میشود. این نشان پیش از اسلام نیز وجود داشتهاست و ریشه آن به قرن ششم پیش از میلاد مسیح و اطراف اسرائیل باستان و موأب برمیگردد و در پیکرنگاری سومری رایج بودهاست. این نشان پیش از اسلام بر روی سکه بیزانتیوم «استانبول کنونی»، سکههای رومی و ساسانی نیز ضرب میشدهاست. هفتم اکتبر ۱۹۵۱ زمانی که قانون اساسی لیبی این نشان را برمیگزیند هلال ماه را یادآور تقویم هجری قمری و ستاره را نشان راه روشن و پشت سر گذاشتن تاریکی اعلام کرد.[۲۹۷]
ماه و ستاره سبز، نماد اسلام
کتابشناسی
مقالهٔ اصلی: اسلام در منابع اسلامی
آثار برجامانده از سده یکم هجری، بسیار ناچیز گزارش شدهاست.[۲۹۸]
همزمان با دوران فتوحات خلفای پس از محمد، اولین آثار مستقل در موضوع جهاد در نیمه دوم قرن ۲ ه.ق نگارش یافت که با عنوان عمومی السیر به نگارش درآمدند. السیر اوزاعی و همینطور السیر الکبیر محمد بن حسن شیبانی از جمله این آثار میباشند.[۲۹۹]
در میان جنگهای صلیبی، جمعی از اندیشمندان اروپایی و خصوصاً اسپانیایی، با آموختن زبان عربی، ترجمه آثار علمی و فلسفی مسلمانان به زبان لاتین را شروع کردند که بعضاً با تشویق حکمرانان مسیحی علاقمند به دانش مواجه شد. از این رو سده ۶ و ۷ ه.ق را دوران شکوفایی ترجمه از عربی به لاتین و عبری یاد کردهاند. در سال ۵۳۶ ه. ق، دو تن از دانشمندان انگلیسی به نامهای رابرت و هرمانوس دالماتا برای اولین بار کتاب قرآن را به لاتین ترجمه کردند.[۳۰۰]
در سده دوم ه.ق احادیث نبوی جمعآوری شد.[۳۰۱]
ادبیات صوفیانه بخش بزرگی از ادبیات اسلامی را شامل میشود. در این میان شعر و ادبیات صوفیه در فارسی و عربی، غیر از جنبه تعلیمی، شامل مضامین تغزلی، رمزی و تمثیلی نیز هست. غیر از فارسی و عربی، زبانهای ترکی و اردو نیز مورد توجه صوفیان قرار گرفتهاست. از این میان مشهورترین آثار عبارتند از: الرسالهٔ القشیریه اثر ابوالقاسم قشیری، کتاب اللمع فی التصوف تألیف ابونصر سراج طوسی، منازل السایرین شیخ الاسلام خواجه عبدالله انصاری هروی، عوارف المعارف شهابالدین عمر سهروردی، کشف المحجوب هجویری، شرح تعرف ابوبکر مستملی بخاری، کیمیای سعادت ابوحامد محمد غزالی، مرصاد العباد نجمالدین رازی و مصباح الهدایهٔ عزالدین کاشانی.[۳۰۲]
از میان کتابهای که به نقد و بررسی اسلام پرداختهاند، میتوان به «Hagarism: The Making of the Islamic World» اثر پاتریشا کرون و میکائیل کوک و اثر دیگری از کرون با عنوان «Meccan Trade and the Rise of Islam» اشاره کرد که به موضوع منشأ قرآن و اسلام پرداختهاند.[۳۰۳]
بعضی نویسندگان غربی دربارهٔ سهم اسلام در تمدن جهان نوشتهاند. از جمله ناصرالدین صاحب زمانی در کتاب خداوند دو کعبه، صص:۲۲۹–۲۲۶ دربارهٔ کتابی با عنوان «سهم اسلام در تمدن جهان»، تألیف استانوود کاب مینویسد: «۵ ماه پیش از سفرم به بُستُن، در فروردین ۱۳۴۶ در کتابخانهٔ مسجد زیبای واشینگتن، به کتاب کوچکی از یک نویسندهٔ آمریکایی برخوردم که از جهاتی چند دارای گیرایی خاص بود. کتاب نوشتهٔ استن وود کاب سهم اسلام در تمدن جهان نام دارد «Islamic contribution to civilization» و یکی از کم نظیرترین کتابهایی بهشمار میرود که در کمال اختصار، لیکن با رسایی و دیدی وسیع و جامع، دربارهٔ اهمیت تمدن اسلامی برای تاریخ و فرهنگ انسانی، به یک زبان زندهٔ غربی، تا آنجا که نویسنده آگاهی دارد، تاکنون تدوین یافتهاست.»[نیازمند منبع]
بدوی، تاریخ اندیشههای کلامی، ۱: ۴۸–۴۹.
جعفری، «باورها و فرقههای خوارج»، معارف عقلی، ۳۵.
اسفندیاری، «فرقه سبائیه»، مسجد، ۷۰.
گریگوریان، اسلام، ۲۸–۲۹.
حسینیآهق و ورعی، «حکومت در اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
مومن، «جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Esposito, The Oxford History of Islam, 113–115.
گریگوریان، اسلام، ۳۷.
گریگوریان، اسلام، ۲۹–۳۰.
گریگوریان، اسلام، ۳۱.
گریگوریان، اسلام، ۳۴.
مومن، «جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
پاکتچی، «اندیشههای کلامی در سدههای ۲ و۳ق»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
مومن، «جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Esposito, The Oxford History of Islam, 44.
حسینیآهق و ورعی، «حکومت در اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
گریگوریان، اسلام، ۳۱.
زرینکوب، «عرفان و تصوف»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
زرینکوب، «عرفان و تصوف»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
زرینکوب، «عرفان و تصوف»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گریگوریان، اسلام، ۲۶.
Esposito, The Oxford History of Islam, 115.
گریگوریان، اسلام، ۴۳.
گریگوریان، اسلام، ۵۶.
مولوی، «علوم در جهان اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
خراسانی، «نفوذ فرهنگی اسلام در اروپا»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
عباسی، «تفسیر»، دانشنامه جهان اسلام.
پاکتچی، «اندیشههای کلامی در سدهٔ نخست هجری»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
پاکتچی، «اندیشههای کلامی در سدههای ۲ و۳ق»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
جلالی مقدم، «اندیشههای کلامی در سدههای ۴–۶ق»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Esposito, The Oxford History of Islam, 109.
پاکتچی، «سیر اندیشههای فقهی در تاریخ اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
پاکتچی، «سیر اندیشههای فقهی در تاریخ اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
پاکتچی، «سیر اندیشههای فقهی در تاریخ اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
خراسانی، «تحول فلسفه و علوم در تمدن اسلامی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
خراسانی، «تحول فلسفه و علوم در تمدن اسلامی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
خراسانی، «نفوذ فرهنگی اسلام در اروپا»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گرجی، «مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Momen, An Introduction to Shi'i Islam, 5.
پاکتچی، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Buhl and Welch, “Muḥammad”, Encyclopaedia of Islam.
Hitti, Capital cities of Arab Islam, 58: 33.
پاکتچی، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Faizer, “MUHAMMAD”, Encyclopedia of Islam & the Muslim World.
گرجی، «مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Smith, “Women in Islam”, Journal of the American Academy of Religion.
تقویپور، اسماعیلی و صلواتیان، «الگوی جامع خانواده تراز در اندیشه اسلامی»، زنان و خانواده.
Nasr, The Heart of Islam, 183.
Pew Research Center, “How living arrangements vary by religious affiliation around the world”, P.R.C.
گرجی، «مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
محمدیان و سلحشور، «اخلاق تشریع کیفر برای بانوان»، مطالعات زن و خانواده.
پروین و دیگران، «مطالعه تطبیقی طلاق»، پژوهشنامه قرآن و حدیث.
شمسینی غیاثوند و نجفی، «واکاوی مشارکت سیاسی زنان در جهان اسلام»، مطالعات سیاسی جهان اسلام.
Jawad, The Rights of Women in Islam, 2.
Smith, “Women in Islam”, Journal of the American Academy of Religion.
مرادی خلج، «زنان صالح در قرآن»، بانوان شیعه.
Roded, “Women and the Qurān”, Encyclopaedia of the Qurʾān.
Roded, “Women and the Qurān”, Encyclopaedia of the Qurʾān.
بستان، «حقوق زنان»، دانشنامه جهان اسلام.
Roded, “Women and the Qurān”, Encyclopaedia of the Qurʾān.
سعیدی، «حجاب»، دانشنامه جهان اسلام.
هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ۴: ۲۸۷–۲۸۹.
بستان، «حقوق زنان»، دانشنامه جهان اسلام.
Roded, “Women and the Qurān”, Encyclopaedia of the Qurʾān.
Sonbol, “Rise of Islam”, Encyclopedia of Women & Islamic Cultures.
گرجی، «مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Esposito, The Oxford History of Islam, Xii.
گرجی، «مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گرجی، «مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گرجی، «مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گریگوریان، اسلام، ۸۶.
گریگوریان، اسلام، ۹۵.
گریگوریان، اسلام، ۵۵.
گریگوریان، اسلام، ۹۰–۹۵.
گریگوریان، اسلام، ۹۶–۱۰۱.
Esposito, The Oxford History of Islam, 83–84.
حاجمنوچهری، «گسترش تاریخی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
مومن، «جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
حاجمنوچهری، «گسترش تاریخی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Robinson, The New Cambridge History of Islam, 192.
حاجمنوچهری، «گسترش تاریخی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سجادی، «اسلام در ایران»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سجادی، «اسلام در مصر و شام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Robinson, The New Cambridge History of Islam, 192.
سجادی، «اسلام در ایران»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
پاکتچی، «اسلام در ماوراءالنهر و ترکستان»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
زرینکوب، «اسلام و ادبیات فارسی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سجادی، «اسلام در مصر و شام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
رحیملو، «اسلام در شمال آفریقا، اندلس، سیسیل و کرت»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
خراسانی، «نفوذ فرهنگی اسلام در اروپا»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
رحیملو، «اسلام در شمال آفریقا، اندلس، سیسیل و کرت»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
خراسانی، «نفوذ فرهنگی اسلام در اروپا»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
«جزیره دانش - دانشنامه- - تمدن اسلامی». بایگانیشده از اصلی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافتشده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۰.
مومن، «جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Esposito, The Oxford History of Islam, ix.
Pew Research Center, “Why Muslims are the world’s fastest-growing religious group”, P.R.C.
World Population Review, Religion by Country 2022.
مومن، «جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Jomier, “ISLAM”, Encyclopaedia of Islam.
مومن، «جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Jomier, “ISLAM”, Encyclopaedia of Islam.
مومن، «جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Pew Research Center, “Why Muslims are the world’s fastest-growing religious group”, P.R.C.
مومن، «جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Pew Research Center, “10 countries with the largest Muslim populations”, P.R.C.
Esposito, The Oxford History of Islam, ix و xii.
مومن، «جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Jomier, “ISLAM”, Encyclopaedia of Islam.
Pew Research Center, “Being Christian in Western Europe”, P.R.C.
بین برلیک، «دوران طلایی اسلام»، مطالعات قرآنی.
گریگوریان، اسلام، ۳۸–۴۰.
Lapidus (2002), p.86
Jomier, “ISLAM”, Encyclopaedia of Islam.
گریگوریان، اسلام، ۱۸ و ۲۱.
Pew Research Center, “Assaults against Muslims in U.S. surpass 2001 level”, P.R.C.
موسیپور، «جشن در جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
سلیم، «عبادات و آداب دینی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
موسیپور، «جشن در جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
موسیپور، «جشن در جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
سلیم، «عبادات و آداب دینی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
موسیپور، «جشن در جهان اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
سلیم، «عبادات و آداب دینی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سلیم، «عبادات و آداب دینی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Esposito, The Oxford History of Islam, 84.
سلیم، «عبادات و آداب دینی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سلیم، «عبادات و آداب دینی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سلیم، «عبادات و آداب دینی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گریگوریان، اسلام، ۲۲.
آذرنوش، «تأثیر اسلام در ادبیات ملل مسلمان»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
آذرنوش، «تأثیر اسلام در ادبیات ملل مسلمان»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
زرینکوب، «اسلام و ادبیات فارسی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
پاکتچی، «اسلام و ادبیات ترکی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
آذرنوش، «تأثیر اسلام در ادبیات ملل مسلمان»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Aleppo Room, Discover Islamic Art
کاوسی، «خطاطی»، دانشنامه جهان اسلام.
De Haeresibus by John of Damascus. See Migne. Patrologia Graeca, vol. 94, 1864, cols 763–73. An English translation by the Reverend John W Voorhis appeared in The Moslem World for October 1954, pp. 392–98.
گریگوریان، اسلام، ۳۰.
Lamartine, Histoire de la Turquie, 1: 276–278.
Esposito, The Oxford History of Islam, 68–71.
گریگوریان، اسلام، ۱۱.
گریگوریان، اسلام، ۱۲–۱۳.
Cochran, Judith (2018-11-05). "Democracy in the Middle East: The Educational Battle". Public Management and Administration (به انگلیسی). doi:10.5772/intechopen.77581.
Esposito, John L (1999). The Oxford History of Islam (به انگلیسی). New York: Oxford University Press.
Gardet, Louis (2006). "Īmān". In Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E.; Donzel, E. van; Heinrichs, W.P. (eds.). Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی) (3rd ed.). Brill.
Gimaret, Daniel (1986). "TAWHID". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 10 (2rd ed.). Leiden: E. J. Brill. p. 389.
Jawad, Haifaa A. (1998). The Rights of Women in Islam (به انگلیسی). Britain: MACMILLAN PRESS LTD.
Jomier, Jacques (1986). "ISLAM". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 4 (2rd ed.). Leiden: E. J. Brill. p. 174-177.
Lamartine, Alphonse de (1855). Histoire de la Turquie (به فرانسوی). Vol. 1. Paris: librairie du "Constitutionnel".
Pew Research Center (۲۰۱۷). "Why Muslims are the world's fastest-growing religious group". Pew Research Center (به انگلیسی).
Pew Research Center (۲۰۱۷). "Assaults against Muslims in U.S. surpass 2001 level". Pew Research Center (به انگلیسی).
Pew Research Center (2018). "Being Christian in Western Europe". Pew Research Center (به انگلیسی).
Pew Research Center (۲۰۱۹). "10 countries with the largest Muslim populations, 2015 and 2060". Pew Research Center (به انگلیسی).
Pew Research Center (۲۰۱۹). "Key findings: How living arrangements vary by religious affiliation around the world". Pew Research Center (به انگلیسی).
Robinson, Chase F. (2011). The New Cambridge History of Islam, Volume 1 (به انگلیسی). Vol. 1. Cambridge University Press.
Sonbol, Amira (2003). "Rise of Islam: 6th to 9th Century". In Joseph, Suad (ed.). Encyclopedia of Women & Islamic Cultures (به انگلیسی) (1rd ed.). Leiden: Brill.
Nasr, Hossein (2004). THE HEART OF ISLAM: Enduring Values for Humanity (PDF) (به انگلیسی). New York: NY: HarperOne.
Roded, Ruth (2004). "Women and the Qurān". In Archer, George; Boisliveau, Anne-Sylvie; Dost, Suleyman; Naguib, Shuruq (eds.). Encyclopaedia of the Qur'ān (به انگلیسی) (1rd ed.). Brill.
Smith, Jane I (۱۹۷۹). "Women in Islam: Equity, Equality, and the Search for the Natural Order". Journal of the American Academy of Religion (به انگلیسی) (۴۷): ۵۱۷–۵۳۷ – via jstor.
World Population Review (۲۰۲۲). "Religion by Country 2022". worldpopulationreview (به انگلیسی). USA.
برای مطالعهٔ بیشتر
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به اسلام در ویکیگفتاورد موجود است.
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ اسلام موجود است.
قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژهنامه از بهاءالدین خرمشاهی. ناشر جامی و نیلوفر.
بلر، شیلا (۱۳۸۳). «خطاطی در جهان اسلام». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
درگاه اسلام
مرتضی مطهری، آشنایی با علوم اسلامی، انتشارات صدرا ۱۳۷۳
ایلیا پتروشفسکی: اسلام در ایران - ترجمه کریم کشاورز، تهران، ۱۳۵۳، انتشارات پیام.
طباطبایی، سید محمدحسین «معروف به علامه طباطبایی». به کوشش: خسرو شاهی، سید هادی. تعالیم اسلام. قم: مؤسسه بوستان کتاب ۱۳۸۷.
Peters, Francis E.. The Monotheists: Jews, Christians, and Muslims in Conflict and Competition. Princeton University Press, 2003, ISBN 0-691-12373-X،
Ahmed, Nazeer. Islam in Global History: From the Death of Prophet Muhammad to the First World War. American Institute of Islamic History and Cul, ۲۰۰۱،
Wilferd Madelung. The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press، ۱۹۹۷.
Washington Irving. Mahomet and His Successors. READ BOOKS, 2007, ISBN 978-1-4086-2646-7, Donzel «۱۹۹۴»
Pew Research Center (2018). "Being Christian in Western Europe". Pew Research Center (به انگلیسی).
رنجبر، مقصود (۱۳۸۳). «توسعه در جهان اسلام». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
آخرین ویرایش ۱۵ ساعت پیش توسط Fasti3311 انجام شده
صفحههای مرتبط
غزوه بدر
نبردی در صدر اسلام
محمد در اسلام
دیدگاههای محمد در خصوص یهودیان
ویکیپدیا
محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است
مگر خلافش ذکر شده باشد.
سیاست حفظ حریم خصوصی شرایط استفادهنمای رایانه
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Esposito, The Oxford History of Islam, 6.
Lamartine, Histoire de la Turquie, 1: 90–92.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Lamartine, Histoire de la Turquie, 1: 94.
Brown, A New Introduction to Islam, 56.
جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، ۱.
Guillaume, The Life of Muhammad, 117.
شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۴۱–۴۲.
Al-Mubarakpuri, biography of the Noble Prophet, 98–101.
جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، ۱.
Glassé and Smith, The new Encyclopaedia of Islam, 39.
Al-Mubarakpuri, biography of the Noble Prophet, 53, 98–101.
شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۴۱–۴۲.
Brown, A New Introduction to Islam, 56.
Guillaume, The Life of Muhammad, 117.
حاجمنوچهری، «گسترش تاریخی اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Campo, “Muhammad”, Encyclopedia of Islam.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Holt, Lambton and Lewis, The Cambridge History of Islam, 39.
Esposito, Islam: The Straight Path, 17.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Britannica, “Pact of Al-Ḥudaybiyah”, Encyclopedia Britannica.
Lings, Muhammad, 249.
Watt, “al-Ḥudaybiya”, Encyclopaedia of Islam.
Faizer, “MUHAMMAD”, Encyclopedia of Islam & the Muslim World.
Watt, “al-Ḥudaybiya”, Encyclopaedia of Islam.
پاکتچی، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Bogle, Islam: Origin and Belief, 19.
Lewis, The Arabs in History, 42.
Faizer, “MUHAMMAD”, Encyclopedia of Islam & the Muslim World.
Britannica, “Pact of Al-Ḥudaybiyah”, Encyclopedia Britannica.
Anthony, Muhammad and the empires of faith, 120.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
Grewal, Project of History of Indian Science, 281.
زریاب و زرینکوب، «علی»، دایرةالمعارف فارسی.
جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۳۴–۳۷.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۳۳: ۱۰۳.
Campo, “Muhammad”, Encyclopedia of Islam.
Faizer, “MUHAMMAD”, Encyclopedia of Islam & the Muslim World.
Esposito, The Oxford History of Islam, 11.
Poonawala and Kohlberg, “ʿAlī b. Abī Ṭāleb”, Iranica.
Poonawala and Kohlberg, “ʿAlī b. Abī Ṭāleb”, Iranica.
Holt, Lambton and Lewis, Cambridge History of Islam, 57.
Madelung, Succession to Muhammad, 26–27, 30–43 and 356–60.
Madelung, Succession to Muhammad, 43.
Veccia Vaglieri, “Fatima”, Encyclopedia of Islam.
Holt, Lambton and Lewis, Cambridge History of Islam, 57-58.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
حسینیآهق و ورعی، «حکومت در اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Esposito, The Oxford History of Islam, 16.
حسینیآهق و ورعی، «حکومت در اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Esposito, The Oxford History of Islam, 17–18.
Esposito, The Oxford History of Islam, 19–25.
حسینیآهق و ورعی، «حکومت در اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Esposito, The Oxford History of Islam, 25–26.
Esposito, The Oxford History of Islam, 64.
حسینیآهق و ورعی، «حکومت در اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Esposito, The Oxford History of Islam, 30.
حسینیآهق و ورعی، «حکومت در اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Esposito, The Oxford History of Islam, 49.
حسینیآهق و ورعی، «حکومت در اسلام»، دانشنامه جهان اسلام.
Esposito, The Oxford History of Islam, 57.
Esposito, The Oxford History of Islam, 32.
Esposito, The Oxford History of Islam, 55.
Esposito, The Oxford History of Islam, 49.
Esposito, The Oxford History of Islam, 52.
Esposito, The Oxford History of Islam, 59–60.
Donzel (1994), p. 60
گریگوریان، اسلام، ۴۵.
گریگوریان، اسلام، ۴۸–۵۱.
گریگوریان، اسلام، ۷۱–۷۲.
بهرامیان، «اسلام»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۳۴۸.
جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۳۵۵.
زرهانی، «امت اسلامی»، فروغ وحدت، ۴.
بدوی، تاریخ اندیشههای کلامی، ۱: ۴۸–۴۹.
جمعی از محققین، دانستنی ادیان و مذاهب، ۳۵۰.
اسفندیاری، «فرقه سبائیه»، مسجد، ۶۸.
جلالی مقدم، مسعود (۱۳۸۸). «اندیشههای کلامی در سدههای ۴–۶ق». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
حاجمنوچهری، فرامرز (۱۳۸۸). «گسترش تاریخی اسلام». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
حسینیآهق، مریم؛ ورعی، جواد (۱۳۸۳). «حکومت در اسلام». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
خراسانی، شرفالدین (۱۳۸۸). «تحول فلسفه و علوم در تمدن اسلامی». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
خراسانی، شرفالدین (۱۳۸۸). «نفوذ فرهنگ اسلامی در اروپا». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
رحیملو، یوسف (۱۳۸۸). «اسلام در شمال آفریقا، اندلس، سیسیل و کرت». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
زرینکوب، عبدالحسین (۱۳۸۸). «اسلام و ادبیات فارسی». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
زرینکوب، عبدالحسین (۱۳۸۸). «تصوف و عرفان». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سجادی، صادق (۱۳۸۸). «اسلام در ایران». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سجادی، صادق (۱۳۸۸). «اسلام در شام و مصر». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سعیدی، فریده (۱۳۸۳). «حجاب». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سلیم، عبدالامیر (۱۳۸۸). «عبادات و آداب دینی». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
کاوسی، شیلا (۱۳۸۳). «خطاطی». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گرجی، ابوالقاسم (۱۳۸۸). «مناسبات و روابط اجتماعی در اسلام». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
گذشته، ناصر (۱۳۸۸). «تعالیم و نهادهای اساسی اسلام». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
عباسی، مهرداد (۱۳۸۳). «تفسیر». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
موسیپور، ابراهیم (۱۳۸۳). «جشن در جهان اسلام». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
مولوی، محمدعلی (۱۳۸۸). «علوم در جهان اسلام». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
مومن، مصطفی (۱۳۸۳). «جهان اسلام». دانشنامه جهان اسلام. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
منابع غیردانشنامهای فارسی
اسفندیاری، اسکندر (۱۳۷۵). «فرقه سبائیه» (PDF). مسجد. پنجم (سیام): ۶۸–۸۳.
بدوی، عبدالرحمن (۱۳۷۴). تاریخ اندیشههای کلامی در اسلام (PDF). اول. ترجمهٔ صابری، حسین.
بین برلیک، کاترین (۱۳۹۲). ترجمهٔ آفرین قائمی. «دوران طلایی اسلام». مطالعات قرآنی. تهران (۱۰۳): ۸۸–۸۹ – به واسطهٔ نورمگز.
پروین، جلیل؛ نوری خسروشاهی، پریا؛ مهدویراد، محمدعلی؛ صفری، علی (۱۴۰۰). «مطالعهٔ تطبیقی طلاق در فرهنگ جاهلیت و قرآن با تکیه بر بسترهای معرفتی». پژوهشنامه قران و حدیث. تهران (۲۸): ۴۵–۷۴ – به واسطهٔ نورمگز.
تقویپور، محمدرضا؛ اسماعیلی، محسن؛ صلواتیان، سیاوش (۱۳۹۶). «الگوی جامع خانواده تراز در اندیشه اسلامی». زنان و خانواده. تهران (۳۸): ۱۱۹–۱۴۸ – به واسطهٔ نورمگز.
جعفری، یعقوب (۱۳۸۶). «باورها و فرقههای خوارج» (PDF). معارف عقلی (هفتم): ۱۸–۴۸.
جمعی از محققین (۱۳۸۸). دانستنیهای ادیان و مذاهب. اصفهان: مرکز تحقیقاتی قائمیه.
شمسینی غیاثوند، حسن؛ نجفی، خورشید (۱۳۹۵). «واکاوی مشارکت سیاسی زنان در جهان اسلام؛ با تأکید بر کشور مصر». مطالعات سیاسی جهان اسلام. قزوین (۱۹): ۸۹–۱۱۶ – به واسطهٔ نورمگز.
زرهانی، سید احمد (۱۳۸۸). «امت اسلامی از تنوع تا فرقهگرایی» (PDF). فروغ وحدت (هجدهم): ۳–۵.
گرگوریان، وارتان (۱۳۸۶). اسلام، قطعهقطعه، نه یکپارچه. به کوشش حمید بخشنده و محمد محقق. قم: مرکز پژوهشهای اسلامی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۱۴-۰۹۰-۶.
محمدیان، علی؛ سلحشور، بتول (۱۴۰۰). «اخلاق تشریع کیفر برای بانوان در فقه امامیه». مطالعات زن و خانواده. تهران (۲): ۱۵۲–۱۶۷ – به واسطهٔ نورمگز.
مصطفی، ابراهیم؛ الزیات، احمد حسن؛ عبدالقادر، حامد؛ النجار، محمد (۱۹۸۹). المعجم الوسیط. قم: دارالدعوة.
مرادی خلج، محمدمهدی (۱۳۸۹). «زنان صالح در قرآن» (PDF). بانوان شیعه (۲۳): ۱۳۲–۱۵۱.
هاشمی شاهرودی، محمود (۱۳۸۷). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهمالسّلام. قم: موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۷۳۰-۵۲-۰.
منابع انگلیسی