▪ بشریت دیر یا زود به اسلام خواهد رسید؛ زمانی که به شکست تجربه‌‌هایی که در دوران بسیار بسیار درازمدت خود، انجام داده است، ایمان بیاورد؛ دورانی که در پی یافتن آیین زندگی، پشت سر گذاشت و هم‌‌چنان این دوران را ادامه می‌‌دهد تا این‌‌که در نهایت در ساحل اسلام،‌ دین طبیعت انسانی و حیات، لنگر می‌اندازد. (بارقه‌ها، ص٣٣۴) #شهید_صدر #علم_دینی https://eitaa.com/allamehsadr

🔻عنوان: "تقارن تاریخی ایده رویکرد و پارادایم در چیستی علوم انسانی" چکیده: در قرن اخیر دو کتاب «اقتصادنا» از شهیدصدر و «ساختار انقلاب‌های علمی» از کوهن، وارد فضای علمی شدند که یکی مستقیماً فلسفه علمی است و دیگری در پایه مباحث اقتصادی، رویکردی فلسفه علمی دارد. ‌در جامعه جهانی، کتاب کوهن یکی از کتاب‌های فلسفه علمی رسمی محسوب شد، و از نظریات او برای تحلیل جریان‌های علمی استفاده شد، تا جایی که واژه پارادایم بهعنوان واژه‌ای همه‌گیر بر سر زبان‌ها افتاد؛ ‌اما کتاب اقتصادنا با وجود ارائه دیدگاه‌ها و تحلیل‌های فراوان فلسفه علمی چنین موقعیتی پیدا نکرد. ‌ شناسایی دیدگاه‌های فلسفه علمیِ پنهانمانده برای جوامع علمی که باوجود غنای معرفتی و اجتماعی، کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند، می‌تواند سطح آگاهی جامعه علمی و نظریات بدیل در حوزههای مختلف دانش را افزایش دهد. ‌در اینراستا، مقاله حاضر نشان می‌دهد که چگونه مؤلفه‌های یک فلسفه علم تمامعیار رئالیستی در اقتصادنا حضور دارد؛ مؤلفههایی که موجب می‌شود دیدگاه موجود در اقتصادنا در عین دارا بودن بسیاری از نقاط قوت نظریه پارادایم‌های کوهن، گرفتار مسئله نسبیت‌گرایی نشود. همچنین این دیدگاه می‌تواند موجبات این را فراهم سازد که قیاس‌ناپذیری پارادایمی که در دیدگاه کوهن وجود دارد مانعی برای گفتگوی میان اندیشه‌ها، نباشد. ‌این امر از طریق مقایسه نظریات علم‌شناختی شهیدصدر در اقتصادنا و کوهن در ساختار انقلاب‌های علمی به انجام می‌رسد. * لینک مقاله: https://jstmt.ut.ac.ir/article_87255.html #شهید_صدر #علم_دینی https://eitaa.com/allamehsadr

❇️پیشبینی حکیمانه شهیدصدر ره از روند تغییرات اجتماعی در مرکز نظام سرمایه داری (آمریکا): "أشدّ الناس تفاؤلًا بمصائر الثورة في العالم لا يمكنه أن يفكّر في أنّ ثورة حقيقية على‏ الظلم في أمريكا يمكن أن تحدث قبل مئة سنة من هذا التاريخ؛ تا پیش از صد سال آینده ـ از این تاریخ (1358ش)ـ، حتی خوشبین ترین افراد به تحقق انقلاب در جهان نمی تواند به وقوع یک انقلاب واقعی علیه بی عدالتی در آمریکا فکر کند". (السنن التأریخیة/موسوعة الشهيد الصدر ج‏19/، ص 166 ) 🤔با رجوع به مباحث تفصیلی کتاب «السنن التاریخیه» شهیدصدر توضیح می‌دهد که در واقع این پیشبینی، در پاسخ به کسانی است که با خوش خیالی و عدم شناخت کافی نسبت به نظام سرمایه داری دموکراتیک، گمان می کردند که با ظهور مارکسیسم و بروز اخلاقیات انسانی در غرب، سیاستمداران غربی گرایش به اخلاق پیدا می کنند و مردم آن کشورها، خواهان عدالت و مقابله با نظام سلطه خواهند شد. اما شهیدصدر ره با بینش عمیق خود، گوشزد میکند که تغییر سیاست غربیان، نه از ظلم به عدم ظلم و نه از استعمار به عدم استعمار، بلکه صرفا از گونه استعمار فردی به استعمار اجتماعی بوده است. یعنی کشورهای غربی، به جای ظلم به همه ضعیفان، از جمله مردم کشورهای خود، نیازهای اولیه مردم کشورهای خود را فراهم کردند تا آنان را در استعمار کشورهای ضعیف آسیایی و آفریقایی، با خود همراه کنند و به منافع مادی بیشتری دست یابند. #شهید_صدر #علم_دینی https://eitaa.com/allamehsadr/226

تقارین تاریخی ایده رویکرد و پارادایم در چیستی علوم انسانی (مقایسه دیدگاه شهیدصدر در مفهوم «رویکرد» و دیدگاه توماس کوهن در مفهوم «پارادایم» ارائه دهنده: دکتر هادی موسوی #شهید_صدر #علم_دینی https://eitaa.com/allamehsadr/226

🔸عنوان مقاله: از موضوع تا مسئله علم، در تفسیر موضوعی شهیدصدر نویسندگان: هادی موسوی؛ علیرضا محمدی فرد 🔶چکیده: شهید صدر را می‌توان یکی از نخستین نظریه‌پردازان «چیستی نظریه قرانی» دانست که از طریق تفسیر موضوعی فرایندی روشمند برای این هدف (یعنی نظریه‌پردازی) ارائه داد. شناسایی موضوع از چنان اهمیتی برخوردار است که نادیده انگاشتن آن به‌منزله محو هویت تفسیر موضوعی و کنار گذاردن هدف آن، یعنی اکتشاف نظریه قرآنی است. این نوشتار ضمن بررسی فرایند تفسیر موضوعی در دیدگاه شهید صدر، به‌صورت خاص بر چگونگی شکل‌گیری موضوع در این نوع از تفسیر تمرکز می‌کند. سپس با تبیین نحوه شکل‌گیری «مسئله» در علوم اجتماعی نشان می‌دهد که «موضوع» در تفسیر موضوعیِ‌ شهید صدر با «مسئله علم» قرابت دارد. در فرجام، نکته‌ای برجسته می‌شود که نشان می‌دهد شکل پیشرفته‌تری از آنچه امروزه بدان مسئله علم می‌گویند، در تقریر هویت موضوع، توسط شهید صدر مطرح شده است، که افراد انگشت‌شماری در طول تاریخ علم به این نکته توجه داشته‌اند و آن عبور از تبیین«قانون‌های علم» به تبیین«رفتارهای جزئی» است. این مطالعه، با روش تحلیلی ـ مقایسه‌ای در پی رسیدن به عناصر و فرایندهای اصلی کشف «موضوع» و «مسئله» در دو رویکرد تفسیر موضوعی و تولید علم و از طریق مقایسه میان عناصر مشترک آن دو در این زمینه است. لینک مقاله:♦️ http://www.jsfc.ir/article_153850.html#aff2 #شهید_صدر #علم_دینی https://eitaa.com/allamehsadr

🔹‌اما این اتفاق نیافتاد و نظریه پارادایمی کوهن مورد اقبال قرار گرفت (‌البته آن هم بیشتر از نظر واژگان، نه محتوا)؛ اگر حرکت‌‌‌های اجتماعی توانسته‌اند مانع استفاده جامعه علمی از یک دیدگاه فلسفه علمی شوند همین حرکت‌‌‌ها می‌توانند رویکردهای جایگزینی را که توان حل مسئله بیشتری دارند به‌‌‌میدان علم بیاورند. ‌قطعاً دیدگاه پارادایمی کوهن فضاهای جدیدی از مسئله چیستی علم را در برابر اندیشمندان گشود و نشان داد آنچه در ظاهر به‌‌‌عنوان علم می‌بینیم وابسته به یک پشتوانه عظیمی از مسائل متافیزیکی، اجتماعی و تاریخی است که بدون آنها چیزی با نام علم نمی‌داشتیم؛ به‌‌‌نحوی که حتی نظریه و مشاهده مسئله نیز تنها درون پارادایم معنا پیدا می‌کنند. ‌اما فقدان رویکرد رئالیستی و حفظ جنبه تاریخی در دیدگاه پارادایمی، آن را با مشکلاتی مواجه کرد که فلاسفه علم بعدی تلاش کردند با حفظ ایده پارادایم، جنبه‌‌‌های نسبی‌‌‌گرایانه را از آن بزدایند. ‌به‌‌‌هر روی، تمام سخن این مقاله این است که «رویکرد» (= اتجاه) در دیدگاه شهیدصدر به‌‌‌شکلی اصیل نگاه رئالیستی به علم را در مرحله اول، تقریر کرده و در مرحله‌ای دیگر آن را در علوم انسانی به‌‌‌شکلی اصیل مطرح کند. برگرفته از مقاله: تقارن تاریخی ایده رویکرد و پارادایم در چیستی علوم انسانی آدرس مقاله: https://jstmt.ut.ac.ir/article_87255.html #شهید_صدر #علم_دینی https://eitaa.com/allamehsadr

🔻«استقلال جوامع اسلامی، در گروی استقلال علمی و فکری آنان و با تکیه به آرمان نهایی خود آنان است»🔺 🔸از دیدگاه علامه صدر، فکر و اراده انسان، تعیین کننده یک سری اهداف برای حرکت تاریخی است. بنابراین، این اهداف، محرک حرکت انسان در تاریخ هستند، ولی در یک ریشه‌یابی عمیق، خود این اهداف، حاصل هدفی زیرساختی به نام «مثل أعلی» (نمونه آرمانی) هستند. هر میزان که آن مثل أعلا یا هدف آرمانی و اصلی، برای جامعه بشری، صالح و عالی و گستردهتر باشد، اهداف جزئی تعیین شده توسط جامعه بشری، صالح و گسترده میشوند. و هرچه مثل أعلا، محدود و پست باشد، اهداف جزئی برآمده از آن، محدود و پست خواهد بود (ر.ک: سیدمحمدباقر صدر، السنن التأریخیة، ص 119-120). 🔹وی بر این باور است که در عصر روشنگری در اروپا، انسان «آزادی» را مثل أعلای خود قرار داد تا از قیود علمی و دینی تحمیلی از کلیسا برهد. اما خطای اروپاییان این بود که این آزادی، بهمعنای شکستن قیود از انسان، تنها یکی از ارزشهای انسانی است. آن گاه که انسان از قیود رها شد، نمیتواند رها باشد، بلکه تازه چارچوب رشد صالح بشری شروع شده و نیاز به «محتوا» و «مضمون» برای رشد دارد (همان: 134). انسان اروپایی اشتباهش این بود که "آزادی" را که هدف جزئی بود، به عنوان مثل أعلا و هدف اصلی در نظر گرفت. در حالیکه آزادی، تنها «چارچوب» حرکت بود، نه محتوا. در نتیجه، غرب با کنار گذاردن محتوا، اسباب نابودی خود را بهوجود آورد (ر.ک: همان، 134-135). ☑️در این رویکرد، از دیدگاه شهیدصدر، جامعه ای که هدف متوسط (مثلا آزادی) را جایگزین هدف اصلی و مثل أعلا کند، گرچه ممکن است صدها سال حرکت رو به جلو داشته باشد، اما پس از مدتی گرفتار رکود شده، رو به فروپاشی می رود. از این رو، تلاش این اندیشمند بزرگ در آثار مختلف خود، از جمله فلسفتنا، اقتصادنا و السنن التأریخیة، این است که جوامع اسلامی را، از تقلید غرب و روی آوردن به نظام فکری غرب، بر حذر دارد و آنان را به سوی شکل دهی رویکرد علمی و فکری مستقل راهنمایی کند. ☑️این سیر، شامل مفاهیم دیگر وام گرفته شده از غرب نیز می شود. مفاهیمی که گاه مصادیق مفهوم آزادی هستند؛ مانند: آزادی زنان، آزادی در پوشش، آزادی در تعیین جنسیت، آزادی در گرایش به جنس موافق و ... . در این دیدگاه، جوامع اسلامی باید به استقلال هویتی خود پایبند باشند و توجه داشته باشند که وام گرفتن بدون اندیشه از نظریه ها، مفاهیم و مسائل جهان غرب و مدرن، بازگشت به همان عامل عقب افتادگی در چند صد ساله اخیر است. نخستین گام در این مسیر، توان تشخیص مسائل اصیل از دل جامعه اسلامی است. #شهید_صدر #علم_دینی https://eitaa.com/allamehsadr

«تمایز تجربه در علوم طبیعی و علوم انسانی، در رویکرد شهیدصدر» 🔰شهید صدر نوع تجربه در علوم انسانی را متفاوت از علوم طبیعی می‌داند. ‌این دیدگاه به بحث تاریخی‌بودن تجربه در علوم انسانی باز می‌گردد که برخلاف تجربه در علوم طبیعی امکان تکرار تجربه و حذف برخی عوامل مرتبط و باقی ماندن عامل واحدی برای سنجش نوع و میزان اثرگذاری مؤلفه‌‌های مرتبط بر یک پدیده تاریخی در دسترس نیست ‌(اقتصادنا: ‌‌‌102). 🔰این در حالی است که رویکردهای طبیعت‌گرا در علوم انسانی رایج، در تلاشند تا به‌‌نوعی توسط نظریه‌‌ بازی‌ها (game theory) تجربه انسان را همانند تجربه در علوم طبیعی بازسازی کنند. این موضوع در همان دهه 1960 که کتاب اقتصادنا از شهیدصدر و کتاب ساختار انقلاب‌‌های علمی از توماس کوهن انتشار یافت، جزو مسائل علوم اجتماعی و حتی در رده دغدغه‌های حکمرانی ایالات متحده آمریکا بود. #شهید_صدر #علم_دینی https://eitaa.com/allamehsadr

🔺«رابطه نظریه پردازی دینی با روش شناسی اجتهادی»🔻 🔹از دیدگاه شهیدصدر، هرنوع استنباط بر اساس ظهورات و نصوص، که در پی کشف نظریه‌‌‌ای از منابع دینی، از جمله قرآن باشد اجتهاد است. این اجتهاد، در مقام کشف نظریه‌‌‌ها و از حیث اسناد به شارع، به‌‌‌نحو «کاشفیت» است. (ن.ک: از دیدگاه صدر، هرنوع استنباط بر اساس ظهورات و نصوص، که در پی کشف نظریه‌‌‌ای از منابع دینی، از جمله قرآن باشد اجتهاد است. این اجتهاد، در مقام کشف نظریه‌‌‌ها و از حیث اسناد به شارع، به‌‌‌نحو «کاشفیت» است (ن.ک: حلقه اولی، ص 61-63؛ حلقه ثانیه، ص 193-194؛ السنن التأریخیه فی القرآن، ص 24-25). 🔸از دیدگاه وی تفاسیر تجزیئی (= ترتیبی) صرفا منتهی به فهم مدلول لفظی آیات قرآن می‌‌‌شود و توان فراتر رفتن از آن، و ترکیب مدالیل حاصل از تک تک آیات و برقراری ارتباط میان آنها و اکتشاف نظریه قرآن در موضوعات مختلف را ندارد. بنابراین، تفسیر تجزیئی که در حد کشف مدلول الفاظ است، تفسیری تقلیدی (= سنتی) است، اما تفسیر موضوعی با کشف مسائل واقع زندگی و عرضه آنها به قرآن، روشی «اجتهادی» است تا با گام نهادن به ورای مدلول لفظی و لغوی آیات، نظریه‌‌‌های اساسی قرآن را از خلال آیات به‌‌‌هم مرتبط اکتشاف کند و این نظریه را به خداوند نسبت دهد. 🔹بر اساس این مطالب، می‌‌‌توان نتیجه گرفت که چه در فقه و چه در تفسیر قرآن، تنها این روش اجتهادی است که منتهی به کشف نظریه می‌‌‌شود؛ حال یا نظریه فقهی، که همان حکم شرعی برای تنظیم حیات بشری است، یا نظریه قرآنی که همان نظریه اساسی برای ارائه معرفتی علمی از واقع زندگی بشری است. و از میان تفسیر تجزیئی و موضوعی، تفسیر موضوعی است که اجتهادی است و صلاحیت تحقق مرجعیت قرآن در اکتشاف نظریه‌‌‌های قرآنی و معرفت علمی از قرآن را دارد. #شهید_صدر #علم_دینی https://eitaa.com/allamehsadr

▫️«شهیدصدر و اثبات گرایی»▫️ 🔘شهید صدر با سطح‌بندی معرفت‌های بشری، عقل گرایی و تجربه گرایی محض را نفی می کند. وی افزون بر لازم دانستن رجوع به تجربه در برخی لایه های علم، تجربه‌گرایی محض را غیرممکن دانسته، هر نظریه تجربی را نیازمند تکیه داشتن به دیدگاه عقلی پیشین می‌داند و اساس و آغاز علم و معرفت بشری را از عقل می‌داند (صدر، فلسفتنا، ص 13 و 26). «علیت» یک نمونه از معرفت‌هایی است که از دیدگاه صدر با تجربه محض حسّی قابل درک نیست (همان، ص 78-809). ☑️این دیدگاه به روشنی، نفی پوزیتیویسم در نظر شهیدصدر را نشان می دهد. #شهید_صدر #علم_دینی https://eitaa.com/allamehsadr

🔹با وجود مباحث ارزشمند جناب استاد بهمنی، نکاتی درباره ارائه ایشان قابل بررسی و تدقیق است. ایشان تفسیر موضوعی را «رویکرد» معرفی کرده، منکر «روش» بودن آن هستند. و توجه می دهند که شهیدصدر چندین بار اصطلاح «الاتجاه الموضوعی» را در کتاب «السنن التاریخیه» به کار برده، و سهوا دو بار اصطلاح «المنهج الموضوعی» را که به معنای روش است، استفاده کرده است. 🔸در این باره ما با «رویکرد» بودن تفسیر موضوعی و کثرت کاربرد آن در کتاب شهیدصدر موافق هستیم، اما «رویکرد» بودن را با «روش» بودن در تعارض نمی بینیم. گرچه شهیدصدر تفسیر موضوعی را یک رویکرد مسئله محور و ناظر به واقع معرفی می کند، اما در مقام تحقق، هیچ رویکردی بی نیاز از روش نیست. حال اگر تفسیر موضوعی را صرفا یک رویکرد بدانیم، در هنگام تحقیق قرآنی، نام روشی که در تفسیر موضوعی شهیدصدر به کار بسته می شود چیست؟ در واقع، این رویکرد در مقام تحقق، دارای فرایند و مراحلی است و از عناصر روش شناختی ای شکل می گیرد؛ بنابراین یک روش است. این روش همان روش موضوعی است. بنابراین تفسیر موضوعی در یک لایه و از یک منظر، رویکرد است و در لایه ای دیگر، یک روش است. در مقابل تفسیر ترتیبی، یک رویکرد است؛ و در مقام تحقق، باید تبدیل به یک روش شود تا قابلیت انجام تحقیق قرآنی بر اساس آن باشد. بنابراین از آنجا که شهیدصدر نام دیگری برای تفسیر موضوعی در مقام روش ننهاده است، آن را نیز به نام موضوعی معرفی می کند. #شهید_صدر #علم_دینی https://eitaa.com/allamehsadr

«مرجعیت علمی قرآن» 🔸شهیدصدر به‌رغم تأکید بر بهره بردن تفسیرموضوعی از تجربیات بشری، و باوجود مهم دانستن نقش تجربه در شناسایی موضوع، ملاک اعتبارسنجی نظریه اساسی را از جهت علمی بودن، تجربه نمی‎داند؛ بلکه قرآن را به‌عنوان منبع معرفتی مرجع تعیین می‎کند و نقش مفسر موضوعی را کشف‎ نظریه‌های قرآنی می‌داند (الحلقة الثانیه، ص‌ 35-36). از دیدگاه وی، قرآن تنها کتاب جامع است که تمام پدیده‌ها را که با واقع اجتماعی یا تاریخی بشر مرتبط هستند، از بدو وجود و خلقت تا پایان جهان، تفسیر می‌کند (صدر، بارقه ها، ص 235-236). نیز، قرآن تمام مراحل اصلی حرکت تاریخی بشر را ذکر کرده (صدر، 1394، ص239-240) و شریعت اسلامی یگانه دینی است که قدرت پر کردن خلأهای زندگی انسان و حل تمام مشکلات او را در سراسر زمین و به بهترین شیوه ممکن، و تأمین سعادت وی را در زندگی شخصی و اجتماعی، در دنیا و آخرت، دارد (همان، ص 416 و 274). 🔹بنابراین، تأکید این اندیشمند بر استخراج نظریه‌های قرآنی و پاسخ گفتن به پرسش‌‌های حاصل از زندگی بشری از قرآن، نشان‌‌دهنده مرجعیت منبع معرفتی قرآن در نظام فکری اوست. #شهید_صدر #علم_دینی https://eitaa.com/allamehsadr