جلسه چهارم کارگاه ربا در فقه (قسمت دوم)

✅ احکام مالی که گم نشده ولی صاحب آن معلوم نیست 📝 اگر مالی که در دست انسان است، مجهول‌المالک باشد ـ یعنی صاحب آن معلوم نباشدـ و البته "گمشده" هم بر آن مال صدق نکند، در صورتی که مکلف اطمینان داشته باشد که مالک آن راضی به تصرف او در آن است، جایز است به هر طوری که می‌داند او راضی است در آن تصرف کند، وگرنه لازم است از صاحب آن تا زمانی که احتمال یافتنش را می‌دهد، جستجو نماید، و پس از ناامیدی از پیدا شدن صاحبش باید آن مال یا قیمت آن مال را از طرف مالک به فقیر صدقه بدهد، و بنا بر احتیاط صدقه با اجازۀ حاکم شرع باشد (آیت‌الله خامنه‌ای احتیاط مستحب می‌دانند)، و اگر بعداً صاحبش پیدا شود، چنانچه راضی به صدقه دادن نشود، باید آن مال (اگر موجود باشد) یا عوض آن را به او بدهد. (آیت‌الله سیستانی در این فرض، یعنی اعطای عوض در صورت راضی نشدن مالک به صدقه، احتیاط واجب دارند نه فتوا) 📝 مال مجهول المالکی که گمشده نیست، در صورتی که انسان اطمینان نداشته باشد که مالک آن راضی به تصرف در آن است، جایز نیست اصطلاحاً آن را «تحت ید» خود قرار دهد؛ یعنی آن مال را تحت تسلط و استیلای خود قرار دهد. مثلا اگر کسی کیفی را در دستش بگیرد، ید او بر آن «وضع» شده‌است یا به عبارت دیگر کیف «تحت ید» اوست. همچنین است اگر پشت فرمان ماشینی بنشیند و رانندگی کند. زیرا همۀ موارد از مصادیق استیلای بر آن مال هستند. پس اگر آن مال را بردارد (تحت ید خود قرار دهد) غاصب و ضامن است، مگر آن که در معرض تلف باشد،‌‌ ‌پس به قصد حفظ آن، تصرف در آن جایز است. و در این صورت، مال در دست او امانت شرعی است‌‌ ‌و فقط با تعدّی (زیاده‌روی) یا تفریط (کوتاهی) ضامن است.

✅ نکته‌ای مهم در مورد مال گمشده (لُقَطه) 📝 برای عمل به احکام لقطه باید مال از مالک گم شده باشد؛ پس آنچه که از دست غاصب و دزد‌‌ ‌گرفته می‌شود یا وسایلی را که شخص در مکانی جا می‌گذارد، لقطه نیست؛ چون از مالک گم نشده‌است، بنابراین در‌‌ ‌اجرای احکام لقطه، گم شدن مال باید احراز شود؛ یعنی اطمینان پیدا شود که مال گم شده‌است. پس کفشی که در مسجد و‌‌ ‌مانند آن با کفش شخص عوض شده، مشکل است که احکام لقطه را بر آن جاری نمود. و‌‌ ‌همچنین است لباسی که با لباس او در حمام و مانند آن عوض شده است؛ زیرا احتمال‌‌ ‌دارد که مالک آن در تعویض آن تعمد داشته‌است و با این احتمال، مال، مجهول المالک می‌شود‌‌ ‌نه لقطه.‌

✅ حکم مال گمشدۀ بی‌نشان (لُقَطۀ بی‌نشان) 📝 مال گمشده اگر حیوان نباشد، اصطلاحاً به آن لقطه می‌گویند و اگر انسان آن را پیدا کند و نشانه‌ای نداشته باشد که به واسطۀ آن صاحبش معلوم شود، دو حالت دارد: 1- اگر قیمت آن کمتر از یک درهم شرعی (۱۲٫۶ نخود نقره سکه‌دار که تقریباً معادل دو و نیم گرم نقره است) باشد، می‌تواند آن را برای خود بردارد (تملک کند) و لازم هم نیست که اعلام کند. 2- اگر قیمت آن یک درهم شرعی و بیشتر از آن باشد، به فتوای آیت‌الله سیستانی می‌تواند آن را برای خود بردارد، ولی طبق نظر امام‌خمینی نمی‌تواند برای خودش بردارد و بنا بر احتیاط واجب باید آن مال یا قیمت آن مال را صدقه دهد و البته هر وقت صاحبش پیدا شد، چنانچه به صدقه دادن راضی نشود، آن مال یا عوض آن را به او بدهد. 📌 پولی هم که علامت ندارد، در همین حکم است ولی اگر مقدار و خصوصیت زمان و مکان، علامتی برای پول باشد، این پول حکم مال نشان‌دار را دارد. ضمناً آیت‌الله سیستانی می‌فرمایند احتیاط مستحب آن است که لقطۀ بی‌نشان را از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهند. احکام مال گمشدۀ نشان‌دار بعداً ذکر خواهد شد ان‌شاءالله.

✅ حکم مال گمشدۀ نشان‌دار 📝 هرگاه چیزی را که پیدا کرده نشانه‌ای دارد که به واسطه آن می‌تواند صاحبش را پیدا کند، دو حالت دارد: 1- در صورتی که قیمت آن چیز به مقدار یک درهم برسد، باید از روزی که آن را پیدا کرده تا یک سال در محل اجتماع مردم اعلان کند و به جست‌وجوی صاحبش بپردازد. 2- اگر قیمت آن از یک درهم کمتر باشد، طبق نظر امام خمینی می‌تواند آن را بدون جست‌وجوی صاحبش برای خود تملک کند، ولی طبق نظر آیت‌الله سیستانی بنا بر احتیاط واجب آن مال یا قیمت آن مال را از طرف صاحبش صدقه بدهد، و هر وقت صاحبش پیدا شد، چنانچه به صدقه دادن راضی نشود، آن مال (اگر موجود باشد) یا عوض آن را به او بدهد.

1⃣ تغییر نیت در زمانی که متوجه شویم ماه رمضان فرا رسیده‌است 📝 در یوم الشک، یعنی روزی که معلوم نیست آخر شعبان یا اول رمضان است، اگر فرد نیت روزۀ مستحبی یا روزۀ قضا کرده باشد، ولی در بین روز متوجه شود که آن روز، روز اول ماه رمضان است، کافی است نیت خود را از روزۀ مستحب یا روزۀ قضا به «مطلقِ روزه» تغییر دهد و البته می‌تواند بطور مشخص نیت روزۀ رمضان کند. زیرا در ماه رمضان شخص لازم نیست حتماً نیت روزۀ ماه رمضان کند؛ بلکه اگر فقط قصد روزه داشته باشد و روزۀ نوع دیگری را قصد نکند، مثلاً قصد روزۀ قضا یا روزۀ نذر یا روزۀ مستحب نکند، کافی است. 📌 برگرفته از کتاب احکام کابردی، تألیف حجت الاسلام و المسلمین کریمی که ان‌شاءالله به‌زودی منتشر خواهد شد. #روزه

به طور کلی کارهایی که روزه را باطل می‌کند (مفطرات روزه)، در صورتی باعث بطلان روزه می‌شود که فرد آگاهانه (با توجه به اینکه روزه است) و عمدا (نه از روی جبر) آن را انجام دهد. اما این قاعده استثنائاتی نیز دارد. یعنی مواردی وجود دارد که: الف) افطار عمدی است، ولی روزه صحیح است؛ ب) افطار عمدی نیست، ولی قضای روزه واجب است. در فایل بالا، این موارد ذکر و توضیح داده شده‌است. #روزه

7⃣ امساک تأدبی 📝 هر فردی که وظیفه داشت در ماه رمضان روزه بگیرد، یعنی عاقل و بالغ بود، روزه برایش ضرر نداشت، مسافر نبود و ...، به هر نحوی که روزه‌اش باطل شد، حق ندارد دوباره کارهای باطل‌کنندۀ روزه را انجام دهد؛ یعنی هر بار که کار باطل‌کنندۀ روزه را انجام می‌دهد، گناه می‌کند. البته آیت‌الله سیستانی در این مسئله احتیاط واجب دارند نه فتوا. 📌 برگرفته از کتاب احکام کابردی، تألیف حجت الاسلام و المسلمین کریمی که به‌زودی منتشر خواهد شد. #روزه

4⃣1⃣ دسته‌بندی عذرهای شرعی برای روزه نگرفتن 📝 کسانی که به دلایل موجه شرعی روزه نگرفته‌اند، دو دسته‌اند: اول) کسانی که قضای روزه هم بر آنان واجب نیست. دوم) کسانی که باید قضای روزه را بعداً بجا آورند. دستۀ اول عبارتند از: 1⃣ بیمارانی که بیماری‌شان تا ماه رمضان سال آینده استمرار دارد؛ 2⃣ پیرانی که قادر به روزه گرفتن نیستند یا برای آن‌ها روزه عسر و حرج دارد؛ 3⃣ کسانی که بیماری‌ای دارند که بر اثر آن زیاد تشنه می‌شوند و تحمل تشنگی برای آن‌ها عسر و حرچ دارد؛ 4⃣ و کسانی که در تمام طول مدت روز عقل ندارند، یعنی دیوانگان و کسانی که بدون نیت روزه از قبل اذان صبح تا اذان مغرب بی‌هوش شده‌اند، ⚠ البته طبق نظر امام خمینی دسته دوم و سوم اگر بتوانند بعد از ماه رمضان روزه بگیرند، بنا بر احتیاط واجب باید قضای روزه را بجا آوردند. و باقی افراد معذور جزء دستۀ دوم هستند؛ یعنی: زنان حامله و شیرده، (طبق نظر آیت‌الله خامنه‌ای اگر زن حامله و شیرده روزه برای خودش ضرر داشته باشد و این ضرر تا رمضان آینده ادامه داشته باشد، قضا از او ساقط می‌شود: یعنی در حکم دستۀ اولی است که در بالا ذکر شد.) بیمارانی که بیماری‌شان تا ماه رمضان بعد استمرار ندارد، مسافران، کسانی که روزه برایشان عسر و حرج دارد (غیر از دستۀ دوم و سوم که در بالا ذکر شد)، کسانی با حجت روزه نگرفته‌اند (مثل کسی که اول رمضان را به خیال اینکه هنوز سی‌ام شعبان است، روزه نگرفته یا کسی که سی‌ام رمضان را به اعتقاد اینکه عید فطر فرا رسیده، افطار کرده)، و زنان حائض و نفساء، 📌 نکته: افرادی که به واسطۀ مستی عقل خود را در طول روز از دست داده‌اند، بنا بر فتوا و افرادی که بی‌هوشی‌شان در تمام مدت روز اختیاری بوده، مثل فردی که برای عمل جراحی، خود را در اختیار دکترِ بیهوشی قرار می‌‌دهد، بنا بر احتیاط واجب باید روزۀ خود را قضا نمایند. البته اگر بیهوش در طول روز به هوش بیاید، و قبل از اذان صبح نیت روزه را داشته، بنا بر احتیاط واجب باید روزه را تمام کند و دیگر قضا لازم نیست؛ اما اگر تمام نکرد، قضا واجب است. مست نیز اگر در طول روز از مستی خارج شود، بنا بر احتیاط واجب هم باید روزه را تمام کند و هم باید قضای آن را بجا بیاورد. #روزه

5⃣1⃣ نماز استسقاء (1) ‌امام‌خمینی رحمهُ‌الله، در کتاب تحریر الوسیلة‌، در بخش نمازهای مستحبی، به نماز باران اشاره می‌کنند و از آداب و احکام آن می‌گویند. بخشی از این قسمت در دو فرسته تقدیم می‌شود. امید است که خداوند رحمت خویش را بیش از پیش بر ما نازل فرماید. 📝 «استسقاء به معنای درخواست آب است؛ و نماز استسقاء، مستحب است در وقتی که‌‌ ‌‌آب نهرها فرو رود و باران کم شود و آسمان از باریدن خودداری کند، به خاطر شیوع‌‌ ‌‌گناهان و کفران نعمت‌ها و ندادن حقوق و کم‌فروشی در کیل و وزن و ظلم و حیله و ترک‌‌ ‌‌امر به معروف و نهی از منکر و جلوگیری از زکات و حکم نمودن به غیر آنچه خدا نازل‌‌ فرموده و غیر این‌ها از چیزهایی که موجب خشم حضرت رحمان می‌شود و موجب‌‌ ‌‌نیامدن باران می‌گردد، همان طور که در روایت آمده‌است.‌ ‌‌و کیفیت آن مانند نماز عید فطر و قربان، دو رکعت و به جماعت است و فرادا خواندن‌‌ ‌‌آن به قصد رجاء اشکال ندارد. ... و در‌‌ ‌‌قنوت، خواندن هر دعایی کافی است و بهتر است که دعای قنوت شامل طلب باران و آب و‌‌ ‌‌طلب عطوفت حضرت رحمان باشد به اینکه باران ها را فرو فرستد و درهای آسمان را به‌‌ ‌‌رحمت باز کند و قبل از دعا، صلوات بر محمّد و آل محمّد علیهم الصلاة و السلام بفرستد.‌ ‌‌و مستحبات این نماز چند امر است: ‌‌از آن جمله است: ... ‌‌اینکه مردم سه روز، روزه بگیرند و بیرون رفتنشان روز سوم باشد‌‌ ‌‌و (طوری ترتیب دهند که) این روز سوم، روز دوشنبه باشد و اگر نشد، روز جمعه باشد،‌‌ ‌‌برای اینکه روز جمعه دارای شرف و فضل است.‌»

6⃣1⃣ نماز استسقاء (2) امام‌خمینی رَحِمَه‌ُالله: ‌‌📌 همان طور که خواندن این نماز موقع کم شدن باران جایز است، خواندن آن‌‌ ‌‌به هنگام خشک شدن چشمه‌ها و چاه‌ها نیز جایز است. ‌ ‌📌‌‌‌اگر اجابت دعای آن‌ها به تأخیر افتاد، بیرون رفتن (برای نماز) را تکرار‌‌ ‌‌می‌کنند تا رحمت خدا ـ ان شاء الله تعالی ـ آن‌ها را دریابد و اگر اجابت نفرماید، حتماً برای‌‌ ‌‌مصالحی است که خداوند به آن‌ها عالم است و برای ما حقِ اعتراض نیست و نباید از رحمت‌‌ ‌خدای تعالی مأیوس شویم. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ تحریر الوسیلة، کتاب الصلاة، القول: فی بعض الصلوات المندوبة، مقدمه و م 4 و 5