تحلیل اول از گزارش ۷: نقش خوارج در تحولات کوفه

خوارج به عنوان فرقه ای که خاستگاه آغازین آن ها به دوران خلافت امیرالمومنین(ع) و رخداد صفین و پذیرش حکمیت از جانب آن امام باز می گردد ، از جمله گروه های اثر گذار در برهه هایی از تاریخ اسلام به شمار می آیند ، برخی پیدایش خوارج را به عبدالله بن سبا و مبانی فکری او باز می گرداند، و در تعلیل این نظریه به وجود اندیشه ی مبارزه با خلفا و حکم به کفر آنها در میان آراء او اشاره کرده اند( ادب المعتزله ص۲۷) اما ولهوزن با مناقشه در این ادعا می نویسد : خوارج ، دشمنان شیعه ِ مسلک خویش را در کوفه با صفت سبایی تحقیر و مذمت می کردند بنابراین نمی توان خاستگاه خوارج را عبدالله بن سبا دانست( تاریخ سیاسی صدر اسلام ص۳۸)هر چه بود آنان توانستند به سرعت بر ای خودچارچوب نظری و تئوری سیاسی ترسیم نمایند ، در اندیشه خوارج مقوله ی تکفیر از ارزش زیادی برخوردار است ،آنان بر این عقیده بودند که مرتکب گناهان کبیره از زمره ی کافران است و قیام بر ضد حکمران گناهکار نیز واجب می باشد ، بعدها فرقه ی نجرات که متشکل از پیروان نجد بن عامر ب ودند ، کفر را بر دونوع تقسیم کر دند ، کفر دین و کفر نعمت ، اگر مرتکب گناه کبیره به اصول عقیده خوارج ایمان داشته باشد ، تنها کافر نعمت است و در غیر از این صورت کافر از دین به حساب می آید( الفرق بین الفرق ص۷۳)از دیگر عقاید مهم خوارج می توان به مسئله خلافت اشاره نمود ، آنان بر این عقیده بودند که خلافت تنها از رهگذر انتخاب مردم مشخص می گردد و تعیین وانتصاب در این امر باطل است و قریشی بودن خلیفه نیز ملاک نیست ؛ پیشینه ی پرداختن به آموزه های خوارج به کتاب الکامل ابوالعباس محمد بن یزید مبرد(متوفای 285ق)باز می گردد ، که در این کتاب اشعار و خطبه های ادبی خوارج به خوبی منعکس شده است ، در دوره معاصر نیز کارهای خوبی درباره خوارج انجام شده که به برخی اشاره می شود : 1: الخوارج فی العصر الاموی ، نش اتهم ، تاریخهم ، عقائدهم ، ادبهم نوشته نایف معروف 2:الاباضیه ، عقیده و مذهباه نوشته صابر طعیمه 3:الاباضیه بالجدید فی العصور الاسلامیه نوشته صالح باجیه 4: خلفیات ، نشاه الحرکه الاباضیه نگاشته محمد عوض از نظر تعداد فرق خوارج ، گروه های خوارج را تا بیست مورد شمرده اند ، اما ظاهرا هشت مورد از آنها قطعی است و ما بقی تلفیقی از این بیست گروه در همدیگر است که با این احتساب این هشت گروه عبارتند از : اباضیه ، صفریه ، محکمه ، ازارقه ، عمریه ، نجدیه ، حمزیه ، صلدیه است( التنبیه و الرد ص۴۷) در حال حاضر خوارج در اندیشه اباضیه عمان و شمال آفریقا هنوز باقی مانده است ، شاید با بررسی زندگانی برخی از سران سپاه یزید در واقعه عاشورا به توان به ردپای آنها در این رویداد پی برد ، افرادی چون شمر بن ذی الجوشن ، شب ث بن ربعی و فرزندان اشعث بن قیس که از معروف ترین خوارج به حساب می آمدند ، یا در نقلی که منبع و ماخذ آن بدرستی معلوم نیست نقل شده است که زنی از طائفه بکر بن وائل بعد از شهادت امام حسین (ع) وحمله به خیام آن حضرت ، با شعار لاحکم الا الله به سمت خیام حسینی حمله ور شدند( ملهوف ص۷۷)آیا می توان با کمک این دو گزاره ،حضور خوارج را در واقعه عاشورا ثابت دانست؟ با نگاه به تاریخ جنبش خوارج پیش از واقعه عاشورا ، شاید بتوان حضور خوارج و اندیشه های آنها را در این واقعه به صفر تقلیل داد ، خوارج در جنگ نهروان (سال 38ق) قریب به پنج هزار کشته دادند( وقعه صفین ص۵۵۸)و برخی شمار جان دادگان آنها را به چهار هزار نفر ضبط کرده اند( الفتوح ج۴ص۱۳۲)که تنها نه نفر از آنها جان سالم به در بردند ، دو نفر از آنان به سجستان رفتند و دو تن به عمان ، دو تن در یمن ساکن شدند و دو نفر در سرزمین جزیره ، نفر نهم نیز در تل مورون در یمن اقامت کرد و خوارج این مناطق همگی پیروان این نه تن هستند( الملل و النحل ج۱ص۱۱۷)و فاصله نبرد نهروان تا شهادت امیرالمومنین(ع) توسط یکی از خوارج ، یکسال و پنج ماه و پنج روز بوده است( معجم الادباءج۵ص۲۶۴)بعد از نهروان خوارج ساکت ننشستند و در گروه های کوچک دست به تحرک هایی علیه خلافت امیر المومنین (ع) زدند که حضرت با فرستادن گروههای کوچک آنها را از بین می برد ، بنابر این ضبط برخی مورخان، خوارج علاوه بر منطقه نخلیه ، در ابغا، ما سیذان ، جرجرایا ، مدائن و اطراف کوفه نیز دست به تحرک می زدند(الکامل فی التاریخ ج۳ص۳۷۲)که در جنگی میان عبدالله بن عباس با خوارج در نخلیه تمامی آنها را ریشه کن نمود که تنها پنج نفر توانستند جان سالم به در ببرند ( قضایا فی التاریخ الاسلامی ص۸۱)خوارج در برهه هایی نزدیک بود به تمامی ریشه کن شوند ،اما باز این اندیشه در مناطقی رشد نمود و می توانست برای خود یارانی را فراهم نماید، به گفته مهلب بن ابن صفره : به خدا سوگند ، مردمی همانند خوارج ندیدم ، هرچه از آنان کم می شود ، دوباره به آنها افزوده می شود( شرح نهج البلاغه ج۴ص۱۹۹) ......

خوارج با این حال تا سال 43ق و در دوران خلافت معاویه دست به حرکت جدی نزدند ، در این سال مستورد بن علقمه در دوره حکومت مغیره بر کوفه دست به شورش زدند،که مغیره توانست با کمک شیعیان که از دشمنان سرسخت خوارج به حساب می آمدند ،آنها را تا بصره تعقیب کند، در بصره نیز شریک بن اعور که از شیعیان بشمار می آمد با سه هزار نفر به تعقیب آنها پرداخت و آنان را تا ساباط مدائن عقب راند و در یک جنگ سخت تقریبا تمام خوارج را کشت( تاریخ طبری ج۵ص۱۸۸)این حرکت برای خوارج گران تمام شد و دیگر نتوانستند حرکت جدی در سرزمین های اسلامی نمایند ، تا اینکه در سال 58ق این بار با حیان بن ظبیان بیعت کرده و بر فرماندار کوفه ، عبدالرحمن بن ام الحکم شوریدند که این حرکت نیز در ربیع الاول سال59 ق خاموش شد و تمامی شرکت کنندگان در آنها کشته شدند( همان ص ۳۰۹)آغاز حرکت امام حسین(ع)در سال 60ق و اوج گیری آن در محرم سال 61ق ظاهرا دیگر رمقی برای خوارج باقی نگذاشته بود که بتوانند در این حرکت نقش آفرینی کنند ، هر چند اگر هم چنین قدرتی داشتند ، هیچگاه در صفوف شیعیان و بنی هاشم قرار نمی گرفتند و حاضر نبودند با کسانی هم رزم شوند که در نهروان آنان را قلع و قمع کرده اند، از دیگر سو شاید حضور تعدادی از خوارج برای مطامع دنیوی در سپاه یزید بن معاویه دور از انتظار نباشد ، اما نمی توان آن را به تمامی خوارج سرایت داد، مظافا بر اینکه بر شمردن سران لشکر یزید به عنوان خوارج شاید دور از وقایع تاریخی باشد ، زیرا اینان متمایل به معاویه و بنی امیه بودند و اساسا با امیرالمومنین(ع) و بنی هاشم عناد و دشمنی داشتند ، هرچند حضور شمر در واقعه صفین تنها به دلیل مبانی و نگاه دینی و اندیشه عامه بوده که اطاعت از خلیفه را واجب می دانستند، نه اینکه معتقد به امامت آن حضرت به معنای مصطلح شیعه باشند ، بنابر این در واقعه حکمیت دیگر جایگاه خلافتی برای امیرالمومنین(ع) قائل نبودند و خلیفه چهارم را معاویه می پنداشتند . https://eitaa.com/Ashuraresearch #خوارج

طبری از سعد بن عبیده نقل می کند : بزرگانی از اهل کوفه،بر تپه ای ایستاده بودند و گریه می کردند و می گفتند: خداوندا یاری ات را بفرست. گفتم: ای دشمنان خدا،چرا نمی روید یاری اش کنید ؟! تاریخ طبری ج۵ص۳۹۲ #رویداد https://eitaa.com/Ashuraresearch

گزارش ۸: مسلم بن عقیل علیه السلام و خانه هانی بن عروه

مسلم بن عقیل(ع) بعداز شنیدن اخبار کوفه و آمدن عبیدالله بن زیاد و تهدید و ارعاب مردم کوفه این احتمال را می داد که دیر یا زود محل اقامتش در خانه مختار توسط جاسوسان به عبید الله بن زیاد گزارش شود ، بنابراین شبانه ازخانه مختار خارج گردید و به خانه هانی بن عروه نقل مکان کرد ، هانی در اندرون خانه خود بود و مسلم(ع) در بیرون آن ایستاد و غلام خانه را به سوی هانی فرستاد ، هانی نزد مسلم(ع) آمد ، مسلم(ع) بر او سلام کرد و گفت : آمده ام تا مرا پناه دهی و در خانه تو منزل کنم ، هانی گفت : با این کار ، مرا به بیش از طاقتم تکلیف کردی، اگر نه این بود که وارد خانه من شده ای دوست داشتم که از نزد من به جای دیگر بروی ، ولی با این کار حقی بر من پیداکرده ای و سزاوار نیست کسی مانند من کسی مانند تو را برگرداند ، داخل شو ، هانی جایگاهی را به مسلم(ع) اختصاص داد و شیعیان همان جا با او رفت و آمد می کردند ، تا اینکه حدود بیست و پنج و یا سی هزار نفر با او بیعت کردند. تاریخ طبری ج۵ص۳۶۱ انساب الاشراف ج۲ص۳۳۶ مقاتل الطاابین ص۱۰۰ الارشاد ج۲ص۴۵ اخبارالطوال ص۲۳۳ الفتوح ج۵ص۴۰ #هانی #مسلم https://eitaa.com/Ashuraresearch

اختلاف منابع در گزارش ۸: 1: شیخ مفید در ارشاد آورده است: شیعیان به صورت ناشناس و پنهانی و با سفارش یکدیگر به کتمان امور با مسلم(ع) در خانه هانی رفت و آمد می کردند.( الارشاد ج۲ص۴۵) 2: دینوری می نویسد : مسلم بن عقیل(ع) وارد خانه هانی بن‌ ورقه مذحجی شده است.( اخبارالطوال ص۲۳۳) 3: ابن اعثم کوفی گزارش کرده است : مسلم بن عقیل(ع) بر هانی وارد شد، هانی وقتی او را دید ، برایش بلند شدو گفت : جانم به فدایت پشت سرت چه خبر است ؟ مسلم گفت : آنچه تو خود می دانی ، عبیدالله بن زیاد فاسق پسر فاسق وارد کوفه شد و از او بر جان خود ترسیدم ، نزد تو آمده ام تا مرا پناه دهی و میزبانم باشی تا ببینم چه اتفاقی می افتد ، هانی به وی گفت : جانم فدایت ، مرا به کاری بیش از طاقتم تکلیف کردی ، اگر نه این بود که به خانه ام وارد شده ای ، دوست داشتم بازگردی ولی این کار را برای خود ننگ می دانم که کسی را که بر من پناه آورده ، باز گردانم ، وارد شو به برکت خدا ، مسلم بن عقیل(ع) به خانه هانی مذحجی داخل شد ، عبیدالله بن زیاد یکسر در باره مسلم می پرسید ولی کسی او را به محل مسلم راه نمایی نمی کرد ، شیعیان در خانه هانی با مسلم رفت و آمد داشتند و پنهانی با حسین بن علی (ع) بیعت می کردند و مسلم بن عقیل(ع) نام آنها را می نوشت و از آنان عهد و پیمان می گرفت که به سمت عبیدالله نروند و بهانه نیاورند تا اینکه حدود بیست و چند هزار نفر با مسلم بن عقیل(ع) بیعت کردند.( الفتوح ج۵ص۴۰) 4: ابن شهر آشوب در المناقب می نویسد : مسلم از خانه سالم به خانه هانی رفت نه از خانه مختار. ( المناقب ج۴ص۹۱) 5: ابن عبدر به در کتاب العقد الفرید در قولی شاذ و نادر از ابو عبید قاسم بن سلام نقل کرده است که سی هزار نفر از کوفیان با مسلم بن عقیل علیه عبیدالله بن زیاد قیام کردند اما مردم او را رها کرده و از بالای خانه ها به او آجر پرتاب می کردند، مسلم بعد از دیدن این وضعیت به خانه هانی پناه برده است.( العقد الفرید ج۳ص۳۶۴) https://eitaa.com/Ashuraresearch

ابن سعد( ۲۳۰ق) از عبدالله بن شریک نقل می کند : بشر بن غالب را دیدم که به خاطر پشیمانی از کمک نکردن به حسین(ع) ،بر روی قبر وی، غلت می زد . الطبقات الکبری ج۱ص۵۰۱شماره ۴۶۲ https://eitaa.com/Ashuraresearch

تاریخچه حرم در قرن دوم ( قسمت اول): دهها روایت از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) وجود دارد که از شیعیان می خواهند تا به زیارت قبر امام حسین (ع) بروند. همانند روایت حسین بن ابی حمزه که در آن آمده است : در اواخر دوره اموی ،حرکت کردم و قصد زیارت قبر حسین (ع) را داشتم تا در حرم قرار گرفتم. در روایات امام صادق (ع) به وجود حائر( حرم) و باب (درگاه) و سقیفه( سایبان) اشاره شده است . بنابراین پیش از سال ۱۴۸ق بر مزار امام حسین (ع) بنایی هر چند مختصر بوده است. دانشنامه امام حسین علیه السلام ج۱۲ص۳۶۰ https://eitaa.com/Ashuraresearch

پادکست فرهنگ عاشورا ..... قسمت هفتم ...قمه زنی . #قمه #پادکست https://eitaa.com/Ashuraresearch

تحلیل گزارش ۸: چرا هانی از ورود مسلم بن عقیل(ع) به خانه اش اکراه داشت:

مسلم بن عقیل (ع)از خانه مختار بن ابی عبید در منطقه ثقیف که در شمال کوفه بود به جنوب یعنی محله مذحج و منزل هانی رفت ، طبیعی بود که این تغییر مکان باید شبانه و در دل شب انجام گیرد ، چرا که مسلم (ع)باید فاصله زیادی را طی می کرد تا به خانه هانی برسد و از طرف دیگر نیز ابن زیاد با سختگیری های زیادی که نسبت به مردم از خود نشان داد ه بود ، جاسوسان زیادی در اطراف و اکناف کوفه اجیر کرده بود تا محل اقامت مسلم(ع) را پیدا نماید ، اما چرا هانی از ورود مسلم(ع) به خانه اش اکراه داشت ؟ کلید حل این پرسش را باید در مهمان دوستی و مهمان نوازی عرب جستجو نمود ؛ دورژه درباره مهمان نوازی عرب قبل از اسلام می نویسد : صحرا گرد عرب در عین آنکه ولع درچپاول و غارت داد ، مهمان نوازی از برجسته ترین فضائل او به شمار می رود و شاید احساس ضعف وناتوانی در مقابل طبیعت سرسخت و خشن ، این فکر را در آن قوم رواج داده که همگان به یک رسم مقدس مهمان نوازی احتیاج دارند ، اهمیت مهمان نوازی با حماسه و جوانمردی به شمار برجسته ترین فضائل صحراگرد عرب در آمده و جان مهمان در نظر وی مقدس و محترم شناخته شده و آزار مهمان در نظر وی نه تنها نقض اخلاق و شرف به شمار می رود ، بلکه دفاع از او را جزء واجبات خود می دانند ، گرچه بداند مهمان پناهنده در عدد یکی از دشمنان بوده و آن طور از مهمان دفاع می کند که از خود چنین دفاع نمی کند و چه بسا جان خود را برای حفظ او به مخاطره می اندازد وگاهی برای آنکه کاملا از عهده مراسم مهمان نوازی بر آمده باشد ، حاضر است شتر همسایه را با کراهت هرچه تمام تر ربوده و صرف پذیرایی وی نماید( تاریخ تمدن اسلام و عرب ص۱۱۹) بعد از ظهور دین مبین اسلام به این خصلت جاهلی مهر تایید گذاشته شد و آن را جزء خصلت های رسولان الهی دانست( ذاریات آیات ۲۴_۲۸/ حجر آیات ۶۸_۶۹) و اهل بیت (ع) نیز در این باره در قالب روایات بی شماری به آن اشاره کرده اند که ما در این مقام تنها به دو مورد اشاره می کنیم ؛رسول خدا (ص)فرمودند : میهمان راهنمای بهشت است( بحارالانوار ج۷۵ص۴۶۰حدیث ۱۴)در نقل دیگری امیرامومنین علی (ع) فرمودند : هنگامی که خداوند نسبت به جمعیتی خیر و نیکی بخواهد ، هدیه گرانبهایی برای آنها می فرستد ، عرض کردند : ای رسول خدا چه هدیه ای ؟ فرمود : میهمان با روزی خویش وارد می شود و گناهان خانواده را با خودش می برد( همان )هانی نیز که از بزرگان و اشراف کوفه بشمار می آمد به این خصیصه سخت پایبند بود و به این صفت شناخته شده بود ، مثلا در ایام حکومت معاویه کثیر بن شهاب که از جانب او حاکم خراسان شده بود ، اموال فراوانی برداشت و به کوفه گریخت و در خانه هانی بن عروه پناه آورد و معاویه از هانی درخواست کرد تا کثیر را به او تحویل دهد ، اما هانی از این کار سر باز زد و معاویه نیز عهد کرد تا هانی را بکشد( الکامل مبرد ج۱ص۱۸۰_۱۸۱)اما بعدها در جریانی و زیرکی خود هانی ، هم توانست جان کثیر را نجات دهد و هم معاویه را از تصمیمش منصرف نماید ، دفاع و پناه دادن هانی به کثیر دلیلی بر تایید عمل کثیر از سوی هانی نیست ، بلکه نشان از مهمان دوستی هانی دارد ، در مورد مسلم نیز هانی می دانست ، ابن زیاد با روحیه خونخواری و سفاکی که در درون او وجود دارد ، مسلم را زنده نخواهد گذاشت و با هر گونه زیرکی و لطایف الحیل این قدرت را دارد تا معادلات را تغییر دهدو به او دست یابد ، بنابر این هانی می دانست نمی تواند به بهترین وجه ،حق مهمان نوازی و مهمان دوستی را ادا نماید، به همین خاطر در بدو ورود مسلم به خانه اش ، در سخنانی اکراه خود را از ورود مسلم بن عقیل(ع) نشان داد، چرا که واهمه داشت نکند در شرایطی مسلم در خانه اش دستگیر یا کشته شود و ننگ آن بر دامن او باقی بماند و نتواند به خوبی از او دفاع کند، هرچند در وقایع بعدی وفاداری و حمایت همه جانبه ی هانی از مسلم بن عقیل (ع)به خوبی در تاریخ ثبت و ضبط گردید. https://eitaa.com/Ashuraresearch