🎙 تفسیر صوتی آیات ۲۷،۲۶ و۲۸ سوره مبارکه حج مفسّر : حجت‌الاسلام‌والمسلمین قرائتی ↩️ و در پایان آیه مى فرماید: از گوشت حیوانات قربانى، هم خودتان بخورید و هم بینوایان فقیر را اطعام نمائید (فَکُلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقِیرَ). * * * نکته ها: ۱ ـ ایام معلومات چیست؟ در آیات فوق، خداوند دستور مى دهد در ایام معلومات یاد او کنید، و در آیه ۲٠۳ سوره بقره همین امر به صورت دیگرى آمده است: وَ اذْکُرُوا اللّهَ فِى أَیّام مَعْدُودات: خدا را در ایام معدودى یاد کنید . در این که ایام معلومات چیست؟ و آیا با ایام معدودات که در سوره بقره آمده یکى است یا متفاوت مى باشد؟ میان مفسران گفتگو است و روایات نیز در این زمینه متفاوت است: گروهى از مفسران، طبق بعضى از روایات اسلامى، معتقدند: منظور از ایام معلومات ده روز آغاز ذیحجه است، و ایام معدودات، ایام التشریق یعنى روزهاى یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ذیحجه مى باشد، روزهائى که نورانى و روشنى بخش همه دل ها است. در حالى که گروهى دیگر، طبق بعضى دیگر از روایات، گفته اند: هر دو اشاره به ایام التشریق است، و ایام تشریق را گاهى همان سه روز گرفته اند و گاهى روز دهم یعنى عید قربان را نیز بر آن افزوده اند. جمله: فَمَنْ تَعَجَّلَ فِى یَوْمَیْنِ فَلا اِثْمَ عَلَیْهِ: کسى که در دو روز مراسم ذکر خدا را به جا آورد گناهى بر او نیست که در سوره بقره آمده نشان مى دهد: ایام تشریق بیش از سه روز نیست; زیرا تعجیل در آن، سبب مى شود: یک روز از آن کاسته و تبدیل به دو روز گردد. ولى با توجه به این که: در آیات مورد بحث، بعد از ذکر ایام معلومات مسأله قربانى آمده، و مى دانیم قربانى معمولاً در روز دهم انجام مى گیرد، این موضوع تأیید مى شود که ایام معلومات ده روز آغاز ذى الحجه است که به روز دهم، روز قربانى ختم مى گردد، و به این ترتیب، تفسیر اول که دوگانگى مفهوم ایام معلومات با ایام معدودات باشد، تقویت مى گردد. اما با توجه به وحدت تعبیرهائى که در دو آیه وارد شده، بیشتر این مسأله به ذهن مى رسد که هر دو اشاره به یک مطلب است، هدف در هر دو توجه به یاد خدا و نام خدا در ایام معینى است که از دهم ذى الحجه شروع مى شود و به سیزدهم پایان مى یابد. البته، یکى از موارد ذکر نام خدا، ذکر نام او به هنگام قربانى است.(۱٠) * * * ۲ ـ ذکر خدا در سرزمین منى در روایات متعددى مى خوانیم: منظور از ذکر خداوند در این ایام، تکبیر مخصوصى است که بعد از نماز ظهر روز عید قربان، گفته مى شود، و تا پانزده نماز ادامه دارد (یعنى بعد از نماز صبح سیزدهم خاتمه مى یابد) و آن ذکر این است: اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ، لا إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ، اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ، اللَّهُ أَکْبَرُ عَلَى مَا هَدَانَا، اللَّهُ أَکْبَرُ عَلَى مَا رَزَقَنَا مِنْ بَهِیمَةِ الأَنْعَامِ .(۱۱) ضمناً، در پاره اى از روایات تصریح شده: تکبیر در این پانزده نوبت مخصوص کسانى است که در سرزمین منى و ایام حج باشند، اما کسانى که در سایر بلادند این تکبیرات را تنها بعد از ده نماز مى خوانند (از نماز ظهر روز عید شروع مى شود و به نماز صبح روز دوازدهم ختم مى گردد).(۱۲) قابل توجه این که: روایات تکبیر، شاهد دیگرى است بر این که ذکر در آیات فوق، جنبه کلى دارد و مخصوص ذکر خدا به هنگام قربانى کردن نیست هر چند این مفهوم کلى شامل آن مصداق نیز مى شود (دقت کنید). ✍ پی نوشت: ۱٠ ـ و به این ترتیب، تضادى که در میان دو قول در تفسیر و یذکر اسم اللّه وجود داشت که بعضى آن را به ذکر نام خدا به هنگام ذبح قربانى و بعضى آن را به ذکر نام خدا به طور مطلق تفسیر کرده اند بر طرف مى شود، و در حقیقت تفسیر اول مصداقى براى تفسیر دوم خواهد بود، و تفسیر دوم یک مفهوم کلى و وسیع است. ↩️ ادامه دارد... @Nahjolbalaghe2

📝 شرح و تفسیر حکمت ۴۰۹ 🔄 ارتباط چشم و دل 💚 قلب كتاب چشم است: براى اين كلام حكيمانه دو تفسير مختلف شده است: نخست اينكه «قلب، كتاب چشم است (و آنچه انسان با چشم مى بيند و مى آزمايد در قلبش نقش مى بندد»; (الْقَلْبُ مُصْحَفُ الْبَصَرِ). به اين ترتيب امام(عليه السلام) مى خواهد اهميت علوم تجربى و حقايق زيادى را كه انسان مى تواند با چشم درك كند بيان فرمايد; علوم و حقايق مربوط به اسرار آفرينش، نشانه هاى عظمت خدا، آثار پيشينيان و كتاب ها و نوشته هايى كه از آن ها باقى مانده و درس هاى عبرتى كه انسان در طول عمر خود مى بيند. به يقين قسمت بسيار مهمى از علوم و دانش هاى ما از طريق چشم حاصل مى شود اعم از آنچه مستقيماً با چشم مى بينيم و يا آنچه در آثار گذشتگان مى خوانيم. بنابراين اگر گفته شود قلب، مصحَف و كتاب چشم است سخنى حكيمانه است و گويى چشم به منزله قلمى است كه پيوسته در كتاب قلب مى نويسد و رقم مى زند. تعبيرات ديگرى كه از امام(عليه السلام) نقل شده نيز اين معنا را تأييد مى كند. ازجمله در تعبيرى مى خوانيم: «العين رائد القلب; چشم راهنماى قلب است».[1] در تعبير ديگرى مى فرمايد: «العين بريد القلب; چشم همچون نامه رسان قلب است».[2] مرحوم علامه مجلسى در بحارالانوار تعبير ديگرى از اميرمؤمنان(عليه السلام) نقل كرده است: «سُئِلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(عليه السلام) بِمَا ذَا يسْتَعَانُ عَلَى غَضِّ الْبَصَرِ فَقَالَ بِالْخُمُودِ تَحْتَ سُلْطَانِ الْمُطَّلِعِ عَلَى سِرِّكَ وَ الْعَينُ جَاسُوسُ الْقَلْبِ وَ بَرِيدُ الْعَقْلِ فَغُضَّ بَصَرَكَ عَمَّا لاَ يلِيقُ بِدِينِكَ وَ يكْرَهُهُ قَلْبُكَ وَ ينْكِرُهُ عَقْلُكَ; از اميرمؤمنان(عليه السلام) سؤال شد كه چگونه انسان مى تواند چشم (از ناروايى ها) بپوشد؟ فرمود: از طريق قرار گرفتن تحت سلطه خداوندى كه مطلع از اسرار توست و چشم، جاسوس قلب است و نامه رسان عقل. چشمت را از آنچه مناسب دين تو نيست و قلب و عقلت آن را انكار مى كند بپوشان».[3] قرآن مجيد نيز مى گويد: «(أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِى الاَْرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا فَإِنَّهَا لاَ تَعْمَى الاَْبْصَارُ وَلَكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِى فِى الصُّدُورِ); آيا آنان در زمين سير نكردند، تا دل هايى داشته باشند كه حقيقت را با آن درك كنند; يا گوش هاى شنوايى كه با آن (نداى حق را) بشنوند؟! چراكه چشم هاى ظاهر، نابينا نمى شود، بلكه دل هايى كه در سينه هاست كور مى شود».[4] اشاره به اين كه اگر چشم باز و بينا داشته باشند و سير در زمين كنند، هم آثار عظمت خدا را مى بينند و هم درس هاى عبرتى را كه از پيشينيان و پايان كار آن ها باقى مانده فرامى گيرند. از سوى ديگر نيز بسيار مى شود كه انسان نگاه هاى هوس آلود مى كند و آثار شوم آن در مصحف قلب نوشته مى شود و منشأ حزن طويل يا انحراف كثير مى گردد و به گفته شاعر: ز دست ديده و دل هر دو فرياد * كه هرچه ديده بيند دل كند ياد * در تفسير دوم، مفهومى درست مقابل تفسير اوّل مورد توجه قرار گرفته و آن اين كه آنچه در قلب و درون روح انسان باشد در چشمان او نمايان است. در واقع چشم تابلويى است براى اسرار درون; شبيه آن چيزى كه در حكمت 26 آمد كه امام(عليه السلام) مى فرمايد: «مَا أَضْمَرَ أَحَدٌ شَيئاً إِلاَّ ظَهَرَ فِى فَلَتَاتِ لِسَانِهِ وَ صَفَحَاتِ وَجْهِهِ; هيچ كس چيزى را در ضمير و درون خود پنهان نمى كند مگر اين كه در سخنان (بى انديشه) او و در رخسارش نمايان مى شود». و اين همان چيزى است كه در ضرب المثل فارسى خود نيز داريم: رنگ رخساره خبر مى دهد از سر ضمير. بنابر اين تعبير، قلب همچون كتاب پرمطلبى است كه مطالب خود را از دريچه چشم بيرون مى فرستد، و از نگاه و ديد افراد، بسيارى از مطالب درونشان را مى توان درك كرد. و به گفته شاعر عرب: إنّ العيونَ لَتُبدِى فى تَقلُّبِها * ما فِى الضّمائرِ مِن وُدّ ومِنْ حَنَقِ چشم ها در گردش خود آشكار مى سازد آنچه در درون، از محبت و عداوت است. و شاعر ديگر مى گويد: تَخْبِرُنى العَينانِ ما القَلْبُ كاتِمٌ * وَما جَنّ بالبَغضاءِ والنَّظرِ الشَّزْرِ چشم ها به من خبر مى دهد آنچه را كه در دل پنهان است; و آنچه از كينه ها و عداوت ها در دل وجود دارد از نگاه هاى غضب آلود كه با گوشه چشم مى شود ظاهر مى گردد.[5] ولى قرائن نشان مى دهد كه معناى اول مناسب تر است. بعضى از شارحان نهج البلاغه احتمال ديگرى نيز داده اند كه مناسب به نظر نمى رسد لذا از ذكر آن خوددارى كرديم[6]. ✍ پی نوشت: [1]. غررالحكم، ح 667. [2]. همان، ح 668. [3]. بحارالانوار، ج 101، ص 41، ح 52. [4]. حج، آيه 46. [5]. شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 20، ص 46. [6]. شرح نهج البلاغه مرحوم شوشترى، ج 4، ص 225. ✔️ پایان @Nahjolbalaghe2

🎙شرح صوتی حکمت های نهج البلاغه 🔷 حکمت: ۴۰۸ @Nahjolbalaghe2

#در_محضر_اهل_بیت 🏷 نور موی سفید! ☀️پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وسلم «هر کس مویش در اسلام سفید شود، روز قیامت برایش نور است». 🔹«مَن شابَ شَيبَةً فِي الإِسلَامِ كانَت لَهُ نوراً يَومَ القِيامَةِ» 📚 الكافي: ج‏۶ ص۴۸۰ ح۲ @Nahjolbalaghe2

#موعظه ☆ تـجـربـه سـالمـنـدان! ☀️ امام علی علیه السلام : ✓ انديشه پير در نزد من از تلاش جوان خوشايندتر است. (و نقل شده كه تجربه پيران از آمادگى رزمى جوانان برتر است) ◳ رَأْيُ الشَّيْخِ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ جَلَدِ الْغُلَامِ وَ رُوِيَ مِنْ مَشْهَدِ الْغُلَامِ . نهج البلاغه، حکمت۸ ⩸ (تجربه پیر یا زرنگی جوان؟!) 🎙 استاد جواد محدثی @Nahjolbalaghe2

. 📝ترجمه کتاب الغدیر ✅ قسمت: پانصد و چهل و نه 🔷#واقعه‌غدیرخم #علامه‌امینی ↩️ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﺍﻟﺮﺿﺎ ﻓﺮﻣﻮﺩ: ﭼﻮﻥ ﺳﻴﺪ ﺍﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺣﻤﻴﺮﻱ، ﺍﻧﺸﺎﺩ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﺭﺍ ﺑﭙﺮﺩﺍﺧﺖ، ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺭﻭﻱ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺁﻭﺭﺩ ﻭ ﻓﺮﻣﻮﺩ: ﺍﻱ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﺍﻳﻦ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻛﻦ، ﻭ ﺷﻴﻌﻴﺎﻥ ﻣﺎﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺁﻥ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺩﻩ ﻭ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻋﻠﺎﻡ ﻛﻦ ﻛﻪ: ﻫﺮ ﻛﺲ، ﺍﻳﻦ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﺭﺍﺍﺯ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ ﻭ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺑﺨﻮﺍﻧﺪ، ﻣﻦ ﺩﺭ ﭘﻴﺸﮕﺎﻩ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻲ، ﺑﻬﺸﺖ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻭ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻣﻲ‌ﻛﻨﻢ. ﺍﻣﺎﻡ ﺭﺿﺎ (ﻉ) ﻓﺮﻣﻮﺩ: ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﺭﺍ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺗﻜﺮﺍﺭ ﻓﺮﻣﻮﺩ ﺗﺎ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺣﻔﻆ ﻛﺮﺩﻡ ﻭ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ: (ﺳﭙﺲ ﺗﻤﺎﻡ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﺭﺍ ﻳﺎﺩ ﻛﺮﺩﻩ. ) ﺍﻣﻴﻨﻲ ﮔﻮﻳﺪ: ﺍﻳﻦ ﺧﻮﺍﺏ ﺭﺍ ﻗﺎﺿﻲ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺮﻋﺸﻲ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ 436 " ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺍﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ، ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺍﺯ ﺭﺟﺎﻝ " ﻛﺸﻲ " ﻳﺎﺩﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭﻟﻲ ﺩﺭ ﻧﺴﺨﻪ ﭼﺎﭘﻲ ﺭﺟﺎﻝ " ﻛﺸﻲ " ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺷﺎﻳﺪ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﺮ ﻧﺴﺨﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺍﺻﻠﻲ ﺭﺟﺎﻝ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﺧﻮﺍﺏ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺁﻧﺠﺎ ﺩﻳﺪﻩ ﺍﺳﺖ " ﺷﻴﺦ ﺍﺑﻮ ﻋﻠﻲ " ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ 143 ﺭﺟﺎﻟﺶ (= ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺍﻟﻤﻘﺎﻝ) ﺍﺯ " ﻋﻴﻮﻥ [جلد چهارم ﺻﻔﺤﻪ 68] ﺍﻟﺎﺧﺒﺎﺭ " ﺷﻴﺦ ﺻﺪﻭﻕ ﻧﻘﻞ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺭ ﺷﻴﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ 59 ﺟﻠﺪ 1 " ﺗﻨﻘﻴﺢ ﺍﻟﻤﻘﺎﻝ " ﻭ ﺳﻴﺪ " ﻣﺤﺴﻦ ﺍﻣﻴﻦ " ﺩﺭ ﺻﻔﺤﻪ 17 ﺟﻠﺪ 13 " ﺍﻋﻴﺎﻥ ﺍﻟﺸﻴﻌﻪ "، ﺍﺯ ﺍﻭ ﭘﻴﺮﻭﻱ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ ﻣﺎ ﺩﺭ ﻧﺴﺨﻪ ﺧﻄﻲ ﻭ ﭼﺎﭘﻲ " ﻋﻴﻮﻥ " ﺁﻥ ﺭﺍ ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﻢ ﺷﻴﺦ ﻣﺎ، ﻣﻮﻟﺎ " ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﻫﺰﺍﺭ ﺟﺮﻳﺒﻲ " ﻧﻴﺰ ﺍﻳﻦ ﺧﻮﺍﺏ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺷﺮﺡ ﻗﺼﻴﺪﻩ ﺍﺵ ﺭﻭﺍﻳﺖ ﻛﺮﺩﻩ، ﻭ ﺳﻴﺪ ﺯ ﻧﻮﺯﻱ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺭﻭﺿﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺘﺎﺏ ﺑﺰﺭﮒ ﻭ ﻭﺍﻟﺎﻱ " ﺭﻳﺎﺽ ﺍﻟﺠﻨﻪ " ﺧﻮﺩ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﺳﺖ " ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬﺪﻱ " ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﻛﺘﺎﺏ ﺭﻳﺎﺽ ﺍﻟﻤﺼﺎﺋﺐ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺭﻭﺍﻳﺖ ﺧﻮﺍﺏ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ. ↩️ ادامه دارد... @Nahjolbalaghe2

📝تفسیر سوره مبارکه حج آیات ۲۶ الی ۲۸ 📖 منبع: تفسیر «نمونه» آیت الله مکارم شیرازی ۳ ـ فلسفه و اسرار عمیق حج! مراسم پرشکوه حج ـ همچون عبادات دیگر ـ داراى برکات و آثار فراوانى در فرد و جامعه اسلامى است که اگر طبق برنامه صحیح انجام پذیرد، و از آن بهره بردارى درستى شود، مى تواند هر سال منشأ تحول تازه اى در جوامع اسلامى گردد. این مناسک بزرگ، در حقیقت داراى چهار بُعد است که هر یک از دیگرى ریشه دارتر و پر سودتر است: ۱ ـ بعد اخلاقى حج ـ مهمترین فلسفه حج، همان دگرگونى اخلاقى است که در انسان ها به وجود مى آورد، مراسم احرام انسان را به کلى از تعینات مادى و امتیازات ظاهرى و لباس هاى رنگارنگ و زر و زیور بیرون مى برد، و با تحریم لذائذ و پرداختن به خودسازى که از وظائف محرم است او را از جهان ماده جدا کرده و در عالمى از نور، روحانیت و صفا فرو مى برد، و آنها را که در حال عادى بار سنگین امتیازات موهوم، درجه ها و مدال ها را بر دوش خود احساس مى کنند، یک مرتبه سبک بار، راحت و آسوده مى کند. پس از آن مراسم دیگر حج، یکى پس از دیگرى انجام مى گیرد، مراسمى که علاقه هاى معنوى انسان را لحظه به لحظه با خدایش محکم تر و رابطه او را نزدیک تر و قوى تر مى سازد، او را از گذشته تاریک و گناه آلودش بریده و به آینده اى روشن و پر از صفا و نور پیوند مى دهد. مخصوصاً توجه به این حقیقت که مراسم حج در هر قدم، یاد آور خاطرات ابراهیم بت شکن، اسماعیل ذبیح اللّه، و مادرش هاجر است، و مجاهدت ها، گذشت ها و ایثارگرى آنها را لحظه به لحظه در برابر چشمان انسان مجسم مى کند. و نیز توجه به این که: سرزمین مکّه عموماً، مسجد الحرام و خانه کعبه و محل طواف خصوصاً، یاد آور خاطرات پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و پیشوایان بزرگ و مجاهدت هاى مسلمانان صدر اول است، این انقلاب اخلاقى عمیق تر مى گردد، به گونه اى که در هر گوشه اى از مسجد الحرام و سرزمین مکّه، انسان، چهره پیامبر(صلى الله علیه وآله) و على(علیه السلام) و سایر پیشوایان بزرگ را مى بیند، و صداى آواى حماسه هاى آنها را مى شنود. آرى، اینها همه دست به دست هم مى دهند و زمینه یک انقلاب اخلاقى را در دل هاى آماده فراهم مى سازند، به گونه اى توصیف ناشدنى ورق زندگانى انسان را بر مى گردانند، و صفحه نوینى در حیات او آغاز مى کنند. بى جهت نیست که در روایات اسلامى مى خوانیم: کسى که حج را به طور کامل انجام دهد، یَخْرُجُ مِنْ ذُنُوبِهِ کَهَیْئَةِ یَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ !: از گناهان خود بیرون مى آید، همانند روزى که از مادر متولد شده .(۱۳) آرى، حج، براى مسلمانان یک تولد ثانوى است، تولدى که آغازگر یک زندگى نوین انسانى مى باشد. احتیاج به یادآورى ندارد که این برکات و آثار ـ و آنچه بعداً به آن اشاره خواهیم کرد ـ نه براى کسانى است که از حج تنها به پوسته اى از آن قناعت کرده، و مغز آن را بدور افکنده اند، و نه براى آنها که حج را وسیله تفریح، سیر و سیاحت و یا تظاهر و ریا و تهیه وسائل مادى شخصى قرار داده، و هرگز به روح آن واقف نشده اند، سهم آنها همان است که به آن رسیده اند! * * * ۲ ـ بعد سیاسى حج ـ به گفته یکى از بزرگان فقهاى اسلام، مراسم حج در عین این که خالص ترین و عمیق ترین عبادات را عرضه مى کند، مؤثرترین وسیله براى پیشبرد اهداف سیاسى اسلام است. روح عبادت، توجه به خدا، و روح سیاست، توجه به خلق خدا است، این دو در حج آنچنان به هم آمیخته اند که تار و پود یک پارچه!. حج عامل مؤثرى براى وحدت صفوف مسلمانان است. حج عامل مبارزه با تعصبات ملى و نژاد پرستى و محدود شدن در حصار مرزهاى جغرافیائى است. حج وسیله اى است براى شکستن سانسورها و از بین بردن خفقان هاى نظام هاى ظالمانه اى که در کشورهاى اسلامى حکم فرما مى شود. حج وسیله اى است براى انتقال اخبار سیاسى کشورهاى اسلامى از هر نقطه به نقطه دیگر. و بالاخره حج، عامل مؤثرى است براى شکستن زنجیرهاى اسارت و استعمار و آزاد ساختن مسلمین. و به همین دلیل، در آن ایام که حاکمان جبار همچون بنى امیه و بنى عباس بر سرزمین هاى مقدس اسلامى حکومت مى کردند، و هر گونه تماس میان قشرهاى مسلمان را زیر نظر مى گرفتند، تا هر حرکت آزادى بخش را سرکوب کنند، فرا رسیدن موسم حج دریچه اى بود، به سوى آزادى و تماس قشرهاى جامعه بزرگ اسلامى با یکدیگر و طرح مسائل مختلف سیاسى. روى همین جهت، امیر مؤمنان على(علیه السلام) به هنگامى که فلسفه فرائض و عبادات را مى شمرد، درباره حج مى گوید: اَلْحَجُّ تَقْوِیَةٌ لِلْدِّیْنِ: خداوند مراسم حج را براى تقویت آئین اسلام تشریع کرد .(۱۴) ✍ پی نوشت: ۱۳ـ بحار الانوار ، جلد ۹۹، صفحه ۲۶. ۱۴ ـ نهج البلاغه ، کلمات قصار، شماره ۲۵۲ ـ شرح نهج البلاغه ، جلد ۱۹، صفحه ۸۶. ↩️ ادامه دارد.. @Nahjolbalaghe2

📝 شرح و تفسیر خطبه ۱۰۳ بخش اول 🔸 بی اعتباری دنیا ↩️ سوم و چهارم اينکه: «آنچه از دنيا از دست رفته و پشت کرده، هيچگاه بر نمى گردد و آينده معلوم نيست چگونه خواهد بود، تا در انتظارش باشيم!». (لاَ يَرْجِعُ مَا تَوَلَّى مِنْهَا فَأَدْبَرَ، وَ لاَ يُدْرى مَا هُوَ آت مِنْهَا فَيُنْتَظَرَ). و چه دردناک است که انسان گم شده هاى خويش را هرگز نتواند پيدا کند و به آينده نيز اميدوار نباشد! در حسرتى جبران ناپذير بماند و اميدهاى خود را بر باد رفته ببيند! نه جوانى باز مى گردد و نه توان ها و نيروهاى از ميان رفته بر اثر گذشت عمر. نه دوستان و مونسانى که در چهره در نقاب خاک کشيدند، خود را نشان مى دهند و نه عزيزان از دست رفته. اينها همه يک طرف، از سوى ديگر، وحشت از آينده آميخته با ابهام و جهل نيز، براى انسان دردناک است! در پنجمين و ششمين استدلال براى بى اعتبارى دنيا مى فرمايد: «شادى آن آميخته با اندوه است، و توانايى و استقامت مردان نيرومند در آن به ضعف و سستى مى گرايد». (سُرُورُهَا مَشُوبٌ بِالْحُزْنِ وَ جَلَدُ(6) الرِّجَالِ فِيهَا إِلَى الضَّعْفِ وَ الْوَهْنِ). مشکل بزرگ مواهب مادّى دنيا همان است که امام(عليه السلام) در جاى ديگر به آن اشاره کرده: «لاَ تَنَالُونَ مِنْهَا نِعْمَةً إِلاَّ بِفِرِاقِ أُخْرَى; به هر نعمتى از آن مى رسيد به فراق نعمت ديگرى مبتلا مى شويد».(7) مثلا کسى که فرزند ندارد، غم بى فرزندى قلب او را مى فشارد; ولى همين که صاحب فرزند، يا فرزندان شد، مشکلات فرزند ازهر سو هجوم مى آورد! ثروت ندارد، غم فقر او را آزار مى هد; ثروتمند مى شود، مشکل حسادتِ حسودان، خيانتِ خائنان، و طمع ورزى دزدان و سارقان، ظاهر و آشکار مى شود و آرامش او را به کلّى بر هم مى زند. آرى! شادى هاى دنيا، هميشه آميخته با غم و اندوه هاست و قوّت ها به زودى جاى خود را به ضعف و سستى مى دهد. سپس امام(عليه السلام) در يک نتيجه گيرى قاطع و بيدارگر از تمام اين استدلالات، مى فرمايد: «حال که چنين است زرق و برق ها و زيبايى هاى فراوان دنيا شما را نفريبد! چرا که مدّت کمى با شما خواهد بود!». (فَلا يَغُرَّنَّکُمْ کَثْرَةُ مَا يُعْجِبُکُمْ فِيهَا لِقِلَّةِ مَآ يَصْحَبُکُمْ مِنْهَا). درست است که در دنيا زيبائى هاى فراوان و زرق و برق هاى خيره کننده بسيار ديده مى شود، ولى همانها علاوه بر تمام مشکلاتى که در درونشان نهفته است، ناپايدار و زودگذر و بى اعتبار است. بنابراين، چيزى نيست که انسانِ عاقل را بفريبد و به خود مشغول کند. به هر حال، کمى دقّت و تأمّل در جهات شش گانه بالا - و حتّى در يکى از آنها - کافى است که غافلان را از خواب غفلت بيدار کند، امّا افسوس که بسيارى از مردم نسبت به همان يک لحظه، دقّت و تأمّل بخل مى ورزند. ✍ پی نوشت: 6. «جَلَد» به معناى قوّت و قدرت و صلابت است. 7. نهج البلاغه، خطبه 145. ↩️ ادامه دارد... @Nahjolbalaghe2

#در_محضر_اهل_بیت 🔹 خودسازی(خودبینی) ☀️ امام باقرعلیه السلام: راه خودبینى را با خویشتن شناسى ببند. 📚 گزیده تحف العقول/ج1/ص44 ☀️ امام علی(ع):تعجب مى کنم از کسى که اولش قطره اى آب تُرش و عاقبتش لاشه اى متعفّن خواهد بود و خود را ظرف فضولات قرار داده است، با این حال تکبّر و بزرگ منشى هم مى نماید. 📚 وسائل الشیعه/ج1/ص334/ح880 @Nahjolbalaghe2

#موعظه 🔺 والدین نباید تربیت بچه‌هایشان را به هیچ احدالناسی بسپارند! 🎙استاد تراشیون @Nahjolbalaghe2

. 📝ترجمه کتاب الغدیر ✅ قسمت: پانصد و پنجاه 🔷#واقعه‌غدیرخم #علامه‌امینی 1⃣1⃣ ﻏﺪﻳﺮﻳﻪ 11 ﺷﺮﻭﻉ ﺑﻪ ﺳﺮﺯﻧﺶ ﻭ ﻧﻜﻮﻫﺸﻢ ﻛﺮﺩ ﻭ ﮔﻔﺖ: ﭼﻘﺪﺭ ﺷﻌﺮ ﺑﺎﺯﮔﻮﻣﻲ ﻛﻨﻲ. ﺩﺳﺖ ﺍﺯ ﺷﺮ ﺑﺮﺩﺍﺭ، ﮔﻔﺘﻢ: ﭼﻨﻴﻦ ﻣﮕﻮ ﻭ ﻣﭙﻨﺪﺍﺭ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺍﺯ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎﺭ ﺩﺳﺖ ﻣﻲ‌ﻛﺸﻢ. ﺑﺮﺍﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﻴﺪﺭ ﺭﺍ ﺩﻭﺳﺖ ﻣﻲ‌ﺩﺍﺭﻡ ﻭ ﺧﻴﺮ ﺧﻮﺍﻩ ﺁﻧﻢ ﻛﻪ ﺍﺯ ﭘﻲ ﺍﻭ ﺭﻭﺩ، ﻭ ﮔﺮﻳﺰﺍﻥ ﺍﺯ ﺁﻧﻢ ﻛﻪ ﺭﻭﻱ ﺍﺯ ﺍﻭ ﺑﺮﺗﺎﺑﺪ. ﻛﺴﻲ ﺭﺍ ﺩﻭﺳﺖ ﻣﻲ‌ﺩﺍﺭﻡ ﻛﻪ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺑﻪ ﺧﺪﺍ ﺁﻭﺭﺩ ﻭ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ، ﺑﻬﻢ ﺯﺩﻥ ﻫﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﺷﺮﻙ ﻧﻮﺭﺯﻳﺪ. ﻋﻠﻲ ﺭﺍ، ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻧﻔﺲ ﺭﺳﻮﻝ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﮔﺮﺩﻳﺪ، " ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺑﺮ ﺍﻭ ﺩﺭﻭﺩ ﺑﻔﺮﺳﺖ " ﻭ ﺩﺭ ﺭﻭﺯﻱ ﻛﻪ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ، ﻫﻤﻪ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻣﺪﮔﺎﻥ ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﻛﺴﺎﺀ ﺭﺍ، ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ ﺳﺘﻮﺩ، ﺍﻭ ﺩﻭﻣﻴﻦ ﺷﺨﺺ ﭘﺲ ﺍﺯ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮﺩ. ﻭ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮﺩ: ﻛﺘﺎﺏ ﺧﺪﺍ ﻭ ﺧﺎﻧﺪﺍﻥ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺩﻭ، ﺍﻣﺎﻧﺖ ﮔﺮﺍﻧﺒﻬﺎﻳﻨﺪ، ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﻬﺎﺩﻡ. ﻭﺍﻱ ﻛﺎﺵ ﻣﻲ‌ﺩﺍﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﭼﻮﻥ ﺩﺭ ﮔﺬﺭﻡ، ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺍﺯ ﻣﻦ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﺍﻣﺎﻧﺖ، ﻧﻴﺎﺑﺖ ﻣﻲ‌ﻛﻨﻴﺪ. ﺍﺯ ﻣﻜﻪ ﻣﻲ‌ﺁﻣﺪ ﻭ ﺍﺯ ﻫﺮ ﻛﻮﻩ ﻭ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ، ﺣﺎﺟﻴﺎﻥ ﺑﺎ ﺍﻭ ﻫﻤﺮﺍﻫﻲ ﻣﻲ‌ﻛﺮﺩﻧﺪ، ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻢ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﻭ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻭﻟﺎﻳﺖ، ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﺮﺩﻡ، ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺘﺶ ﺁﻣﺪ. ﭘﺲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻭﺩ ﺁﻣﺪ، [ جلد چهارم ﺻﻔﺤﻪ 71] ﻭ ﭼﻮﺑﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺍﻓﺮﺍﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﺍﻭ ﺑﺮ ﺟﻬﺎﺯ ﺷﺘﺮﺍﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﻋﻠﻲ ﺭﺍ ﻓﺮﺍ ﺧﻮﺍﻧﺪ ﻭ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺰﺩﺵ ﺭﻓﺖ، ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮﺩ: ﺍﻱ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﻣﻦ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺷﻤﺎ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻛﺴﻲ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻣﻮﺭ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺍﻭ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮﺩ. ﻣﺎ ﭼﻮﻥ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﺍﻧﮕﺸﺘﻴﻢ، ﻭ ﺑﻪ ﺍﻧﮕﺸﺘﺎﻥ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺩﺳﺘﺶ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻓﺮﻣﻮﺩ: ﺟﻮﻳﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﻛﻪ ﺩﺭ ﭘﺎﻛﻲ ﺑﻪ ﺍﻭ ﺑﻤﺎﻧﺪ، ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺷﻤﺎ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ. ﺳﭙﺲ ﺩﺳﺘﺶ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﻋﻠﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺗﺎ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎﻟﺎ ﺑﺮﺩ. ﻭ ﻓﺮﻣﻮﺩ: ﺑﺎ ﺍﻭ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻭ ﻛﺎﺭ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻭ ﻭﺍﮔﺬﺍﺭﻳﺪ، ﺗﺎ ﺍﺯ ﻟﻐﺰﺵ ﺩﺭ ﺍﻣﺎﻥ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ. ﺁﻳﺎ ﻣﻦ، ﻣﻮﻟﺎﻱ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ؟ ﭘﺲ ﺍﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺳﺮﻭﺭ ﺷﻤﺎ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺧﺪﺍﻱ ﻋﺰﻭﺟﻞ، ﺑﻪ ﺁﻥ ﮔﻮﺍﻩ ﺍﺳﺖ. ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺍ ﺩﻭﺳﺖ ﺑﺪﺍﺭ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺣﻴﺪﺭ ﺭﺍ ﺩﻭﺳﺖ ﺩﺍﺭﺩ، ﻭ ﺩﺷﻤﻦ ﻭ ﺧﻮﺍﺭ ﺩﺍﺭ، ﺁﻧﻜﻪ ﻭﻱ ﺭﺍ ﺩﺷﻤﻦ ﻭ ﺧﻮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ. ﺍﻱ ﺧﺪﺍﻱ ﮔﻮﺍﻩ ﺑﺮ ﻣﻦ، ﻣﻦ ﺁﻧﭽﻪ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻓﺮﻭﺩ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺑﻮﺩ، ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻛﺮﺩﻡ ﻭ ﺳﺴﺘﻲ ﻧﻮﺭﺯﻳﺪﻡ. ﭘﺲ ﺁﻧﺎﻥ (ﺑﺎ ﻋﻠﻲ) ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺗﻬﻨﻴﺖ ﻭ ﺑﺦ ﺑﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ، ﺣﺎﻝ ﺁﻧﻜﻪ، ﺳﻴﻨﻪ ﺷﺎﻥ ﺍﺯ ﻛﻴﻨﻪ ﻣﺎﻟﺎﻣﺎﻝ ﺑﻮﺩ. ﺑﻪ ﺁﻧﻜﺲ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻋﻠﻲ ﺑﻴﺰﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﺑﮕﻮ: " ﺍﺯ ﻋﻠﻲ " ﭼﻪ ﺩﻳﺪﻱ؟ ﻭ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺍﻭ ﺭﻭﻱ ﮔﺮﺩﺍﻥ ﺍﺳﺖ ﺑﮕﻮ ﭼﺮﺍ ﺭﻭﻱ ﮔﺮﺩﺍﻧﻲ؟ ↩️ ادامه دارد... @Nahjolbalaghe2

📝تفسیر سوره مبارکه حج آیات ۲۶ الی ۲۸ 📖 منبع: تفسیر «نمونه» آیت الله مکارم شیرازی ↩️ بى جهت نیست که یکى از سیاستمداران معروف بیگانه در گفتار پر معنى خود مى گوید: واى به حال مسلمانان! اگر معنى حج را نفهمند، و واى به حال دشمنانشان اگر معنى حج را درک کنند !. و حتى در روایات اسلامى، حج به عنوان جهاد افراد ضعیف شمرده شده، جهادى که حتى پیر مردان و پیر زنان ناتوان با حضور در صحنه آن مى توانند شکوه و عظمت امت اسلامى را منعکس سازند، و با حلقه هاى تو در توى نمازگزاران گرد خانه خدا و سر دادن آواى وحدت و تکبیر، پشت دشمنان اسلام را بلرزانند. * * * ۳ ـ بعد فرهنگى ـ ارتباط قشرهاى مسلمانان در ایام حج، مى تواند به عنوان مؤثرترین عامل مبادله فرهنگى و انتقال فکرها در آید. مخصوصاً با توجه به این نکته که اجتماع شکوهمند حج، نماینده طبیعى و واقعى همه قشرهاى مسلمانان جهان است (چرا که در انتخاب افراد براى رفتن به زیارت خانه خدا، هیچ عامل مصنوعى مؤثر نیست و زوّار کعبه از میان تمام گروه ها، نژادها، زبان هائى که مسلمانان به آن تکلم مى کنند، بر خاسته و در آنجا جمع مى شوند). لذا در روایات اسلامى مى خوانیم: یکى از فوائد حج نشر اخبار و آثار رسول الله(صلى الله علیه وآله) به تمام جهان اسلامى است. هشام بن حکم که از دوستان دانشمند امام صادق(علیه السلام) است مى گوید: از آن حضرت درباره فلسفه حج و طواف کعبه سؤال کردم، فرمود: إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَلْقَ... وَ أَمَرَهُمْ بِمَا یَکُونُ مِنْ أَمْرِ الطّاعَةِ فِی الدِّینِ وَ مَصْلَحَتِهِمْ مِنْ أَمْرِ دُنْیَاهُمْ فَجَعَلَ فِیهِ الاِجْتِمَاعَ مِنَ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ لِیَتَعَارَفُوا وَ لِیَنْزِعَ کُلُّ قَوْم مِنَ التِّجَارَاتِ مِنْ بَلَد إِلَى بَلَد... وَ لِتُعْرَفَ آثَارُ رَسُولِ اللَّهِ(صلى الله علیه وآله) وَ تُعْرَفَ أَخْبَارُهُ وَ یُذْکَرَ وَ لا یُنْسَى: خداوند این بندگان را آفرید... و فرمان هائى در طریق مصلحت دین و دنیا به آنها داد، از جمله اجتماع مردم شرق و غرب را (در آئین حج) مقرر داشت تا مسلمانان به خوبى یکدیگر را بشناسند، از حال هم آگاه شوند، و هر گروهى سرمایه هاى تجارى را از شهرى به شهر دیگر منتقل کنند... و براى این که آثار پیامبر(صلى الله علیه وآله) و اخبار او شناخته شود، مردم آنها را به خاطر آوردند و هرگز فراموش نکنند .(۱۵) به همین دلیل، در دوران هاى خفقان بارى که خلفا و سلاطین جور، اجازه نشر این احکام را به مسلمانان نمى دادند، آنها با استفاده از این فرصت، مشکلات خود را حل مى کردند و با تماس گرفتن با ائمه هدى(علیهم السلام) و علماى بزرگ دین، پرده از چهره قوانین اسلام و سنت پیامبر(صلى الله علیه وآله) بر مى داشتند. از سوى دیگر، حج مى تواند، مبدل به یک کنگره عظیم فرهنگى شود، و اندیشمندان جهان اسلام در ایامى که در مکّه هستند گرد هم آیند و افکار و ابتکارات خویش را به دیگران عرضه کنند. اصولاً یکى از بدبختى هاى بزرگ این است که مرزهاى کشور اسلامى سبب جدائى فرهنگى آنها شود، مسلمانان هر کشور تنها به خود بیندیشند، که در این صورت، جامعه واحد اسلامى پاره پاره و نابود مى گردد، آرى، حج مى تواند جلو این سرنوشت شوم را بگیرد. و چه جالب مى فرماید: امام صادق(علیه السلام) در ذیل همان روایت هشام بن حکم : وَ لَوْ کَانَ کُلُّ قَوْم إِنَّمَا یَتَّکِلُونَ عَلَى بِلادِهِمْ وَ مَا فِیهَا هَلَکُوا، وَ خَرِبَتِ الْبِلادُ، وَ سَقَطَتِ الْجَلَبُ وَ الأَرْبَاحُ وَ عَمِیَتِ الأَخْبَارُ...: اگر هر قوم و ملتى تنها از کشور و بلاد خویش سخن بگویند و تنها به مسائلى که در آن است بیندیشند همگى نابود مى گردند و کشورهایشان ویران مى شود، منافع آنها ساقط مى گردد و اخبار واقعى در پشت پرده قرار مى گیرد .(۱۶) * * * ۴ ـ بعد اقتصادى حج ـ بر خلاف آنچه بعضى فکر مى کنند، استفاده از کنگره عظیم حج، براى تقویت پایه هاى اقتصادى کشورهاى اسلامى نه تنها با روح حج منافات ندارد، که طبق روایات اسلامى، یکى از فلسفه آن را تشکیل مى دهد. چه مانعى دارد مسلمانان در آن اجتماع بزرگ، پایه یک بازار مشترک اسلامى را بگذارند، و زمینه هاى مبادلاتى و تجارى را در میان خود به گونه اى فراهم سازند که نه منافعشان به جیب دشمنانشان بریزد، و نه اقتصادشان وابسته به اجانب باشد؟! که این دنیا پرستى نیست، عین عبادت است و جهاد. و لذا در همان روایت هشام بن حکم از امام صادق(علیه السلام) ضمن بیان فلسفه هاى حج، صریحاً به این موضوع اشاره شده که، یکى از اهداف حج، تقویت تجارت مسلمانان و تسهیل روابط اقتصادى است. ✍ ۱۵ ـ وسائل الشیعه ، جلد ۸، صفحه ۹ (جلد ۱۱، صفحه ۱۴، چاپ آل البیت). ۱۶ ـ وسائل الشیعه ، جلد ۸، صفحه ۹ (جلد ۱۱، صفحه ۱۴، چاپ آل البیت). ↩️ ادامه دارد... @Nahjolbalaghe2