*فرصتی مغتنم برای دانشجویان و پژوهشگران جوان*
✒️ معاونت پژوهشی دانشکده الهیات دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران برگزار می کند:🔻
*سلسله نشست های «تجربیات پژوهشی استادان و صاحب نظران»:*
نشست پنجاه و هفتم با حضور:
*حجت‌الاسلام والمسلمین جناب آقای دکتر علی راد*
*دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران*
زمان:
*یکشنبه ۱۴۰۳/۹/۱۱*
*از ساعت ۲۰ الی ۲۱:۳۰*
لینک ورود به نشست:
https://vroom.ut.ac.ir/farabi1
⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️
کانال فایلهای صوتی سلسله نشست های تجربیات پژوهشی استادان و صاحب نظران
👇👇👇👇
https://eitaa.com/joinchat/4146659506C29e0052165 •┈┈••✾•🌿🌺🌿•✾••┈┈•
@OstadRad
از ایده غایب تا فقدان شواهد
نقدی بر ادعای مبارکفوری درباره حلقه بخاری
✍️علی راد
مبارکفوری در کتاب سیرة البخاری آهنگ آن دارد که حلقه علمی بخاری را به مثابه یک مدرسه بزرگ , جامع علوم منقول و معقول برای خواننده ترسیم نماید , و بخاری را در کسوت مدرّسان نامدار تاریخ علم مسلمین معرفی نماید لکن اصل ادعای او در مصادر تاریخی قابل بازیابی نیست , شواهد و مستندات تاریخی کافی برای اثبات آن دستیاب نشد از این رو گفتار او بیش از اینکه بیانگر واقعیت تاریخی باشد گویای آرزوی تحقق نیافته وی در گذشته و تاریخ است .
مبارکفوری با ادعای مدرسه و حلقه بخاری به بازسازی تاریخ بر اساس آرزوهای بر باد رفته سلفیان معاصر می پردازد. ایده او در تاریخ حضور ندارد و غایب است و در تاریخ رخ نداده است . این رهیافت از سویه های غلوگرایی مذهبی در تاریخ نگاری است که در متن تاریخ تصرف نموده و غایب را به مثابه پدیدار تاریخی روایت می کند و از گونه وضع و جعل در تاریخ نگاری است.
اگر در واقعیت تاریخی چنین بود که در یکی از شهرهایی همانند بغداد , بصره , کوفه , مکه , مدینه , بخارا , نیشابور , ری , سمرقند , نیشابور , مصر که بخاری در نیمه اوّل قرن سوّم هجری در آنها به منظور دانش اندوزی برای مدتی کوتاه یا بلند سکونت نمود, حلقه علمی اختصاصی در مدرسه ای بزرگ با چند درب ورودی یا در مدرسه ای کوچک با یک درب ورودی داشت , همه روزه در زمانی مشخص و معین از روز یا شب در آن مدرسه برای انبوهی از دانش پژوهان به تدریس علوم اسلامی اشتغال داشت, از دید مورخان این انتظار کاملاً معقول و منطقی است که شرح و حال حلقه علمی بخاری در این مدرسه از دید تاریخ نگاران محلی این شهرها و شرح و حال نویسان بخاری مغفول و مخفی نماند زیرا با توجه به پیش فرض شهرت بخاری در انگاره اسطوره بخارا , بخاری شخصیتی مهم و اثر گذار در حدیث بود لذا برای تاریخ نگاران و سیره نویسان انگیزه کافی برای روایت چند وچون حضور او در این شهرها وجود داشت و حتی اجتناب ناپذیر بود .
فراموشی یا حذف یادکرد حضور علمی بخاری در مدرسه ای از این شهرها از سوی تاریخ نگاران محلی از جامعیت و اعتبار کتاب های آنان به شدّت می کاست و جایگاه تاریخ نگاری ایشان را تضعیف می کرد و زمینه نقد و نظر جدی را در کتاب های جامع تاریخی فراهم می نمود.
پذیرفتنی نیست که نام و آوازه حلقه علمی و مدرسه بخاری از دید همه تاریخ نگاران مخفی مانده باشد , همه شاگردان بخاری در یادآوری خاطرات و تجربه های زیسته خود از دوران حضور در مدرسه بخاری به فراموشی جبری و قهری دچار شده باشند, یا همگی همنوا با تاریخ نگاران محلی تبانی کرده باشند که اصل وجود تاریخی این مدرسه و وقایع اتفاقیه آن را کتمان نمایند!
چگونه ممکن است که شاگردان بخاری یاد و خاطره چنین مدرسه ای را فراموش کرده باشند و با تاریخ نگاران چنین تبانی انجام داده باشند؟ مبارکفوری در مقدمه بخش خاتمه از کتاب سیرة البخاری رابطه شاگردان بخاری با او را چنان صمیمی وصف می کند که پذیرش چنین گمان و احتمالی را از اساس منتفی می سازد , چگونه این شاگردان از علم سرشار بخاری شگفت زده بودند ولی فراموش کردند که این علم را کجا و چگونه از بخاری فرا گرفته اند؟
چنین نیست که اگر طرفداران بخاری در جایی از شهرهای مهم قرن سوّم هجری محفل و مکانی برای حضور علمی و تدریس مستمر او بر پا کرده بودند , ثبت و روایت این واقعه از نگاه بانیان , واقفان تا مدیران و حامیان آن مغفول مانده باشد. آیا این واقعه از چنان اهمیتی برخوردار نبود که در اسناد تاریخی و فرهنگی خاندان خود به آن اشاره نکرده باشند و به حفظ و صیانت این اسناد آن در تاریخ اهتمام نورزیده باشند تا ردپای آن در تاریخ گم نشود! روشن است که زمینه لازم برای تفاخر برای اهتمام به این واقعه فراهم بود و اصل قصه از چنان اهمیتی برخودار بود که اگر واقعیت داشت , حتی با افزودن شاخ و برگ بر آن به امتداد روایت آن در تاریخ یاری می رساندند.
اگر مدرسه , کرسی و حلقه شاگردان بخاری در اسناد تاریخی حتی ضعیف نیز گزارش شده بود , سیره نویسان بخاری از قرن هشتم هجری تا کنون جستاری ویژه به آن اختصاص می دادند و به شرح و بسط آن می پرداختند حال اینکه که نویسندگان کتاب های شرح و حال بخاری , چنین مدرسه ای را برای بخاری ادعا نکردند .
چنین نیست که این واقعه مهم در تاریخ نگاری بخاری از دید همه این اشخاص از شاگردان بخاری تا تاریخ نگاران محلی , از بانیان تا حامیان مالی مدرسه , مولفان کتاب های جغرافیای تاریخ شهرها , مغفول مانده باشد یا همگی بر محو و عدم نقل این واقعه مهم در تاریخ تبانی و اجماع کرده باشند!
•┈┈••✾•🌿🌺🌿•✾••┈┈•
@OstadRad
افسانه بیست هزار شاگرد بخاری
✍️ علی راد
هر چند مبارکفوری فراوانی شاگردان بخاری را بالغ بر بیست هزار نفر می داند, فهرست بلندی و شرح و حال مفصّل از ایشان می آورد, بر خلاف ادعای خود با این کار به بزرگ نمایی بخاری می پردازد لکن شیفتگی او به بخاری او را دچار سُکر غفلت و سهو نسیان کرده است , برخی از سویه های غفلت و تجاهل او چنین است :
❄️ الف). در دوره حضور بخاری در بغداد بزرگترین مکان برای برگزاری حلقات علمی و جلسات مسجد جامع این شهر بود که به دستور ابوجعفر منصور خلیفه عباسی هم زمان با تاسیس شهر بغداد در سال 146 هجری و در کنار کاخ طلایی منصور معروف به قصر الذهب ساخته شده بود . این مسجد در دوره هارون الرشید در سال 196 هجری بازسازی و توسعه یافت , این مسجد به جامع بغداد شهرت یافت , تدریس در جامع بغداد ویژه مشاهیر نامدار یا اساتیدی بود که خلیفه به ایشان دستور داده بود , روشن است که فقط فقیهان , محدّثان , شاعران و دانشیان همگرا با اندیشه سیاسی عبّاسیان امکان تدریس در این جامع بغداد را داشتند , دستگاه خلافت نیز از دانشیان نامدار هم گرا با رویکرد خود در تثبیت مشروعیت سیاسی خود بهره می برد . داشتن کرسی و حلقه علمی در جامع بغداد به شرایط ویژه¬ای نیاز داشت, برای بخاری از دوران مامون تا متوکل عبّاسی چنین مجوز علمی گزارش نشده است , بخاری در هیچ واقعه سیاسی یا غیر آن با دولتمردان عباسی دیدار یا گفتگویی نداشت و هماره از سیاست گریزان بود از این رو زمینه آشنایی خلفای عباسی با بخاری فراهم نبود.
از سوی دیگر بخاری از آنچنان شهرتی و اقبال اجتماعی نیز برخوردار نبود که دستگاه خلافت بخواهد از مرجعیت دینی و نفوذ مردمی او برای اندیشه های خود بهره بود زیرا با وجود ابن حنبل و دیگر محدّثان نامدار زمینه فرهنگی و اجتماعی اقبال به سوی بخاری فراهم نبود . با توجه به فقدان چنین زمینه های فکری- سیاسی , علمی و اجتماعی بسیار عادی و طبیعی است که بخاری در مسجد جامع بغداد کرسی و حلقه علمی نداشته باشد , در منابع تاریخی نیز برای بخاری حلقه ای در جامع بغداد ذکر نشده با شد. این در حالی است که منابع تاریخی حلقات علمی فقیهان و محدّثان نامدار حنابله در این مسجد را گزارش کردند. برای نمونه حلقات علمی ابوبکر نجاد از فقیهان حنبلی در این مسجد اینگونه گزارش شده است که وی در روزهای جمعه در جامع بغداد دو حلقه علمی , یکی قبل از نماز برای فتوا و دیگری بعد از اقامه نماز جمعه برای املاء حدیث داشت و مردم فراوانی در حلقه وی حضور می یافتند.
❄️ ب). در مصادر تاریخی - جغرافیایی مساحت اصل جامع بغداد و صحن¬های پیرامون آن چنان بزرگ و وسیع گزارش نشده است که ظرفیت حضور بیست هزار نفر انسان را در خود داشته باشد. برای حضور این تعداد انسان در یک مکان به مساحتی بیش از بیست هزار متر مربع نیاز است البته با قبول این پیش فرض که هر کدام در کنار هم و به شکل صف های فشرده پشت سر هم نشسته باشند , سقف و ستون های فراوان , طول و عرض مناسب زمین احداث چنین مکانی نیز از جمله الزامات فیزیکی ساخت آن است , چنین مکانی مسقّفی در بغداد قرن سوّم وجود نداشت .
❄️ ج). در منابع تاریخی برای مشایخ نامدار بغداد چه قبل و چه بعد از بخاری بیست هزار شاگرد گزارش نشده است , این عدد به طور معمول برای بیان شوکت و عظمت یک سپاه ( همانند سپاه معاویه در اعزام با جنگ با ازارقه ) گزارش شده است که برای فتح و مبارزه با دشمن عازم مناطق وسیع می شدند, رتق و فتق امور این تعداد از انسان امری بسیار دشوار است آن هم در مسجدی که با محدودیت فضا مواجه بود. در داستان تشییع و تدفین ابن حنبل در بغداد این تعداد جمعیت انسانی گزارش نشده است , چگونه ممکن این اشخاص برای درس بخاری جمع شده باشند؟ پاسخ روشن است که چنین جمعیتی از اهل حدیث در بغداد حضور نداشت! د). روایت بیست هزار شاگرد بخاری فقط در کتاب تاریخ بغداد گزارش شده است و از جمله متفردات تاریخی او به شمار می آید که در منابع بعدی راه یافته است. غلوگرایی تاریخ نگاران محلی به ویژه خطیب بغدادی در تاریخ بغداد آشکار است. او به تک داده های تاریخی بسنده می کند که بغداد قرن سوّم هجری را ابر شهر و آرمان شهر جهان اسلام نشان دهد لکن به لوازم و پیامدهای گزارش های سوگیرانه خود از بغداد توجه ندارد, از نقد و اعتبار سنجی این اخبار چشم پوشی می کند! . 👇👇 🌿🌺🌿•✾••┈┈•
@OstadRad
❄️ه). راوی به ابزار و روش شمارش این تعداد شاگرد در مجلس بخاری اشاره نکرده است , روشن نیست که معیار وی در این سرشماری چه بود, او چگونه توانسته است که به این دقت تعداد شاگردان حاضر در جلسه بخاری را ثبت و ضبط نماید؟ اعتبار معیارها و ابزارهای سنجش او روشن نیست لذا نباید به این عدد اعتماد نمود. بنا بر این عدد بیست هزار برای شاگردان بخاری معنای حقیقی ندارد , این عدد مفهوم ریاضی ندارد , کاربرد آن در معنای مجازی یا کنایی کثرت نیز با چالش مواجه است زیرا در کاربردهای عرب زبانان شیوع ندارد , به طور معمول برای کثرت از هزار استفاده می کند و بیست هزار را به کار نمی برند .
مبارکفوری از این اصل مهم در نقد تاریخی روایت بیست هزار شاگرد بخاری غفلت ورزیده است که چگونه این بیست هزار شاگرد در حلقه بخاری حضور می¬یافتند؟ این حلقه از چه مساحت وسیع و گسترده ای بود که این تعداد شاگرد را در خود جای می-داد؟ این عدد با آمار جمعیتی نخبگان حدیث پژوه قرن سوّم هجری چگونه قابل جمع هست؟ آیا در قرن سوّم هجری بیست هزار نخبه زبده در حدیث پژوهی اثبات پذیر است؟ روند الحاق این تعداد اشخاص به جمع شاگردان بخاری چگونه تصویر پذیر است؟
•┈┈••✾•🌿🌺🌿•✾••┈┈•
@OstadRad
شصت و چهارمین شماره نمایه نشریات تخصصی دینی منتشر شد.
شصت و چهارمین شماره نمایه نشریات تخصصی دینی در یازده گرایش اخلاق و عرفان، ادیان و مذاهب، اقتصاد و مدیریت، تاریخ اسلام، علوم تربیتی و اجتماعی، علوم سیاسی، علوم قرآن و حدیث، فقه اصول و حقوق، کلام و معارف عقلی، مهدویت، کلیات، علوم اسلامی و انسانی منتشر شد.
صفحه نمایه نشریات
https://B2n.ir/t18670
شایان ذکر است این نمایه قابلیت دسترسی و لینک شدن به سایت نشریات از طریق تصویر و آدرس سایت هر نشریه را فراهم کرده و پژوهشگر می تواند مقالات انتخابی خود را بصورت رایگان دریافت نمایید.
•┈┈••✾•🌿🌺🌿•✾••┈┈•
@OstadRad
نارَوایی استعاره و مجاز در تاریخ نگاری
نقدی بر رهیافت غلو آمیز مبارکفوری درباره بخاری
✍️ علی راد
کاربرد استعاره , تشبیه و ایهام در کتاب های سیره و تاریخ رَوا نیست , یک اثر تاریخی بایستی پیراسته از فنون و صنایع بلاغی باشد زیرا کاربرد آنها به اختلاف و کژتابی متون تاریخی می انجامد, درک و فهم مقصود تاریخ نگار را دشوار می نماید , اصالت و اعتبار تحلیل و داوری تاریخی را مخدوش می سازد , نفوذ اغراق و غلو در تاریخ را تسهیل می کند, تاریخ را از واقع نمایی به سوی اسطوره سازی سوق می دهد , به انقلاب و وارونگی در روایت تاریخی و ظهور تناقضات در واقعیت های تاریخی می انجامد.
اهمیت و لزوم رعایت این اصل زمانی دو چندان می شود که تاریخ نگار در مقام روایت و تحلیل , واقعه مهم از حیات و اندیشه یک شخصیت باشد ؛ واقعه ای چون مدرسه بخاری که با جایگاه اجتماعی و تراز علمی بخاری در گفتمان اهل حدیث اهمیت زیادی دارد , نفی و اثبات وجود چنین مدرسه ای می تواند مسیر سیره نگاری بخاری را دگرگون کند.
مبارکفوری نباید در چنین موضوع مهم از حیات بخاری , به استعاره و مجاز روی می آورد و اگر به هر دلیلی ناگزیر از آن بود باید به اصول آن التزام داشت . استعاره مبارکفوری با مولفه های استعاره ادبی نیز انطباق ندارد زیرا الگوی ذهنی او از حلقه علمی با مصداق تاریخی حلقات مشاهیر علوم اسلامی تفاوت دارد و شرط تشابه میان معنای حقیقی و مجازی از اصول استعاره ادبی است که در استعاره مبارکفوری از مدرسه و حلقه علمی وجود ندارد.
مبارکفوری از واژگان حلقه و مدرسه در عبارت استعاری خود معنایی را اراده کرده است که با معنای اصطلاحی و حقیقی ایندو در تاریخ علم مسلمین پیوندی ندارد . مبارکفوری با مجاز گرایی افراطی مدرسه بخاری را از لحاظ حدود جغرافیایی چنان گسترده و بزرگ تصویر کرده است که به خانه ها اعیانی بزرگان و پادشاهان مانند است که درب های متعددی برای ورود و خروج داشتند حال اینکه قصر پادشاهان نیز از چنین تعدد و تکثری در درب ها برخوردار نبودند , مدارس بزرگ جهان اسلام نیز بیش از دو یا سه درب نداشتند .
در معنای استعاری مبارکفوری از مدرسه بخاری , این مدرسه از چنان تنوع در ارائه دروس برخوردار بود که در نوع خود شگفت انگیز بود زیرا فقط یک استاد به شکل موازی و هم زمان ( که محال است ) یا به شکل متوالی و نا متوازن به دانش پژوهان بسیار فراوان آن تدریس می کرد یا اینکه در هر یک از حلقات آن شاگردان برجسته استاد به نمایندگی از وی , آثار و افکار او را تدریس می کردند و استاد بر روند تدریس ایشان نظارت علمی داشت!
چنین تصویری از این مدرسه و استاد آن در تاریخ علم وجود ندارد , فقط به مدد استعاره شاعرانه است که می توان آن را در ذهن خیال انگیز شاعر تصویر نمود . چنین مدرسه ای در واقعیت تاریخی نه به واقعیت پیوسته است و نه در منابع تاریخی چنین مدرسه ای برای بخاری ادعا شده است! استعاره و مجاز هر چند می تواند در نمایاندن برخی از ناگفته ها و ابعاد پنهان کارآمد باشد لکن نباید به انقلاب واقعیت و وارونگی تاریخ بینجامد لکن استعاره مبارکفوری از مدرسه چند درب بخاری به این آسیب اغراق و غلو دچار است.
حلقات علمی معاصر و پیش از روزگار بخاری بر مدار و محور استاد تشکیل می شدند , دارای چندین درب ورودی نبودند , هیچ درب مشخص و معینی برای آنها وجود نداشت , غالباً در مساجد جامع و بزرگ تشکیل می شدند , مدارس علمی ساختاری متمایز از حلقات علمی داشتند , عطف یا ادغام حلقه در مدرسه با تاریخ حلقات علمی و پیشینه تاسیس مدارس علمی در تاریخ و فرهنگ مسلمانان ناسازگار است
•┈┈••✾•🌿🌺🌿•✾••┈┈•
@OstadRad
فعلا قابلیت پخش رسانه در مرورگر فراهم نیست
مشاهده در پیام رسان ایتا
♦️سخنان عجیب و تکان دهنده آیت الله جوادی آملی به نقل از علامه طباطبایی :
در حوزه های علمیه
از منابع اربعه استنباط احکام
نه قرآن ملاک است
نه سنت ملاک است
نه عقل ملاک است
و نه اجماع
فقط قول مشهور و فهم فقها ملاک است و بس!
•┈┈••✾•🌿🌺🌿•✾••┈┈•
@OstadRad