✅ #روزبرگ_شیعه
بسم الله الرحمن الرحیم
السَّلاَمُ عَلَى مَهديِّ الْأُمَمِ و جامِعِ الكَلِم
موضوع امروز: «#علم_مفید (١)»
روز شنبه، ١۴٠٢/٠٨/٢٠
✍️ مناسبت روز: دیروز در تقویم با عنوان «روز جهانی #علم_در_خدمت_صلح و توسعه» نامگذاری شده بود، لذا سخن امروز را به این موضوع اختصاص می‌دهیم؛
در دین اسلام، علم از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است، چنانچه در آیات و روایات متعددی بر علم‌آموزی تأکید شده و پیامبر اعظم (ص) نیز، طلبِ علم را برای همه مسلمانان از زن و مرد، فريضه و واجب دانسته‌اند: «طَلَبُ اَلْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ» [وسائل الشيعه، ج١٨، ص١۴]
❓اما سؤال مهم این است که منظور از علمی که در اسلام بر آن تأکید شده و آموختن آن واجب است، «مطلق دانش» است یا فقط «علم دین» مدنظر است؟
✅ در جواب به این سؤال، ابتدا به روایتی از امام کاظم (ع) اشاره می‌نمائیم، که حضرت فرمودند: روزی پيامبر اكرم (ص) وارد مسجد شده و فرمودند: اين مرد كيست که دور او جمع شده‌اید؟ اصحاب گفتند: او داناترين انسان نسبت به نسَب عرب و حوادث دوران جاهليت است؛ پس حضرت فرمودند: اين علم سودی ندارد و ندانستن آن زيانی به کسی نمیرساند: «و لا ينفع من علمه»؛ سپس فرمودند: «علم سودمند عبارت است از:
1️⃣ «آيَةٌ مُحْكَمَةٌ»؛ يعنی اصول عقاید و مسائل اعتقادی و معرفتی؛
2️⃣ «فَرِيضَةٌ عَادِلَةٌ»؛ يعنی علم اخلاق؛
3️⃣ «سُنَّةٌ قَائِمَةٌ»؛ يعنی علم به احكام شريعت و مسائل حلال و حرام؛ [اصول كافی، ج١، ص٣٢]
بنابراین پیامبر (ص) در این روايت، به سه علم اصلی كه بر هر مسلمانی واجب است، اشاره نموده‌اند كه عبارتند از «اصول دين»، «فروع دين» و «علم اخلاق».
✍️ بر اساس روایت فوق، بعضی از افراد وجوب علم‌آموزی را فقط مختص به علوم دینی دانسته‌اند؛ اما با اندک تأمل در آیات و روایات می‌توان اثبات نمود که حدیث «طلب العِلم فريضة...»، علاوه بر علوم فوق‌الذکر، شامل هر علمی كه برای بشريّت مفيد باشد و به نوعی در راستای مصالح دينی و دنيوی بشر باشد، می‌شود؛
البته مسلماً علوم مختلف، مراتبی دارند و ممكن است فراگيری بعضی از آنها، لازم و برخی دیگر لازمتر باشد و همچنین برخی از علوم بر همه‌ی افراد جامعه واجب و به اصطلاح «واجب عينی» هستند و بعضی ديگر از علوم به صورت «واجب كفائی» می‌باشند، و با وجود گروهی به عنوان كارشناسان و متخصصان در آن علم، وجوب آموختن آن، از گردن دیگران ساقط می‌گردد.
✍️ برای اثبات این موضوع به برخی از شهود اشاره می‌نمائیم:
1️⃣ شاهد اول، مقدمه روايت فوق‌الذکر است؛ که پیامبر ابتدا فرمودند: «اُطلبُوا العِلمَ و لو بالصين» و سپس ادامه دادند: «فانّ طلبَ العِلم فريضة...» [وسائل الشيعه، ج١٨، ص١۴]
در ابتدای حديث فوق، پیامبر (ص) دستور فراگيری علم حتی در دورترین مکان‌ها مثل کشور چين را صادر فرموده‌اند که معلوم می‌شود منظور حضرت، صرفاً علوم دینی نبوده، چراکه اصلاً در آن زمان، علوم دینی در چین و مکان‌های دور دیگر وجود نداشته است؛
2️⃣ شاهد دوّم آیات و رواياتی است كه در آنها به آموختن علومی غیر از علوم سه‌گانه فوق، اشاره و سفارش شده است که به چند نمونه از آنها اشاره می‌نمائیم:
الف. «علم پزشكی و علم ادبيات»
اميرالمؤمنين (ع) می‌فرمایند: «سه علم، مفید و لازم است: «علم فقه و احكام دین» برای حفظ دين (و عمل نمودن به دستورات آن)؛ «علم پزشكی» برای (حفظ) بدن؛ و «علم ادبيات» برای حفظ زبان (از خطا و اشتباه). [بحارالانوار، ج٧٨، ص۴۵]
ب. «علم نجوم و رياضيات»
حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «هر كس هيئت (علم نجوم و رياضی) را نشناسد در معرفتش ناقص است» [سرای ديگر، دستغيب، ص۴]
ج. «علوم سياسی و زمان شناسی»
مولای متقیان (ع) می‌فرمایند: آن كس كه علم به زمان داشته باشد، از برخورد با رويدادهای آن غافل (و عاجز) نمی‌ماند، بلكه برای رويارويی با آنها، آمادگی پيدا میكند» [تحف العقول، ص٩٨]
د. «علوم و فنون نظامی»
قرآن کریم در آیه ۶٠ سوره انفال به مسلمانان دستورداده كه از تمام نيرو و قدرت برای مقابله با دشمنان استفاده كنند و بدیهی است که از ضروریات مقابله با دشمنان، فراگيری علوم و فنون پيشرفته نظامی است؛
✍️ البته علوم مفید و مورد تأیید اسلام به همین علوم ختم نمی‌شود؛ چنانچه اميرالمؤمنين (ع) فرمودند: «علوم، بيش از آن است كه انسان به همه‌ی آنها دسترسی پيدا كند، پس از هر علمی، نيكوی آن را بیاموزید» (همان)
بنابراين «علم» در «طلب العلم فريضة...» بر تمامی علوم مفيدی كه در جامعه‌ی اسلامی به آنها نياز است، صدق می‌کند.
❓اما در پایان این مبحث، سؤال مهم دیگری مطرح می‌گردد که با عنایت به نکات فوق، آیا کسبِ هر علم مفیدی برای هر فردی لازم و سودمند است؟ که انشاالله به شرط حیات و توفیق الهی، جواب این سؤال را در روزبرگ فردا تقدیم می‌نمائیم.
https://eitaa.com/joinchat/2248409099Cb908bf49ce
✅ #روزبرگ_شیعه
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
السَّلاَمُ عَلَى مَهْدِيِّ الْأُمَمِ وَ جَامِعِ الْكَلِم
موضوع امروز: «#علم_مفید (٢)»
روز یکشنبه، ١۴٠٢/٠٨/٢١
✍️ مناسبت روز: امروز مناسبت خاصی نداریم؛ اما دیروز به مناسبت «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» از جایگاه بسیار بالای علم در دین مبین اسلام سخن گفتیم و عرض کردیم که رسول خدا (ص)، طلبِ علم را برای همه مسلمانان از زن و مرد، فريضه و واجب دانسته‌اند؛
سپس با اشاره به آیات و روايات اسلامی گفتیم که علمِ مورد تأیید و تأکید اسلام، علاوه بر سه علم اصلی دین، یعنی «اصول دين»، «فروع دين» و «علم اخلاق»، شامل تمامی علوم مفيدی كه جامعه‌ی اسلامی نيازمند آن است نیز می‌شود و سپس یک سوال مهم مطرح کردیم که:
❓آیا از نظر اسلام، یادگیری هر علم مفیدی، برای هر فردی جایز و سودمند است؟
✅ در پاسخ به این سؤال، باید بدانیم که علم‌آموزی از نظر اسلام هیچ محدودیتی ندارد و شامل تمام علوم مفید می‌شود و هر فرد در انتخاب علم و دانش مورد نظر خود کاملاً مختار است و آدمی می‌تواند بر اساس علاقه، توانایی و استعداد خود، دانش مورد نظرش را انتخاب نماید؛ البته به شرط مضر و حرام نبودن آن دانش! لذا از نظر اسلام، می‌توانیم علوم را به دو دسته عمده تقسیم نمائيم:
⬅️ دسته اول: علومی که از یادگیری و تعلیم آنها صریحاً در اسلام نهی شده؛ مانند: علم سحر و دیگر علوم فساد آفرین و همین‌طور علومی که شخص به قصد ضرر زدن به دیگران می‌آموزد؛ که آموختن این دسته از علوم، غیرمجاز و حرام است؛ مگر در مواقع ضرورت، مثلاً آموختن علم سحر برای ابطال سحر دیگران، اشکال ندارد.
⬅️ دسته دوم: علومی است که مشخصات گروه قبل را ندارند و حرام و یا مقدمه حرام نیستند که خود بر دو گروه تقسیم می‌شوند:
۱) دانش‌هایی که موجب سازندگی معنوی و یا مادی در دنیا و یا آخرت بشر می‌باشند و بدون آنها اساس حیات مادی و معنوی انسان به مخاطره می‌افتد؛ که تحصیل این علوم از نظر اسلام یا «واجب عينی» است؛ مانند: «شناخت عقائد و تکالیف شرعیه» و یا «واجب کفایی» است؛ مثل «علم طب، شیمی، ریاضی و...»؛
۲) دانش هایی که اگر چه فسادآور و یا مقدمه فساد نیستند، اما نقش مهمی در زندگی فرد و یا اجتماع ندارند؛ که این دانش‌ها را «علوم مباح» و البته برخی «علوم مکروه» نامیده‌اند: مثل علم انساب و...
لذا با توجه به تقسیم بندی بالا، انسان می‌تواند علم و دانش مورد نظر خود را آزادانه انتخاب نماید؛
❓اما در اینجا سؤال دیگری مطرح می‌شود که آیا آموختن هر یک از دانش‌های مجاز، برای همه از نظر دین به‌صورت مطلق جایز و سودمند است و یا نیاز به مقدمه و شرایطی دارد؟
✅ برای جواب به این پرسش، اجازه بفرمائید که علم‌آموزی را از زاویه دیگری بررسی نمائيم؛
انسان درس نخوانده و بی‌سواد و یا کم‌سواد، شيطان وجودش هم بی‌سواد است و مسلماً به همان اندازه، می‌تواند صاحبش را فريب دهد و به دیگران ظلم و ضرر برساند! اما کسی که درس می‌خواند و عالِم و دانشمند در هر رشته‌ای می‌شود، شيطانِ وجودش نیز عالِم می‌گردد و می‌تواند کارهای وحشتناکی انجام دهد که حتی در مواردی، عقلِ بشر را حيران سازد!
البته این موضوع که چه علمی برای چه کسی و چه موقع خطرناک می‌شود، نياز به بحث گسترده‌ای دارد که در این مجال کوتاه نمی‌گنجد، ولی آنچه واضح و روشن است اين است که جایی که دانش بدون تقوا و اخلاق باشد، علوم مفید هم می‌توانند مضر و خطرناک شوند! به‌گونه‌ای که حتی جان انسان‌ها و موجودات ديگر، و هستی و طبيعت را به خطر بیاندازند؛
به همین سبب، تمامی پیامبران الهی در طول تاریخ، بر «تزکیه و تقوا» قبل از «علم‌آموزی» تأکید نموده‌اند؛ و در قرآن کریم نیز بارها قبل از تأکید بر علم‌آموزی از «تقوا و تزکیه» سخن به میان آمده: «يُزَکِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ...»
بنابراین از نظر اسلام، مقدمه «علم‌آموزی»، «تزکیه نفس» است؛ چنانچه یکی از بزرگترین گرفتاری‌های امروز جوامع بشری، وجود دانش‌های پیشرفته در دستان کسانی است که به جای اینکه علم را در خدمت صلح و توسعه و مصالح بشریت استفاده نمایند، از آن در جهات شیطانی و جنگ و نابودی بشریت استفاده می‌کنند؛ چنانچه هیچ بعید نیست که شیوع برخی بیماری‌ها نیز ثمره‌ی همین علمِ شیطانی باشد!
ازاین‌رو طبق روایات اسلامی می‌بایست از علم بدون منفعت، به خدای سبحان، پناه برد! (میزان الحکمة، ج ۵، ص١۴٠٠) و ما نیز دعا می‌کنیم که خداوند رحمان و رحیم، همه‌ی بشریت را از شرِّ علم بدون تقوا و اخلاق حفظ نماید.
✍️ و سخن امروز را با کلام ارزشمند رهبر فرزانه انقلاب به پایان می‌بریم که فرمودند: « ما علم را برای سعادت بشر می‌خواهیم، برای رشد بشر، برای استقرار عدالت و شکوفائی بشر... آن علمی که ما می‌خواهیم، اول، تزکیه است... چرا اول تزکیه؟ برای اینکه اگر تزکیه نبود، علم منحرف می‌شود...» (٨ آذر ۱۳۹۸)