✅نامگذاری
👈هر واژه‌ای حکایت از معنایی می‌کند. زیبایی و رکیک بودن واژه‌ها بستگی مستقیم به معنای آنها دارد. گرچه معنا امری اعتباری است و در نامگذاری چندان مورد توجه نیست؛ ولی هنگام به کار بردن آنها معانی ناخودآگاه تداعی می‌شود.
نام نیکو مایه سربلندی و افتخار و نام زشت باعث سرشکستگی و احیانا احساس حقارت است. زیرا نام تا پایان عمر با انسان همراه است و فرد همواره با آثار خوب و بدش مواجه است.
ائمه طاهرین علیهم السلام هم خود نامهای نیکو برای فرزندانشان بر می‌گزیدند و هم دیگران را بدین امر سفارش می‌کردند.
امام هشتم شیعیان نام نیکوی محمد را بر فرزند دلبندش نهاد و از تاثیر این نام نیکو چنین پرده برداشت:
«خانه‌ای که در آن نام محمد باشد، روز و شبشان را با خیر و نیکی به پایان می‌رسانند.»
✅مراقبت از کودک
👈نوزاد انسان گلی نو رسیده است که بتدریج به رشد و شکوفایی می‌رسد. به ثمر نشستن گل به مراقبت دائمی باغبان نیاز دارد.
والدین، بویژه مادر، باغبانان دلسوز زندگی‌اند و گلهای معطر زندگیشان به مراقبت همه جانبه آنان نیاز دارد. مراقبت از سلامت جسمانی، تغذیه مناسب، تامین آرامش و سلامت روانی و تامین نیازهای عاطفی نوزاد در رشد جسمانی، عاطفی و تکامل معنوی‌اش تاثیر بسزا دارد. به ویژه در نخستین روزهای زندگی که نوزاد، به خاطر بیگانگی با محیط جدید و ضعف و ناتوانی، به مراقبت و توجه افزونتر نیازمند است.
✳️خاطره
حکیمه خواهر امام رضا (ع) گفته است: وقتی زمان وضع حمل خیزران، مادر حضرت جواد (ع) ، رسید، حضرت رضا (ع) مرا صدا زد و فرمود:
هنگام وضع حمل، پیش او حاضر باش و همراه او و قابله درون اتاق برو. آنگاه حضرت چراغی در اتاق گذاشت و در آن را بست. هنگام وضع حمل خیزران چراغ خاموش شد و او ناراحت گردید. در این وضعیت بودیم که حضرت جواد (ع) به دنیا آمد در حالی که بر روی او چیز نازکی مانند پارچه بود، نورش تمام اتاق را روشن کرد و ما به آن نگاه می‌کردیم. آنگاه او را در آغوش گرفتم و آن پرده را از او جدا کردم.
در این هنگام امام رضا (ع) آمد، در اتاق را باز کرد، جواد (ع) را گرفت، در گهواره گذاشت و به من فرمود:
«یا حکیمه الزمی مهده»؛
حکیمه مراقب گهواره‌اش باش …
✅کودک و سلامتی
👈از ویژگی های دین اسلام تاکید بر پرورش همه ابعاد زندگی انسان است.
هر چند در تربیت اسلامی پرورش ابعاد معنوی هدف اصلی و نهایی است؛ اما دستیابی به آن هدف بزرگ در پرتو داشتن جسمی سالم و روانی با نشاط امکان‌پذیر است.
در #سیرهـتربیتیـامامـرضا (ع) ، علاوه بر تاکید بر سایر ابعاد، به رعایت بهداشت، #تغذیه سالم و نیز عوامل غیر مادی مؤثر در سلامتی مانند #صدقه و #عقیقه توجه خاص شده است.
آن حضرت، در بخشی از مطالبی که برای مامون نوشت، چنین نگاشت:
عقیقه کردن برای پسر و دختر، نامگذاری، تراشیدن موهای سر نوزاد در روز هفتم و معادل وزن موها طلا یا نقره صدقه دادن لازم است.
در سخن دیگری به نقل از پیامبر اکرم (ص) فرمود:
فرزندانتان را در روز هفتم ختنه کنید؛ زیرا ختنه باعث پاکی بیشتر و رشد سریعتر آنان می‌شود.
علاوه بر اینها، تغذیه سالم و مقوی فرزند مورد توجه حضرت بود.
یحیی صنعانی می‌گوید:
در منی بر حضرت رضا (ع) وارد شدم، در حالی که جواد (ع) در دامان حضرت نشسته بود و حضرت به او موز می‌داد.
✅صحبت با کودک
👈قدرت درک کودک اندک است و توان فهم معانی کلمات را ندارد.
در عین حال سخن گفتن با او نشانه توجه والدین به اوست.
کودک این توجه را نوعی اظهار محبت و ابراز عاطفه می‌داند و با تمام ضعف و نقصان، گاه با لبخند و زمانی با حرکات دست و پا به آن پاسخ می‌دهد.
علاوه بر این، مشاهده چگونه سخن گفتن والدین، به ویژه حرکات لب، زمینه مساعدی برای آموزش سخن گفتن کودک پدید می‌آورد.
کلیم بن عمران می‌گوید:
به امام رضا (ع) گفتم: از خدا بخواه به تو فرزندی دهد.
حضرت فرمود:
من صاحب یک فرزند می‌شوم و او وارثم خواهد شد.
هنگامی که امام جواد (ع) به دنیا آمد، حضرت رضا (ع) به اصحابش فرمود:
فرزندی به دنیا آمد که شبیه موسی بن عمران شکافنده دریاست و مانند عیسی بن مریم مادرش پاک و مطهر است. راوی در ادامه می‌گوید:
و کان طول لیلته یناغیه فی مهده؛ حضرت در تمام طول شب با او صحبت می‌کرد.
❇️اهمیت محبت
👈محبت داروی شفابخش دردها، تسکین دهنده قلبهاست و بهترین راه حل مشکلات و نا سازگاری های تربیتی است. محبت بجا، در هر مکان و زمان و در هر مقطع و سن، وسیله‌ای کارآمد و مؤثر است.
همگان، در هر سن و موقعیت، به عاطفه و محبت نیازمندند؛ اما کودکان، نوجوانان و جوانان بیش از دیگران تشنه جام زلال محبتند. رفتار نابجا و ناقصشان را محبت اصلاح می‌کند و ناسازگاری و پرخاشگری نابجایشان را داروی محبت از میان می‌برد.
آری، با محبت می‌توان بسیاری از گره‌ها را گشود و راههای ناهموار را هموار کرد.
امام رضا (ع) از این شیوه مؤثر تربیتی به شکل های گوناگون بهره می‌گرفت.
گاهی اوج محبت خود را در قالب جمله زیبای «بابی انت و امی» (پدر و مادرم به فدایت) نشان می‌داد و زمانی او را در آغوش می‌گرفت، به سینه خود می‌فشرد و می‌بوسید.
اباصلت می‌گوید:
هنگامی که جواد (ع) بر بستر شهادت پدر وارد شد، حضرت رضا (ع) از بستر برخاست، به سوی او رفت، دست بر گردنش انداخت، او را به سینه فشرد، میان دو چشمش را بوسید و با او سخن گفت … محبت کلید حل بسیاری از مشکلات تربیتی است. گاهی والدین در مقابل اصرار زیاد کودکان بر خواست های غیر معقول یا غیر ممکن، رفتاری تند و نامناسب ابراز می‌کنند؛ ولی حتی در چنین موقعیتی رفتار محبت آمیز مناسب تر و مؤثرتر است.
امیه بن علی نقل می‌کند:
در سالی که امام رضا (ع) حج به جای آورد و سپس به خراسان رفت، من در مکه همراه امام (ع) بودم و امام جواد (ع) نیز همراهش بود. امام (ع) با خانه کعبه وداع کرد. وقتی طوافش تمام شد، به طرف مقام [ابراهیم] رفت و در آنجا نماز گزارد.
جواد (ع) که خردسال بود، بر دوش موفق (غلام حضرت) طواف داده می‌شد. جواد (ع) به طرف حجر [اسماعیل] رفت، در آنجا نشست و این امر مدتی طول کشید. موفق به او گفت: جانم به فدایت باد، برخیز.
او فرمود:
بر نمی‌خیزم تا وقتی که خدا بخواهد و در چهره‌اش غم نمایان شد.
موفق خدمت امام رضا (ع) آمد و گفت: جانم به فدایت باد، جواد (ع) در حجر نشسته، برنمی‌خیزد.
امام رضا (ع) به طرف جواد (ع) آمد و فرمود:
برخیز، ای حبیب من. جواد (ع) فرمود:
چگونه برخیزم، در حالی که شما با کعبه چنان وداع می‌کنید که گویا هرگز به سویش باز نمی‌گردید! [برای بار سوم] امام رضا (ع) فرمود:
برخیز، ای حبیب من. جواد (ع) برخاست.
از این حدیث شریف در می‌یابیم که امام رضا (ع) در مقابل اصرار جواد (ع) هرگز به او تندی نکرد؛ بلکه با جملات محبت‌آمیزی چون «قم یا حبیبی» و صبر و حوصله فرزند خردسالش را قانع کرد.
✅رفتار احترام آمیز
👈بی‌شک هر انسانی در هر مقطع سنی، با توجه به برداشتی که از ارزش و منزلت خویش دارد، برای خود احترام و شخصیت قایل است.
هر انسانی خود را دوست دارد و دوست دارد که مورد احترام دیگران واقع شود.
کودک و نوجوان نیز هر چند به رشد اجتماعی و عقلانی کافی نرسیده است؛ اما برای خود احترام قایل است.
بدین جهت رفتار احترام آمیز والدین و مربیان نقش مؤثری در تربیت و رشد او دارد.
امام رضا (ع) برای جواد (ع) احترام بسیار قایل بودند و از این شیوه مؤثر در تربیت فرزند بسیار بهره می‌برد.
محمد بن ابی‌عباد، که به تصویب فضل بن سهل امور نگارش حضرت رضا (ع) را به عهده گرفته بود، می‌گوید:
حضرت رضا (ع) همواره از فرزند بزرگوارش محمد با کنیه [که نزد عرب علامت بزرگداشت و احترام است] نام می‌برد و می‌فرمود:
ابوجعفر به من چنین نوشت و من به ابوجعفر چنین نوشتم. با آنکه امام جواد (ع) در مدینه به سر می‌برد و کودکی بیش نبود، حضرت رضا (ع) وی را بسیار احترام می‌کرد و نامه‌هایی که از حضرت جواد به وی می‌رسید، با کمال بلاغت و نیکویی پاسخ می‌داد …
✅تشویق بجا و مناسب
👈تشویق در #تربیتـکودک و نوجوان بسیار مؤثر است.
تشویق بجا و مناسب در فرزندان ایجاد انگیزه و شوق می‌کند و آنان را برای انجام کارهای بزرگتر آماده می‌سازد.
#تمثیلـنردبان
در واقع تشویق نردبان پیشرفت و موفقیت آنهاست. بدین جهت این شیوه نیز مورد توجه حضرت رضا (ع) بود.
بر این اساس می بینیم #فرزند خوب پروش یافته حتی در #دورانـکودکی از خود ترتیب اثر نشان می دهد.
✳️جبهه گیری امام جواد (ع) در کودکی
زکریا بن آدم می‌گوید:
خدمت امام رضا (ع) بودم که حضرت جواد (ع) را نزد ما آوردند. او، که حدود چهار ساله بود، دست ها را بر زمین نهاد و سرش را به طرف آسمان بلند کرد و به فکر فرو رفت.
امام رضا (ع) به او فرمود:
جانم به فدایت باد، در چه موضوعی چنین اندیشه می‌کنی؟ فرمود:
در آنچه نسبت به مادرم فاطمه (س) انجام داده‌اند.
به خدا قسم، آنها را از قبر بیرون می‌آورم، می‌سوزانم و خاکسترشان را به دریا می‌ریزم.
امام رضا (ع) [در مقابل کار نیکویش] او را به خود نزدیک ساخت، بین دو چشمش را بوسید و فرمود:
پدر و مادرم به فدایت باد، تو برای #امامت شایستگی داری.
✅خود اتکایی
👈توجه به استقلال و خوداتکایی از نکات مهم تربیتی است.
همگام با رشد جسمانی و افزایش سن، توقعات و انتظارات مردم از کودک افزایش می‌یابد و او باید خود را برای ایفای نقش در جامعه آماده سازد. از طرفی وابستگی فرزند به والدین، به ویژه پدر، نه مطلوب است و نه همواره ممکن.
زیرا امکان پیش آمدن موقعیت ویژه و محروم شدن فرزند از کمک والدین انکارناپذیر است.
بنابراین، والدین باید ضمن نظارت صحیح و حساب شده به تدریج زمینه استقلال و خود اتکایی را در فرزندانشان به وجود آورند و با واگذاری مسؤولیت بدانان قدرت اداره زندگی را در آنها تقویت کنند.
از نکات بسیار زیبای سیره تربیتی امام رضا (ع) توجه به این امر مهم است.
آن حضرت به خوبی برای فرزندش جواد (ع) آینده‌نگری فرمود و چون می‌دانست فرزندش در نوجوانی مسؤولیت بزرگ رهبری جامعه اسلامی را به عهده می‌گیرد با واگذاردن مسؤولیت ها به وی قدرت مدیریت و رهبری را در او تقویت کرد.
امام هشتم (ع) ، هنگامی که در مدینه بود، اداره امور خویش را عملا به فرزندش وا نهاد و حضرت جواد (ع) ، با اینکه کودک و نوجوان بود، به خوبی از عهده این امر برآمد.
حنان بن سدیر می‌گوید:
… پیوسته حضرت جواد (ع) با اینکه کودک و نوجوان بود، اداره امور حضرت رضا (ع) را در مدینه به عهده داشت و به خادمان حضرت امر و نهی می‌کرد و هیچ یک از خدمتگزاران با وی مخالفت نمی‌کرد.
این سخن بدان معناست که حضرت جواد (ع) به خوبی مدیریت می‌کرد و آنها با او مخالفت نمی‌کردند.
🔰پرورش بعد عقلانی
✅تربیت باید همه جانبه باشد.
👈پرورش بعد عقلانی و شکوفا ساختن استعداد منطق و استدلال در فرزند یکی از مهمترین ابعاد تربیت است.
منطقی بار آوردن فرزند سبب می‌شود درست بیندیشد، منطقی تصمیم بگیرد، منطقی رفتار کند و در صورت لزوم، بی‌هیچ هراسی از دیدگاه ها و رفتارهای خود دفاع کند.
سیره تربیتی حضرت رضا (ع) از این منظر نیز الگویی کامل برای همه رهروان آن حضرت است.
❇️داستان
بنان بن نافع نقل می‌کند که روزی مامون از جایی که حضرت جواد (ع) با کودکان بازی می‌کرد، می‌گذشت.
کودکان از ترس میدان بازی را ترک کردند و تنها جواد (ع) آنجا ایستاد.
مأمون از او پرسید:
چرا همراه بچه‌ها فرار نکردی؟ فرمود:
گناهی مرتکب نشدم تا از ترس بگریزم و جاده هم تنگ نیست تا آن را برایت باز کنم، از هر جا می‌خواهی عبور کن. مامون [از این پاسخ تعجب کرد و] پرسید:
تو کیستی؟ حضرت در جواب فرمود:
من محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن‌الحسین بن علی بن ابی‌طالب علیهم السلام هستم …
https://eitaa.com/madresehtalim/724 🔰بنام خدا
👈شما اينجا 👇هستيد «شبکه معارف اسلامی» https://eitaa.com/manabe_eslami ✅راهنمای خدمات👇مؤسسه فرهنگی هنری حجه بن الحسن (عج)
https://eitaa.com/manabe_eslami/157