فقه وِبِری، رمز انفعال اجتماعی حوزه! شاید برای برخی این سوال پدید آمده باشد که چرا اساسا حوزه نسبت به کنش‌های اجتماعی در زمانه‌ی حاضر و مخصوصا نسبت به مسائل اقتصادی و فرهنگی یا رویکرد مهاجمانه ندارد و یا اصلا رویکردی را اتخاذ نکرده است؟ به نظر شاید بتوان جواب این سوال را در نظریات شیخ انصاری(ره)، کتاب مکاسب، بخش مکاسب محرمه، نوع دوم در مسئله‌ی ثالث و ایضا قسم ثالث اشاره کرد. آنجاکه شیخ معتقد است در بیع هیأت مشترکه چنانچه اگر شما به خمار(سازنده‌ی خمر) انگور نفروشید_چون می‌دانید که اگر از شما بخر خمر می‌سازد_ و او از دیگران بتواند انگور خود را تهیه کند، بر شما اشکالی نیست که انگور را به او بفروشید. این نظر بدین معناست که وقتی می‌تواند خمار به غیر از شما از دیگری انگور بخرد و خمر درست کند دیگر نتیجه‌ی مطلوب شما که اجرای حکم الهی یعنی نساختن خمر بوده است، محقق نشده. پس اگر می‌دانید که غیر از شما فروشنده‌های دیگری هستند که دغدغه مندی اجرای حکم الهی را ندارند و می‌فروشند، اشکالی ندارد که شما هم بفروشی چون نتیجه‌ی مطلوب شما حاصل نمی‌شود. به عبارت ساده‌تر، ملاک حاصل شدن نتیجه‌است نه انجام وظیفه. برای همین اگر تنها کسی که در شهر انگور می‌فروخت، شما بودید(یعنی علت تامه‌ی بیع شما بودید) آنگاه است که بیع انگور به خمار حرمت پیدا می‌کند! عین همین نظر در بیع سلاح به کافر وجود دارد، شیخ در آنجا برخلاف دیگران به علت عدم وجود دلیلی مبنی بر نفروختن سلاح به کافر، آنرا جایز می‌داند ولو اینکه بایع قصد تقویت جبهه‌ی کفر را نداشته باشد! البته نا‌گفته نماند که شیخ، نظر عرف را در بیع هیات مشترکه لحاظ می‌کند اما اساسا قصد بایع را قطع نظز از همه‌ی آنها می‌داند. چیزی که از نظریه‌های شیخ به مشام می‌رسد، به نظر مبانی عقلانیت بروکراتیک ماکس وبر است که به تعبیر اساتید علوم اجتماعی، عقل محاسبه‌گر و یا به تعبیر علامه طباطبایی(ره)، انسان اجتماعی که به دنبال سود و زیان خود است؛ با قطع نظر از اینکه اساسا تکلیف اجتماعی او در قبال هم‌نوع خود، مخصوصا در زمانی که پای انتشار هویت دینی در زیست اجتماعی به میان باشد، چه هست یا چه نیست! عناصری که در نگاه شیخ لحاظ شده است همان عقل محاسبه‌گر و یا انتلکتوئلی ماکس وبر است. همان عقلی که نظام اجتماعی را نمی‌تواند جز دو دو تا چهار تا کردن‌ها فروض دیگری را در نظر داشته باشد. این راکد بودن اندیشه نسبت به احتمالات اجتماعی، نظام اجتماعی اسلامی را دچار هرج و مرج می‌کند و از قضا به تقویت پلورالیسم اجتماعی ضریب می‌دهد. ✏علی عسگری #علوم_اجتماعی #حوزه #فقه_پویا #اعراف @araf11