اولين آيات در اين كه كدام آيه‌ها ابتدا بر رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله نازل شده‌اند، ديدگاه‌هاى گوناگون از سوى پژوهش‌گران شيعه و سنى وجود دارد. الف: ديدگاه نخست اين است كه آغاز رسالت رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله با نزول پنج آيه اول سورۀ علق مى‌باشد. هنگامى كه حضرت در غار حرا در جبل النور در حال مناجات بودند فرشتۀ وحى بر او متمثل شده خطاب به حضرت نموده كه بخوان: بِسْمِ‌ اللّهِ‌ الرَّحْمنِ‌ الرَّحِيمِ‌* اِقْرَأْ بِاسْمِ‌ رَبِّكَ‌ الَّذِي خَلَقَ‌* خَلَقَ‌ الْإِنْسانَ‌ مِنْ‌ عَلَقٍ‌ * اِقْرَأْ وَ رَبُّكَ‌ الْأَكْرَمُ‌* اَلَّذِي عَلَّمَ‌ بِالْقَلَمِ‌* عَلَّمَ‌ الْإِنْسانَ‌ ما لَمْ‌ يَعْلَمْ‌* . براى اثبات اين گونه ادّعاها برهان عقلى وجود ندارد، تنها به نقل روايات و تاريخ مى‌توان اطمينان نمود. چندين شاهد روايى اين ديدگاه را تأييد مى‌كند افزون بر اين كه ديدگاه مشهور نيز مى‌باشد. و به لحاظ‍‌ اين كه شواهد نقلى ديگر را مى‌توان به گونه‌اى با اين ديدگاه سازگار نمود، اين ديدگاه بهترين مى‌باشد. «عن الرضا عليه السّلام: سمعت أبى يحدّث عن أبيه عليه السّلام اوّل سورة نزلت بسم اللّه الرّحمن الرّحيم اِقْرَأْ بِاسْمِ‌ رَبِّكَ‌ الَّذِي خَلَقَ‌ و آخر سورة نزلت إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ‌ ١«امام رضا عليه السّلام؛ از پدرم شنيدم كه مى‌فرمود: اولين سوره‌اى كه نازل شد، بِسْمِ‌ اللّهِ‌ الرَّحْمنِ‌ الرَّحِيمِ‌ اِقْرَأْ بِاسْمِ‌ رَبِّكَ‌ الَّذِي خَلَقَ‌ و آخرين سوره، إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ‌ مى‌باشد. «عن أبى عبد اللّه عليه السّلام اوّل ما نزل على رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله بِسْمِ‌ اللّهِ‌ الرَّحْمنِ‌ الرَّحِيمِ‌* اِقْرَأْ بِاسْمِ‌ رَبِّكَ‌ الَّذِي خَلَقَ‌ و آخره إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ‌ ١اين روايت از امام صادق عليه السّلام نقل شده است و مضمون آن همان روايت قبلى است. «عن أبى جعفر عليه السّلام انّه كانت اوّل سورة نزلت اِقْرَأْ بِاسْمِ‌ رَبِّكَ‌ الَّذِي خَلَقَ‌ ٢«امام باقر عليه السّلام مى‌فرمايد: اولين سوره‌اى كه نازل شده اِقْرَأْ بِاسْمِ‌ رَبِّكَ‌ الَّذِي خَلَقَ‌ است». «عن الباقر عليه السّلام نزل جبرئيل على محمد صلّى اللّه عليه و آله فقال يا محمد، اقرأ قال و ما أقرأ، قال اِقْرَأْ بِاسْمِ‌ رَبِّكَ‌ الَّذِي خَلَقَ‌* خَلَقَ‌ الْإِنْسانَ‌ مِنْ‌ عَلَقٍ‌* اِقْرَأْ وَ رَبُّكَ‌ الْأَكْرَمُ‌ * اَلَّذِي عَلَّمَ‌ بِالْقَلَمِ‌* عَلَّمَ‌ الْإِنْسانَ‌ ما لَمْ‌ يَعْلَمْ‌ ٣؛«امام باقر عليه السّلام نقل مى‌كنند؛ جبرئيل عليه السّلام بر محمد صلّى اللّه عليه و آله نازل شد و گفت بخوان. گفت چه بخوانم، گفت بخوان اِقْرَأْ بِاسْمِ‌ رَبِّكَ‌... روايت ديگر از طريق اهل سنت از عايشه نقل شده: قالت اوّل ما يرى به الرّسول الرّؤيا الصالحة فجائه الملك فقال اِقْرَأْ بِاسْمِ‌ رَبِّكَ‌ الَّذِي خَلَقَ‌... عَلَّمَ‌ الْإِنْسانَ‌ ما لَمْ‌ يَعْلَمْ‌ ٤؛«اولين مرتبه كه رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله فرشته را خواب ديد به او گفت بخوان؛ اِقْرَأْ بِاسْمِ‌ رَبِّكَ‌ الَّذِي خَلَقَ‌... تا آيۀ پنجم. روايات ديگرى به همين مضمون از طريق اهل سنت از صحيح بخارى و نيز مستدرك حاكم نقل شده است. ٥ سيوطى هم مى‌گويد در اين كه اولين آيه‌ها نازل شده كدامند؛ اختلاف است ليكن ديدگاه صحيح اين است كه «اقرأ باسم ربّك الذى خلق» اولين آيه‌ها هستند. ٦ گرچه تعبير برخى روايات سوره علق است ليكن با توجه به شواهد ديگر روايى و تاريخى منظور همان پنج آيه اول سوره مى‌باشد. ۱)نورالثقلین، ج۵، ص ۶۰۹. ۲) همان ۳) همان ۴) صحیح بخاری، ج۶، ص ۲۱۶. ۵) البرهان فی العلوم القرآن، ج۱، ص۲۶۳ ۶) اتقان، ج۱، نوع ۷. #پژوهشی_در_علوم_قرآن #اسلام #اولین_آیات @sghanrani