فعلا قابلیت پخش رسانه در مرورگر فراهم نیست
مشاهده در پیام رسان ایتا
💠 فرآیند تدبّر در سوره
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۲
✅ همان‌طور که در تصویر مشاهده می‌کنید سورهی عنکبوت در قالب سه سیاق مطرح میشود. در سیاق اول؛ پس از ذکر یک مقدمه در خصوص سنّت امتحان، عملکرد سه گروه از انسان‌ها را بیان می‌کند. در سیاق دوم؛ نمونه‌های تاریخی از اقوام و امّت‌های گذشته گفته شده که ایمان نیاوردن‌شان چه عواقبی داشته که هم درس عبرت است، هم دلداری برای پیامبر(ص) و مؤمنان و نیز هشداری برای کافران و مشرکان مکه. در سیاق سوم؛ که آزمون مخالفان پیامبر اکرم(ص) است، وظایف مؤمنان نیز گوشزد شده است. تقسم‌بندی آیات ذیل هر سیاق صرفاً برای جلسات هفتگی صورت گرفته است. با عنایت به موارد فوق، جهت هدایتی سوره عنکبوت عبارت است از: تبیین سنّت الهی امتحان و محقّق شدن علم فعلی خداوند و به فعلیت رسیدن ایمانِ مطلوب که ضامن سعادت و کمال انسان است. در ابتدای این جلسه آیات مربوط به سیاق اول قرائت خواهد شد و پس از ترجمه به کمک دوستان، نکته‌ها و پیام‌های آیات ارائه می‌گردد. ان‌شاءالله
🔸در آیات ۱ تا ۱۳ به چه مطالبی اشاره شده است؟ / بخش اول
▫️آیه ۱ به حروف مقطعه اشاره دارد.
🔹آموزه‌ها: اگر در مورد حروف الفبا و رابطه‌ی آن با قرآن تفکر کنید، به عظمت قرآن پی می‌برید. قرآن از همین حروف الفبا ساخته شده است (اگر می‌توانید همانند آن بیاورد)
▫️آیات ۲ و ۳ به قانون عمومی آزمایش ایمان انسان‌ها و هدف آن اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: آزمایش ایمان مردم، یک قانون عمومی و سنت الهی است. از اهداف آزمایش انسان‌ها، روشن ساختن درستی و نادرستی ادعاهای افراد در عمل است. آزمایش، یکی از راه‌های تشخیص صحت ادعاهای افراد است.
▫️آیه ۴ به پندارگرایی بدکاران و تلاش منفی آنان اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها:بدکاران گرفتار پندارگرایی هستند. بدکاران تلاش بیهوده نکنند که نمی‌توانند از حوزه‌ی قدرت الهی خارج شوند. (در جلسه گفتیم این افراد به نوعی دچار اشتباه محاسباتی شدند)
▫️در آیات ۵ و ۶ به لزوم تلاش مثبت انسان‌ها و فواید آن برای خودشان اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: امید به لقای خدا، عامل تلاش و حرکت انسان است. فرصت تلاش برای شما کوتاه است و اَجل در راه است. هر کس تلاش کند به نفع خود کرده است. اگر سود خویش را می‌طلبید (در راه خدا) جهاد و کوشش کنید. (ادامه دارد)
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۳
🔸در آیات ۱ تا ۱۳ به چه مطالبی اشاره شده است؟ / بخش دوم
▫️در آیه ۷ به نتایج ایمان و عمل انسان در بخشش گناهان و پاداش نیکوی الهی اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: خدا با لطف و بخشش نسبت به مؤمنان شایسته‌کردار رفتار می‌کند. مؤمن شوید و کار شایسته انجام دهید، تا گناهان شما بخشیده شود و پاداش نیکوتر دریافت کنید. در جلسه یادآور شدیم که ایمان داشتن؛ حُسن فاعلی و عمل صالح انجام دادن؛ حُسن فعلی است (آدمِ خوب + کارِ خوب)
▫️در آیه ۸ با سفارش در مورد نیکی به پدر و مادر، مرز اطاعت از آنان را روشن می‌کند.
🔹آموزه‌ها: نیکی به پدر و مادر مشرک نیز لازم است. فرمان غیر خدا را بر خدا مقدّم مدارید. مطالب بدون دلیل و منطق، همچون شرک را نپذیرید. فرجام شما به سوی خداست، پس مراقب اعمال خودتان باشید.
▫️در آیه ۹ به یکی دیگر از نتایج ایمان و عمل صالح اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: مؤمن شایسته‌کردار شوید تا مورد عنایت خدا قرار گیرید و هم‌ردیف شایستگان شوید. هم‌نشینی با صالحین، یک امتیاز و ارزش است.
▫️در آیات ۱۰ و ۱۱ شخصیت متزلزل و دوگانه‌ی منافقان را به تصویر می‌کشد و علم الهی به حالات افراد را یادآور میشود.
🔹آموزه‌ها: منافقان دو چهره‌اند آنها را به خوبی بشناسید. نشانه‌ی منافق آن است که در پیروزی‌ها شریک شماست، اما در مشکلات همراه شما نیست. مرز فتنه‌های مردم و آزمایش‌ها، از عذاب الهی جداست. خدا از حالات درونی و ایمان واقعی افراد آگاه است (پس دست از نفاق بردارید)
▫️در آیات ۱۲ و ۱۳ به توطئه‌ی کافران برای فریب مؤمنان و به دو قانون در مورد خطاها و گناهان اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: فریب سخنان و وعده‌های توخالی کافران را نخورید که آنان در پی گمراه ساختن شما هستند. هر کس مسؤول اعمال خویش است و بار گناه خود را به دوش می‌کشد. گمراه‌کنندگان، علاوه بر گناه خود، بار گناه دیگران را نیز به دوش می‌کشند. روز رستاخیز روز پاسخ‌گویی در مورد نسبت‌های دروغی است که می‌دهید (پس مراقب سخنان خود باشید و برای آن روز آماده شوید)
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۴
✅ بسم الله الرحمن الرحیم. الم. أَحَسِبَ النَّاسُ أن يُتْرَكُواْ أَن يَقُولُواْ آمَنَّا وَ هُمْ لَا يُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُواْ وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ (۱_۳)
🔹به نام خداوند بخشنده‌ی مهربان. الف، لام، میم. آیا مردم پنداشتند كه چون گفتند: ایمان آوردیم، رها مى‌شوند و دیگر مورد آزمایش قرار نمى‌گیرند؟! در حالى كه بدون تردید كسانى را كه پیش از ایشان بودند آزمودیم تا خداوند كسانى را كه راست گفتند معلوم دارد و دروغگویان را (نیز) معلوم نماید.
🔸كلمه‌ى «فتنة» به معناى گداختن طلا براى جدا كردن ناخالصى هاى آن است و چون در حوادث و سختى‌ها، جوهره‌ى انسان از شعارهاى دروغین جدا مى‌شود، حوادث و آزمایش‌ها را «فتنه» مى‌گویند. مقصود از علم خدا در این جا تحقق عینی و خارجی مسایل است؛ یعنی خدا می‌خواهد عملاً معلوم دارد که چه کسانی در ادعای ایمان خود راست‌گو و چه کسانی دروغ‌گو هستند و هنگامی که مقاصد و نیات درونی و صفات باطنی افراد، در خارج متحقق شد و به صورت عمل ظاهر شد، حجت بر او تمام میشود و این مطلب زمینه‌ساز کیفر و پاداش انسان میشود.
🔸آزمایش ایمان انسان‌ها به صورت‌های گوناگون انجام میشود: گاهی افراد در فشار و محرومیت قرار می‌گیرند تا میزان صبر و تقوای آنان امتحان شود. گاهی افراد در ناز و نعمت غرق می‌شوند تا میزان شکرگزاری آنان آزمایش شود. گاهی افراد در محیط‌های آلوده قرار می‌گیرند تا میزان پاکی آنان امتحان شود. گاهی افراد گرفتار مصیبت‌ها، جنگ‌ها و حکومت‌های خودکامه می‌شوند تا میزان استقامت آنان آزمایش شود. آری؛ آزمایش الهی چهره‌های گوناگون دارد و هر کس به صورتی امتحان میشود تا ارزش ایمان او روشن گردد.
❇️ از پيام‌های آیات
▫️ایمان، تنها با زبان و شعار نیست، بلكه همراه با آزمایش است.«أحسب... هم لایفتنون» (ادّعا كافى نیست، باید عملكرد را دید و قضاوت كرد.)
▫️آزمایش، یک سنّت الهى در طول تاریخ است. «و لقد فتنّا الّذین من قبلهم»
▫️حوادث را تصادف نپنداریم؛ همه اسباب آزمایش ماست. «فتنّا»
▫️آشنایى با تاریخ و حوادث پیشینیان، مردم را براى پذیرش حوادث آماده مى‌كند. «من قبلهم»
▫️دلیل آزمایش‌هاى الهى، عینى و محقّق شدن علم ازلى خداوند و جدا شدن مؤمنان واقعى و شكوفا شدن استعدادهاى درونى و به فعلیّت رسیدن آنهاست. «فلیعلمنّ... الّذین صدقوا و... الكاذبین»
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۵
✅ أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ أَن يَسْبِقُونَا سَآءَ مَا يَحْكُمُونَ. مَن كَانَ يَرْجُواْ لِقَآءَ اللَّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَّهِ لَآتٍ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (۴_۵)
🔹آیا كسانى كه كارهاى بد انجام مى‌دهند، پنداشته‌اند كه بر ما پیشى خواهند گرفت (و از كیفر ما خواهند گریخت)؟ چه بد داورى مى‌كنند. آن كس كه به دیدار خداوند امید دارد (مى‌داند كه) بى‌شک اجلى كه خداوند تعیین كرده آمدنى است؛ و اوست شنواى دانا.
🔸بدکاران گمان نکنند که دست خدا به آنها نمی‌رسد و از چنگال آزمایش الهی فرار کرده‌اند، بلکه همین کارها آزمایش آنان است و بر اساس همین کارها، کیفر و پاداش داده می‌شوند. برخی مفسران آیه ۴ را اشاره به مشرکان و کافران دانسته‌اند و برخی اشاره به مؤمنان گناهکار، ولی آیه مطلق است و مانعی ندارد که اشاره به همه‌ی بدکاران باشد.
🔸مقصود از «لقاءالله» همان ملاقات شهودی و باطنی خداست که در قیامت پرده‌ها و حجاب‌های مادی از مقابل چشم دل انسان کنار می‌رود و حقایق برایش آشکار میشود (آیات ۴۶ بقره و ۱۲۰ کهف را ملاحظه کنید). حضرت على علیه السلام فرمودند: «مراد از «لقاء اللّه»، روز قیامت است» (تفسیر نورالثقلین)
🔸فرصت برای تلاش انسان کوتاه است و مرگ انسان‌ها و ملاقات با خدا در رستاخیز به زودی فرا خواهد رسید؛ پس هر کس ایمان آورده و امیدوار است باید فرصت را غنیمت بشمرد و کارهای شایسته انجام دهد و برای آخرت خود ذخیره سازد.
❇️ از پيام‌های آیات
▫️ارتكاب گناه و تكرار آن، در بینش انسان تأثیر گذارده و او را خیالباف مى‌كند. «ام حسب الّذین یعملون السّیئات»
▫️خیال‌پردازى‌ها را با یاد مرگ و معاد درمان كنیم. هم مؤمنانى كه در بوته‌ى آزمایشند و هم خلافكاران بدانند كه فرصت‌ها تمام شدنى است و مهر و قهر الهى به سراغشان خواهد آمد. «أحسب النّاس أن یتركوا ... أم حسب الّذین یعملون السّیئات ... من كان یرجوا لقاء اللّه...»
▫️نه مدّعیان ایمان، از امتحان الهى رها مى‌شوند و نه خلافكاران، از انتقام الهى. «یسبقونا» (خلافكاران، خیال مى‌كنند دست خدا به آنان نمى‌رسد.)
▫️باید تفكّرات و پندارهاى باطل را محكوم كرد. «ساء ما یحكمون»
▫️خداوند، هم گفتار ما در اظهار ایمان را مى‌شنود و هم پندار و روحیات ما را مى‌داند. «و هو السمیع العلیم»
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۶
✅ وَ مَن جَاهَدَ فِإِنَّمَا يُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِىٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ (۶)
🔹و هر كس تلاش كند پس براى خود مى‌كوشد، زیرا خداوند از جهانیان بى‌نیاز است.
🔸مراد از جهاد در این آیه، تنها جهاد با شمشیر نیست، بلكه مراد هرگونه تلاش و كوشش در راه خداست؛ خواه این تلاش در راه خودسازى، حفظ ایمان، تقوا و انجام کارهای نیک و مبارزه با مشکلات و تحمل سختیها باشد و یا مبارزه با وسوسه‌هاى شیطان و یا با دشمنان خارجى و هم‌چنین جهاد علمی، فرهنگی، فکری و تبلیغاتی که می‌تواند جهاد تبیین باشد که آیه ۵۲ سوره فرقان به عنوان جهاد کبیر بدان اشاره دارد.
🔸از این آیه استفاده میشود که اگر خدا شما را به سوی ایمان و عمل شایسته فرا می‌خواند، نهایت لطف اوست، چون سود این اعمال به خود شما می‌رسد نه خدا. همان‌گونه که رفتن در مسیر باطل هم به ضرر خود انسان است. قرآن بارها با بیانات گوناگون به این اصل اشاره فرموده است كه نتیجه عمل به خود انسان بر مى‌گردد، چنانكه مى‌فرماید: «و مَن یشكر فانّما یشكر لنفسه و من كفر فانّ اللّه غنىّ حمید»(لقمان/۱۲)؛ هر كس شكر كند، پس براى خویش شكر كرده و هر كس كفران ورزد به زیان خویش است. «مَن اهتدى فلنفسه و مَن ضلّ فانما یضلّ علیها»(زمر/۴۱)؛ هر كس هدایت پذیرفت، به نفع خود اوست و هر كس گمراه شد، به ضرر خود اوست. موارد دیگر: انعام/۱۰۴، یونس/۱۰۸، اسراء/۱۵، نمل/۴۰، فاطر/۱۸، فصلت/۴۶، فتح/۱۰، محمد«ص»/۴۷) و ...
❇️ از پيام‌های آیه
▫️خداوند به تلاش ما نیاز ندارد. «و مَن جاهد فانّما یجاهد لنفسه»
▫️براى تشویق مردم به تلاش‌هاى مثبت، از گرایش‌هاى درونى و فطرى، همچون حبّ نفس استفاده كنیم. (انسان فطرتاً به دنبال سود و منافع خویش است) «و مَن جاهد فانّما یجاهد لنفسه»
▫️بى‌نیازى خداوند، واقعى و حتمى است. (بر خلاف اظهار بى‌نیازى ما كه در عین نیاز است.) «انّ اللَّه لغنىّ عن العالمین»
▫️خداوند، هم از انسان‌ها بى‌نیاز است و هم از فرشتگان و هم دیگر موجودات. «لَغنىّ عن العالَمین»
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۷
✅ وَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَنُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذِى كَانُوا يَعْمَلُونَ (۷)
🔹و كسانى كه ایمان‌آورده و كارهاى شایسته انجام داده‌اند، قطعاً لغزش‌هاى آنان را مى‌پوشانیم، و بى‌شک بهتر از آنچه عمل مى‌كرده‌اند پاداش‌شان مى‌دهیم.
🔸از بهترین نمونه‌هاى جهاد كه در آیه‌ى قبل خواندیم، ایمان و عمل صالح است كه در این آیه عنوان شده است به عبارت دیگر ازن آیه موارد و مصادیق جهاد و تلاش سودمند انسان را بیان می‌کند که عقیده‌ی صحیح و کردار شایشته است؛ عقیده مبتنی بر ایمان و همراه با اعمال شایسته که انسان را به سعادت می‌رساند و سود آن به خود انسان می‌رسد.
🔸یکی از ثمرات ایمان و عمل صالح آن است که خدا بدی‌های انسان را می‌پوشاند، که این تعبیر کنایه از بخشش گناهان است. البته در قرآن به جز این مورد (تکفیر) تعابیر دیگری وجود دارد از جمله: فاولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات (فرقان)، هم‌چنین: ان الحسنات یذهبن السیئات (هود/۱۱۴) و ...
🔸خدا با مؤمنان شایسته‌کردار بر اساس لطف خود رفتار می‌کند و اگر برخی اعمال خوب و عالی دارند، همه‌ی اعمال آنها را بر اساس کارهای عالی پاداش می‌دهد.
❇️ از پيام‌های آیه
▫️انسان براى دریافت پاداش‌هاى الهى، به ایمان و عمل صالح، هر دو نیازمند است. «آمنوا و عملوا الصّالحات»
▫️مؤمنان از لغزش و گناه به دور نیستند. «و الّذین آمنوا... لنكفّرن عنهم سیئاتهم»
▫️پاداش الهى، تنها عفو گناهان گذشته نیست، بلكه دریافت بهترین پاداش نیز هست. «لنكفّرن عنهم سیئاتهم و لنجزینّهم»
▫️دریافت پاداش پس از پاک شدن از گناهان است. «لنكفّرن... لنجزینّهم»
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۸
✅ وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْناً وَ إِن جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِى مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَآ إِلَىَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكْم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ (۸)
🔹و به انسان سفارش كردیم كه به پدر و مادر خود نیكى كند، و اگر آن دو كوشیدند تا چیزى را كه بدان علم ندارى شریک من سازى، از ایشان اطاعت مكن، سرانجامِ شما به سوى من است، پس شما را از (حقیقت) آنچه انجام مى‌دادید آگاه خواهم ساخت.
🔸مشابه این آیه در آیات ۱۵ و ۱۶ سورهی لقمان آمده است و مضمون کلّی آیه آن است که اگر پدر و مادر کسی مشرک بودند، نباید در شرک از آنان پیروی کرد ولی این مطلب نباید موجب بدرفتاری با پدر و مادر شود. در این آیه وظیفه‌ی انسان در هنگام تضاد پیوندهای عاطفی با پیوندهای الهی بیان شده است؛ یعنی اگر پیوند خویشاوندی انسان با پدر و مادر عامل قطع پیوند او با خدا و روی آوردن او به شرک می‌گردد، پیوند الهی مقدّم است و انسان نباید دستور پدر و مادر را بر دستور خدا مقدّم بدارد و دست از توحید بردارد. امام علی علیه السلام فرمودند: لا طاعة لمخلوق فی معصیة الخالق (کلمه قصار ۱۶۵) (یادآوری: در جلسه قرآن از آیه‌ی ۲۴ سوره توبه به عنوان «تعلّق‌سنج» یاد کردیم، مراجعه کنید)
❇️ از پيام‌های آیه
▫️نیكى به والدین یک امر انسانى است، نه فقط ایمانى. «و وصّینا الانسان»
▫️احسان و نیكى به والدین، بدون قید و شرط است. «حُسناً» (شرطِ نژادى، سِنّى، منطقه‌اى، علمى، اجتماعى، سیاسى، اقتصادى و ایمانى ندارد، حتّى اگر كافر و مشرک باشند، باید احسان كرد.)
▫️والدین منحرف براى انحراف فرزندان، كوشش مى‌كنند. «جاهداک»
▫️از احترامِ دیگران، سوء استفاده نكنیم. (والدین نباید به خاطر احترام‌گزارى فرزندانشان، آنان را به شرک دعوت كنند.) «و اِن جاهداک»
▫️فرزندان، باید قدرت انتخاب تفكّر صحیح را داشته باشند. «جاهداک لتشرک بى... فلا تطعهما»
▫️شرک، برهان و استدلال علمى ندارد. «ما لیس لک به علم»
▫️در مسأله توحید و شرک، با هیچ‌كس كنار نیاییم و سازش نكنیم. «فلا تطعهما»
▫️احسان به والدین، مطلق و همیشگى است؛ امّا اطاعت از والدین، مشروط به آن است كه انسان را از خدا دور نكنند. «فلا تطعهما»
▫️ایمان به معاد، ضامن اجراى توصیه‌هاى الهى است. «وصّینا... الّى مرجعكم»
▫️خداوند به همه‌ى كارهاى انسان آگاه است. «فاُنبّئكم بما كنتم تعملون»
🔴 آشنایی با سوره عنکبوت / ۹
✅ وَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِى الصَّالِحِينَ (۹)
🔹و كسانى كه ایمان‌آورده و كارهاى شایسته انجام داده‌اند، بى‌شک آنان را در زمره‌ى شایستگان در مى‌آوریم.
🔸مراد از مؤمنان در این آیه، با توجّه به آیه‌ى گذشته، فرزندانى هستند كه تحت سلطه‌ى والدین، به شرک دعوت مى‌شوند، كه اگر مقاومت كنند و براى حفظ ایمان خود از خانه و منطقه آواره شوند، هرچند دورى از پدر و مادر براى آنان سخت است؛ امّا خداوند در عوض، در روز قیامت آنان را در زمره‌ى صالحان وارد خواهد كرد.(تفسیر المیزان).
🔸در دو آیه‌ى قبل بیان شد كه پاداش ایمان و عمل صالح، پوشیده‌شدن گناهان و دریافت جزاى نیكوست. در این آیه به عنوان سومین نتیجه و اثر مى‌فرماید: كسانى كه اهل ایمان و عمل صالح باشند، در زمره‌ى افراد صالح نیز قرار مى‌گیرند. در آیات دیگر قرآن مى‌خوانیم: ملحق شدن به صالحان، از جمله دعاهاى حضرت ابراهیم(ع) و حضرت یوسف(ع) است: «الحقنى بالصّالحین» (یوسف/۱۰۱ و شعراء/۸۳)
🔸ایمان و عمل صالح به روح انسان رنگ می‌دهد و او را در ردیف صالحان قرار می‌دهد؛ یعنی انسان به مرحله‌ای می‌رسد که هم‌نشین و همراه شایستگان درگاه الهی میشود و این یک ارزش و امتیاز برای او به شمار می‌آید؛ چرا که کمال هم‌نشین در انسان اثر می‌کند و مجالست با شایستگان، انسان را به سوی صفات عالی و شایسته سوق می‌دهد و تأثیرات روانی و اجتماعی برای انسان به همراه دارد و به شخصیت او ارزش بیش‌تری می‌دهد.
❇️ از پيام‌های آیه
▫️ایمان از عمل جدا نیست. «آمنوا و عملوا»
▫️صِرف كار نیک، انسان را در زمره‌ى نیكوكاران قرار نمى‌دهد. كار نیكى كه از ایمان به خدا برخیزد ارزشمند است. «آمنوا... لندخلنّهم فى الصالحین»
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۱۰
✅ وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذَآ أُوذِىَ فِى اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذَابِ اللَّهِ وَ لَئِن جَآءَ نَصْرٌ مِّن رَّبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ أَوَ لَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِمَا فِى صُدُورِ الْعَالَمِين. وَ لَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ وَ لَيَعْلَمَنَّ الْمُنَافِقِينَ (۱۰_۱۱)
🔹و برخى از مردم (به زبان) مى‌گویند: به خداوند ایمان آورده‌ایم، پس هرگاه در راه خدا آزار ببینند، اذیّت و آزار مردم را به عنوان عذاب خداوند قرار مى‌دهند، و اگر از جانب پروردگارت یارى و پیروزى رسد، با تأكید مى‌گویند: ما با شما بودیم. آیا (نمى‌دانند كه هیچ كس از) خدا به آنچه در دلهاى جهانیان مى‌گذرد، آگاه‌تر نیست؟. و قطعاً خدا كسانى را كه ایمان آورده مى‌شناسد، و منافقان را (نیز) مى‌شناسد.
🔸منافقان شخصیتی دوگانه دارند و از آن‌جا که ایمان واقعی و ثابت ندارند، در پیروزی‌ها و کام‌یابی‌ها خود را شریک مؤمنان می‌دانند، اما در هنگام مشکلات و فتنه‌ها عقب‌گرد می‌کنند و دست از ایمان برمی‌دارند. بنابر قول مشهور، سورهی عنکبوت در مکّه نازل شده است ولی در همان محیط از منافقان سخن می‌گوید و این نشان می‌دهد که خط نفاق از مکّه شروع شده و در مدینه ادامه یافته و شدّت گرفته است، به طوری که منافقان در مدینه به صورت گروهی منسجم و توطئه‌گر درآمدند.
🔸در این آیه به پیروزی پیامبر اکرم(ص) در مکّه اشاره شده است، این پیروزی اشاره به چه مطلبی است؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که اولاً، در این آیه مطلب به صورت شرطی بیان شده که «اگر خدا در آینده به تو پیروزی بدهد» و این مطلب دلیل بر تحقّق آن در مکّه نیست. و ثانیاً، مسلمانان در مکّه پیروزی‌های غیر نظامی داشتند؛ همچون پیروزی تبلیغاتی و پیشرفت اسلام در میان مردم.
🔸در این آیه از آزارهای مردم با عنوان «فتنه» یاد شده است، ولی از مجازات الهی با عنوان «عذاب» یاد شده است. این اختلاف تعبیر اشاره به آن است که آزارهای مردم در حقیقت عذاب نیست، بلکه وسیله‌ی آزمایش و تکامل انسان و جزیی از برنامه‌ی کلّی امتحان الهی است، پس نباید این آزارها عذاب الهی به شمار آید و بهانه‌ای برای دست برداشتن از ایمان شود. عذاب الهی معمولاً کیفر عملکرد افراد کافر و ناسپاس است، در حالی که فتنه‌ها و مشکلات و آزمایش‌ها برای مؤمنان است و نیز عذاب الهی هنگامی که فرود آید، راه فراری از آن نیست، در حالی که انسان می‌تواند در برابر مشکلات و فتنه‌ها مقاومت کند و بر آنها پیروز شود و از امتحان الهی سربلند بیرون آید. (ادامه دارد)
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۱۱
🔹ادامه‌ی توضیحات آیات ۱۰ و ۱۱
🔸ظاهراً مراد از «العالمین» هر موجود باشعور از جنّ، ملک و انسان است (تفسیر المیزان). در اوّلین آیه‌ى این سوره خواندیم كه گمان نكنید بدون آزمایش، اظهار ایمان شما را مى‌پذیریم: «أحسب النّاس أن یتركوا ...» این آیه یكى از نمونه‌هاى آزمایش را بیان مى‌كند. در آیه ى قبل ذكر شد كه منافقان با تأكید، همگامى خود را با مؤمنان و توده‌ى مردم بیان مى‌كردند: «انّا كنّا معكم»، در این آیه، خداوند نیز با تأكید مى‌فرماید: من همه را مى‌شناسم: «ولیعلمنّ اللّه». با این كه خداوند به درون همه آگاه است و مؤمن و منافق را مى‌شناسد؛ امّا با فتنه و آزمایش آنان را از یكدیگر تمییز مى‌دهد.(تفسیر المیزان).
❇️ از پيام‌های آیات ۱۰ و ۱۱
▫️اظهار ایمان برخى از مردم، زبانى است، نه قلبى. «و مِن الناس مَن یقول آمنّا»
▫️گاهى ایمان، اذیّت و آزار مردم را بدنبال دارد كه باید تحمّل كرد. «آمنّا - اوذى فى اللَّه»
▫️مؤمن، مقاوم است. «و لنصبرنّ على ما اذیتمونا» (ابراهیم/۱۲) ولى منافق، ناپایدار است. «فاذا اوذى ... جعل...»
▫️ایمان واقعى در هنگام سختى‌ها روشن مى‌شود. «فاذا اوذى فى اللَّه» حضرت على علیه السلام مى‌فرماید: «فى تقلّب الاحوال علم جواهر الرّجال»(نهج‌البلاغه) در فراز و نشیب‌ها و حالات گوناگون، جوهره‌ى انسان آشكار مى‌شود.
▫️منافق، فرصت‌طلب است و به هنگام پیروزى خود را مؤمن مى‌داند، و در گرفتن مزایا، اصرار مى‌ورزد. «لیقولنّ انّا كنّا معكم»
▫️تظاهر و نهان‌كارى سودى ندارد، خداوند از درون همه آگاه است. «أولیس اللَّه باعلم بما فى صدور العالمین»
▫️ایمان به علم الهى، عامل دست برداشتن از نفاق است. «و لیعلمنّ المنافقین»
▫️مؤمنان واقعى و دروغین را تنها خدا مى‌شناسد. «و لیعلمنّ اللّه الّذین آمنوا و لیعلمنّ المنافقین»
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۱۲
✅ وَ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لِلَّذِينَ آمَنُواْ اتَّبِعُواْ سَبِيلَنَا وَ لْنَحْمِلْ خَطَايَاكُمْ وَ مَا هُم بِحَامِلِينَ مِنْ خَطَايَاهُمْ مِّن شَىْءٍ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ (۱۲)
🔹و كسانى كه كافر شده‌اند، به كسانى كه ایمان آوردند، گفتند: شما راه ما را پیروى كنید، (اگر گناهى داشته باشد) ما گناهان شما را بر عهده مى‌گیریم. در حالى كه چیزى از گناهانشان را عهده‌دار نیستند؛ قطعاً آنان دروغگویانند.
🔸منحرفان براى دعوت و تشویق دیگران به كار خلاف مى‌گویند: اگر این كار گناهى دارد به گردن ما. در حالى كه هیچ‌كس نمى‌تواند گناه دیگرى را به عهده بگیرد: «و لْنَحمل خطایاكم و ما هم بحاملین». شاید بتوان گفت: كفّار كه علاقه دارند مردم از ایمانشان دست بردارند: «وَدَّ كثیرٌ من اهل الكتاب لو یَرُدّونَكم من بعد ایمانكم كُفّارا»(بقره/۱۰۹)، كار خود را در چند مرحله انجام مى‌دهند:
الف: با آزار مؤمنان، مانع ایمان آوردن آنان مى‌شوند: «یصدّون عن سبیل اللَّه» (حج/۲۵، اعراف/۴۵)
ب: جنگ به راه مى‌اندازند: «لا یزالون یقاتلونكم حتّى یردّوكم عن دینكم اِن استطاعوا» (بقره/۲۱۷)
ج: مى‌گویند: شما لااقل در عمل پیرو ما باشید: «اتّبعوا سبیلنا» كه اگر چنین نمودید، دیگر آزار و اذیّتى نمى‌شوید و ما تمام مسئولیّت ارتداد شما را بر عهده مى‌گیریم: «و لْنَحمل خطایاكم»
د: اگر به هیچ یک از كارهاى فوق موفّق نشدند، دوست دارند حداقل با آنان مداهنه و سازش كنید: «ودّوا لو تدهن فیدهنون» (قلم/۹)
❇️ از پيام‌های آیه
▫️دشمنان، از شما دست بر نمى‌دارند و اهداف خود را تبلیغ مى‌كنند. (مسلمانان هم گرفتار شكنجه و آزار جسمى كفّار بودند، «فتنة الناس» و هم مورد تهاجم فرهنگى، تبلیغاتى و روانى آنان.) «و قال الّذین كفروا للّذین آمنوا اتّبعوا سبیلنا»
▫️ارتداد و بازگشت به كفر، گناه بزرگى است كه كفّار ادّعا مى‌كنند جبران مى‌كنند. «و لْنَحمل خطایاكم»
▫️در جهان بینى اسلام، هیچ كس بار كسى را به دوش نمى‌كشد. «و لا تزر وازرة وزر اُخرى»(انعام/۱۶۴) ولى در تفكّر دیگران چنین نیست. «و لْنَحمل خطایاكم» (هنوز كلیسا، گناهان دیگران را مى‌خرد!)
▫️وعده‌هاى كفّار و شیطان، تو خالى و بى‌اساس است. «و ماهم بحاملین» (شیطان نیز به انسان دستور مى‌دهد كفر ورزد، ولى بعد از كفر ورزیدن، او را رها مى‌كند. «اذ قال للانسان اكفر فلمّا كفر قال انّى برىٌ منک»(حشر/۱۶)
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۱۳
✅ وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقَالَهُمْ و َأَثْقَالًا مَّعَ أَثْقَالِهِمْ وَ لَيُسْئَلُنَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَمَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ (۱۴)
🔹بى‌شک آنان هم بار (خطاى) خودشان و (هم) بارهاى دیگر را با بار خود بر دوش خواهند كشید، و مسلّماً در روز قیامت از آنچه به دروغ مى‌بافتند بازخواست خواهند شد.
🔸سؤال: چگونه در آیه قبل فرمود: كسى بار گناه دیگرى را حمل نمى‌كند و در این آیه مى‌فرماید: گمراه‌كنندگان، بار گناه دیگرى را حمل مى‌كنند؟! پاسخ: آیه اول در جواب كفّارى بود كه به مسلمانان مى‌گفتند: شما از ما پیروى كنید، گناه شما به گردن ما و شما هیچ مسئولیّتى ندارید، خداوند فرمود: این چنین نیست و هر كس مسئول گناهان خود است؛ امّا این آیه مى‌فرماید: فرد اغفال شده مسئول كار خود است؛ ولى اغفال‌كننده علاوه بر مسئولیّت كار خود، مسئول گناهان اغفال‌شدگان نیز هست، بدون آنكه چیزى از گناه اغفال شده كم شود. در تفاسیر درّالمنثور و نمونه روایات متعدّدى آمده است كه هر كس در كار خوب یا بدى راه را براى دیگران باز كند، علاوه بر پاداش یا كیفرى كه به هریک از عمل كنندگان و پویندگان آن راه مى‌دهند، پاداش یا كیفرى نیز به راهنما، مؤسّس و پایه‌گذار آن مى‌دهند.
❇️ از پيام‌های آیه
▫️منحرف‌كنندگان، بار منحرف‌شدگان را نیز بر دوش مى‌كشند. «اثقالاً مع اثقالهم»
▫️منحرف‌كردن دیگران، بار سنگینى را بر دوش انسان مى‌گذارد. «اثقالا»
▫️بار گناه، سنگین است. «اثقالهم»
▫️دروغ بستن به خدا و پیامبر(ص)، روش كفّار است. «كانوا یفترون»
🟢 سلام بر دوستانِ قرآنی!
🔹دویست‌وبیست‌و‌دومین جلسهٔ قرآن کریم
🔸چهار‌شنبه: ۱۴ آذرماه ۱۴۰۳
⬅️ شروع جلسه: با اقامه‌ی نماز جماعت
📚 موضوع: آشنایی با سورهی عنکبوت / جلسه‌ی دوم
🔻کانال «تدبّر در قرآن»
https://eitaa.com/TI_Quran
🔻کانال «آشنایی با سوره‌های قرآن»
https://eitaa.com/Quran_meetings
🔻کانال «گفتمان مقاومت»
https://eitaa.com/RES_Discourse
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۱۴
✅ بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین. شهادت مظلومانه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، هم‌چنین درگذشت برادر عزیزمان جناب دکتر ریحانی را تسلیت عرض می‌کنم. در محضر قرآن کریم و در خدمت سورهی عنکبوت هستیم. همان‌طور که در تصویر مشاهده می‌کنید آیات ۱۴ تا ۴۴ در سیاق دوم قرار دارد و با توجه به تعداد آیات این بخش از سوره، مطالب سیاق دوم در سه جلسه مطرح خواهد شد. در ابتدا، آیات ۱۴ تا ۲۷ تلاوت میشود و پس از ترجمه آیات؛ با کمک دوستان، نکته‌ها و پیام‌های آیات بیان می‌گردد. ان‌شاءالله
🔸در آیات ۱۴ تا ۲۷ به چه مطالبی اشاره شده است؟ / بخش اول
▫️در آیات ۱۴ و ۱۵ به رسالت نوح(ع) و نابودی عبرت‌آموز ستمکاران و نجات مؤمنان قوم او اشاره کرده است.
🔹آموزه‌ها: ستمکاری عامل نزول عذاب الهی و هلاکت است. از سرگذشت قوم نوح(ع) و فرجام کافران و مؤمنان درس عبرت بگیرید. صبر و تلاش طولانی نوح(ع) الگویی برای رهبران الهی و مبلغان دینی است.
▫️در آیه ۱۶ به سرنوشت ابراهیم(ع) و دعوت توحیدی او اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: توحید و تقوا را سرلوحه‌ی برنامه‌های خود قرار دهید، که ابن‌کار برای شما بهتر است. آگاهی، زیر‌ساخت هدایت جامعه است.
▫️در آیه ۱۷ به استدلال‌های ابراهیم(ع) برای نفی شرک و بت‌پرستی اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: بت‌پرستی، نوعی دروغ‌آفرینی است. کسی را بپرستید و سپاس‌گزاری کنید که فرجام شما به سوی او و رزق شما به دست اوست.
▫️در آیه ۱۸ وظیفه‌ی پیامبران و مخالفت‌های مردم را یادآور میشود.
🔹آموزه‌ها: رهبران و مبلغان الهی از مخالفت دیگران نگران نباشند که این شیوه‌ی تاریخی مشرکان است. وظیفه‌ی رهبران الهی، پیام‌رسانی و روشنگری است.
▫️در آیات ۱۹ و ۲۰ با سفارش به جهانگردی، انسان‌ها را متوجه آغاز و انجام آفرینش می‌کند.
🔹آموزه‌ها: با مطالعه در آغاز خلقت، به فرجام آن پی ببرید. قدرت خدا نامحدود و معاد برای او آسان است. به جهانگردی هدفمند بپردازید. هدف گردشگری و سیر و سفر را شناخت بهتر توحید و معاد قرار دهید. (ادامه دارد)
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۱۵
🔸در آیات ۱۴ تا ۲۷ به چه مطالبی اشاره شده است؟ / بخش دوم
▫️در آیات ۲۱ و ۲۲ به قدرت خدا برای رحمت و عذاب انسان‌ها و ناتوانی آنها در برابر آن اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: قدرت خدا در مورد عذاب و رحمت محدود نیست. فرار از تحت حکومت خدا ممکن نیست. بازگشت شما به سوی خدای قدرتمند است که هیچ یاوری و راه فراری به سوی غیر او ندارید(پس مراقب عقاید و اعمال خود باشید). در اندیشه‌ی امدادگیری از غیر خدا و راه گریز از قدرت او نباشید.
▫️در آیه ۲۳ به ناامیدی و کیفر کافران اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: توحید و معاد را انکار نکنید که گرفتار یأس و محرومیت از رحمت الهی می‌شوید. کفر، زمینه‌ساز عذاب اخروی است.
▫️در آیه ۲۴ به پاسخ غیرمنطقی و تهدید‌آمیز مشرکان به ابراهیم(ع) و نجات عبرت‌آموز او اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: مخالفان دین، پاسخ منطقی در برابر رهبران الهی ندارند. مخالفان رهبران الهی، خشونت‌طلب‌اند. خدا دوستان خود را در چنگال دشمنان تنها نمی‌گذارد و آنان را نجات می‌دهد. از سرگذشت ابراهیم(ع) درس عبرت بگیرید.
▫️در آیه ۲۵ به سخنان ابراهیم(ع) در مورد برخی اهداف بت‌پرستان و فرجام عذاب‌آلود آنان اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: شرک، در دنیا؛ محور دوستی مشرکان و در رستاخیز؛ محور دشمنی آنان است. فرجام مشرکان، تنهایی و آتش است. رهبران و مبلغان الهی دست از مبارزه با شرک برندارند و به افشاگری و هشدارگری بپردازند.
▫️در آیه ۲۶ به پیامد قیام ابراهیم(ع) و ایمان لوط(ع) به او اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: مقصود هجرت، پروردگار است. رهبران و مبلغان الهی به ایمان آوردن افراد برجسته توجه کنند.
▫️در آیه ۲۷ به مواهب الهی به ابراهیم(ع) در دنیا و آخرت اشاره می‌کند.
🔹آموزه‌ها: فرزند و نسل خوب از مواهب الهی است. خدا پاداش مبارزان مهاجر را در دنیا و آخرت عطا می‌کند. بکوشید در رستاخیز از جمله‌ی شایستگان باشید.
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۱۶
✅ وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَى قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَاماً فَأَخَذَهُمُ الطُّوفَانُ وَ هُمْ ظَالِمُونَ. فَأَنجَيْنَاهُ وَ أَصْحَابَ السَّفِينَةِ وَ جَعَلْنَاهَآ آيَةً لِّلْعَالَمِينَ (۱۴_۱۵)
🔹و به راستى نوح را به سوى قومش فرستادیم، پس در میان آنان، هزار سال به استثناى پنجاه سال درنگ كرد، (ولى جز اندكى از مردم به سخن او گوش ندادند) پس طوفان (قهر خداوند) آنان را در حالى كه ستمگر بودند فرا گرفت. پس او و سرنشینان كشتى را نجات دادیم و آن (ماجرا) را براى جهانیان، نشانه‌ى (عبرت) قرار دادیم.
🔸در آغاز سوره خواندیم كه خداى متعال فرمود: مردم و مدّعیان ایمان رها نیستند، همه را مورد آزمون قرار مى‌دهیم. از این آیه به بعد داستان حضرت نوح، ابراهیم، لوط، شعیب، هود، صالح و موسى علیهم السلام را مى‌خوانیم و با نمونه‌هایى از آزمایش امّت‌هاى پیشین آشنا مى‌شویم. تنها پیامبرى كه مدّت رسالتش در قرآن بیان شده، حضرت نوح(ع) است. نهصد و پنجاه سال، مدّت رسالت حضرت نوح تا زمان طوفان است؛ امّا مدّت زندگى آن حضرت و پیامبرى آن حضرت پس از طوفان، بیان نشده است. نام حضرت نوح(ع) در ۲۹ سوره و ۴۳ بار تکرار شده است که در سوره‌های هود و شعراء داستان آن حضرت به تفصیل آمده است.
❇️ از پيام‌های آیات
▫️در شیوه‌ى تبلیغ، سزاوار است ابتدا كلّیات گفته شود و بعد تفصیل مطالب و نمونه‌ها بیان گردد.در آیات قبل خواندیم: «و لقد فتنّا الّذین من قبلهم» و اكنون به تفصیل بیان مى‌كند. «و لقد ارسلنا نوحاً»
▫️آشنایى با تاریخ اقوام گذشته، مورد توجّه قرآن است. «و لقد ارسلنا نوحاً» (بیان تاریخ انبیاى پیشین، تسلّى‌بخش پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله است.)
▫️انبیا، در میان مردم بودند. «فیهم» (اگر پیامبرى از مردم قهر كند، تنبیه مى‌شود. چنانكه در مورد حضرت یونس(ع) مى‌خوانیم: «فالتقمه الحوت»(صافات/) پس از دورى از مردم، نهنگى او را بلعید.)
▫️قرآن، با بیان عمر طولانى انسان، آن را محال نمى‌داند. «الف سنة ...»
▫️اگر قابلیّت و آمادگى پذیرش نباشد، هزار سال تبلیغ هم اثرى ندارد. «الف سنة الّا خمسین عاما»
▫️در تربیت و تبلیغ، صبر و پایدارى لازم است. «الف سنة الّا خمسین عاماً» این آیه پایدارى نوح علیه السلام و سرسختى مردم را نشان دهد.
▫️آمار را دقیق نقل كنیم. «الف سنة الّا خمسین عاماً»
▫️بى‌توجّهى به پیام انبیا، ظلم است و ظلم، كلید قهر الهى است. «فاخذهم الطّوفان و هم ظالمون»
▫️پیامبران و پیروان آنها، از قهر الهى در امانند. «فانجیناه و اصحاب السفینة»
▫️طول عمر نوح، ساختن كشتى و زیر آب رفتن همه‌ى زمین، به امر خداوند بوده است. «ارسلنا... الف سنة... فانجیناه و اصحاب السّفینة»
▫️یارى الهى به معناى ترک كوشش و تلاش نیست. حضرت نوح(ع) و یاران او كشتى را ساختند. «السّفینة»
▫️بعضى از افراد و حوادث، فوق زمان و مكانند. «آیة للعالمین»
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۱۷
✅ وَ إِبْرَاهِيمَ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ اعْبُدُواْ اللَّهَ وَ اتَّقُوهُ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِنْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ (۱۶)
🔹و (یاد كن) ابراهیم را آنگاه كه به قومش گفت: خدا را بپرستید و از او پروا كنید، اگر بدانید این (كار) براى شما بهتر است.
🔸حضرت ابراهیم علیه السلام، دومین پیامبر اولوالعزم است كه پس از نوح علیه السلام مبعوث شده است. نام آن حضرت در ۲۵ سوره قرآن، ۶۹ بار تکرار شده است. در این سوره نیز از آیه‌ی ۱۶ تا ۲۷ به سرگذشت این پیامبر توحیدی اشاره شده است. تا رهبران الهی و مردم از سرگذشت او اطلاع یابند و الگوی زندگی و مبارزات آنان گردد.
🔸در این آیه دو رکن اساسی از برنامه‌های اعتقادی و عملی ابراهیم(ع) بیان شده که از اصول اساسی دعوت همه‌ی پیامبران است. این دو اصل عبارت‌اند از: دعوت به توحید و دعوت به تقوا. (۲۴ اصل مشترک رسالت پیامبران _ در ۸ قسمت _ از امروز در کانال گفتمان مقاومت، ارائه می‌گردد)
🔸توحید ابعاد گوناگونی دارد که در این آیه به توحید در پرستش اشاره شده است؛ زیرا بت‌پرستان قوم ابراهیم(ع) در این مطلب گرفتار انحراف شده و به دامن شرک افتاده بودند. در این آیه می‌فرماید که اگر شما آگاه باشید، متوجه می‌شوید که توحید و تقوا برای شما نیکوتر است؛ چون شما را از انحرافات عقیدتی و آلودگی‌های شرک و گناه نجات می‌دهد و سعادت دنیا و آخرت‌تان را تأمین می‌کند.
❇️ از پيام‌های آیه
▫️توحید و تقوا، سرلوحه ى برنامه ى انبیاست. «اعبدوا اللّه واتقّوه»
▫️عبادت بدون تقوا كارساز نیست. «اعبدوا اللّه واتقّوه»
▫️دستیابى به خیر، در گرو خداپرستى و تقواست. «اعبدوا اللّه واتقّوه ذلكم خیر»
▫️كسانى كه به جاى توحید و تقوا به سراغ غیر خدا و فساد مى روند، در حقیقت جاهلند. (عالم بى تقوا، جاهل است.) «ذلكم خیرٌ لكم ان كنتم تعلمون»
▫️با علم و پیشرفت آن، مى توان به مصالح تعبّد و تقوا دست یافت. «ذلكم خیرٌ لكم ان كنتم تعلمون»
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۱۸
✅ إِنَّمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَوْثَاناً وَ تَخْلُقُونَ إِفْكاً إِنَّ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَا يَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقاً فَابْتَغُواْ عِندَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَ اعْبُدُوهُ وَ اشْكُرُواْ لَهُ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ (۱۷)
🔹همانا شما به جاى خدا بت‌هایى را مى‌پرستید و دروغى را مى‌سازید، همانا كسانى كه به جاى خدا پرستش مى‌كنید، مالک رزق شما نیستند، پس روزى را نزد خدا جستجو كنید و او را بپرستید و براى او شكر نمایید كه به سوى او بازگردانده مى‌شوید.
🔸در آیه‌ی قبل حضرت ابراهیم(ع) مردم را به عبادت و اطاعت خدا دعوت كرد و در این آیه عبادت غیر خدا را مردود و بى‌نتیجه مى‌داند و در پایان آیه بار دیگر بر عبادت خدا تأكید مى‌كند. یکی از خدمات پیامبران الهی به بشریت، مبارزه با خرافه‌ی بت‌پرستی بود. «اوثان» در اصل به معنای سنگ‌هایی است که می‌تراشیدند و عبادت می‌کردند. «افک» به معنای چیزی است که از صورت حقیقی خود دگرگون شده باشد و به دروغ‌های بزرگ نیز افک می‌گویند.
🔸شرک و بت‌پرستى، هیچ برهان و منطقى ندارد، زیرا:
➖بت‌ها، جماداتى بیش نیستند: «اوثانا»
➖خود بت‌پرستان، سازنده‌ى آنهایند: «تخلقون»
➖هیچ‌گونه نفعى براى مشركان و بت‌پرستان ندارند: «لایملكون لكم»
در این آیه، حضرت ابراهیم(ع) سه بار مشركان را مخاطب قرار داد، و این نشانه‌ى گفتگوى مستقیم با منحرفان است: «تعبدون - تخلقون - تعبدون»
❇️ از پيام‌های آیه
▫️كسانى كه راه كج مى‌روند، كار خود را توجیه مى‌كنند. «تخلقون افكا»
▫️از انگیزه‌هاى پرستش غیر خدا، رسیدن به نان و نواست. «لایملكون لكم رزقا»
▫️غیر خدا، توان روزى دادن ندارند، نه آنكه مى‌توانند ولى روزی نمى‌دهند. «لایملكون» نفرمود: «لایرزقونكم»
▫️در ارشاد و تبلیغ، پس از آنكه باطل بودن فكرى را ثابت كردید، راه حقّ را نشان دهید. «لایملكون لكم رزقا فابتغوا عنداللَّه الرّزق»
▫️تا مردم از غیر خدا مأیوس نشوند، به سراغ خدا نمى‌روند. «لایملكون ... فابتغوا عنداللَّه»
▫️خدا رازق است، ولى انسان نیز باید تلاش كند. «فابتغوا»
▫️ابتدا باید نیازهاى مادّى و رفاهى را حل كرد، سپس مردم را ارشاد نمود. «فابتغوا عنداللَّه الرزق و اعبدوه»
▫️سرچشمه‌ى رزق، نزد خداست. «عنداللَّه الرّزق»
▫️عبادت كسى شایسته است كه قدرت دست اوست. «عنداللَّه الرزق و اعبدوه»
▫️ضامن اجراى اوامر الهى، قیامت است. «الیه ترجعون»
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۱۹
✅ وَ إِن تُكَذِّبُواْ فَقَدْ كَذَّبَ أُمَمٌ مِّن قَبْلِكُمْ وَ مَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاَغُ الْمُبِينُ. أَوَلَمْ يَرَوْاْ كَيْفَ يُبدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ (۱۸_۱۹)
🔹و اگر (مرا) تكذیب كنید (تعجب ندارد)، زیرا امّت‌هاى پیش از شما (نیز پیامبرانشان را) تكذیب كردند و بر پیامبر (خدا) جز تبلیغ روشن (مسئولیّتى) نیست. آیا ندیده‌اند كه خداوند چگونه آفرینش را آغاز مى‌كند، سپس آن را باز مى‌گرداند؟ البتّه این (كار) بر خداوند آسان است.
🔸در این دو آیه به سه اصل مشترک در میان رسالت پیامبران اشاره شده است:
➖توحید: «یُبدىء اللَّهُ الخلق»
➖نبوّت: «و ما على الرّسول الّا البلاغ»
➖معاد: «ثمّ یعیده»
🔸مقصود از رؤیت در این جا، یا مشاهده‌ی عامی است، یعنی اطلاع یافتن انسان از چگونگی آغاز آفرینش و قدرت خدا برای اعاده‌ی آن در رستاخیز، زیرا قدرت بر خلق چیزی، دلیل بر قدرت بر خلق دوباره و یا خلق نظایر آن است و یا منظور، مشاهده‌ی با چشم است یعنی انسان با چشم، زنده شدن زمین‌های مرده و روییدن گیاهان و مراحل خلقت کودکان را می‌بیند و به قدرت خدا بر زنده کردن مردگان در معاد آگاه میشود. البته مانعی ندارد که مقصود از رؤیت هر دو معنا باشد. وقتی کسی قادر باشد یک بار چیزی را بیافریند، آفرینش مجدد آن برای او آسان‌تر است. البته تعابیر ساده و مشکل در کارهای بشری معنا دارد و در برابر قدرت بی‌انتهای الهی همه چیز آسان است.
❇️ از پيام‌های آیات
▫️همه‌ى انبیا مخالفانى داشته‌اند. پس از مخالفت دشمنان هراسى نداشته باشیم. «كذّب اممٌ ...»
▫️حوادث تاریخى، مشابه و قابل تكرار است. «اُممٌ من قبلک»
▫️آشنایى با تاریخ، براى انسان یک نوع تسلّى خاطر است. «كذّب اُممٌ من قبلک»
▫️تكذیب مخالفان، نباید مانع تبلیغ شود. «و ما على الرسول ...»
▫️مردم، در انتخاب عقیده آزادند و پیامبر نمى‌تواند آنان را مجبور كند. «و ان تكذبوا... ما على الرّسول الّا البلاغ المبین»
من آنچه شرط بلاغ است با تو بگفتم
تو خواه از سخنم پند گیر و خواه ملال
▫️ارشاد و تبلیغ، باید روشن و گویا باشد. «البلاغ المبین»
▫️با طرح سؤال، فطرت غافلان را بیدار كنیم. «أولم یروا...»
▫️اسلام دین اندیشه است و از همه‌ى مردم براى اندیشیدن دعوت كرده است. «أولم یروا...»
▫️جهان آفرینش مظهر قدرت‌نمایى خداوند در ایجاد حیات و مرگ پدیده‌ها است. «یبدىء اللّه الخلق ثمّ یعیده»
▫️آفرینش، حادث و ناپایدار است و سرانجام به سوى خداوند برمى‌گردند. «یبدىء اللّه الخلق ثمّ یعیده»
▫️اعتقاد به مبدأ، سبب اعتقاد به معاد و بى‌خبرى از قدرت خداوند، مایه‌ى انكار معاد است. «یبدىء اللّه الخلق ثمّ یعیده»
▫️آفریدن، میراندن و دوباره زنده كردن، كار دائمى خداوند است. «یبدىء اللّه الخلق ثمّ یعیده» (فعل مضارع، نشانه‌ى استمرار و دوام است.)
▫️آفرینش اوّلیه و بازآفرینى در قیامت، براى خداوند آسان است، تنها یك اراده مى‌خواهد. «انّ ذلک على اللّه یسیر»
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۲۰
✅ قُلْ سِيرُواْ فِى الْأَرْضِ فَانظُرُواْ كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ (۲۰)
🔹بگو: در زمین بگردید، پس بنگرید كه (خداوند) چگونه آفرینش را آغاز كرده است؟ سپس (همان) خدا نشئه‌ى آخرت (قیامت) را ایجاد مى‌كند، همانا خداوند بر هر كارى بسیار توانا است.
🔸آیات ۱۹ تا ۲۳ سورهی عنکبوت به صورت جملات معترضه‌ای در میان داستان سرگذشت حضرت ابراهیم (ع) است؛ یعنی قرآن گاهی داستان را رها می‌کند و نتیجه‌گیری‌هایی را بیان می‌کند، تا فایده‌ی تربیتی داشته باشد. این آیات امکان معاد را از طریق مشاهده و اطلاع از قدرت بی‌کران الهی اثبات می‌کند.
🔸آری؛ اگر انسان از طریق علم کیهان‌شناسی به عجایب آغاز خلقت جهان و از طریق علم زمین‌شناسی و فسیل‌شناسی به کیفیت آغاز خلقت زمین و موجودات پی ببرد، متوجه برخی از اسرار حیات میشود و به قدرت لایزال الهی در آفرینش موجودات و نیز قدرت او بر اعاده‌ی آنها در رستاخیز آگاه می‌گردد.
🔸قرآن کریم بارها انسان‌ها را به گردشگری هدفمند دعوت کرده است؛ چرا که انسان در جهانگردی می‌تواند آثار گذشتگان و نشانه‌های قدرت خدا را مشاهده کند و بر علم و معرفت خویش بیفزاید. (این آیات را ملاحظه بفرمایید: آل‌عمران/۱۳۷، انعام/۱۱، یوسف/۱۰۹، حج/۴۶، نحل/۳۶، نمل/۹۶، روم/۹، فاطر/۴۴، غافر/۲۱ و ...)
❇️ از پيام‌های آیه
▫️جهانگردى، سیر و سفر، مطالعه‌ى طبیعت و گردش‌هاى هدفدار، یک وظیفه و ارزش است. «قل سیروا فى الارض فانظروا»
▫️گردش در طبیعت، مى‌تواند انسان را به فكر وادارد. «قل سیروا... فانظروا»
▫️با مطالعه‌ى دقیق در آفرینش، شک و تردید خود را برطرف كرده و خدا را بهتر مى‌توانیم بشناسیم. «فانظروا...»
▫️بهترین دلیل معاد، قدرت‌نمایى خداوند در پدید آوردن موجودات در نخستین مرتبه است. «كیف بدء الخلق ثمّ اللّه یُنشىءُ النّشأة الآخرة»
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۲۱
✅ يُعَذِّبُ مَن يَشَآءُ وَ يَرْحَمُ مَن يَشَآءُ وَ إِلَيْهِ تُقْلَبُونَ. وَ مَآ أَنتُم بِمُعْجِزِينَ فِى الْأَرْضِ وَ لَا فِى السَّمَآءِ وَ مَا لَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِن وَلِىٍّ وَ لَا نَصِيرٍ (۲۱_۲۲)
🔹(خداوند،) هر كه را بخواهد عذاب و هر كه را بخواهد رحمت مى‌كند، و به سوى او بازگردانده مى‌شوید. و شما هرگز نمى‌توانید خدا را عاجز كنید، نه در زمین و نه در آسمان، و براى شما جز خداوند، ولىّ و یاورى نیست.
🔸شیوه‌ى تربیتى قرآن چنان است كه هرگاه مِهر و قهر خداوند را بیان مى‌كند، ابتدا از مهر و رحمت و سپس از قهر و عذاب سخن مى‌گوید، ولى چون این آیه، دنباله‌ى تكذیب كفّار است، ابتدا در باره‌ى عذاب و سپس درباره‌ى رحمت سخن گفته است. به عبارت دیگر؛ مقصود این آیه تهدید مخالفان است و در مقام تهدید عذاب را اول بیان می‌کنند، وگرنه رحمت الهی بر غضب او مقدّم است. در قرآن كریم، هر جا كه جمله‌ى «مَن یشاء» و سخن از اراده و خواست خداوند آمده است، مشیّت با توجّه به حكمت و عدل است، زیرا اراده‌ى الهى بدون حكمت نیست.
🔸مخالفان نمی‌توانند از گستره‌ی قدرت الهی فرار کنند و او را از تعقیب خود عاجز سازند؛ چون همه‌ی آسمان‌ها و زمین قلمرو حکومت اوست و نمی‌توانند از قلمرو قدرت او خارج شوند و نیز در درون حکومت او هم نمی‌توانند بر کسی تکیه کنند و در برابر خدا بایستند. «ولی» به معنای سرپرست و «نصیر» به معنای یاور است. در مجمع البیان مى‌خوانیم: «ولىّ» كسى است كه بدون درخواست، كمک كند و «نصیر» كسى است كه با درخواست فرد، او را یارى نماید و كفّار از هر دو محرومند. تعبیر «و لا فی السماء» یا اشاره به معبودان پنداری مشرکان همچون فرشتگان است و یا تأکید و مبالغه است بر این‌که اگر بر فرض می‌توانستید به آسمان بروید باز هم نمی‌توانستید از قدرت خدا خارج شوید.
❇️ از پيام‌های آیات
▫️دشمنان دین، با هرگونه تدبیر و تلاش و توطئه‌اى نمى‌توانند بر اراده‌ى الهى چیره شوند و از مدار قهر او خارج گردند. «و ما انتم بمعجزین»
▫️براى شرک‌زدایى، باید انواع موهومات را نفى كرد. «ما انتم - و لا فى السماء - و لا نصیر» به كفّار و دشمنان دین مى‌فرماید: نه شما به تنهایى كارائى دارید، «ما انتم بمعجزین» و نه از دیگران كارى ساخته است. «ما لكم... من ولىّ و لا نصیر»
🔴 آشنایی با سورهی عنکبوت / ۲۲
✅ وَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِآيِاتِ اللَّهِ وَ لِقَآئِهِ أُوْلَئِكَ يَئِسُواْ مِن رَّحْمَتِى وَ أُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ. فَمَا كَانَ جَوابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُواْ اقْتُلُوهُ أَوْ حَرِّقُوهُ فَأَنجَاهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ إِنَّ فِى ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ (۲۳_۲۴)
🔹و كسانى كه به آیات خداوند و لقاى او كفر ورزیدند، آنان از رحمت من مأیوس هستند و آنانند كه برایشان عذابى دردناک خواهد بود. پس پاسخ قوم او (ابراهیم) جز این نبود كه گفتند: او را بكشید یا بسوزانید. ولى خداوند او را از آتش نجات داد. همانا در این (نجات‌بخشى الهى) براى گروهى كه ایمان مى‌آورند، نشانه‌هایى (از قدرت خداوند) است.
🔸مقصود از آیات خدا در این آیه، می‌تواند هم نشانه‌های خدا در نظام تکوینی باشد و هم در نظام تشریعی. انکار توحید، نبوت و معاد، عامل یأس و ناامیدی از رحمت الهی است و کافران نباید هیچ امیدی به رحمت خدا در رستاخیز داشته باشند، بلکه عذاب دردناک در انتظار آنهاست. با این‌که ابراهیم(ع) استدلال‌های متعددی برای اثبات توحید و نفی شرک آورد، مشرکان پاسخ منطقی برای او نیاوردند لذا براى مبارزه با آئین حقّ ابراهیمى، تصمیم گرفتند او را به قتل برسانند، لذا با تهیه‌ى آتش وسیعى و پرتاب نمودن حضرت ابراهیم(ع) در آن، قصد خود را عملى كردند؛ امّا خداوند با گلستان نمودن آن آتش، حضرت را نجات داد: «فأنجاه اللّه من النار». ماجرای در آتش انداختن ابراهیم(ع) و سرد شدن آتش به فرمان خدا و نجات آن حضرت در آیات ۶۸ تا ۷۱ سوره انبیاء بیان شده است.
❇️ از پيام‌های آیات
▫️تنها گروهى كه از رحمت گسترده‌ى الهى مأیوس و محرومند، كفّار هستند. «و الّذین كفروا... اولئک یئسُوا» و در آیه ۸۷ سوره یوسف(ع) مى‌خوانیم: «انّه لا ییأسُ من روح اللَّه الّا القوم الكافرون»
▫️كافران، منطق ندارند، منطق آنان، اعدام و شكنجه است. «اُقتلوهُ او حرّقوه»
▫️كفّار، ممكن است اختلاف روش داشته باشند، ولى در هدف اختلافى ندارند. «اُقتلوهُ او حرّقوه»
▫️پیامبران تحت حمایت الهى قرار دارند. «فأنجاه اللّه من النار»
▫️اراده‌ى خداوند، بر همه‌ى اراده‌ها، ابزارها و اسباب و قوانین جهان غالب است. «اُقتلوه او حَرّقوه فأنجاه اللَّه من النار»
▫️پیروزى یک مؤمن بر تمام كفّار، خنثى‌شدن سخت‌ترین توطئه‌ها و گلستان شدن آتش؛ هر كدام یک آیت و نشانه از آیات الهى است. «انّ فى ذلک لآیاتٍ»
▫️عبرت از تاریخ، به فطرتى سالم و روحى پاک نیازمند است. «لآیات لقوم یؤمنون» آرى، ایمان در بصیرت و روشن‌بینى انسان، تأثیرگذار است.