🔺 با چه شرطی می توانیم روایات نقل به معنا را بپذیریم؟! آیا صرف وثاقت راوی، برای قبول نقل قول او کفایت می کند؟! #فایل_های_تصویری #رجال_و_حدیث #نقل_به_معنا ✅ https://eitaa.com/alhaydari

🔺 آیا روایات شیعه و سنّی، «نقل به الفاظ» است یا «نقل به معنا»؟! 🔅 آیت الله سید کمال حیدری ➖ (بخش سوّم) 2⃣ دلیل دوم بر اثبات مدّعا: روایات ناظر به پرسش از جواز نقل به معنا 🔸 دومین دلیل که نشان می دهد در زمان اهل بیت (ع)، فرهنگ کتابت حدیث – جز در موارد استثناء – رایج نبوده، یک سلسلسه روایات است که در آنها راوی از پیامبر (ص) یا امام (ع) می پرسد آیا جایز است کلام ایشان را نقل به معنا و مضمون کند یا نه؟! رسول خدا و ائمه در پاسخ به این سؤال فرموده اند جایز است، اما به شرطی که راوی بتواند معنا و محتوای اصلی کلام را به درستی و بدون تغییر منتقل کند، در غیر این صورت جایز نیست نقل به معنا کند! البته بحث ما در اینجا دربارۀ مسألۀ جواز یا عدم جواز نقل به معنا و همچنین شرایط و معیارهای نقل آن و غیره نیست، بلکه فعلاً قصد داریم اثبات کنیم از آن جهت که راویان دربارۀ جواز نقل به معنا از اهل بیت (ع) سؤال می پرسیدند، متوجه می شویم اولاً این پدیده در آن زمان هم مطرح و شایع بوده و پیرامون آن بحث و گفتگو در می گرفته، ثانیاً فرهنگ اصلی و رایج در آن زمان، عمدتاً حفظ روایات و نقل به معنا (فرهنگ شفاهی و سماعی) بوده، و نه کتابت و نقل به الفاظ! (فرهنگ کتابی و نوشتاری)؛ 👈 زیرا اگر همۀ اصحاب اهل نوشتن و کتابتِ تمام جملات و کلمات ائمه (ع) بودند، دیگر معنا نداشت که به حفظ روی بیاورند و دربارۀ جواز یا عدم جواز آن بپرسند! 👉 مثل عصری که خود ما الان در آن زندگی می کنیم؛ یعنی چون فرهنگ کتابت و نوشتن رایج است، هیچ یک از طلبه ها و دانشجویان سخنان اساتید خود را کلمه به کلمه و خط به خط حفظ نمی کنند! کسی که همه چیز را روی کاغذ می نویسد، دیگر چه نیازی دارد به اینکه همان نوشته ها را به خاطر هم بسپارد؟! با توجه به اینکه حفظ کردن عبارات – مخصوصاً که طولانی هم باشند - اساساً کاری بسیار دشوار است و بدون تلاش و تکرار زیاد، میسّر نمی شود، اگر نگوییم اصلاً غیر ممکن است!! در ادامه، به سه نمونه از این نوع روایات اشاره می کنیم. #رجال_و_حدیث #نقل_به_معنا ✅ https://eitaa.com/alhaydari

📌 روایت اول: همان طور که اشاره شد، این قبیل روایات، هم در منابع شیعه و هم در مصادر اهل سنت وارد شده اند. از میان آنها، در اینجا به دو روایت از اصول کافی و یک روایت از مجمع الزوائد هیثمی اکتفا می کنیم: - «محمد بن مسلم قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: أسمع الحديث منك فأزيد وأنقص؟ قال: إن كنت تريد معانيه فلا بأس»؛ کافی، ج 1، ص 51 (محمد بن مسلم گفت: خدمت امام صادق ع عرض کردم: حدیثی را از شما می شنوم، آن را کم و زیاد می کنم. فرمودند: اگر قصدت انتقال معنای آن است، اشکالی ندارد». این روایت، هم دلیل بر جواز نقل به معناست (البته با رعایت شروط و معیارهای آن که باید در جای خود مورد و بحث و بررسی دقیق قرار گیرد)؛ و هم نشانگر آن است که فرهنگ حفظ و نقل به معنا در میان اصحاب اصلی ائمه (ع) رواج داشته است. 📌 روایت دوم: - «وعنه، عن محمد بن الحسين، عن ابن سنان، عن داود بن فرقد قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: إني أسمع الكلام منك فأريد أن أرويه كما سمعته منك فلا يجيئ قال: فتعمد ذلك؟ قلت: لا، فقال: تريد المعاني؟ قلت: نعم، قال: فلا بأس»؛ کافی، ج 1، ص 51 (سخنی از شما می شنوم و می خواهم همان طور که شنیده ام روایت کنم، ولی به خاطرم نمی آید. فرمودند: به عمد فراموش می کنی؟ عرض کردم: نه! فرمودند: مقصودت معانی سخن من است؟ گفتم: آری. فرمودند: [پس در این صورت] اشکالی ندارد!). 📌 روایت سوّم: - «فقلنا یارسول الله، انا نسمع منک الحدیث، فلا نقدر أن نؤدّیه. فقال: «اذا لم تحلّوا حراما ولم تحرّموا حلالا واصبتم المعنى فلابأس …»؛ مجمع الزوائد و منبع الفوائد، لنور الدین الهیثمی، ج 1، ص 154 (به رسول خدا ص عرض کردیم: حدیثى را مى شنویم ولى نمى توانیم آنگونه که شنیدیم نقل کنیم. فرمود: اگر حلالى را حرام نکنید و حرامى را حلال نکنید و به حقیقت معنا رسیده باشید [و همان را نقل کنید]، منعى نیست). 🔘 ادامه دارد... #رجال_و_حدیث #نقل_به_معنا ✅ https://eitaa.com/alhaydari

🔺 آیا روایات شیعه و سنّی، «نقل به الفاظ» است یا «نقل به معنا»؟! 🔅 آیت الله سید کمال حیدری ➖ (بخش چهارم) 3⃣ دلیل سوم: ناتوانی حافظۀ انسان در حفظ عین الفاظ سخنان دیگران! 🔹 جدای از دلایل فوق، هر کسی به حافظۀ خود رجوع کند، وجداناً می یابد که در بسیاری موارد، حتی در حفظ کردن جملات کوتاه هم عاجز است، تا چه رسد به عبارت های بلند! از نظر قدرت حافظه و توان به یادسپاریِ عین سخنان دیگران هم، بین ما و مردم قرون گذشته، تفاوت چندانی وجود ندارد و جایی ثابت نشده که انسان های مثلاً ده قرن پیش، حافظۀ قوی تری در مقایسه با بشر امروزی دارند. مهمترین شاهد بر صحّت این مدعا (عدم تفاوت جدّی بین حافظۀ قدما با حافظۀ مردم در عصر حاضر) همان دو دلیلی است که پیشتر ذکر نمودیم؛ یعنی 👈 راویان صدر اسلام و زمان حیات ائمه (ع)، اولاً یک معنای واحد را نتوانسته اند عیناً با همان الفاظش حفظ کنند و لذا آن را به عبارت های گوناگون نقل کرده اند، و ثانیاً در سؤال از اهل بیت (ع)، به فراموشی و ضعف حافظۀ خود اعتراف نموده و از جواز یا عدم جواز نقل به معنا سؤال پرسیده اند 👉 : «إني أسمع الكلام منك فأريد أن أرويه كما سمعته منك فلا يجيئ» کافی، ج 1، ص 51 (سخنی از شما می شنوم و می خواهم همان طور که شنیده ام روایت کنم، ولی به خاطرم نمی آید!). #رجال_و_حدیث #نقل_به_معنا ✅ https://eitaa.com/alhaydari

4⃣ دلیل چهارم: شواهد قطعی تاریخی مبنی بر اختلاف قرائات قرآن 🔸 استدلال دیگری که می توان بر نقل به معنا بودن روایات اقامه کرد، یک شاهد تاریخیِ غیر قابل انکار است و آن اینکه مسلمانان نتوانسته اند برای قرآن کریم با همۀ قداست و عظمتی که دارد، یک قرائت واحد را حفظ کنند و به نسل های بعدی منتقل کنند! بلکه ما شاهد ده ها قرائت مشهور یا نادر در طول تاریخ اسلام هستیم. در اواسط قرن دوم هجری، هفت قرائت رایج اما متفاوت بین قاریان رواج پیدا کرد و در ادامه چند قرائت دیگر بر آن افزوده شد. هر کدام از این قُرّاء سبعه نیز برای خود، دو راوی مشهور داشتند. همه هم ادعا می کردند قرائت خودشان عیناً همان قرائت رسول خدا (ص) است! در حال حاضر هم از میان قرائت های متعدد، قرائت حفص از عاصم – و نه حتی قرائت ابوبکر شعبة بن عیاش از عاصم – رایج و مشهور است. ❇️ وقتی صحابه، تابعین و تابعین تابعین نتواستند از قرآن - که معجزۀ اسلام است و با وجود حجم اندکی که دارد - یک قرائت واحد که قرائت اصلی قرآن است و رسول خدا (ص) و ائمه (ع) همان را می خواندند، برای ما حفظ و منتقل کنند، چه طور می توان انتظار داشت روایات را که از نظر حجم صدها برابر قرآن است، بدون هیچ کم و کاست و با همان الفاظ برای ما نقل کنند؟! با این تفاوت که قرآن از همان ابتدا نوشته و حفظ می شد و مردم از سوی رسول خدا (ص) برای این کار ترغیب و تشویق هم می شدند، در حالی که حداقل تا یک قرن، از نگاشتن و نقل احادیث منع به عمل آمده بود! به علاوه اینکه برای نوشتن وحی، کاتبان مخصوصی بر این کار مهم گماشته شده بودند، اما برای حفظ و کتابت روایات، افراد مشخصی از سوی رسول اکرم (ص) و اهل بیت (ع) تعیین نشده بودند و هر کس با هرسطح سوادی، اقدام به نوشتن یا حفظ حدیث می کرد! بنابراین بدیهی است که روایات، نقل به معنا بوده باشند و نه نقل به الفاظ! #رجال_و_حدیث #نقل_به_معنا ✅ https://eitaa.com/alhaydari

🔺 آیا روایات شیعه و سنّی، «نقل به الفاظ» است یا «نقل به معنا»؟! 🔅 آیت الله سید کمال حیدری ➖ (بخش پنجم) 〽️ تصریحات بزرگان شیعه و سنّی مبنی بر نقل به معنا بودن عمدۀ روایات! 1⃣ مورد اوّل: محقّق حلّی 🔸 محقّق حلی در کتاب «معارج الأصول» بر این باور است که صحابۀ پیامبر (ص)، سخنان ایشان را پس از پایان مجلس و بعد از گذشت زمان – کم یا زیاد – روایت می کردند و در یک چنین شرایطی عادتاً بعید است که تمام الفاظ و عبارات رسول خدا (ص) بدون هیچ تغییری، در ذهن انسان باقی بماند!: «أن الصحابة كانت تروي مجالس النبي صلى‌الله‌عليه‌وآله بعد انقضائها وتطاول المدد ، ويبعد في العادة بقاء ألفاظه عليه‌السلام بعينها على الاذهان»؛ معارج الاصول، ص 153 (صحابۀ رسول خدا ص، سخنان ایشان را پس از پایان مجلس و گذشت زمان نقل می کردند و عادتاً بعید است که عین الفاظ در ذهن راویان باقی بماند». #رجال_و_حدیث #نقل_به_معنا ✅ https://eitaa.com/alhaydari

2⃣ مورد دوّم: علامه حلّی 🔸 علامه حلی در کتاب «نهاية الوصول إلى علم الأصول» تصریح می کند به اینکه صحابۀ پیامبر (ص) و همین طور اصحاب ائمه (ع) آنچه را که از ایشان می شنیدند، اولاً به صورت مکرّر و لزوماً در چندین نوبت نمی شنیدند، بلکه غالباً فقط یکبار استماع می کردند، ثانیاً آنها را نمی نوشتند، و ثالثاً چنانچه قصد نگارش داشتند، کتابتِ آن ها را به مدت ها – کوتاه یا طولانی - بعد از خروج از مجلس بحث موکول می کردند!: «یعلم قطعاً ان الصحابة لم يكتبوا ما نقلوه ولا كرروا عليه، بل كلما سمعوا اهملوا الى وقت الحاجة اليه بعد مدة متباعدة وذلك يوجب القطع بانهم لم ينقلوا نفس اللفظ، بل المعنى»؛ نهاية الوصول الى علم الاصول، ج 3، ص 472 (صحابۀ پیامبر ص، آنچه را که نقل کرده اند نمی نوشتند و آنچه که یکبار شنیده بودند را تکرار نمی کردند و شنیده های خود را به زمان نیاز - بعد از مدت ها - موکول می کردند، و همین امر در انسان قطع ایجاد می کند به اینکه راویان، عین الفاظ پیامبر ص را نقل نمی کردند بلکه، آن ها را نقل به معنا می کردند [یعنی آنچه که از سخنان رسول خدا ص فهمیده بودند را در قالب جملات خودشان، به دیگران منتقل می کردند!]. ❇️ باید توجه داشت که در این بحث، بین صحابۀ پیامبر (ص) و اصحاب ائمه (ع) تفاوتی وجود ندارد؛ به این معنا که هر دو دسته، فرمایشات معصومین (ع) را نقل به معنا می کردند و نه نقل به الفاظ! زیرا حافظۀ اصحاب اهل بیت (ع) با یاران رسول الله (ص) - از جهت یادسپاری و فراموشی مطالب - به عنوان یک انسان متعارف، یکسان بوده است. این حقیقت در ادامۀ بحث روشن تر می شود. #رجال_و_حدیث #نقل_به_معنا ✅ https://eitaa.com/alhaydari

3⃣ مورد سوّم: علامه مجلسی 🔸 نمونۀ بعدی مربوط است به علامه مجلسی و تصریح وی بر اینکه روایات عمدتاً نقل به معنا هستند و اساساً چیزی شبیه به محال است که کسی بتواند هر آنچه را که شنیده، عیناً و بدون هیچگونه تغییری حفظ و منتقل کند؛ مخصوصاً آنکه زمان زیادی از شنیدن آن عبارات گذشته باشد!: «من المعلوم أن الصحابة وأصحاب الائمة: لم يكونوا يكتبون الاحاديث عند سماعها، ويبعد بل يستحيل عادة حفظهم جمیع الالفاظ على ما هي عليه و قد سمعوها مرة واحدة، خصوصا في الاحاديث الطويلة مع تطاول الازمنة ولهذا كثيرا ما يروى عنهم المعنى الواحد بألفاظ مختلفة، ولم ينكر ذلك عليهم، ولا يبقى لمن تتبع الاخبار في هذا شبهة»؛ بحار الأنوار، ج 2، ص 124، ذیل روایت 24 (مشخص است که صحابۀ پیامبر ص و اصحاب اهل بیت ع، احادیثی را که می شنیده اند نمی نوشتند، و بعید بلکه عادتاً محال است کسی بتواند همۀ الفاظی را که شنیده عیناً همان طور که شنیده حفظ کند، در حالی که آن عبارات یک بار بیش تر به گوشش نخورده اند، به خصوص در مورد احادیث طولانی با وجود گذشت زمان؛ و به همین دلیل غالباً معنای واحد، از سوی ناقلان اخبار، با الفاظ و عبارات گوناگون نقل می شد و کسی آنها را به خاطر این کار انکار [و ملامت] نمی کرد، و برای کسی که در اخبار تحقیق و تتبّع کند، تردیدی در این باره باقی نمی ماند). ممکن است کسی بگوید این مطلب دربارۀ احادیث طولانی صحیح است، اما راجع به عبارات کوتاه صدق نمی کند؛ زیرا آنها را به راحتی می توان حفظ کرد. علامه مجلسی در پاسخ می فرماید مشکل فراموشی و ضعف حافظه، مختصّ عبارت های بلند و چند صفحه ای نیست، بلکه شامل سخنان کوتاه هم می شود! چرا که اصحاب ائمه (ع)، بسیاری از سخنان را فقط یک بار می شنیدند و با یک بار شنیدن، حفظ عبارات کوتاه هم به راحتی میسّر نیست! به عنوان مثال، اگر کسی برای اولین بار یک صفحه از قرآن را بخواند و فردای همان روز از او بخواهیم آنچه که دیشب قرائت نموده را عیناً با همان الفاظ و بدون هیچ تغییری برای ما بخواند، شاید وی حتی یک آیه را هم نتواند با عین الفاظش بازگو کند، اما در عین حال می تواند محتوا و مضمون آیات را نقل به معنا کند. لازم به ذکر است که وقتی در کتب اهل علم، عنوان «صحابه» ذکر می شود، غالباً یاران رسول خدا (ص) مراد است، اما در مواردی که واژۀ «اصحاب» به کار برده می شود، یاران اهل بیت (ع) مدّ نظر قرار می گیرد. #رجال_و_حدیث #نقل_به_معنا ✅ https://eitaa.com/alhaydari

4⃣ مورد چهارم: آقا وحید بهبهانی (مجدّد الأصولیون) 🔸 مرحوم علامه وحید بهبهانی نیز در فائدۀ ششم از کتاب «الفوائد الحائریة»، نقل به معنا بودن روایات را متذکر شده و جالب آنکه به تحقّق تفاوت و تغییر در آن ها هم اشاره نموده است: «كثيرا ما كان الرّواة ينقلون بالمعنى‌، فلعلّ في النقل بالمعنى يتحقّق التفاوت، فإنّا نرى الآن أنّ كثيرا من أهل الفهم، لا يعبّرون عن‌ مرادنا بعبارة تؤدّي عين مطلوبنا من دون أن يتحقّق تفاوت أصلا!»؛ الفوائد الحائرية، ج 1، ص 119 (راویان اخبار در بسیاری از موارد نقل به معنا می کردند؛ و چه بسا که در نقل به معنا [تغییر و] تفاوت اتفاق می افتد. ما همین الان مشاهده می کنیم تعداد زیادی از اهل فهم، مراد و منظور ما را به عباراتی که عین مقصود ما را – بدون اینکه تفاوتی حاصل شود – برساند، تعبیر نمی کنند). 5⃣ مورد پنجم: خطیب بغدادی 🔘 ادامه دارد... #رجال_و_حدیث #نقل_به_معنا ✅ https://eitaa.com/alhaydari

🔺 آیا روایات شیعه و سنّی، «نقل به الفاظ» است یا «نقل به معنا»؟! 🔅 آیت الله سید کمال حیدری ➖ (بخش ششم) 5⃣ مورد پنجم: خطیب بغدادی 🔹 خطیب بغدادی که از بزرگان علم حدیث و درایه در اهل سنت بوده و کتابش (الكفاية في معرفة اصول علم الرواية) از مهمترین مصادر در این دانش محسوب می شود، عبارتی را از سفیان ثوری نقل کرده که وی در آن می گوید اگر بخواهم عین الفاظ روایات را بدون هیچ تغییری برای شما بازگو کنم، حتی یک حدیث را هم نمی توانم برای شما بخوانم!؛ لذا هر چه به شما می گویم نقل به معنا است که گاهی در آن تغییراتی رخ داده است: «قال ابو محمد العَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ التَّرَقُّفِيُّ، قَالَ: سَمِعْتُ الْفِرْيَابِيَّ، يَقُولُ: سَمِعْتُ سُفْيَانَ، يَقُولُ: لَوْ أَرَدْنَا أَنْ نُحَدِّثَكُمْ بِالْحَدِيثِ كَمَا سَمِعْنَاهُ مَا حَدَّثْنَاكُمْ بِحَدِيثٍ وَاحِدٍ»؛ الكفاية في معرفة اصول علم الرواية، ج 1، ص 24، شمارۀ 644 (شنیدم که سفیان گفت: اگر بخواهم به شما حدیثی را عیناً همان طور که شنیده ام بگویم، حتّی یک حدیث را هم نمی توانم نقل کنم!). #رجال_و_حدیث #نقل_به_معنا ✅ https://eitaa.com/alhaydari

6⃣ مورد ششم: فخر رازی 🔸 فخر رازی در کتاب مهم خود، «المحصول فی علم اصول الفقه»، تصریح می کند به اینکه صحابۀ پیامبر (ص) سخنان ایشان را نمی نوشتند، بلکه آنها را می شنیدند و برخی از ایشان پس از خارج شدن از محضر رسول خدا (ص)، آن عبارات را حفظ می کردند و در مواردی بعد از گذشت سال ها، آنچه را که به خاطر سپرده بودند، به صورت شفاهی نقل می کردند: «انا نعلم بالضرورة ان الرسول صلى الله عليه وآله متى كان يشرع في الكلام، فالصحابة ما كانوا يكتبون كلامه من اوله الی آخره لفظاً، وانما كانوا يسمعونه ثم يخرجون من عنده وربّما رووا ذلك الكلام بعد ثلاثين سنة... ومن انصف قطع بأن هذه الاخبار التي رووها، لیس شيء من الفاظها لفظ الرسول (ص)... فإن الانسان مضنة النسيان، بل لا يعيد الا بعضه»؛ المحصول فی علم اصول الفقه، ج 4، ص 348 و 349 (ما ضرورتاً می دانیم که رسول خدا ص وقتی شروع می کردند به سخن گفتن، صحابه سخنان ایشان را از اول تا آخر با همان الفاظ نمی نوشتند، بلکه فقط آنها را می شنیدند و سپس از محضر ایشان خارج می شدند و گاهی آن سخنان را بعد از سی سال روایت می کردند!... و اگر کسی اهل انصاف باشد، یقین پیدا می کند به اینکه این اخباری که راویان روایت کرده اند، لفظِ هیچ یک، عین الفاظ رسول خدا ص نیست!... چرا که اساساً انسان در معرض نسیان و فراموشی قرار دارد و نمی تواند جز بعضی از آنچه را که شنیده، به خاطر بیاورد). 〽️ اگر واقعاً کسی شواهد علمی، مستند و قطعی دارد مبنی بر اینکه صحابۀ رسول خدا (ص) و اصحاب اهل بیت (ع)، هر آنچه که ایشان می فرمودند را عیناً و با همۀ الفاظ آن، بدون کم و کاست مکتوب می کردند، ارائه بدهد! ولی باید دانست که یکچنین تحقیق و مستنداتی وجود ندارد! اینکه راویان نمی توانند عین الفاظ پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) را بدون هیچ تغییری به دیگران منتقل کنند، ربطی به وثاقت یا ضعف ایشان هم ندارد؛ زیرا فرضاً یک راوی، صددرصد ثقه، عادل و قابل اعتماد هم که باشد، این وثاقتِ او، وی را از اشتباه و نسیان مصون نمی کند و به او عصمت و خطاناپذیری نمی بخشد! ممکن است کسی، انسان صالح و صادقی باشد، اما سهواً دچار خطا و زیادت و نقصان و سوء فهم در روایت شود. پس بین وثاقت یک راوی، با عدم اشتباه او تلازمی وجود ندارد! 🔘 ادامه دارد... #رجال_و_حدیث #نقل_به_معنا ✅ https://eitaa.com/alhaydari