🔰نگاهی متفاوت به عالَم برزخ ( ۱۰ ) 🔶موضوع : اقامت در برزخ 🔵 "حماد" می‌گوید:از امام صادق (ع) پرسیدم: برزخ انسان چیست؟ فرمودند: "برزخ همان قبر از زمان مرگ تا قیامت است ؛ - اَلْقَبْرُ مُنْذُ حِینِ مَوْتِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَام"(الکافی، ج ۳، صص۲۴۲) ✅ ۱) از آنجا که برزخ نمونه ای از "قیامت" است ، احکام و آثار قیامت را هم داراست.وبه تعبیری آنچه در قیامت کبرا هست ،دربرزخ هم که قیامت صغرا است خواهدبود. ✅ ۲) حکیم فیض کاشانی روایتی را نقل میکند که مفادش این است ؛ اقامت کنندگان در برزخ و قبر ، در شروع برزخ همه چبز آینده برای شان ، به نحو اجمالی روشن میشود .(محجه ۲۹۷/۶) ✅ ۳ ) برخی در برزخ ،مستقیم وارد جهنم دائمی میشوندمانند؛قوم نوح بخاطر گناهان زیادی که داشتند،غرق شدند ودرحین غرق شدن داخل آتش شدند؛ «اُغرقوا فَادخُلوا ناراً»(نوح/۲۵) علامه طباطبائی میگوید: "مراد از داخل آتش شدن، همان آتشی است که در برزخ است". مهم این نکته قرآنی است که در آیه مسأله غرق در آب و آتش،در کنار هم آمده است،و این بدین معناست که اگر بدن های آنان غرق در آب شد، اما روح آنان در قالب دیگری وارد آتش شد. از قرآن استفاده میشود؛کسانیکه "خدای متعال" را میبینند و درک میکنند و آگاهانه با آن مقابله میکنند،ورودبه برزخ شان مساوی با ورودبه آتش است ! ✅ ۴ ) در برزخ ، برخی درهرصبح وشام، با عذاب از آنان پذیرایی میشود؛ «النّارُ یُعرَضونَ عَلیها غُدُوّا و عَشیّاً». (غافر/۴۶) برخی مفسرین مانند زمخشری و به تبع آن علامه طباطبائی گویند: منظور از صبح وشام ، تداوم نعمت وعذاب در برزخ است. به ذهن بنده میرسد ؛ شاید پذیرائی آتشین صبح و شام از این جنایت کاران ، بخاطر نوع گناه روز و شبانه آنان است. بسیاری از ستم بیشگان در روز ظلم میکنند و شب را به عیش ونوش و گناه سپری میکنند. این دونوبتِ عذاب ؛ تجسم عمل خود آنان است. ✅ ۵ ) برخی دیگر در برزخ؛ در حالت انتظار میمانند تا به امورشان رسیدگی شود ، درنتیجه یا در بهشت برزخی و یا درجهنم برزخی شان اقامت می یابند. که در یک شماره بصورت مستقل وارد خواهیم‌شد. ✅ ۶ ) برخی دیگردر برزخ، یک حالت مثبتی مانند حالت خواب دارند ، در روایتی آمده به مانند خواب آرامِ عروسی که تازه به یک زندگی اختصاصی رسیده است ، میباشند . واینان تا قیامت در یک حال خوشی باقی هستند ؛ این معنا در روایت از رسول الله (ص) چنین است: "فَيُقَالُ لَهُ: نَمْ نَوْمَةَ عَرُوسٍ، فَيَكُونُ فِي أَحْلَى نَوْمَةٍ نَامَهَا أَحَدٌ حَتَّى يُبْعَثَ".(جامع ترمذی) ✅ ۷ ) برخی دیگر از آدمیان سفر کرده که از همه بالاترند ؛ مستقیم و با خیر مقدم و سلام فرشتگان وارد بهشت میشوند ؛ "الذین تتوافهم الملائکة طیبین یقولون سلام علیکم ادخلوا الجنة بما کنتم تعملون ". (نحل/۳۲) نمونه اش حبیب نجار مومن آل فرعون است که به او خطاب شد : وارد بهشت شو ، او گفت ای کاش خانواده ام از این کرامت با اطلاع بودند - " قیل ادخل الجنة قال یا لیت قومی یعلمون "(یس/۲۶) ✅ ۸ ) ممکن است در برزخ دسترسی به نیکانی مانند انبیاء و اولیاء برای دستیابی به شفاعت کمی با مشکل مواجه شود. و این معنا ، در روایتی از امام صادق(ع) منقول است که فرمود : در قیامت ما شفاعت میکنیم ولی نسبت به برزخ شما خوفناک هستم ! - «واللهُ ما اَخافُ عَلیکُم الا البَرزخ » (کافی ۶۰۶/۲) اصوب این است که گفته شود ؛ با توجه به روایات دیگر نمیتوان منکر "شفاعت اولیاء" در برزخ شد ، اما ممکن است دسترسی به شفاعت مشکل باشد . در این موضوع هم بصورت مستقل با شما عزیزان سخنی خواهم داشت . انشالله ادامه دارد..

🔶موضوع : مقدار زمانی برزخ 🔶 براساس قرآن ؛ مقدار زمانِ عالَم برزخ برای هر کسی، تا قیامت است؛"مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُونَ" (مومنون/۱۰۰) 🔵 نکاتی ازاین موضوع : ✅ ۱)مدت زمان برزخ را خدا میداند. قرآن میفرماید: «خداشما را از گل آفرید؛ سپس مدتی مقرر داشت تا تکامل یافته و اجل حتمی (زمان‌مرگ) و اجل مسمی را فقط او آگاه است ؛ - هوالذی خلقکم من طین ثم قضی اجلا واجل مسمی عنده ثم انتم تمترون ».  صاحب تفسیر مجمع البیان میگوید: این «اجل مسمی» ؛ زمان مرگ تا روز قیامت است که همان مقدار برزخ است که علمش پیش خداست. ✅ ۲) اگرچه برزخ - زمان بین مرگ تا قیامت - برای برخی انسانها میلیون ها سال طول می کشد ، امادر مقایسه با مقدار زمان آخرت که بی نهایت است ، بسیار کم به حساب می آید؛ مفادآیات سوره طه چنین است: "آنها آهسته با هم گفتگو میکنند بعضى میگویند؛شما فقط ده شبانه روز درعالم برزخ توقّف کردید! ونمیدانند چقدر طولانى بوده است! ما به آنچه آنها میگویند آگاه تریم... ؛ - یَوْمَ یُنفَخُ فىِ الصُّورِ وَ نحَْشُرُ الْمُجْرِمِینَ یَوْمَئذٍ زُرْقًا یَتَخَفَتُونَ بَیْنهَُمْ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا عَشْرًا نحَّْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَقُولُونَ .." (طه/۱۰۲) ✅ ۳) اما تا وقتی که قیامت بر پا نشده ، امتداد و مدت زمانی برزخ برای ارواحی که در آن موطن به سر میبرند، بصورت یک نواخت نبوده وبرای هر کسی متفاوت است. یعنی؛مدت برزخ برای بعضی از اموات بسیار کم و برای برخی بسیار طولانی به انجام خواهد رسید. در روایت است ؛ مدت زمان برزخ برای برخی، به اندازه یک روز است ویاکمتر. ✅ ۴ ) از دیدگاه "عقل" ؛ ارواح طیبه ای که به لقاء الله واصل شوند، دیگراز "قید زمان" بیرون خواهند بودوحضورشان در برزخ "زمان دار" نخواهد بود. و این مقام بسیار شامخ است. از این گروه پایین تر ؛ ارواح و نفوسی هستند که چنان در نعمت های بهشت برزخی غرق هستند که میلیون ها سال برزخ برایشان یک روز و یا یک ساعت جلوه میکند. ✅ ۵ ) طبق برخی از روایات ؛ گروه زیادی از ارواح در برزخ در حالت"انتظار" بسر میبرند ؛انتظار بلند مدت و یا کوتاه مدت. کوتاهی انتظار ویا بلند بودن آن برای ارواح در برزخ، بستگی به اعمال شان دارد. ارواح در عالم قبر ؛ هرچه نیکی هایشان بیشتر باشد، کمترانتظارخواهند کشید و با رحمت الهیه به بهشت برزخی وارد میشوند. اما اگر عمل های نیکویشان کم وناچیز باشد مدت بیشتری درانتظار رحمت الهی خواهند بود و مشخص شدن تکلیفشان فاصله زمانی بیشتری خواهد داشت. ✅ ۶ ) امام راحل (ره) امتداد و طولانی شدن برزخ را به غیر از رفتار و اعمال ، به "مقدار تعلق" قلب آدمی به دنیا میداند که چقدر آدمی به دنیای خود مانند مال و فرزندومقام ..وابستگی داشته؟ سخن ژرف ایشان چنین است: «... خود تعلق به دنیا و محبت به آن اسباب گرفتاری است بلكه میزان در طول كشیدن عالم قبر و برزخ همین تعلقات است هرچه آنها كمتر باشد برزخ و قبرانسان روشن تر وگشاده تر و مكث انسان درآن كمتر است ولهذا برای اولیاء بیشترازسه روز ـ چنانچه در بعضی روایات است ـ عالم قبر نیست آن هم برای همان علاقه طبیعی و تعلق جبلی است".  ✅ ۷ ) به گمان این قلم ؛ آنان که از نظر اعتقادی،مشکلی ندارند و موحد هستند، اما از جهت رفتاری و اخلاقی آلوده به برخی گناهان باشند ، برزخ طولانی دارند تا پاک شده و رحمت الهیه شامل شان شود و به بهشت وارد شوند. قرآن از این گروه چنین یاد نموده: ﴿ معترف به گناه هستند و در کنار رفتار و اخلاق خوب شان ، گاهی هم گرفتار بدرفتاری و بداخلاقی هم ، هستند ؛ - وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴾(توبه/۱۰۲) ادامه دارد..

🔶موضوع : توصیف زندگی برزخی 🔹امام باقر (ع) فرمود: « ارواح مومنین وقتی از دنیا می‌روند در جسدهایی مثل جسدهای دنیوی هستند و متنعم به نعمت‌های بهشت[برزخی] میشوند. ؛ - إِذَا فَارَقَتْ أَرْوَاحُ الْمُؤْمِنِینَ أَجْسَادَهُمْ أَسْکَنَهَا اللَّهُ تَعَالَی فِی مِثْلِ أَجْسَادِهِمُ الَّتِی فَارَقُوهَا فَیُنَعِّمُهُمْ فِی جَنَّة » به این نکات توجه فرمایید؛ ✅ ۱) برزخ نشئه و جهانی است که انسان میتواند تمام و یا اکثر واقعیات عالم قیامت ببیند و آشنا شود. بدین جهت در حدیث انده هر که از دنیا میرود قیامت او برپا میشود ؛ " مَنْ مَاتَ فَقَدْ قَامَتْ قِيَامَتُهُ" (بحار ج۵۸/۷) ✅ ۲) نفس و روح آدم ها؛ در آن موطن باهمه دارایی خود به زندگی خاص آنجا خواهند پرداخت. ما در اینجا با بدن و افکار وتصمیماتمان زندگی میکنیم. در آنجا هم با آنچه از اعمال که در اینجا جمع کرده ایم و نیز آنچه از افکار و خیالات و محبت های مان ، در آنجا زندگی خواهیم کرد. اگر بخواهم بصورت علمی بگویم ، چنین است ؛ در برزخ آدمی ، "وهم" خود را از دست نمیدهد طبق مبنای حکمت صدرایی ، با همان "قوه واهمه" میتواند برای خود آنچه را در برزخ دوست دارد، موجود کند . عارفان در صحف عرفانیه دارند که آدمیان آنچه را تمایل دارند و اراده میکنند همان موجود میشود.. "بالوهم یخلق کل انسان فی قوة خیاله ما لاوجود له الا فیها". ✅ ۳) برای نزدیک شدن ذهن به احوال و واقعیات عالم برزخ در روایات ، عالم قبر به عالم خواب تشبیه شده است. در وقت خواب انسان در شرائط حیرت آوری قرار میگیرد؛جسم اش در مکانی ، بی حرکت و آرام آرمیده ، ولی روح در سیر است و رویاها میبیند .. و در این سیر ؛ گاه روح در آنچه دارد و یا با آن مواجه میشود خرسند میگردد و گاه از رویت ها و تماس های خویش ناخرسند و ناخوش احوال میشود. این تشبیه روح در برزخ به عالم خواب که ریشه در احادیث اهلبیت (ع) دارد ، تشبیه مناسبی است که ذهن را کمی به چگونگی های برزخ نزدیک میسازد. علامه مجلسی تصریح نموده ؛ « حال روح در برزخ حال رویاست ؛ حالة البرزخ و ما یَجزی فیها بحالة الرُؤیا».(بحار ۲۷۰/۶) ✅ ۴) ارواح پاک در بهشت از آنان با خوردنی ها و .. پذیرایی میشوند ولی ارواح بسیار پاک و قدسی در محضر رب العالمین خواهند بود. که در علوم عقلی از آن به "لذت عقلی" تعبیر میشود. شیخ اشراق گوید: وقتی ارواحی که از "انوار طاهره" هستند به آن جا میروند از آنان با لذت های عقلی که بسیار لذیذتر از لذتهای حسی مانند خوردن و آشامیدن است ، از آنان پذیرائی میشود . اما نفوس و ارواح متوسطه به تمام خواسته ها و مشتهیات خود میرسند خواه از جنس اطعمه و خواه از جنس زیارت صورت های زیبا و شنیدنی های پاک و نشاط آور. ✅۵ ) خصوصیت دیگر برزخ این است که در زندگی آن جهان ، ارواحی که از درجات بالایی بهرمند نیستند با لطف الهی از نقص ها مبرا میشوند و "قدیس" شده و طالب نور اعلی که ملاقات با حضرت رب العالمین است میشوند. در آینده با موضوع "تکامل برزخی" این مطلب را بیشتر توضیح خواهم داد. ✅ ۶ ) خصوصیت مهمی در برزخ از آنِ اولیاء مانند انبیاء و ائمه و شاید برخی از علماء ربانی باشد که در برزخ ؛ توان تربیت نفوس ناقصه را دارند ، یعنی؛ در آن جهان، اینان به تربیت و ارتقاء دیگر ارواحی که در سطح پایین تری هستند مشغول میشوند. این خصوصیت مهم از آنِ ارواح بسیار بالائی است که به تعبیر شیخ اشراق ؛ "انوار قاهره" هستند که اعلی از فرشتگان هستند . اینان همان ذوات مقدسه معصومین سلام الله علیهم اجمعین هستند. ادامه دارد..

🔶موضوع : برزخ ؛ یعنی محضر خدا و حضور اعمال ✅ ۱) ما همواره در محضر خداییم ؛ اول میفرماید: او با ماست هر کجا که باشیم ؛ هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ (حدید/۴) بعد میفرماید: او از رگ گردن به ما نزدیکتر است ؛ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ (ق / ۱۶) و در آخر میفرماید : او از ما به ما نزدیکتر ؛ أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ (انفال /۲۴) مهم درک این معناست ، اما در شرائط سخت دنیا روزها و یا ماه ها و سالها در غفلت ایم و دریافت این آیات قرآن محروم هستیم. اما در برزخ به این آیات نزدیک میشویم‌؛ چرا که از یک سوی ، چنان شرائطی از تنهایی و خوف و خشیت بر انسان مستولی میشود که متوجه حضرت رب العالمین میشود، و از سوی دیگر چون حواس ظاهری انسان تعطیل شده مانند بینایی و شنوائی و حس و.. ، بیشتر به ملکوت عالَم متوجه است. حکیم بزرگ ملاصدرا گوید: "مرگ" باعث قطع علائق و حواس ظاهر شده و در نتیجه مانع از صحبت اغیار میشود و انسان آماده رجوع به محضر ربوبی میشود. ✅ ۲ )حضور انسان دربرزخ به سه شکل است: "حشر ، رجوع ، انقلاب" "حشر" یک حرکت بی اختیار است که در دست دیگری است گرچه انسان نخواهد هم باید برود ، می‌فرماید: «وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ.[آل‏ عمران/۱۵۸] و اگر بميريد يا كشته شويد، قطعاً به سوى خدا گردآورده خواهيد شد.» تعبیر دوم ، "رجوع" است که انسان بسوی او میرودوبه تعبیری بازمیگردد؛ "إِنَّا لِلَّٰهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ" (بقره/۱۲۹) تعبیر سوم ، "انقلاب" است که انسان با همه هویت خود با دست الهی به تمام معنا روی بخدا میکند ؛ "إِنَّا إِلى‌ رَبِّنا مُنْقَلِبُونَ" (اعراف/۱۲۵ و شعرا/۵۰) این تعبیر بسیار از تعبیر حشر و تعبیر رجوع بالاتر است. دراین موردقبلاهم سخنی داشتیم که ازتکرارآن خودداری میکنیم. ✅ ۳ ) در آن محضر ربوبی ؛ اعمال آدمی جملگی ظاهر میشوند . همه اعمال ، چه ظاهر آن و چه باطن آن . قرآن چنین تعبیر فرموده : «بگو اين مرگى كه از آن فرار مى ‏كنيد سرانجام با شما ملاقات خواهد كرد سپس به سوى كسى كه داناى پنهان و آشكار است بازگردانده مى‏ شويد آن گاه شما را از آنچه انجام مى‏ داديد خبر مى‏ دهد ؛ - ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (جمعه /۸)». جالب اینجاست که ؛ اعمال حاضر میشوند و فرشتگان نسبت به همه خصوصیات آن اعمال، توضیح میدهند ، لذا قرآن فرمود : "فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.." علامه طباطبایی در معنای این فقره ازآیه سوره جمعه مینویسد: حقیقت اعمال آدمی و همه تبعات آن ،به روشنی به انسان نشان داده میشود... و این خود نوعی "محاسبة الاعمال" است که به حسابِ اعمال آدمی هم رسیدگی میشود.(المیزان۲۶۸/۱۹) ✅ ۴ ) اما اینکه کدام "عمل" بدرد برزخ میخورد خود مسئله مهمی است. استادعزیزمادرکلاس خصوصی"معاد" میفرمود:ازآنجاکه برزخ محدودیت داردوتوسعه عالَم محشروقیامت را ندارد ممکن است برخی اعمال بسیارسنگین در آنجابه کارنیایدوذخیره قیامت شودوعمل های کوچکتردربرزخ مفیدباشد. به ذهنم میرسد؛شایدغیرازنوع عمل، خود افرادو حالات روحی شان دخالت داشته باشد. درروایات درمیان هزاران عمل صالح، نماز وروزه وحج و ولایت اهلبیت درقبرنمایان میشود وانسان را متنعم میکند. ودر برخی روایات نیز ، "صبر" را هم فرموده اند که درعالَم برزخ برای انسان بسیار مفید است. از اساتیدی که در محضرشان صُحُف "عرفان" میخواندیم شنیدیم که میفرمودند: دو حقیقت است که به تمام معنا درقیامت ظهور میکند ؛ یکی ؛ "معرفتُ الله" است. که فرمودند:"ان المعرفة هنا بذر المشاهدة فى العقبى"(اسفار۳۸/۹) و حقیقت دیگر ؛ "محبت و لطف به خلق خدا" میباشد. دربیان امام‌صادق(ع)آمده:وقتی خدا مؤمن را از قبرش بر می‌انگیزاند، همراه اووجودِ مثالی خارج میشود که پیشاپیش اوحرکت میکند ودرمواجه با منظره های ترسناک قیامت می‌گوید: نگران مباش، تو را از جانب خدا بشارت باد به کرامت و خوشحالی. تا اینکه در برابر خدای جلیل قرارمیگیرد.. وآن وجود مثالی میگوید: من همان شادی و سروری هستم که تو آن را بر قلب برادر مؤمنی در دنیا داخل کردی...: أَنَا السُّرُورُ الَّذِی کنْتَ أَدْخَلْتَ عَلَى أَخِیک الْمُؤْمِنِ فِی الدُّنْیا..(کافی۱۹۰/۸) چنین است قیامتِ انسانهای عارف و دلسوز خدائی ، خوشا بحالشان. ادامه دارد..

🔵موضوع : همراهان ما در برزخ 🔶 فرشتگان همراهان آدمی درعالَم قبر 🔹فیض کاشانی ازشیخ مفید نقل میکند؛ همانطوریکه برای کافر نکیرومنکراست، برای مومن دوفرشته بنام بشیرومبشر است.(علم الیقین/۱۰۷۳) 🔹قرآن از یک سلسله گفت و شنود میان انسان ها بافرشتگان الهی یاد می کند. 📌الف) گفتگو با فاسدان: كسانى كه بر خويشتن ستمكار بوده‌اند، وقتى‌ فرشتگان جانشان را مى‌گيرند، مى‌گويند: «در چه حال بوديد؟» پاسخ مى‌دهند: «ما در زمين از مستضعفان بوديم.» مى‌گويند: «مگر زمين خدا وسيع نبود تا در آن مهاجرت كنيد؟» ؛ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ ۖ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ ۚ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا(نساء/۹۷) 📌ب)گفت وشنودها به صالحان که به آنان می گویند: «سلام برشما؛ بجهت آنچه ازاعمال نیک انجام دادید پس واردبهشت شوید » -الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ طَيِّبِينَ ۙ يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (نحل/۳۲) 🔶 اعمال آدمی همراه همیشگی انسان ✅ ۱ ) هویت آدمی در سه بخش خلاصه میشود ؛ باورها واندیشه ها ، رفتار و اعمال ، اخلاق . از روایات استفاده میشود آنچه در برزخ همراه آدمی است رفتار او و اخلاق اوست.وظاهرا باورهاواعتقادات بصورت جدی درقیامت بررسی میشود. ✅ ۲ ) در مورد حضور اعمال در برزخ این حدیث بسیار مهم است ؛ پیغمبر (ص) به یکی از یاران خود بنام قیس فرمود : وقتی دفن میشوی همراهی با تو دفن میشودواوزنده است وتو مرده واگر او نیکوباشدتورادر تخت کرامت مینشاندواگربدباشدتورا میگزد .. او"عمل" توست . ؛ یا قیس من قرین یدفن معک وهو حی ، وتدفن معه وانت میت .. ؛ وهو فعلک »(امالی صدوق) ✅ ۳) در اثبات حضور برخی از اعمال این روایت شاهد خوبی است ؛ امام صادق(ع) فرمود: "وقتی مومن وارد عالم قبر میشود،نماز ازسمت راست وزکات از سمت چپ ونیکی هایش براوواردمیشوند و 'صبر' اودرناحیه ازقبرحضورپیدامیکندواذا وبه نماز وزکات و اعمال نیک میگوید؛اگرازشماکاری برای تین فردساخته نبود ، من هستم. ؛ .. قال الصبر للصلوة و الزكوة والبرّ:دونكم صاحبكم، فان عجزتم عنه فأنا دونه"(کافی،ج۳ص۲۴۰) نکته جالبی در این حدیث است ؛ وقتی اعمال برای دستگیری انسان موفق نیستند،"اخلاق"امیدبخش است. واین تاثیر مهم اخلاق است. ✅ ۴)حضوروتجسم اخلاق و ملکات آدمی در برزخ بسیار قابل توجه است. امام صادق(ع) میفرماید : "وقتی سعد ازدنیا رفت در تشییع او هفتادهزار فرشته حضورداشتندو پیامبر (ص)کنارقبراو ایستاد و اورا به عنوان الگو معرفی نمود .. مادر سعد در خطاب به جنازه فرزندش گفت:ای سعد گوارایت باد این همه کرامتِ خدا. پیامبر (ص) فرمود:ای مادر سعد چیزی را به خدا نسبت مده! سعد دارای زبان تندی در خانه بود ! ...فقالت امه: هنیئاً لك یا سعد و كرامة. فقال لها رسول اللّه: یاامّ سعد، لاتحتمی علی اللّه .. فقال: ان سعداً كان فی لسانه غیظ علی اهله."(امالی صدوق/۳۱۵وامالی طوسی۴۲۷) ✅ ۵ )اعمال گذشته انسان؛نه بایگانی شده است،نه اعتباری،نه حواله ای. اعمال آدمی؛ موجود، و زنده است. یعنی همکنون باوجودباطنی ما “اتحاد” داردآنطوریکه غذادربدن وجودداردوبلکه بالاتر. صدرالمتالهین گوید: "عمل" چون از ذات و جوهره انسان میشود، نه تنها درآخرت انسان رارها نمی کند وبلکه دردنیا هم رها نمی کند وخود ماشده. به تعبیراستادم حضرت علامه حسن زاده؛ مانندسیب سرخ است که رنگ وطمعش ازخودش وباخودش هست وقابل جداکردن نیست. ✅ ۶)قرآن؛ همه اعمال انسان را"مجسم" معرفی میکند: "یوم تجدکل نفس ماعملت من خیر محضراً"(آل عمران/۳۰) ونیز؛هر کسی را گِرو عمل خود معرفی میکند:"کل نفس بما کسبت رهینه" (مدثر/۳۸) واین پیوستگی عمیق انسان و عملش در قبر ظهورجدی تر دارد. پیرمرد محتکر گندم، در زمان اشغال متفقین و گرسنگی مردم، از قبول پول اندک ویا مناسب بامقدار فروش، سرباز زده ومیگوید: “برو بالاتر” ! و روزی همین شخص زیر دست دکتری در بیمارستان فیروزآبادی شهرری میرود تا پایش را که عفونت کرده مداوا کنند ،تصمیم پزشک، به قطع پا گرفته میشود وپزشک معالجش به جرّاح که می خواهدپا رااز مچ قطع کند،می گوید ؛ “برو بالاتر”! تااینکه پای او را از بالای ران قطع می کنند!و پزشک جراح ، همان شخصی است که در نوجوانی به آن پیرمرد برای خرید گندم مراجعه کرده بودواودربرابرپیشنهاد هر قیمتی میگوید: برو بالاتر ! بله ؛ عمل آن پیرمردگندم فروش ، “زنده” است و “برو بالاتر” انعکاس عمل خود اوست! ادامه دارد ..

🔶موضوع : عذاب برزخ 🔴حضرت امیر(ع)در نامه به محمد ابن ابی بکر نوشت ؛ «آن زندگانی سخت،که خدادشمنش را به آن هشدارداده است ، [اشاره به آیه ۱۲۴سوره طه است ؛  وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى‌ ] عذاب قبر است؛ وإن المعیشة الضنک التی حذر الله منها عدوه،عذاب القبر»(امالی طوسی/۲۷) 🔻نکته ها: ✅۱) معذب بودن برخی ارواح اموات در قبر یک واقعیت است که هیچ مومنی منکر آن نمیتواند باشد و نیست. 🔺پیامبر در پایان نماز‌هایشان این جمله را می‌خواندند: «اعوذ بک من عذاب القبر.» خدایا پناه می‌برم به تو از عذاب قبر.» (بحار ج ۶ ص۲۰۵) 🔺ازحضرت صادق سوال شد؛آیا کسی از فشار قبردرامنیت است؟ فرمود:بسیار کم هستند.(بحار۲۱۴/۶) 🔺امام صادق (ع) فرمود: «به خدا قسم تنها چیزی که من برای شما از آن می‌ترسم برزخ است ؛ "اتخوف علیکم فی البررخ" ».(کافی۲۴۲/۳) ✅ ۲) شهيد مطهرى مى گويد: مـطـابـق نـصـوص قـرآن و روايـات مـتـواتـر و غـيـر قـابـل انكارى كه از رسول اكرم(ص)و ائمه اطهار(ع) رسيده است؛ چـنـيـن نيست كه انسان پس از مردن درحال شبيه به بيهوشى فرو رود و هيچ چيز را احساس نكند، نه لذتى وسروری داشته باشد و نه اندوه و دردى، بلكه همه چيز راحس میكند، از چيزهايى لذت مى برد و از چيزهاى ديگر رنج میبرد» به ذهن من میرسد؛ از مجموع روایات درباب وحشت ازقبر وبرزخ استفاده میشود؛ مومن نسبت به قبر و برزخ نمیتواند بیخیال ویامغرورباشد که من درآن موطن راحت خواهم بود،وازطرفی هم نباید ناامید از عنایات خدا وشفاعت اهلبیت(ع)بود،یعنی بایددربین خوف و رجاء بود. ✅ ۳)حیوانات نیز،عذاب قبرکافران را درک میکنند؛ پیامبراسلام(ص)میفرماید: "من وقتی قبل ازنبوت چوپانی میکردم گوسفندان وشتران یکباره دربیابان هراسان میشدند..بعدازنبوت ازجبرئیل پرسیدم وفرمود:ضربه ای که به کافردرآن عالَم میزنندهمه موجودات هراسان میشوند مگر انسانها و اجنه. 'ان الكافر یضرب ضربة ماخلق اللّه شیئاً الی سمعها ویذعر لها الاّالثقلین فقلنا"' (بحار۲۲۶/۶) ✅ ۴ ) فیض کاشانی درباره عذاب هایی مانندفشار قبر میگوید: "اینها خبرهای صحیحی است، اما اسراری دارند که درک آنها برای ما زندگان ممکن نیست؛ زیرا هر چه در عالم آخرت مربوط می شود، ازعالم ملکوت است که برای ماقابل حس ومشاهده نیست کسی که خصلت های زشت وزیبادردرون او ریشه کرده است همین خصلتها درهنگام مرگ به وسائلی آرام بخش ویاعذاب دهنده درجان اومبدل میشوند". ✅ ۵ ) راه شناخت مااز احوالات وخیم دربرزخ توجه به سخنان ائمه(ع)است که باعالم غیب درارتباط هستند. نوبت بعد؛ سخنان اهل دل واصحاب بصیرت،خصوصا آنانکه با توجه به باز بودن "چشم برزخی" گزارشی از برزخ و برزخیان میدهند. 📌نمونه اول: ابوبصیرگویدامام صادق(ع) فرمود:دختررسول الله بنام رقیه مُردوبعداز دفن پیامبردعانمودکه خدااورا ازفشارقبر ایمن فرماید .. انی سألت ربی ان یهب لی رقیة من ضمّةالقبر (بحارج۱۲۰/۷) 📌نمونه دوم: حال حضرت زهرا(س) نسبت به قبر و برزخ درخورتوجه است ؛ ایشان به علی (ع) سفارش نمود بعد از غسل شبانه و کفن ودفن ، زود از سر قبرم فاصله مگیر ، بِمان وتلاوت قران کن ودعا بخوان تا من با قبر انس بگیرم . آن ساعات ساعاتی است که میت به انس با زندگان سخت نیازمند است ؛ - فانها ساعة یحتاج المیت فیها الی انس الاحیاء . 📌نمونه سوم: فقرات مهم دعای ابوحمزه که امام سجاد (ع) از تنهایی و فشار قبر می نالد... 📌نمونه چهارم : علامه حلی در وصیتنامه اش به فرزندش فخر المحققین مینویسد: « به قدر امکان به زیارت قبرم بیا و قرآن بخوان ؛ - وزر قبری بقدر الامکان واقراء علیه شیئاً من القران » (قواعد الاحکام ۷۱۷/۳) ✅ ۶ ) عذاب قبر ، عذابی است که روح در عالَم برزخ آن را درک میکندومیچشد. تحقق این باور دینی وعقلی، ضرورتاً منحصر دراین نیست که بدن میت در گودالی دفن شود. هر میتی به مجرد انقطاع روح ازبدنش، بایک قالب وبدن مثالی- که قبلا درباره آن توضیحاتی عرضه داشتیم- وارد عالم برزخ میشود و تمام احکام خوب و یا بد برزخ برای او محقق میشود. چه دردریا غرق شودویا درهوا منفجر شود و پورد شودو یاخوراک حیوانی شود و.. یکی ازاصحاب حضرت صادق(ع)گوید از امام(ع)پرسیدم؛ شخصی که به دار آویخته شده و روی دار بدنش مانده ، آیا او را هم عذاب قبر دارد؟حضرت(ع) فرمود:آری خدا به هوا امرمیکندکه اورا درفشارخودبگیرد.»(کافی۲۴۱/۳) ادامه دارد..

🔶موضوع : روزنه ای برای دوری از عذاب قبر 🔵 خدای دنیا خدای رحمان و رحیم است و همو خدای قبر و قیامت است. در دعای پیامبرآمده : "یا رحمن الدنیا و الاخره و رحیمها" پس در آنجا غلبه با "رحمن ورحیم" خواهدبود. براین اساسِ عقلی و استدلالی روشن ، حتما خدای مهربان برای برون رفت از عذاب قبر راهکاری ارائه نموده که بسیار کارساز است . امام صادق(ع)فرمود: "پیامبر بر بالین محتضرمی آیدومنزل او در بهشت را نشانش میدهد..راوی میگوید ازحضرت پرسیدم پس عذاب؟فرمود: مومن عذابی ندارد.؛هیهات ما علی المومنین منها شئ.(بحار ۱۹۶/۶) مشکل اینجاست که به مومن بودن خود اطمینان صددرصدی نداریم! 🔵نکات مهم این بحث: ✅ ۱ ) باید روزنه ی امید را در باطن و دل خود مهیا سازیم وباخود ببریم . گاهی؛کار خوب، گاهی؛عبادت مخفی و مخلصانه، گاهی؛دستگیری های مهم و مخفیانه و.. خصوصا دل به رحمت الهیه داشتن از اموری است که میتواند در نهان آدمی روزنه ای بسوی آرامش در جهان برزخ شود. توضیح مطلب چنین است ؛ برخلاف آنچه به اذهان ساده میرسد ودر کتابهانوشتند،ریشه این عذاب هاازبیرون نیست،بلکه؛عذاب قبر از ذات و هویت خودِانسان است ، یعنی در واقع همه آن عذابها امروز به شکل شهوت و غضب و مکر و حسد و ظلم در باطل انسان تبهکار موجود است و همه اینهادر همین نشئه دنیا با اوست که به مجردمرگ و ورود به قبرهمه اینها ظاهر میشود. به تعبیر استادم علامه حسن زاده آملی؛ انسان در آن سرا ، میهمان داشته های خویشتن است واخلاق واعمال اوست که به صورتهای مختلف مار و عقرب و آتش و ..برایش مجسم میشود. ازحرفهای اصولیِ حکیم متاله صدرالمتالهین است که؛ "عذاب چیزی بیرون از خود میت نیست." (ر.ک؛الشواهدالربوبیه و الاسفار) ✅ ۲ )در نکته بالا به این نتیجه رسیدیم ؛قبر و برزخ، انعکاس باطن ماست. نکته دقیق وعمیقی دراینجاست؛طبق احادیث نوعِ عذاب های برزخ مانند؛ فشار قبر وتنهایی ووحشت قبراست. حال؛اگرکسی بتوانددرزندگی دنیایی خود از "قلب گشاده" که از آن به "شرح صدر" تعبیر میشود،بهرمند باشد،یعنی؛دارای"دل پرظرفیت" باشد وبا مهر ومحبت وخیرخواهی برای دیگران باشد،حتما از عذاب قبر درامنیت است. آنانکه دلهای بی ظرفیت و تنگ که مملو از کینه و حسد وبی مهری و تندخوئی هستند، در قبر همین بی ظرفیتی ها ظهور میکند و "تنگنای قبر"میشود. ویاآنانکه با قدم ویازبان خودباعث تاریکی زندگی دیگران ویا تاریکی جامعه میشوند و مانع از رفاه وآرامش مردمان میشوند ویاباعث خاموشی چرخ زندگی کسی میشوند؛اینان در قبر گرفتار عذاب برزخی بنام "تاریکی قبر"میشوند. همانطوریکه اگر کسی باعث تنهایی یک فردی در زندگی، یا در اقتصاد، یا در اجتماع بوسیله شایعه سازی وپرونده سازی شود، درقبرگرفتارعذاب برزخ بنام "تنهایی قبر" میشود. وهمانطوریکه آنکه زبانش دردنیامانندمار و عقرب بوده در قبر گرفتار مار وعقرب میشودویااخلاقش مانندگرگ وسگ وحشی است گرفتارگرگ و سگ میشود. ونیز اگر کسی موقعیت های مثبت را اززیر پای کسی ظالمانه بکشد،در برزخ گرفتارعذاب "سرازیری وسقوط قبر" میشود. ✅ ۳ ) باید از اموری که موجبات عذاب قبر را زمینه سازی میکند، جداً دوری جست؛ 🔺بیشترین چیزی که میتواند به عذاب قبر منتهی شود؛طبق بیان امام علی(ع) اموری است مانند بی موالاتی درطهارت ونجاست، وفتنه انگیزی بین مردم بوسیله زبان، وحرکتهای ناروا با همسر.(علل الشرائع/۳۰۹) 🔺درحدیث دیگری؛ یاری نکردن مظلوم باعث عذاب قبر میشود. درروایتی آمده؛یکی ازعالمان بنی‌اسرائیل ازدنیا رفت و فشار قبر بر او وارد شد چرا که او از کنار مظلومی گذشته بود و او را یاری نکرده بود.(ثواب الاعمال/۱۱۱) ✅ ۴ )دراین موضوع، اموری شمرده شده که مانع از عذاب قبرمیشوند. برخی ازآن امورچنین روایت شده؛ 🔺 پیامبر(ص)فرمود؛زیادصلوات بفرستید؛ زیراصلوات تبدیل به نوری در قبر میشودوبرزخ را روشن میکند؛ أکثروا الصلاةعلی فان الصلاةعلی نور فی القبر..»(مستدرک الوسائل ۳۳۵/۵) ‌🔺پیامبر(ص)به امیرالمومنین(ع)فرمود: "به 'شیعیانت' بشارت ده که در لحظه مرگ حسرتی نخواهید داشت و از وحشت قبر در امنیت هستید و در قیامت محزون نخواهید بود ؛ -یا علی ابشر وبشر فلیس علی شیعتک..الوحشة فی القبور.."(بحار۱۹۸/۷) 🔺امام باقر(ع)فرمود:«هركه ركوع نمازش راكامل انجام دهد،هيچ ترس ووحشتى در قبر به سراغش نمى‌آيد؛-مَن أتمَّ رُكوعهُ لم تَدخله وحشةٌ في قبرِه»(ثواب الأعمال/۵۵۱ ) 🔺امام رضا(ع) فرمود: «خواندن نماز شب وهفتاد باراستغفرالله گفتن،موجب ایمنی ازعذاب قبرمیشود».(مستدرک۳۳۱/۶) 🔺دوری ازعذاب قبرراازخداخواستن ؛ دعای هرصبح وشب امام صادق: "اللهم إِنی أعوذ بک من عذاب القبرومن ضیق القبرومن ضَغطة القبر"(مکارم الاخلاق/۱۲۷) 🔺زبان شکرداشتن؛ حمدایضئ لنابه ظلمات القبر (دعای ۱صحیفه) ادامه دارد..

🔶موضوع : پاک شدن روح در برزخ 🟢این روایت را ملاحظه کنید؛ امام کاظم‌(ع) به عیادت بیماری تشریف بردند و همراهان آن بیماری از حضرت موسی بن جعفر(ع) تقاضا نمودند تامرگ را توصیف نماید . و ایشان فرمود: "مرگ جایگاه پاک شدن و خالص شدن است ؛ الموت هو المصفاة" 🔻به نکات این موضوع بذل عنایت کنید؛ ✅ ۱ ) مرگ پوسیدن و در زمین پراکنده شدن نیست. مرگ چیدن میوه رسیده و پر آبی است که بوسیله باغبان انجام میشود. واین چیدن توسط خدای حکیم برای هدفی بالاتراست. و میتواند آن هدف "پاکی و تعالی و آمادگی بقاء همیشگیِ انسان" باشد. ✅ ۲ ) اگرچه برزخ جایگاه پاک شدن است ، اما متاسفانه برای یگ گروه؛ پاکی و خلاصی وجود ندارد و آنان "ظالمین" هستند. درقرآن به صراحت رحمت را شامل طیبین‌ میداند؛ "الذین تتوفاهم الملائکه طیبین".(نحل/۳۲) و مقصود از "طیب" ؛ پاکی از "ظلم" است بدلیلِ آیه ۹۷ سوره نساء ؛ "الذین تتوفاهم‌الملائکه ظالمی انفسهم" و آنانکه آغشته به "ظلم" باشند براساس آیه ۹۳ انعام؛ مرگِ سخت و برزخ بسیار پر عذابی دارند ؛ "اذ الظالمون فی غمرات الموت و الملائکه باسطوا ایدیهم اخرجواانفسکم" پس در نتیجه ؛ آنان که مدت عمرشان آلوده به ظلم نشده باشند ، چه بسا ناپاکی های دیگرشان در برزخ قابل پاک شدن و ترمیم باشد انشالله . ✅ ۳ ) مقدار زمان و جایگاه برزخ برای پاک شدن و یا خالص شدن ، به مقدار رسوخ زشتی و معاصی در روح انسان برمیگرددکه چه مقدار باطن آدمی آلوده شده باشد. علامه طباطبائی میگوید: "از رفتار آدمی یک هیئت و صورت نفسانی سعادت یا شقاوت ایجاد میشود که دارای لذت و یا درد خواهد بود و در صورتی که آن رفتار خوب و یا بد ،تکرار شود، ملکه راسخه ایجادشده و نفس آن را قبول کرده و بانفس خواهد بود." (المیزان ۱۸۳/۱) ✅ ۴ ) پاکی و خلوص نفس از دیدگاه فیلسوفانه ، چنین است : درعالَم برزخ ؛ خودِ "نفس" که روح آدمی است بعنوان کسی که در ایجاد صورتهای زشت برای خودش به عنوان "علت فاعلی" دخیل بوده است ، اما چون همین روح از سوی دیگر دارای برخی ازخوبیها هم درمدت عمر خود دردنیا بوده، با فضل الهی؛ مشغولِ به ترمیم سازی ملکوتی شده و خود را به پاکی میرساند . ✅ ۵) در پاکسازی و خلوص روح در برزخ ، کار فقط بدست خود روح انسان به تنهایی نیست ، و گاهی اصلا انسان ، به تنهایی توانایی چنین پاکسازی و طهارت برزخی را برای خود ندارد. دراینجاست که "وسائط فیض" که فرشتگان و‌اهلبیت (علیهم السلام) هستند، دخالت بسیار مهم و نقش بی بدیلی خواهند داشت. پیامبر(ص) وعترت (ع) بعنوان شفیعان موثر بر عالَم برزخ سیطره و اشراف دارندو درنتیجه در زوال آن صورت های کریهه و هیئات شقیه که بر روح مومنی نشسته ، وساطت میکنند والبته وساطت آنان مورد قبول قرار گرفته و روح آن انسان مستعد ، پاک میشود.و این همان، شفاعت است. انشالله در قسمت های بعدی میگوییم که؛ شفاعت را بایدازاینجابوسیله ارتباط خالصانه با ائمه معصومین (ع) با خودبه برزخ وقبر،بُرد. ✅ ۶ ) اصل این مطلب که برای پاکی و طهارت روح در برزخ ، عنایتی از بیرون شامل حال نفس میشود ، مورد تایید جناب فیلسوف بزرگ ابن سینا قرار دارد که میگوید: "هر نفسی که توانائی قبول فیض را دارد. اما اگر قبول فیض برای آن نفس امکان پذیر نباشد،دراینجا به او از خارج امدادگری میشود. والبته اگر امکان قریب داشته باشد ونفس بتواند آنچه از ذات خودش میجوشد بهرمند شود، قطعااز ناحیه خودش مستفیض میشود. پس نفوس غیر مستکمله ، در صورت مفارقت از بدن، مُکمّلات دارند." (ر.ک : کتاب التعلیقات/۱۳۶ و ۲۳۸ ) ✅ ۷) همانطوریکه همه ما نتایج توسل و شفاعت "وسائط فیض" که ائمه اطهار هستند را در دنیای خود لمس کرده و چشیده ایم‌، در عالَم برزخ هم حتما خواهیم چشید انشالله و مهم این است عنایات آنان به مومنان در آن عالَم نزدیکتر است تا عنایاتشان در دنیا،چون ارواح در طبقه ی بالای طبیعت ودنیا قرار دارند،که عالَم مثال و برزخ است،وآن عالَم برزخ در همسایگیِ عالم‌ عقل است که موطن حضور اهلبیت (ع) و وسائط فیض است.پس تاثیر آنان و قبول ارواح هم نزدیکتر وبهترخواهد بود. (ر.ک:التعلیقات ابن سینا/۳۱۶) ✅ ۸ ) با توجه به تحلیلی که ملاحظه فرمودید؛در برزخ و قبر، روح انسان درمسیرپاک شدن است. پس؛ عذاب قبر لزوماً اختصاص به فاسقان و کافران نداشته باشد، وشامل برخی مومنان هم میشودتاازپاکی بهرمندشوند. رسول اكرم (ص) فرمود: «فشار قبر براى مۆمن كفّاره نعمت‏هایى است كه تباه كرده است . ؛ - ضَغْطَةُ القَبرِ لِلْمۆمِنِ كَفّارةٌ لِما كانَ مِنْهُ مِنْ تَضْییعِ النِّعَمِ»(علل الشرائع/۳۰۹) پس در واقع؛اداء دِین و پاکی مومنان از مسیر سختی های برزخ میگذرد. ادامه دارد...

🔶موضوع:نقطه پیدایش نعمتهادربرزخ در اینکه ارواح انسانهای مومن پس از مرگ ، در بهشت برزخی استقرار میگیرد ، شبهه و بحثی نیست . ابوبصیر میگوید ؛ از حضرت امام صادق (ع) پرسیدم ارواح مومنان بعد از مرگ کجا هستند؟ امام فرمود : " در بهشت هستند در صورت وشکلی مانند صورتهای ظاهری شان در دنیا ؛ - فی روضه کهیئه الاجساد" (فروع کافی ۳ ص ۲۴۵) 🔹نکاتی از این بحث را تقدیم دارم : ✅ ۱ ) در مورد نعمتهای بهشت برزخی در قرآن سوره واقعه به چهار چیز اشاره شده است که ارواح مومنان بهرمندند؛ الف)سلام مِن اَصحابِ یَمین = که اشاره به ارتباط فرشتگان و خوبان دارد. ب) فَرَوْحٌ = راحتی و آسایش ج) وَرَيْحَانٌ = رزق و روزی مستمر د) وَجَنَّتُ نَعِيمٍ = بهشت پر از نعمت ✅ ۲ ) سوال اینجاست این بهشت و نعمت های آن که در عالَم قبر به مومنان عرضه میشود ، از کجا ساخته شده و ریشه میگیرد؟ تشریح سوال بالا به این شکل است ؛ آیا بهشت و نعمت های آن که در سوره واقعه آمده ؛ با اراده روحِ شخصِ صالح موجود میشود ویا از بیرون ترتیب یافته است و تقدیم او میشود؟ اگر از ناحیه خود اوست ، تمثل اخلاق و باورها شخص است؟ ✅ ۳ ) قبل بررسی سوال بالا ، این مطلب را تقدیم دارم : در "قیامت" نعمت های بهشتی با اراده آدمی ، موجود میشود. یعنی وقتی مومنی در قیامت وارد بهشت شد ، به او گفته میشود هر چه میخواهی اراده کن و آن چه مورد علاقه توست موجود میشود ، به تعبیر قرآن یک ذکر "سبحانک اللهم " میگوید و نعمت مورد علاقه اش را تحویل میگیرد: "دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ" (یونس/۱۰) در حدیث است : نامه از سوی خدا به بهشتی میرسد که نوشته شده ؛ "از حی قیوم به حی قیوم .. آنچه اراده کنی برایت موجود میشود.. ؛ - مِنَ الْحَیِّ الْقَیُّومِ الّذی لا یَمُوتُ اِلَی الْحَیِّ الْقَیُّومِ الّذی لا یَمُوتُ، اَمّا بَعْدُ فَاِنّی اَقُولُ لِلشَّیءِ کُنْ فَیَکُونُ وَ قَدَ جَعَلْتُکَ تَقولُ لِلشَّیءِ ..."(علم الیقین فیض) شیخ و استادبزرگوار در بحث های عرفان یعنی مرحوم علامه حسن زاده آملی در کتاب "عیون مسائل النفس" بخوبی این حدیث را شرح نموده اند (ر.ک؛ عین ۴۹) ✅ ۴ ) بازگردیم به سوال ؛ سوال این بود ؛ آیا روح مومن در برزخ نسبت به "روح و ریحان" که رزق و روزی بهشتی است ، چنین قدرتی را دارد که خودش به اذن الهی بوجود آورد؟ در این مورد ، حقیر در نصوص و احادیث مربوط به برزخ و عالَم قبر چیزی نیافته ام که روح مومن در برزخ بتواند آنچه دوست دارد را ، لباس وجود بپوشاند و از او بهره ببرد. اما به گمان این قلم ، تا حدودی خواسته های مومن در قبر و برزخ ، محقق میشود. دلیل بر این مدعا میتواند از چند راه بدست آید : 📌یکم‌؛ "عالَم برزخ" نمونه ای و تصویری کوچک از واقعیات قیامت است ؛ رسول الله (ص) فرمود : "قبر گلستانی از بهشت و حفره ای از آتش جهنم است ؛ القبر روضه من ریاض الجنه او حفرة من حفرالنيران" پس همانطوریکه در قیامت ، "اراده" انسان موثر است در برزخ هم که یک نمونه ای ازقیامت است،اراده انسان موثر است وروح مومن درآنجامیتواند به خواسته هایی دست پیدا کند . 📌دوم ؛ درآیات قرآن تبیث شده که روح مومن را فرشتگان تا برپایی قیامت همراهی میکنند. که ما در نوشتارهای قبل به آن تصریح نمودیم؛نشان از خدمت رسانی فرشتگان به مومنان در تحقق خواسته هایش خواهدبود. 📌سوم؛ واقعیتی در کار است که هم شرع و هم عقل آن را تایید میکند و آن این است که ؛ نعمت های بهشت برزخی در عالَم قبر که به مومنان میرسد ، همان اعمال و اخلاق و خواسته های آنان است که به صورتهای زیبا و واقعی مجسم شده و به خدمت صاحبان خود شرفیاب میشوند و روح مومن را در نعمت و شعف و شادی قرار میدهند. که این موضوع در نوشته های قبلی به اثبات رسید. بخشی از همین اخلاق این انسان سفر کرده به برزخ؛ نیت های بسیار بزرگ و نورانی است که موفق به انجام آن در عمرش نشده و جزو اخلاق و باورهای او بوده ، خوب ؛ قطعی است که برکات آن خواسته ها و نیت هائی که در دنیا داشته و به آنها نرسیده ، در بهشت برزخی ، به او میرسد و برایش متمثل میشود . ما این بحث مهم را در آینده با عنوان "تکامل برزخی" تقدیم میکنیم. 📌چهارم ؛ شاید این توانایی روح مومن در بهشت برزخی که به خواسته های مثبتش در عالَم قبر دست پیدا میکند ، یکی از درجات او باشد که خدا به عنوان "کرامت" به او عنایت کرده است ؛ سخن جالب اموات از آن عالَم به خانواده خود چنین است که " ای کاش میدانستید که خدا به ما مقام 'کریم' بودن عنایت کرده" : قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ . بِمَا غَفَرَ لِي رَبِّي وَجَعَلَنِي مِنَ الْمُكْرَمِينَ (یس /۲۷). ادامه دارد..

🔶موضوع :برزخ میهمانسرای الهی برای مومنان ✅ ۱) استقبال از ورود مومن به قبر و برزخ با سلام وصلوات فرشتگان؛ گویاترین آیه قرآن که فضای میهمانی خدا درعالَم برزخ را به تصویر عقلی میکشد این آیه است؛ «الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِکةُ طَیبِینَ یقُولُونَ سَلامٌ عَلَیکمُ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ بِمَا کنتُمْ تَعْمَلُونَ؛ کسانیکه فرشتگان روحشان را میگیرند در حالى آنان پاک و پاکیزه‏ اند. به آن‌ها میگویند: سلام بر شما! وارد بهشت شوید به خاطر اعمالى که انجام میدادید.» (نحل/۳۲) ✅ ۲ ) ماموریت فرشتگان و اقامت درکنار قبر مومن ؛ این روایت از عجائب الطاف خدا به مومن سخن مهمی دارد ، با دقت بخوانید؛ صیرفی می‌گوید: نزد امام صادق (ع) بودم. سخن از مومن به میان آمد. آن حضرت به من رو کرده و فرمودند: نمى‌خواهى درباره مقام مومن نزد خداوند برایت سخن بگویم؟عرض کردم حتمابفرمایید. فرمودند: "هنگامى که خداوند روح مومن را گرفت، دو فرشته مراقب اعمالش به آسمان رفته و به پیشگاه خداوند عرضه مى‌دارند: خدایا فلان بنده‌ات بنده خوبى بود، در طاعت تو شتابان و در نافرمانیت کُند بود،واکنون آن را بسوى خود برده‌اى، در این حال چه دستورى مى‌فرمایى؟ خداوند به آنها دستور مى‌دهد: به دنیا بازگشته و در کنار قبر بنده ام باشید. مرا تحمید، تسبیح، تهلیل و تکبیر نموده و این اعمال را براى بنده‌ام بنویسید تا زمانی که او را از قبرش بر انگیزم.... ؛ - قال فیقول الله لهما اهبطا الى الدنیا و کونا عند قبر عبدى فاحمدانى و سبحانى و هللانى و کبرانى و اکتبا ذلک لعبدى حتى ابعثه من قبره..." (ثواب‌الاعمال/۴۳۱) ✅ ۳ ) دردریافت دو مقام بالا که در نکته ۱ و ۲ تقدیم شد همه یکسان نیستند. خوبان در برزخ دردو گروه قراردارند؛ مقربان، اصحاب یمین. فَأَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ..؛(واقعه/۸۸) اول مقربانند که؛باراحتی، ورزق وبهشت مواجه میشوند. وبعدازآنان اصحاب یمین اندکه مورد استقبال هم درجه های خود از مومنین و فرشتگان هستند. واصحاب یمین مومنین هستند. آنانکه ازروی عمدوآگاهی نافرمانی درحق خالق، وظلم درحق مخلوق نداشته اند. ✅ ۴ ) برخی خواسته اند بگویند "مقربان" فقط انبیاء واولیاء معصوم خداهستند. ولی به نظر میرسد درجات انبیاء و اولیاء بالاتر از بهشت و نعمت های بهشت باشد. "مقربان" با توجه به روایتی که در روضه الواعظین از امام صادق رسیده برهر انسانِ شایسته و استثنایی اطلاق میشودکه در"علم وعمل صالح" به بهترین برجستگی ها رسیده اند. خودحضرت صادق(ع)؛زراره وابوبصیر و محمدبن مسلم و بُرید رااز مقربان معرفی فرمود. پس "مقربان" اختصاصی به انبیاءواولیاء ندارد. ✅ ۵ ) مقربان در عین اینکه از "روح وریحان وجنت نعیم" بهرمندند، یک میهمانی اختصاصی روزی شان میشود و آن؛ "لقاءالله" است. لقاءالله؛ملاقات ودیدن تجلیات خداست و وغوطه ور شدن درعظمت ورحمت الهیه میباشد. همان چیزی که فرشتگانی چون جبرئیل دارند. ✅ ۶ ) آیا "لقاء‌الله" واقعا شدنی است؟ بله که شدنی است ؛ چه دلیلی بالاتر از قرآن که میفرماید آنانکه بدنبال لقاء الله هستند در عمر؛عمل صالح واخلاص دارند: "فَمَن کانَ یرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یشْرِکْ بِعِبادةِ رَبِّهِ أَحَدا"؛(کهف/۱۱۰) مرحوم حکیم حاجی سبزواری گوید: "این مقام ازآنِ کسیست که درخود زمینه سازی کرده باشدوآن تخلق به اخلاق خدائی واُنس باخداست." (تعلیقه شواهدالربیه/۷۴۶) ✅ ۷ ) دراثبات "لقاءالله" فلسفه مشاء که سخن گویش ابن سینا است، زمین گیراست ونمیتواند آن اوج مقام انسان و لقاءالله رابه استدلال درآوردچون قائل است؛"نهایت سیر آدمی دربرزخ اتصال به فرشتگان است که از آنان به مبادی نام میبرد". اما در حکمت متعالیه که شاهکارملاصدرا است ؛بحث"لقاء الله" به برهان رسیدکه روح انسانِ مقرب در بازگشتش،متنعم به اتصال به مبداء خودمیشود. ملاصدرا درشواهدربوبیه مینویسد: " انسان دارای حقیقتی اشتدادی است ، یعنی همین انسان در عالم ماده است، ویک دامنه ی دیگرش درعالم مثال است.اما انسانهای برتری هم هستند به مراتب بالاترند یعنی عالم عقل راه یافته اند.." درقرآن این مقام؛"مقام عندیت"است: "إِنَّ الْمُتقِينَ فِي جَناتٍ وَ نَهَرٍ، فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيك مقتدر"(قمر/۵۵) ✅‌ ۸ ) نکته مهم؛مومنی که سالهاباهمسر ووالدین وفرزندان ودوستان خودزندگی کرده،چگونه میتوانددردوری عزیزانش در میهمانی خداخوش باشد؟ عارف بزرگ فیض کاشانی میگوید : "مومن درلبه مرگ،وسعت جلال و شوکت الهی برایش نمایان میشودومیبیندتمام دنیاباتمام نعمت هایش چیزی بیش اززندان ویک زندگی محدود نبوده ومیبیند که راهش به بزرگترین گلستانهاست ودیگر فکری غیرازآن نمیکند." ادامه دارد..

🔶موضوع :کدام عمل، آدمی را دربرزخ میهمان خدا میکند؟ ✅ ۱ ) در جهان غیب و عالَم آخرت چه برزخ و چه قیامت ، کالایی از ایمان و عمل صالح پربهاءتر نیست . اما صِرف ایمان ، همه آن حقیقتی نیست که بتواند انسان را به جوار رحمت الهی و میهمانسرای الهی برساند . بلکه دو شرط مهم لازم است: 🔺شرط اول ؛ آدمی نباید گرفتاروپای بسته ی چیزی باشد. آدم دلبسته ، پابسته خواهد بود و قدرت حرکت نداشته و قهراً توان حضور در میهمانی الهی را ندارد. پس آزادبودنِ از همه چیز؛از انسانها، ازقدرتها وازاشیاء وخلاصه ازهمه ی دلبستگی ها لازم است. قرآن چه زیباخصوصیت مهمِ اصحابِ یمین رادرآزادبودن آنان معرفی نموده که آنها خودرادر گرو چیزی قرار نداده اند تا رهین او باشند؛ کل نفس بما کسبت رهینه الا اصحاب الیمین (مدثر/۳۸) غلام همت آنم که زیر چرخ کبود ز هر چه رنگ تعلق پذیرد آزادست 🔺شرط دوم ؛ در آمیخته شدن جان آدمی با "اوست" قرآن از این وادی به "ایمان" نام برده و ایمان یعنی؛ باور ، که در واقع "ایمان بعدازایمان" است. قرآن میفرماید: "ای ایمان آورندگان، ایمان بیاورید ؛ "یاایهاالذین آمَنوا آمِنوا بالله" نسا/۱۳۶ ای داد از اینکه ؛ "ایمان" اول را آوردیم اما از "ایمان" بعد از آن خیلی از ما محرومیم . امام صادق(ع)فرمود: "اگر بندگان ، حق را توصيف كنند و به آن عمل هم نمايند ، اما در دلهايشان به آن اعتقاد نداشته باشند، سودى نمی برند؛ لَو أنَّ العِبادَ وَصَفوا الحقَّ و عَمِلوا بهِ و لَم تُعْقَدْ قُلوبُهُم على أنَّهُ الحقُّ ما انْتَفَعوا. (المحاسن ۲۴۹) ✅ ۲ ) نشانه های "ایمان بعد ازایمان" : 📌نشانه اول : توجه به مشکلات مردم وخدمت رسانی؛ امام کاظم (ع) فرمود: "سه گروه در قیامت زیرسایه عرش الهی اند؛ کسیکه رابط ازدواج در میان مومنین باشد ، کسیکه در خدمت رسانی به مومنان موفق باشد و کسیکه اسرار زندگی مومنان را پنهان نماید ؛ - ثلاثه یستظلون بظل عرش الله یوم القیامه یوم لا ظل الا ظله: رجل زوج اخاه المسلم او اخدمه ام کتم له سراً". (خصال/۶۹) در روایت مهم دیگری مهرورزی و محبت داشتم را محدود به دائره مومنان نمیکند؛ حضرت رسول الله (ص) فرمود : "سوگند به آنکه جانم در دست اوست، خدارحمت خود را جز بر شخص مهرورز وبامحبت نمی گسترد. گفتند:ای رسول خدا؛ همه ی ما اهل محبت ومهرورزی هستیم. فرمود:مرادم از محبت ، مهرورزی به دوست ونزدیک خودنیست، بلکه محبت و مهرورزی به عموم انسان ها میباشد.وَاَلَّذِی نَفسیِ بِیَدِهِ لا یضَعُ اللهُ رَحمَتَهُ اِلا عَلَی رَحیمٍ.قَالوا:یا رَسولَ اللهِ کلُّنَا یرحَمُ. قَالَ(ص):لَیسَ بِرَحمَةِ اَحَدِکُم صَاحَبَهُ یرحَمُ النّاسَ کافَّة" [ البته روایت دیگری؛ عموم مسلمین آمده](مجموعه ورام / ۱۱ ) 📌 نشانه دوم : توجه بخدا در مهمترین شرائط؛ پیامبر(ص) به نقل شیعه و سنی، در بیان زیبایی "مهمترین شرائط" را که توجه به خدا لازم است را ، چنین ترسیم فرموده : عدالت داشتن در راس قدرت، عبادت دردوران جوانی تا پیری، خدامحوری درتمام دوستی ودشمنی ها، ترس ازخدادرخلوتِ گناه، کمک رسانی های کاملا پنهانی، وناله ها دردرگاه الهی ؛ - «سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمُ اللَّهُ فِي ظِلِّهِ يَوْمَ لا ظِلَّ إِلا ظِلُّهُ: الإِمَامُ الْعَادِلُ، وَشَابٌّ نَشَأَ فِي عِبَادَةِ رَبِّهِ، وَرَجُلٌ قَلْبُهُ مُعَلَّقٌ فِي الْمَسَاجِدِ، وَرَجُلانِ تَحَابَّا فِي اللَّهِ اجْتَمَعَا عَلَيْهِ وَتَفَرَّقَا عَلَيْهِ، وَرَجُلٌ طَلَبَتْهُ امْرَأَةٌ ذَاتُ مَنْصِبٍ وَجَمَالٍ، فَقَالَ: إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ، وَرَجُلٌ تَصَدَّقَ، أَخْفَى حَتَّى لا تَعْلَمَ شِمَالُهُ مَا تُنْفِقُ يَمِينُهُ، وَرَجُلٌ ذَكَرَ اللَّهَ خَالِيًا، فَفَاضَتْ عَيْنَاهُ» (خصال صدوق و صحیح بخاری) ✅ ۳ ) همه این کمالاتی که در این دو حدیث ملاحظه نمودید ، در صورتی "کمالِ موثر" برای رسیدن به میهمانی الهی و "لقاء الله" است که سراسر نیت آدمی ، مملو از "اخلاص" باشد. این بخوبی ازآیه ذیل استفاده میشود؛ " هر که امید دارد به لقاءالله باریابد، باید کاری شایسته انجام دهد، و هیچ کس را در عبادت وبندگی اش با پروردگار شریک نکند ؛ - فَمَن كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا (کهف/۱۱۰) چنین انسانهایی پس از مرگ ، در میهمانی خدا خواهند بود. ادامه دارد..

🔶موضوع : تکامل برزخی ✅ ۱ )"تکامل برزخی"، بدین معناست که روح آدمی درجهان برزخ بر اساس اندوخته های عملی خود که در دنیادارا شده ، کمالاتی به او میرسد وباعث ترفیع و کمال روح شده و ثواب های نو به نو به او واصل میشود. تکامل برزخی در اصطلاح اهل معرفت و عارفان مشهور به ؛ "ترقیات برزخی" است. ✅ ۲ ) مهم ترین آیه ای که دلالت بر تکامل برزخی دارد آیه ۱۲ سوره "یس" است که تصریح دارد که آنچه انجام دادید و آثار آن را به پای تان نوشته میشود ؛ "وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ.." ✅ ۳ )دراحادیث تکامل برزخی بصورت رمزگونه مطرح است. 🔺پیامبر؛صدقه وعلم نافع وفرزندصالح را ادامه آدمی میداند؛ -إذا مات ابن آدم انقطعَ عمله إلا من ثلاث: صدقة جاریة، أو علم ینتفع به من بعدِهِ، أو ولدٌ صالح یدعو له وامام صادق (ع) فرمود: "شش چيز است كه مومن پس از مرگ از آنها بهره مندست؛ فرزند شايسته ای كه برای پدر آمرزش بطلبد وقرآنی كه ازآن اوباشد ومورد استفاده قرارگيرد، وچاه آب و درختی كه مينشاند، وچشمه آبی كه در راه خدا جاري ميكند، و رويه والگوی نيكی كه از او بيادگار مانده و ديگران از او اتخاذ كنند." (خصال صدوق) از این حدیث روشن تر در باب تکامل برزخی ، این حدیث است که دلالت دارد؛ در عالم قبر به مومن ، قرآن را تعلیم داده میشود : 🔺امام موسی کاظم (ع) میفرماید: «هر کس از دوستان و پیروان ما بمیرد و هنوز قرآن را به طور کامل فرا نگرفته باشد در قبرش به او تعلیم می دهند تا خداوند بدین وسیله درجاتش را بالا ببرد چرا که درجات بهشت به اندازه ی آیات قرآن است و به او گفته می شود بخوان و بالارو و او می خواند و از درجات بهشت بالا می رود. ؛ -- مَن مات من اَولیائنا و مُحبّینَنا و شیعَتنا و لم یُحسن القرانَ عُلِمَ فی قبره لیَرفَع اللهَ به من دَرَجَته فانَّ دَرَجات الجنَّة علی قدَرایات القُران یُقالُ لهُ اقرَأ وارقَ، فَیَقرَا ثمَّ یَرقی» (کافی ۶۰۶/۲) ✅ ۴ ) اصل محکم اعتقادی این است که ؛ "الدنیا عمل و لاحساب وغدا حساب و لاعمل " (نهج،خ/۴۲). چالش بزرگ تکامل برزخی در این باور درست است که ؛ بعداز دنیا بساط اعمال جمع میشود و موقعیت حساب و کتاب و نتیجتاً جزاء است. وقتی عملی نیست چگونه تکامل میتواند باشد ؟ راه حل های مهم واثرگذار"تکامل برزخی" است. ✅ ۵ ) ریشه تکاملات روح آدمیان در برزخ به عمل جدید که مرتبط با دنیا بوده و با ماده و حرکت ساخته میشود ، نیست. بلکه تمام تکامل و ارتقاء ارواح در برزخ به چگونگی آنان در مدت عمرشان باز میگردد. افرادی که در عمر مدام در پی کمال و علم و اخلاق بوده اند ، و یا از خود آثار بزرگی چون کتاب و مسجد و مدرسه و بیمارستان و ..خلق کردند،ازآن مداومتی که بر اعمال نیک واخلاقی وعلمی و پژوهشی داشته اند ، بعد از مرگ بصورت علی الدوام مستفیض و بهرمند میشوند و تکامل پیدا میکنند. ✅ ۶ ) علامه طباطبایی میگوید : وقتی تخم محبت و معرفت در وجود انسان کاشته شود و نهالش در برزخ ظهور میکند و آدمی را متنعم می کند. ✅ ۷ ) این نظر دقیق به یک نظر "ادق و دقیقتر" باید رفت. وآن است که - نه تنها بذر محبت و معرفت در برزخ به بار مینشیند که علامه طباطبایی فرموده اند ، بلکه به نظر این قلم - در تکامل برزخی حتی "استعداد ذاتی" یعنی آنچه که بمتقضای ذات هر کسی است ، مثلا ذات کسی بر محبت به خلق شکل گرفته، و یا "استعداد امکانی" یعنی آنچه اگر این شخص عمرش ادامه می یافت چنین اخلاق نیکویی میداشت هم میتواند باعث تکامل و تعالی روح انسان در عالَم قبر شود. پس هرکسی کوچکترین گرایشی به یک ارزش و نقطه مثبت هم داشته باشد مورد رحمت الهی قرار میگیرد و در برزخ و قبر به آن خواهد رسید. ✅ ۸ ) عارفان در صُحف عرفانی مانند کتاب "فصوص الحکم" تصریح دارند که ترقی در برزخ اختصاصی به طائفه ای خاص ندارد‌ و همه میتوانند از آن بهرمند شوند . امام خمینی (ره) درتعلیقات برفصوص تصریح میکند؛ حتی انسانهای متوسط و یا دارای معاصی، در برزخ بر اساس اینکه حجب و کدورات هایشان با عذابهای برزخی از بین میرود، روح شان در مسیر تکامل و ترفیع درجه قرار میگیرد. و این خود ظهور "شفاعت" است . ✅ ۹ ) تقدیم داشتم که در تکامل ارواح در عالَم قبر هر نوع ذاتیات و استعداها میتواند دخالت داشته باشد . اجازه دهید از این سخن تعبیر کنم به "عصاره حیات" ، و عرضه دارم ؛ تکامل برزخی بر محور عصاره حیات است ، همان عصاره ای که در لبه مرگ همه آدمیان آن را مشاهده میکنند . و اصلا تعبیر قرآنی "ذائقه الموت" که بمعنای ذوق کردن مرگ و چشیدن و یا نوشیدن مرگ است ، یعنی در آغوش کشیدن تمام "عصاره حیات" خویش در مدت عمر است. و این عصاره حیات، مبدا تکاملات بعدی روح است. ادامه دارد..