بن‏بست اهل سنت در آیه وضو در آیه شریفه «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْن» دو اختلاف عمده بین شیعه و سنی وجود دارد. یکی درباره «إلی المرافق» است‏ که سنی‏ها آن را ظرف لغو می‏دانند و شیعیان ظرف مستقر. توضیح اینکه سنی‏ها «إلی المرافق» را متعلق به «اغسِلوا» و قید آن می‏دانند که در این صورت باید شستن به سمت آرنج باشد. لکن شیعیان «إلی المرافق» را متعلق به فعل عام محذوف و قید «أیدی» می‏دانند و معتقدند واژه «ید» در زبان عربی به سه معنا اطلاق می‏شود: ١.از نوک انگشتان تا مچ ٢.از نوک انگشتان تا آرنج ٣.از نوک انگشتان تا شانه؛ إلی المرافق آمده تا اندازه دست را مشخص کند و بگوید منظور ما از ید، دست از نوک انگشت تا آرنج است نه تا مچ یا تا شانه. لذا آیه نسبت به جهت غَسل ساکت است. لازم به ذکر است که عموم مسلمانان تا زمان ابوحنیفه مانند شیعیان وضو می‏گرفتند ولی ابوحنیفه به جهت ضعف در عربیت گمان کرد وضوی مسلمانان بر خلاف آیه وضو هست و وضوی وارونه را پایه‏گذاری کرد. اختلاف دیگر در حکم پا هست؛ سنی‏ها حکم پا را غَسل می‏دانند و شیعیان مسح. سنی‏ها «أرجلَ» را عطف بر «وجوهَ» می‏گیرند و لذا هر حکمی که وجوه داشته باشد ارجل نیز همان حکم را خواهد داشت. لیکن شیعیان «أرجلَ» را عطف بر محل «رؤوسِ» می‏گیرند زیرا رؤوس لفظا مجرور و محلا منصوب است. تا اینجای کار مشکل خاصی نیست. مشکل زمانی آغاز می‏شود که پای قرائت‏های دیگر به میان بیاید. تعدادی از راویان و قاریان مانند حمزه و ابن کثیر و ابوبکر از عاصم «أرجل» را مجرور خوانده‏اند که در این صورت لاجرم عطف بر «رؤوسِ» است و در نتیجه پا نیز باید حکم سر را داشته باشد. و سوگمندانه اهل سنت قرائت‏های هفتگانه را بی‏چون و چرا حجت می‏دانند و به این سادگی نمی‏توانند از کمند این خوانش‏ها برهند. بزرگان عامه هرچه بیشتر برای خروج از این باتلاق دست و پا زده‏اند بیشتر در آن فرو رفته‏اند؛ زمخشری خواسته‏ آیه را با قاعده جعلی و من‏درآوردی «خفض به جوار» توجیه کند که خودشان قبل از شیعیان بر زمخشری خرده‏ گرفته و آن را توجیهی شرم‏آور دانسته‏اند. برخی دیگر چنان مستأصل شده‏اند که به موضوع له مسح دست‏اندازی کرده‏ و در ادعایی عجیب و غریب گفته‏اند: مسح به معنای غَسل است!! به نظرم منصفانه‏ترین جواب را ابن عاشور صاحب تفسیر التحریر و التنویر داده است که آقا دست از این لاطائلات خنک و مما یضحک به الثکلی بردارید؛ واقعیت این است که وضوی ما اهل سنت مطابق با قرآن نیست و آیه وضو با روایات [جعلی] ما نسخ شده است. @adb_arb

نظرة تأمل في معنى قوله تعالى «فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ» قالوا: «أَكْبَرْنَهُ‏» أي وجدنه كبيرا. هذا أقصى ما تدل عليه الكلمة وهو بمعزل عن المقام لأن الحديث يدور حول جمال يوسف الفاتن ولا شأن لنا بكبره ولا عظمته ولا شخصيته المرموقة. ومن هذا المنطلق تجد المفسرين يعمدون إلى توسیع نطاق الكلمة الدلالي كي تتلائم والمعنى المقصود، فمنهم من قال: فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ أي أعظمنه وتحيرن في جماله إذ كان كالقمر ليلة البدر؛ [مجمع البیان، ج ٥، ص ٣٥٢]. ومنهم من قال: أَكْبَرْنَهُ‏ أي أعظمنه ودهشن برؤية جماله الفائق الرائع الرائق، فإن فضل جماله على جمال كل جميل كان كفضل القمر ليلة البدر على سائر الکواکب؛ [روح المعاني، ج ٦، ص ٤١٩]. وقال آخر: ومعنى‏ أَكْبَرْنَهُ‏ أعظمنه، أي أعظمن جماله وشمائله، فالهمزة فيه للعدّ، أي أعددنه كبيرا، وأطلق الكبر على عظيم الصفات تشبيها لوفرة الصفات بعظم الذات؛ [التحریر والتویر، ج ١٢، ص ٥٥]. وفیها ما تری؛ قل لي ما العلاقة بين الکبر والدهشة بالجمال أو بينه وبين وفرة الصفات؟ أكل كبير يتحير في جماله؟! أو كل من يتحير في جماله كبير؟! أإنّ ما تحيرت النسوة فيه هي وفرة صفاته أو جماله؟! أليس بين ذينك بعد المشرقين یا تری؟! ولابن عباس في هذا المضمار وجهة نظره وهي من الأهمية بمكان؛ إنه يرى أن معنى أكبرن حِضنَ، فـ«أكبرنه» على هذا يعني حضنَ حيضًا أو حضن لأجله، فقد قيل إن الأنثى تحيض إذا اشتد شبقها. هذا ورغب المفسرون بقضهم وقضيضهم عن قول ابن عباس والسر يكمن في أن هذا الاستعمال يسير غير كثير. والذي أرتئي أن القوم ذهلوا عن بلاغة الكلمة في التعبير القرآني؛ إن الله تعالى ذكره يحب الستر فيما يتعلق بقضايا المرأة وما شابهها كالقضایا الجنسیة فلا يصرح بها بل یکني عنها بألفاظ ذات دلالة غير مباشرة أو يستخدم كلمات قليلة الاستعمال في ذاك المعنى. روى الكليني عن الحلبي، عن أبي عبد الله عليه السلام، قال: سألته عن قول الله عز وجل أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ؟ قال: هو الجماع، ولكن الله ستير يحب الستر فلم يسم كما تسمون‏؛ [الكافي، ج٥، ص٥٥٥]. و كذا الحال في كل موطن من القرآن والسنة، فلا ذكر لاسم النون والیاء والکاف فيهما، بل عبر عنه بالجماع والمس واللمس والرفث ونحوها. وكذلكم المحيض عند القص لا في مقام التشريع الذي في حاجة إلى صراحة. وهذا هو الذي يسهل الخطب أيضا في قوله سبحانه وتعالى «وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ فَضَحِكَت» أي حاضت -مع أنها كانت عجوزا- لأن الحيض يدل على إمكانية الحمل. هذا المعنى روي عن الإمام الصادق عليه السلام وابن عباس وأثبته جمهور اللغويين إلا أن المفسرين لم يجرؤوا على القول به لما أسلفنا للتو فذهبوا إلى أن سارة ضحكت ثم اختلفوا فی سبب ضحکها وذهبوا طرائق قددا. والحال أنه لا داعي لضحكها، ثم هب أنها ضحكت فلا طائل تحت ذكره، وكم له من نظير. 🖊️محمد نادري @adb_arb

چرا مستثنی در حدیث شریف «كلُّ عينٍ باكيةٌ يومَ القيامة إلا عينٌ بكت على مُصاب الحسين» مرفوع آمده است؟ پاسخ را اینجا بخوانید. @adb_arb

بلاغة الكلمة في قوله تعالى «يصطرخون فيها» 🔸سؤال: السلام عليكم سماحة الأستاذ الفذ كيف الحال؟ مشتاقون إلى رؤية الحبيب. قرأتُ من ذكر الله الحكيم «وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا ...» فتبادر السؤال إلى ذهني، لماذا يصطرخون لا يصرخون؟ رأيت عدة من التفاسير منها مجمع البيان والميزان وباقي التفاسير فلم أجد جوابا يختص بسؤالي، ولكن رأيت في الكشاف مكتوبا:  يَصْطَرِخُونَ يتصارخون: يفتعلون من الصراخ وهو الصياح بجهد وشدّة. قال كصرخة حبلى أسلمتها قبيلها... ثم نظرت إلى استعمال باب الافتعال فرأيته قد يستخدم للمبالغة، فتحصّل لي أنّ الله سبحانه أراد بمفردة يصطرخون، بيان شدة الصراخ ومبالغة أهل النار في الصراخ. وهل هناك نقطة بلاغية أخرى تترتب على هذا الاستخدام؟ وشكرا. 🔹جواب: عليكم السلام ورحمة الله وبركاته سيدنا السند، تقنا إليك. أنا شخصيا أراجع تفسيرين في هكذا مواطن بعد أن قلبت النظر فيها، أحدهما التحرير والتنوير لابن عاشور والآخر روح المعاني للآلوسي فإنهما يوليان أهمية كبيرة للمباحث الأدبية والبلاغية بما للكلمة من معنى. فإذا وجدت فيهما ما يشفي الغليل فهو وإلا أتجه نحو الكشاف والمجمع وروض الجنان وما إلى ذلك، علني أجد فيها ما أهتدي به. وأما بالنسبة إلى سؤالكم فإن ما توصلت إليه صحيح في الجملة لا غبار عليه، إلا أن مفردة الاصطراخ تدل على المبالغة من ثلاث جهات: ١.من جهة المادة: فإن الصراخ أبلغ وآكد من الصياح؛ نص على ذلك اللغويون وقالوا: صرخ أي صاح بشدة. ٢. من جهة الهيئة: فإن الافتعال يدل على الاعتمال والاجتهاد في تحصيل الفعل فمعنى كسب أصاب ومعنى اكتسب اجتهد في تحصيل الإصابة. ويحمل على ذلك التفرقة في قوله تعالى «لها ما كسبت وعليها ما اكتسبت» أي تنفعها الحسنات سواء اجتهدت في تحصيلها أم لا، وتضرها السيئات التي اجتهدت في تحصيلها وأما التي لم تجتهد في تحصيلها فلا تؤاخذ عليها. إذن، قوله تعالى «يصطرخون» أي يجتهدون في تحصيل الصراخ وهذا يدل دلالة التزامية على استغاثتهم فإن المستغيث يجتهد في تحصيل الصراخ. فلا يصغى إلى ما قاله الجوهري _مع علو كعبه في اللغة_من أن صرخ واصطرخ بمعنى واحد، اللهم إلا أن يكون مراده اشتراكهما في أصل المعنى. ٣.من جهة الاشتمال على حرفي الصاد والطاء: لما فيهما من الاستعلاء والإطباق، ولهذا قالوا إن ما جاء من هذا الباب على غرار الاصطراخ والاصطبار والاصطفاء والاصطياد يدل على القوة. ومن الطريف أن الاستعلاء في لفظة الاصطراخ يرشد إلى الاستعلاء في المعنى فكأنه تعالى أراد أن يشير بهذه الظاهرة اللغوية إلى ما في صيحتهم من الاستعلاء. فظهر مما عرجنا عليه أن قوله تعالى «يصطرخون فيها» يعني أنهم يستغيثون في جهنم بالصيحة الشديدة العالية جدا، اللهم أجرنا من النار يا مجير. @adb_arb

ادعایی بی‌اساس در معناشناسی واژه تنقبت در زیارت عاشورا 🔸سؤال: اخیرا فردی در فجازی مدعی شده است که معنای تنقبت در زیارت عاشوراء را کشف کرده و آن نقاب زدن اسب‌ها است‌‌؛ «لعنَ اللهُ أمةً أسرجتْ و ألجمتْ و تنقّبتْ لقتالك» یعنی خدا لعنت کند گروهی را که برای جنگ با تو اسب‌ها را زین کردند و بر دهان اسب‌ها لگام زدند و بر صورت اسب‌ها نقاب انداختند زیرا اسب مادامی که چشمش ببیند پا روی افتاده‌ای نمی‌گذارد. اسب‌ها را نقاب زدند تا بتوانند آنها را بر روی اجساد مطهر بتازانند. و گواه صحت این ادعا آن است که أسرجت و ألجمت هر دو ناظر به اسب است، پس تنقبت نیز باید چنین باشد. دیدگاه شما نسبت به این ادعا چیست؟ 🔹جواب: این ادعا استحسانی بیش نیست و به سه دلیل مردود است: ١.واژه نقاب ویژه زنان است و روبند حیوانات بُرقُع نامیده می‌شود. النقاب ما تَنتقبُ به المرأة؛ [الطراز، ج٣، ص١٠٩]. البرقع هو للدواب و نساء الأعراب؛ [لسان العرب، ج٨، ص٩]. ٢. نقاب روبندی است که چشم‌ها را نمی‌پوشاند. النقاب عند العرب هو الذي يبدو منه مَحجِر العين ... و النقاب لا يبدو منه إلا العينان؛ [تاج العروس، ج٢، ص۴۴٧]. ٣. تنقّبت از باب تفعّل و به معنای تلبّس و پوشیدن است نه پوشاندن، مثل تقمَّصَ یعنی قمیص (پیراهن) پوشید. و مثل تختَّمَ یعنی خاتم (انگشتر) در دست کرد. و مثل تعمَّمَ یعنی عِمامه بر سر بست. پس تنقَّبت باید به معنای پوشیدن نقاب باشد نه پوشاندن چهره اسب‌ها با نقاب! این در حالی است که أسرجت و ألجمت هر دو از باب اِفعال هستند و نمی‌توان تنقّبت را بر این دو قیاس کرد. به امید خدا در روزهای آینده یادداشتی در رابطه با معناشناسی واژه تنقبت ارائه خواهد شد. @adb_arb

رهیافتی نو به مفهوم واژه تنقبت در زیارت عاشورا «لَعَنَ اللهُ أمَّةً أسْرَجَتْ وَ ألْجَمَتْ وَ تَنَقَّبَتْ لِقِتالِكَ» یعنی خدا لعنت کند گروهی را که برای جنگ با تو [اسب‏ ها را] زین کردند و لگام زدند و جامه رزم در بر کردند. ادامه یادداشت را در اینجا بخوانید. @adb_arb

خوانش اسم زمان مضاف به جمله سؤال: هنگامی که حُمران بن أعیَن از زیارت مرقد سید و سالار شهیدان امام حسین علیه السلام بازگشت امام باقر علیه السلام به دیدارش رفتند و به او فرمودند: «أَبْشِرْ يَا حُمْرَانُ، فَمَنْ زَارَ قُبُورَ شُهَدَاءِ آلِ مُحَمَّدٍ يُرِيدُ اللَّهَ بِذَلِكَ وَ صِلَةَ نَبِيِّهِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّه‏»؛ [بحار الأنوار، ج 98، ص 20]. یعنی ای حمران، تو را مژده می‏دهم که هر کس قبر شهدای خاندان پیامبر را زیارت کند در حالی که در پی جلب رضای خدا و پیوند با پیامبر خدا باشد از گناهانش بیرون می‏آید مانند روزی که مادرش او را زاده است. ظاهرا ضبط «یوم» اشتباه است، آیا نباید مجرور باشد؟ جواب: خیر، صحیح است. توضیح اینکه تعدادی از اسم‌های زمان هستند که می‌توانند به جمله اضافه شوند، مانند «یوم» و «لیلة» و «حین» و «زمان» و «وقت». در این صورت دو وجه در آنها جایز است: ١.اعراب ٢.بناء بر فتح. مثال‌های زیر را دقت کنید: 1️⃣در حدیث یادشده «یوم» به جمله بعد از خودش یعنی «ولدته أمه» اضافه شده است و لذا یوم جائز الوجهین است: ١.معرب و مجرور لفظا (كيومِ ولدتْه أمُّه). ٢.مبنی بر فتح و مجرور محلا (کیومَ ولدتْه أمُّه). 2️⃣در روایت دیگری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چنین می‌خوانیم: «فِي لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ مَا مَرَرْتُ بِمَلَإٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ إِلَّا قَالُوا يَا مُحَمَّدُ مُرْ أُمَّتَكَ بِالْحِجَامَة»؛ [بحار الأنوار، ج ۵٩، ص ٣٠٠]. در اینجا نیز دو وجه جایز است: ١.في ليلةِ أسريَ بي ٢.في ليلةَ أسريَ بي 3️⃣چنانکه «حین» در شعر نابغه ذبیانی «علی حينَِ عاتبتُ المشيبَ» هم به فتح نقل شده است هم به کسر. گفتنی است اگر صدر جمله مضاف الیها فعل مبنی مثلا ماضی باشد _مانند سه مثالی که گذشت_ بناء اسم زمان بهتر از اعراب آن است. قال ابن مالك: و ابنِ أوَ اعرِب ما كإذ قد أُجرِيا و اختَر بِنا متلوِّ فعلٍ بُنيا و قبلَ فعلٍ معربٍ أو مبتدا أعرِب، و مَن بَنى فلن يُفنَّدا @adb_arb

هنجارگریزی در حدیث شریف کِساء سؤال: در حدیث کساء تنها دو پسر از حضرت زهرا یعنی حسنين عليها و علیهما السلام زیر کساء آمدند، پس چرا خداوند به صورت جمع بیان می‌کند و می‌گوید: «هُم فاطمة و أبوها و بعلها و بنوها»؟! آیا به جای «بنوها» نباید «اِبناها» گفته می‌شد؟ جواب: تثنیه در کلام عرب ثقیل و قلیل الدوَران و کم‌کاربرد است. بدین روی بسیاری از اوقات _به شرط مصون بودن از اشتباه_ از تثنیه به جمع عدول می‌شود، مثلا گفته می‌شود: «هو رجلٌ عظیمُ المَناکِب» یا «غلیظُ الحَواجِب»، مناکب جمع مَنکِب به معنای شانه و حواجب جمع حاجِب به معنای ابروست. این در حالی است که انسان دو شانه و دو ابرو بیشتر ندارد. چنانکه گاه از «طرفَي النهار» یعنی اول و آخِر روز تعبیر به «أطراف النهار» می‌شود و هر دو تعبیر در قرآن آمده است. همچنین درباره حکم داود و سلیمان می‌فرماید: «و داودَ و سليمانَ إذ يَحكمانِ في الحرث ... و كنّا لِحكمهم شاهدين» [انبیا، ٧٨] با اینکه علی القاعده باید گفته می‌شد: «و کنّا لِحکمهما شاهدین». در آیه «فإن كان له إخوةٌ فلأمّه السدس» [نساء، ١١] نیز بالاجماع مقصود از إخوة، أخَوان است. و شواهد دیگری از نظم و نثر که ذکر همه آنها به طول می‌انجامد. از این رو پیامبر اکرم در روایتی می‌فرماید: «اَلاِثْنَانِ وَ مَا فَوْقَهُمَا جَمَاعَةٌ»؛ [معانی الأخبار، ص ٨۵]. افزون بر این، کاربست بنوها به جای ابناها، کلام را مسجع و آهنگین و دلنشین کرده و بر حسن و طراوت آن افزوده است‌‌‌‌؛ هُم فاطمةُ و أبوها = و بعلُها و بنوها. نکته: به آیاتی از قبیل «صغت قلوبکما» و «فاقطعوا أیدیهما» و مانند آن استشهاد نکردم تا این شائبه پیش نیاید که جواز عدول از تثنیه به جمع اختصاص به جایی دارد که مثنی به مثنی اضافه شده باشد (قلبان+کما=قلباکما و یدَین+هما=یدیهما). بله، ثقالت در این موضع دو چندان است و لذا عدول به جمع در آن به مراتب بیشتر از مواضع دیگر است ولی این بدان معنا نیست که عدول در این مورد قیاسی و در سایر موارد سماعی باشد، کما وقع فیه عدد لا يستهان به، كيف والشواهد أكثر من أن يحاط بها. 📝محمد نادری @adb_arb

منتشر شد: «معنای کاد و محاکمه فاضل سامراء» علاقه‌مندان به مباحث ادبی و قرآنی مطالعه یادداشت فوق را از دست ندهند. @adb_arb