... بحث سالوس‌ستیزی حافظ هم از همین قبیل بحث عرفانی است. یکی از بیت‌الغزلهای دیوان حافظ، سالوس‌ستیزی است. دشمن نفاق و دورنگی است و تزویر در هر که که باشد؛ چه در شیخ، چه در صوفی، چه در امیر. برای او فرق نمیکند؛ با تزویر مخالف است. این هم ناشی از همان دید عرفانی است. گرچه بر واعظ شهر این سخن آسان نشود تا ریا ورزد و سالوس مسلمان نشود این حرف یک عارف است. نَفَس، نَفَسِ یک عارف است. راست هم میگوید مسلمانی، اصلاً اسلام، یعنی تسلیم در مقابل پروردگار و محو شدن در اوامر او ولو فروتر از پایه‌ی عرفان و معرفت. این با تزویر و ریا که شرک است، نمی سازد. آزادگیای که در حافظ مشاهده میشود، ناشی از همین بینش عرفانی است و البته اخلاقیات حافظ هم بخشی از جهان‌بینی حافظ است که بحث اخلاقیات در دیوان حافظ هم از جمله‌ی چیزهایی بود که من مایل بودم توصیه کنم به این‌که اگر رویش کار نشده، کار بشود. که توصیه‌های اخلاقی حافظ از دیوان او استخراج بشود و اینها بیان بشود و شرح بشود. این بحث را هم من پایان میدهم. و میماند مسأله‌ی شخصیّت حافظ، به صورت جمع‌بندی شده. البته شاید از بخشی از آنچه که گفته شد، این مطلب هم ادا شده باشد. لکن مختصری عرض میکنم برای این‌که یک ترسیمی از شخصیت حافظ ارائه شود. حافظ به هیچ وجه آن رندِ میکده‌نشینِ اسیر می و مطرب و مَهْ‌جبین که تصویر کردند، بعضی نیست و باز تکرار میکنم که منظور من از حافظ، آن شخصیتی است که از حافظ در تاریخ ماندگار است یعنی آن بخش اصلی و عمده‌ی عمر حافظ که بخش پایانی عمر اوست. نمیگویم در طول عمرش چنین نبوده، شاید هم بوده - البته قرائنی هم بر این معنا دلالت میکند - اما حافظ در اقلاً ثلث آخر زندگیش، یک انسان وارسته و والاست. اوّلاً یک عالم زمانه است، یعنی درس خوانده و تحصیل کرده و مدرسه رفته است. فقه و حدیث و کلام و تفسیر و ادب فارسی و ادب عربی را آموخته. حتّی آن چنان که حدس زده میشود از اصطلاحاتی که در نجوم و غیرو به کار رفته، در این علوم هم دستی داشته و تحصیلی کرده، یک عالم است. این عالم، بساط علم‌فروشی و زهدفروشی و دین‌فروشی را هرگز نگسترده، که آن روز چنین ساطهایی رواج داشته. این عالم، در بخش عمده‌ای از عمرش، راه سلوک و عرفان را هم پیموده. در این‌که وابسته‌ی به فرقه‌ای از متصوّفه هم نیست، شاید شکّی نباشد. یعنی هیچ یک از فرق متصوّفه، نمیتوانند ادعا کنند که حافظ جزو سلسله‌ی آنهاست؛ زیرا که برای او هیچ مرشدی، شیخی، قطبی بیان نشده و بعید هم به نظر میرسد که او قطبی و شیخی داشته باشد و در این دیوانی که از افراد زیادی در او سخن رفته، از آن مرشد و معلّم سخنی نرفته باشد. البته در اشعار او، اشاره‌ای هست به این‌که بدون پیر نمیشود رفت در راه عشق که من به خویش نمودم صد اهتمام و نشد: به راه عشق منه بیدلیلِ راه قدم که به من به خویش نمودم صد اهتمام و نشد بنابراین یک انسان وارسته‌ای است که شعر او و سخن شاعرانه‌ی او در زمان خودش، هم در شیراز و هم در سراسر ایران و خارج از ایران گسترش یافته بوده و شهرت یافته بوده که خود او در اشعارش، به این اشاره میکند: از بنگاله و هند و چین تا روم و مصر، آنچه که در شعر خودش هست. باید هم همین جور باشدحقّاً و انصافاً. زمان او از لحاظ زمان سیاسی، یکی از بدترین زمانهای ایران است و من واقعاً در تاریخ یادم نمی‌آید- تتبّع هم نکردم البته، اما در همان مقداری که در حافظه دارم - به یاد ندارم زمانی را و منطقه‌ای را که به قدر شیراز در زمان حافظ دستخوش تحولات گوناگون سیاسی، همراه با خرابیها و ویرانیها شده باشد. اگر مبدأ این دوران پادشاهیهای زمان حافظ را، زمان شاه شیخ‌ابواسحاق‌اینجو بدانیم - که زمان شروع سلطنت او فکر میکنم، هفتصدوچهل‌وخورده‌ای است که دوران جوانی حافظ است، چون حافظ سال ولادتش معلوم نیست؛ هفتصدوبیست، هفتصدوهیجده، هفتصدوبیست‌ودو، روشن نیست که کی است، لکن حدوداً میشود فهمید که در همان حول و حوش هفتصدوبیست است - حافظ جوان بیست‌وچند ساله‌ای بوده که این پادشاه به مسند حکومت میرسد و بعد از او حالا در زمان خود همین پادشاه جوان و خوش‌ذوق و مورد علاقه‌ی حافظ احتمالاً و عیّاش و زیبا و شاعر و ادیب، همین پادشاه با این خصوصیات هم جنگهای فراوانی را میکرده با امیرمبارزالدین در کرمان و با دیگران، یعنی خود این آدم هم نمینشسته که حالا در شیراز به کار حکومت خودش بپردازد.

... جنگهای متعدّدی داشتند تا بالاًخره منجر میشود به غلبه‌ی آل مظفّر - مبارزالدین محمّد مظفّر - بر این شیخ‌ابواسحاق و فرار او و بالأخره قتل او و سلطنت آل مظفّر که تا سال هفتصدونودوپنج - که آل مظفّر تمام از صغیر و کبیر، به دست تیمور قتل عام شدند - این خانواده آن‌جا حکومت داشتند. حدود شاید چهل سال یا بله شاید حدود چهل سال تقریباً چهل‌وچند سال خانواده‌ی آل مظفّر - که من دقیقاً الان یادم نیست؛ اما در تواریخ ثبت است - اینها حکومت داشتند که وفات حافظ هم به احتمال زیاد هفتصدونودودو است. شاید هم هفتصدونودویک و شاید هم هفتصدونودوسه، بیشتر هفتصدونودودو ذکر شده، که حالا محقّقین و بزرگان هستند لابد؛ در این زمینه هم مطالبی بعداً خواهند گفت. در طول این چهل سال، چندین پادشاه از این خانواده بر سر کار آمدند. یک خانواده‌ی عجیبی که وقتی آدم میشنود که آمدند به تیمور گفتند که شرّ این خانواده را کم کن؛ چون اینها آرام که ندارند - برادر با برادر، پدر با پسر، پسر با پدر، پسرعمو با پسرعمو، برادرزاده با عمو، این قدر از همدیگر اینها کشتند و چشم میل کشیدند و زندان کردند که حدّ و حصر ندارد - اینها اگر بمانند، باز هم همین فسادها را خواهند کرد! آدم احساس میکند که حق با آنها بود که یک چنین گزارشی را به تیمور دادند. امیر مبارزالدین را پسرش شاه‌شجاع کور کرد، بعد کشت. شاه شجاع سالها زندگی کرد، به وسیله‌ی برادرش از شیراز اخراج شد، مجدّداً بعد از یکی دو سال به حکومت شیراز برگشت. او باز برادر را اخراج کرد. بعضی از برادرهایش را کشت، بعضی از پسرهای خودش را کور کرد تا بالأخره از دنیا رفت. پسر او شاه زین‌العابدین نامی - سلطان زین‌العابدین - به حکومت رسید. او هم باز به وسیله‌ی پسرعمویش شاه منصور - که این شاه منصور آخرینشان بود که در همین بیابانهای شیراز، در میان لشکریان تیمور کشته شد خودش و یارانش شما ببینید در طول چهل سال، چقدر جنگ، چقدر خونریزی، چقدر همدیگرکشی و خویشاوندکشی و بیگانه‌کشی! یک چنین وضعیتی در شیراز وجود داشته و دائماً مردم شیراز زیر فشار ارعاب این دیکتاتورهای زبان‌نفهم مغرور قرار داشتند که هر کدام هم یک سلیقه‌ی مخصوصی داشتند! یکی اهل زهد بوده، یکی اهل عیّاشی بوده، یک روز اهل عیّاشی بوده، یک روز اهل زهد بوده! یک چنین وضعیت آشفته‌ای بر شیراز حکومت میکرده و حافظ حدود شاید چهل سال، چهل‌وپنج سال از عمر خودش را، در دوران این خانواده گذرانده. طبیعی است اگر چنانچه با صیت شهرت حافظ بر شعر و شاعری، این انتظار از او وجود داشته باشد که زبان به مدح بعضی از افراد این خاندان بگشاید و گشوده. نمیشود ما دیگر بیائیم توجیه کنیم، بگوئیم نخیر: «که دور شاه شجاع است می دلیر بنوش» این، مراد شاه‌شجاع نیست. «بیا که رایت منصور پادشاه رسید» خب منصور پادشاه را دارد میگوید دیگر؛ شکّی نیست این، یا «حاجی قوام ما»، خب حاجی قوام وزیر مثلاً شاه شیخ‌ابواسحاق است دیگر کس دیگری که نیست. این یقیناً این مدحها، مربوط به این افراد است. امّا آنچه که من میخواهم بگویم این است که این مدحها، از رتبت حافظ و قدر حافظ، چیزی نمیکاهد. این کمترین کاری است که یک شاعری در حدّ حافظ میتوانسته آن روز بکند. شما نگاه کنید ببینید معاصرین حافظ چه میکردند! «سلمان ساوجی» یک شاعر معاصر حافظ است. چقدر مدح برای ایلکانیان - چه شیخ حسن و چه پسرش اویس‌بن‌حسن و چه آن احمدبن‌اویس و چقدر شعر گفته درباره‌ی این خانواده - شاید سلمان ساوجی یا خواجوی کرمانی یا دیگر شعرائی که معاصر حافظ بودند یا قبل و بعد او بودند، آنچه که حافظ گفته، کمترین است.

﷽ ... البته این‌جا من باز یک نکته‌ی دیگری را عرض بکنم: یکی از آن جفاهای بزرگی که به وسیله‌ی بعضی از نویسندگان ما به حافظ شده، این است که میگویند: حافظ به زبان غزل، قصیده میگفت و مدح میسرود. به نظر من از این بزرگتر اهانتی به حافظ نیست! اینی که تو یک غزلی - در پایان غزل یا یک گوشه‌ای از غزل - اسم یک پادشاهی را آورده باشد، این غیر از این است که غزل را در مدح آن پادشاه سروده باشد. این کار در بین شعرا رائج است. شاعر، یک غزلی را برای دل خودش، نه برای کس دیگر، میگوید؛ بعد آن را موَشَّح میکند؛ مزیّن میکند به نام یک دوستی، یک رفیقی، یک عزیزی، در پایان آن غزل اسم آن عزیز را هم میآورد. این معنایش این نیست که از اوّل تا آخر غزل هر چه گفته، خطاب به آن عزیز است یا به آن دوست است به آن رفیق است. این کار را حافظ هم کرده. در بعضی از غزلیات، غزل را برای خودش برای دل خودش و ذهن خودش و آن آرمان خودش گفته در پایان، یک بیتی، مصرعی هم به نام یکی از آن کسانی که آن‌جا هستند بودند در آن زمانها - یکی از آن امرا مثلاً - اضافه کرده؛ جز چند غزل خیلی معدود که یکی همان غزل «احمدالله» است که در باره‌ی سلطان احمد ایلکانی است. یکی همین «منصور پادشاه» است که در باره‌ی منصور مظفّری است و یکی دو تا هم راجع به شاه شجاع است. آن «فیروزه‌ی بواسحاقی» را هم بعد از زمان شاه شیخ ابواسحاق گفته و همان هم بنده احتمال میدهم مرادش از فیروزه‌ی بواسحاقی، همان فیروزه‌ی معروف بواسحاقی است که نوشته‌اند یک نوع فیروزه‌ی خوب هست که جزو بهترین فیروزه‌هاست و به فیروزه‌ی بواسحاقی معروف است. این با این اسم بازی کرده و یک معنای عرفانی هم حتی میتواند مورد نظر حافظ باشد، هیچ نمیشود قطعاً گفت که این در مدح اوست؛ اما آن جاهایی که در مدح گفته، حداقل را در نظر گرفته و کمترین را گفته. من در باره‌ی شخصیت حافظ، این شخصیت والا و ارجمند، خیلی حرف و سخن در ذهن دارم؛ لکن مصلحت نمی دانم که بیش از این، این جلسه را و شما برادران و خواهران عزیز را و مهمانان گرامی را معطّل کنم. امیدوارم که به بحثهای مفید و ممَتِّعی در این باره برسید. من همین قدر بگویم که حافظ همچنانی که تا امروز شاعر همه‌ی قشرها در کشور ما بوده، بعد از این هم شاعرِ همه خواهد ماند و امید است که هر چه بیشتر ما توفیق پیدا کنیم که معارف این شاعر بزرگ را از اشعارش بفهمیم و شخصیت او را بیشتر درک کنیم و آن را پایه‌ی خوبی قرار بدهیم برای پیشرفت معرفت جامعه‌ی خودمان و فرهنگ کشورمان. والسّلام علیکم و رحمةالله و برکاته سخنرانی 🌟 حضرت آیت الله نائب الامام سیّد علی حسینی خامنه‌ای (حَفَظَهُ اللهُ (تَبارَکَ و تَعالی) و مُدَّ ظِلُّهُ و زَیَّدَ عِزُّهُ و دامَت بَرَکاتُهُ) در همایش بین المللی بزرگداشت حافظ (🌟 عارف سالک الی الله حضرت خواجه محمّد حافظ شیرازی (رحمة الله علیه)) دانشگاه شیراز - ۲۸ آبان ۱۳۶۷ هجری شمسی 🕋🕌 از خودآ تا خدا 🕋🕌 @azkhodatakhoda_ir

﷽ 🌟 حضرت آیت الله نائب الامام سیّد علی حسینی خامنه‌ای (حَفَظَهُ اللهُ (تَبارَکَ و تَعالی) و مُدَّ ظِلُّهُ و زَیَّدَ عِزُّهُ و دامَت بَرَکاتُهُ) بیانات در دیدار کارگزاران نظام ( {سیّد محمّد} خاتمی، گورباچف نیست! ) تهران - ۱۹ تیر ۱۳۷۹ هجری شمسی #مؤمن #موحد #متقی #عارف #سیاس #کیس #ایمان #توحید #تقوا #عرفان #سیاست #عرفان_سیاست #کیاست 🕋🕌 از خودآ تا خدا 🕋🕌 @azkhodatakhoda_ir

﷽ 🌟 حضرت آیت الله نائب الامام سیّد علی حسینی خامنه‌ای (حَفَظَهُ اللهُ (تَبارَکَ و تَعالی) و مُدَّ ظِلُّهُ و زَیَّدَ عِزُّهُ و دامَت بَرَکاتُهُ) بیانات در دیدار کارگزاران نظام ( {سیّد محمّد} خاتمی، گورباچف نیست! ) تهران - ۱۹ تیر ۱۳۷۹ هجری شمسی #مؤمن #موحد #متقی #عارف #سیاس #کیس #ایمان #توحید #تقوا #عرفان #سیاست #عرفان_سیاست #کیاست 🕋🕌 از خودآ تا خدا 🕋🕌 @azkhodatakhoda_ir

﷽ 🏴📿 مراسم عزاداری شهادت ☀️ حضرت زین العابدین سیّد السّاجدین امام علیّ بن الحسین (سلام اللهﷻ علیهما) 🕰 زمان : چهارشنبه ۲۵ مُحَرَّم الْحَرام ۱۴۴۵ هجری قمری (۱۰ مرداد ۱۴۰۳ هجری شمسی)، حدود ساعت ۴:۳۵ صبح (همزمان با طلوع آفتاب به افق مشهد الرّضا (سلام اللهﷻ علیه) 💫 مکان : بیت 🌟 حضرت آیت الله حاجّ سیّد محمّد صادق حسینی طهرانی (حَفَظَهُ اللهُ و دامَتْ برکاتُهُ و مُدَّ ظِلُّهُ و زَیَّدَ عِزُّهُ) شاگرد سلوکی مرحوم آیت الحقّ 🌟 سیّد هاشم حدّاد موسوی (قَدَّسَ اللهُ سِرَّهُ و نَفسَهُ الزَّکیَّةَ و رِضوانُ اللهِ عَلَیهِ) و همچنین وصیّ و شاگرد سلوکی و فرزند ارشد و زعیم بیت مرحوم 🌟 علّامه آیت الله سیّد محمّد حسین حسینی طهرانی (قَدَّسَ اللهُ سِرَّهُ و نَفسَهُ الزَّکیَّةَ و رِضوانُ اللهِ عَلَیهِ) (@nooremojarrad_com) 📌 نشانی : مشهد الرّضا (سلام اللهﷻ علیه)، کوچه آیت الله شیرازی ۱۰ (یا خیابان امام خمینی (ره) ۱۴ (بازارچه سراب))، کوچه برادران شهید علاقه‌بند حسینی، کوچه مستشاری، بن بست نجمه 📌 موقعیّت روی 🗺 نقشه نشان 📌 موقعیّت روی 🗺 نقشه بلد 📌 موقعیّت روی 🗺 نقشه مپ 📻 پخش زنده صوتی از طریق : صفحه نور مجرّد در آپارات #محرم | #امام_سجاد | #پخش_زنده | #پخش_زنده_صوتی #سیدمحمدصادق_حسینی_طهرانی (حفظه الله) (@jazbeh_eshgh) #آیت_الله_حسینی_طهرانی #آیت_الله_سیدمحمدصادق_حسینی_طهرانی 🕋🕌 از خودآ تا خدا 🕋🕌 @azkhodatakhoda_ir

﷽ 📺 برنامه زنده «تا آسمان» شبکه خراسان رضوی با حضور 🌟 استاد آیت الله حاجّ شیخ مهدی نخاولی (حَفَظَهُ اللهُ) 💫 موضوع : اخلاق عملی (ذهنیّت‌ها ۱۵) 🕰 زمان : حدود ساعت ۱۲ پنج‌شنبه ۲۶ مُحَرَّم الْحَرام ۱۴۴۶ هجری قمری (۱۱ مرداد ۱۴۰۳ هجری شمسی) ✉️ راه ارتباطی : سامانه پیامکی ۳۰۰۰۰۶۲۵ (ارسال سؤالات و نظرات) 📺 پخش زنده برنامه «تا آسمان» شبکه خراسان رضوی از تلوبیون برنامه قبلی در پنج‌شنبه ۱۹ محرّم الْحرام ۱۴۴۶ هجری قمری (۴ مرداد ۱۴۰۳ هجری شمسی) : 💫 موضوع : اخلاق عملی (ذهنیّت‌ها ۱۴) 🎤🎧 بایگانی صوتی برنامه قبل 📺 بایگانی تصویری برنامه قبل (تلوبیون) 📺 بایگانی تصویری برنامه قبل (آپارات) #نخاولی (@nakhavoli_ir) #مهدی_نخاولی #آیت_الله_نخاولی #آیت_الله_مهدی_نخاولی #دکتر_نخاولی #دکتر_مهدی_نخاولی 🕋🕌 از خودآ تا خدا 🕋🕌 @azkhodatakhoda_ir

﷽ 🎤🎧 صوت 📺 برنامه زنده «تا آسمان» شبکه خراسان رضوی با حضور 🌟 استاد آیت الله حاجّ شیخ مهدی نخاولی (حَفَظَهُ اللهُ) 💫 موضوع : اخلاق عملی (ذهنیّت‌ها ۱۵) 🕰 زمان : حدود ساعت ۱۲ پنج‌شنبه ۲۶ مُحَرَّم الْحَرام ۱۴۴۶ هجری قمری (۱۱ مرداد ۱۴۰۳ هجری شمسی) 📺 بایگانی تصویری همین برنامه (تلوبیون) 📺 بایگانی تصویری همین برنامه (آپارات) برنامه قبلی در پنج‌شنبه ۱۹ محرّم الْحرام ۱۴۴۶ هجری قمری (۴ مرداد ۱۴۰۳ هجری شمسی) : 💫 موضوع : اخلاق عملی (ذهنیّت‌ها ۱۴) 🎤🎧 بایگانی صوتی برنامه قبل 📺 بایگانی تصویری برنامه قبل (تلوبیون) 📺 بایگانی تصویری برنامه قبل (آپارات) #نخاولی (@nakhavoli_ir) #مهدی_نخاولی #آیت_الله_نخاولی #آیت_الله_مهدی_نخاولی #دکتر_نخاولی #دکتر_مهدی_نخاولی 🕋🕌 از خودآ تا خدا 🕋🕌 @azkhodatakhoda_ir

﷽ 🏴📿 مراسم عزاداری ☀️ حضرت امام سیّد الشّهداء ابا عبد الله حسین بن علی (سلام اللهﷻ علیهما) در دهه سوم محرّم الحرام ۱۴۴۶ هجری قمری (۱۴۰۳ هجری شمسی) سخنران : 🌟 استاد آیت الله حاجّ شیخ مهدی نخاولی (حَفَظَهُ اللهُ) مدّاحان : برادران اکبرزاده و میثمی 🕰 زمان : از جمعه شب، ۲۰ مُحَرَّم الْحَرام (شب شنبه، شب ۲۱ محرّم) ۱۴۴۶ هجری قمری (۵ مرداد ۱۴۰۳ هجری شمسی)، ساعت ۲۰، به مدّت ۱۰ شب 💫 قرائت زیارت عاشوراء امام حسین (علیه السّلام) : ساعت ۲۰ 💫 سخنرانی 🌟 استاد آیت الله حاجّ شیخ مهدی نخاولی (حفظه الله) : ساعت ۲۰:۱۵ 💫 عزاداری و ذکر توسّل به اَهْل الْبَیْتِ (سلام الله علیهم) و سینه‌زنی : ساعت ۲۱:۱۰ 🕌 مکان : حسینیّه هنر 📌 نشانی : مشهد الرّضا (سلام اللهﷻ علیه)، خیابان شهید مدرّس (چهار طبقه)، کوچه شهید مدرّس ۴ 📌 موقعیّت روی 🗺 نقشه نشان 📌 موقعیّت روی 🗺 نقشه بلد 📌 موقعیّت روی 🗺 نقشه مپ 📺 پخش زنده در پایگاه مؤسّسه همسفران راه حقّ #امام_حسین | #محرم | #پخش_زنده #نخاولی (@nakhavoli_ir) #مهدی_نخاولی #آیت_الله_نخاولی #آیت_الله_مهدی_نخاولی #دکتر_نخاولی #دکتر_مهدی_نخاولی 🕋🕌 از خودآ تا خدا 🕋🕌 @azkhodatakhoda_ir