👈با چنین وسعتی باید به مسأله نگریست. میان یک جاهل قاصر واقفی یا زیدی با یک جاهل قاصر سنّی فرق هست. و میان یک جاهل قاصر مسلمان با غیر مسلمان فرق هست. و میان یک جاهل قاصر موحّد با غیر موحّد فرق هست. چون در هر حال با برنامه ی برتر و مثمر ثمر تری به سوی عالم غیب حرکت کرده است. 🔹نکته ی دیگر در این زمینه آن است که اینهایی که بیان شد امور کلّی است. تشخیص و تطبیق آن بر افراد بحث دیگری است. چون ما علم اکتناهی به افکار و اعتقادات واقعی انسانها و همینطور نیّات و ملکات روحی و اخلاقی شان و گذشته و آینده شان نداریم. اینها را دیگر به محضر عدل الهی باید واگذار کرد. هیچ قضاوتی نمیشود کرد؛ این آیه را در این زمینه زیاد به یاد بیاوریم: 📖«قُلِ اللَّهُمَّ فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ عالِمَ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ أَنْتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبادِكَ في‏ ما كانُوا فيهِ يَخْتَلِفُون‏» 👈در مورد اینکه چه کسی برتر است هم ما چیزی نمیدانیم. مگر خود اولیاء الهی سرنوشت آنها را برایمان بیان کنند. حتّی اینکه بیان کردیم اکثر انسانها اهل نجات بوده و مستضعف هستند بیش از آنکه مبتنی بر ظواهر امور و انسان شناسی خودمان و براهین عقلی باشد سعی کردیم برگرفته از ظواهر خود روایات اهل بیت علیهم السلام باشد. 👈این مطلبی که بیان شد خلاصه ی مفاد آیات و روایات و فهم عقل و کلام بزرگان است. این بحث ادامه دارد؛ فعلا قضاوت ممنوع!

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۷۷) «لذّت دانه کردن انارها» 🌷یکی از راه های رفع خستگی و پیدا کردن نشاط معنوی این است که وقتی ولو اندک باز کنیم و به نعمتهایی که پیرامونمان هست توجّه کنیم. نیرویشان را جذب کنیم. با روحیه ی شکر و سپاسگزاری لحظاتی از ظلمات توجه به خود بیرون بیاییم و نفسی بکشیم. 🌸رفتم چند انار برداشتم؛ شستم و در سینی گذاشته و چند تا پیاله به تعداد اعضاء خانواده برداشته و شروع به دانه کردنشان کردم. حالا من متأسّفانه در این خیرها کم توفیقم. ولی در میان این سر شلوغی ها واقعا لذّت بخش و مفرّح بود. 💖اینکه این دانه ها را یکی یکی با صبر و حوصله جدا میکردم و در ظرف میریختم تا مقداری نمک و گلپر بزنم و در این پیاله ها بریزم. برای آنهایی که دوستشان دارم. حسم این بود که گویا عالم را یک روح عشق و محبّت پر کرده. حتی این دانه های سرخ انار میخواهند به ما عشق نثار کنند. 💓باید به این خزانه عشق و محبّت کیهانی وصل شد و از آن حرارت و گرما گرفت. خیلی پاک و بی غرض و زلال است. و چقدر لذّت بخش بود که میدیدم با خنده و شادی میخورند و لذّت میبرند. 💭با خودم گفتم راستی این خانمها که برای عزیزانشان که دوستشان دارند غذا درست میکنند چقدر لذّت میبرند و رو نمیکنند!😅 و ما که میخوریم و از این احساس پاک غافلیم و گاهی انتقاد هم میکنیم چقدر ناسپاسیم😓 🙏و خدا که میبیند بندگانش اینگونه غرق در نعمتهای او هستند چه ابتهاجی دارد؛ و ما که اینگونه حالت کفر و ناسپاسی داریم چقدر بی چشم و روییم! 💞و راستی که یک نگاه معنادار به این دانه های انار آدم را از این حجم از رحمت و رأفت و عشق آسمانی به بندگان خجالت زده میکند.

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۷۸) «کدورتهای تورم دانش» 🔹دیدم بنده خدایی که مشغول خارج اصول بود به استادی معنوی گفت احساس میکنم از این بحثها گاهی احساس کدورت میکنم. ایشان هم گفتند به مرور بیشتر روی فقه و اصول معارف بپردازید. حالا کاری به فرمایش ایشان ندارم. این مباحث اصولی که مفید است و باید شکر گزار نعمتشان بود. 💡به ذهنم خطور کرد نکته ی این کدورتی که این برادرمان میگفت شاید چیز دیگری است. چیزی که گاهی در رشته ها و علوم دیگر حتی همین علوم فلسفی و عرفانی هم ممکن است پیدا شود. آن هم اینکه خیلی از مباحث ماهیّت جدلی دارد. بیش از آنکه آدم احساس کند روح تحقیق حاکم باشد روح تعصّب و جدل حاکم است. 🔹گویا محرّک و سلسله جنبان إن قلت و قلت ها گاهی شهوت و غضب است. نوعی لعب و لهو با استدلال و جواب و نقد است. ولی نه لزوما از روی استکبار بر حقیقت! بلکه از این جهت که جامعه ی علمی ما به دلایلی گاهی به شکل وجودی درگیر مسائل واقعی و رشدهای علمی در حوزه های دیگر نیست. 🔸میگویند سلمانی ها وقتی بیکار میشوند سر یکدیگر را میتراشند! ماهیت تورم علمی هم گاهی همین است. ریشه در نوعی فراغت پنهان دارد. تورّم برخی از این علوم، دیگر چیزی نیست که بر منصفین پوشیده باشد. اگر علم ورزی از روی درد نباشد منجر به علم نافع نمیشود: غفلت و بی دردی ات فکر آورد در خیالت نکته ی بکر آورد 👈و به قول مرحوم امام راحل در بحث انسداد از حاشیه کفایة: 📖«المرجوّ من طلّاب العلم و علماء الأصول أيدهم اللَّه أن يضنّوا على أوقاتهم و أعمارهم الشريفة ... و العلم ما يكشف لك حقيقة من الحقائق دينيّة أو دنياوية و إلّا فالاشتغال به اشتغال بما لا يعني»

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۷۹) «آیا اهل سنّت امکان وصول به مراتبی از سعادت را دارند؟!» (۱۱) «مروری بر دیدگاه نورانی و شگفت انگیز اهل بیت علیهم السلام پیرامون مسأله ی نجات انسانها» «رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْيَا أَمْرَنَا» 🔹بیان کردیم که اهل بیت علیهم السلام ضمن تأکید بر لزوم تبعیّت از دین حقّ و پرهیز از هرگونه مسامحه و مداهنه در این زمینه نگاهی بسیار پیشرفته و مترقّی در زمینه ی مسأله ی نجات دیگر انسانها دارند؛ آنقدر این نگاه نورانی و مترقّی و جذّاب است که خودش برای معرّفی مذهب اهل بیت علیهم السلام میتواند بسیار مثمر ثمر باشد؛ 🔸این نگاه های نورانی و کهکشانی را باید استنباط کرد و به جوامع انسانی عرضه نمود؛ خودش از جهتی بزرگترین تبلیغ دین حق است. و افسوس که گاهی حتّی ضدّ این نگاه ها به اهل بیت علیهم السلام نسبت داده میشود؛ به فرموده ی امام رضا علیه السلام به ابو الصلت هروی: 📖«رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْيَا أَمْرَنَا فَقُلْتُ لَهُ وَ كَيْفَ يُحْيِي أَمْرَكُمْ قَالَ يَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ يُعَلِّمُهَا النَّاسَ فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا» 👈اهل بیت علیهم السلام از طرفی از مدح و بیان امتیاز دین حق از هیچ بیانی فروگذار نکرده اند. به هیچ وجه هیچ مرام و مسلکی را در برابر آن مشروع ندانسته و طرف نسبت با آن نمیدانند. ⬇️

👈خود را خلیفة الله و رهبری مفترض الطاعه برای جامعه ی انسانی از سوی پروردگار آسمان و زمین میدانند. همینطور جایگاه شیعیانشان را بسی برتر از اتباع هر اندیشه ی دیگری دانسته اند. 👈ولی از آن طرف با نگاهی عادلانه به دیگر ملل و نحل نگریسته و آنها را نیز در موضع لائق خودشان قرار داده اند. اگر حق و واقعیّتی نیز در میان آنها وجود دارد انکارش نکرده اند و به ما تعلیم داده اند که: «وَ لا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلى‏ أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ‏ لِلتَّقْوى‏» 👈و از طرف دیگر تشیّع را یک حقیقت دانسته و آن را قولی خالی از عمل معرّفی نکرده و از هرگونه سوء استفاده از این مذهب پاک و آلوده نمودنش به آرزوهای توخالی نظیر «نَحْنُ أَبْناءُ اللَّهِ‏ وَ أَحِبَّاؤُه‏» جلوگیری کرده اند. صریحا علی رغم بیان جایگاه شیعیانشان آنها را از آثار شوم گناهان بیم داده و فرموده اند: «اعْلَمُوا أَنَّ وَلَايَتَنَا لَا تُنَالُ‏ إِلَّا بِالْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَاد» 🔹در هر حال با توجّه به مباحثی که تا کنون بیان شده مسأله ی نجات در نگاه اهل بیت علیهم السلام چند نکته ی اساسی دارد: 1️⃣یکی لحاظ مراتب دین ظاهری؛ یعنی لحاظ مراتب تشکیکی میزان نزدیکی و وصول به دین حقی که خداوند آن را از بندگانش خواسته و برای عمل به آن وعده ی جزای نیک داده است. در این نگاه شیعه ی امامی در رأس هرم نجات قرار میگیرد؛ مسیری که از حالات کفری و سپس توحیدی شروع میشود تا به دنیای اسلام و سپس تشیّع و سپس تشیّع امامی میرسد. البته این نسبت در فضای استضعاف از درک مرتبه ی بالاتر مطرح شده است، و الّا در فرض علم به مرتبه ی بالاتر و استکبار از پذیرش آن، اتّفاقا نسبت معکوسه شده و چون درّه ای مهلک هر چه به دین حق نزدیکتر شویم هزینه ی استکبار در برابر آن نیز بیشتر خواهد بود. ظاهرا این کلام امام باقر علیه السلام در کافی ناظر به همین نکته است: 📖«جُعِلْتُ فِدَاكَ أَ حَرْبُ عَلِيٍّ شَرٌّ مِنْ حَرْبِ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ وَ سَأُخْبِرُكَ عَنْ ذَلِكَ إِنَّ حَرْبَ رَسُولِ اللَّهِ لَمْ يُقِرُّوا بِالْإِسْلَامِ وَ إِنَّ حَرْبَ عَلِيٍّ ع أَقَرُّوا بِالْإِسْلَامِ ثُمَّ جَحَدُوهُ» 2️⃣ دیگری لحاظ مراتب دین فطری؛ یعنی لحاظ مراتب تشکیکی تواضع در برابر حقیقت در صورت آشکار شدن آن برای شخص، که در روایت امام باقر علیه السلام به محمد بن مسلم بیان شد که: «كُلُّ شَيْ‏ءٍ يَجُرُّهُ‏ الْإِقْرَارُ وَ التَّسْلِيمُ فَهُوَ الْإِيمَانُ وَ كُلُّ شَيْ‏ءٍ يَجُرُّهُ الْإِنْكَارُ وَ الْجُحُودُ فَهُوَ الْكُفْر». در اینجا عرصه ی نبرد در واقع به عرصه ی مبارزه ی استکبار در برابر حقیقت و تواضع در برابر آن برمیگردد. 3️⃣و دیگری پرهیز از نگاه خوارج مسلکانه‌ی صفر و صدی در مسأله ی نجات: «سُبْحَانَ اللَّهِ هَذَا قَوْلُ‏ الْخَوَارِج‏» و لزوم تحقیق در ماهیّتهای گوناگون عدم اهتداء به دین حقّ و قرار دادن هر امری در موضع خود. این مطلب را در قالبی بیان فرموده اند که به زبان امروزی میتوان آن را نظریه ی اصناف النّاس دانست که سابقا در تذکّر امام باقر علیه السلام به زراره بیان شد که: «قَوْلُ اللَّهِ‏ أَصْدَقُ‏ مِنْ قَوْلِكَ يَا زُرَارَة». اینکه نگریستن به انسانها در دوگانه ی ایمان و کفر یا بهشتی و جهنّمی غلط بوده و مختصّات اکثر انسانها ذیل اصنافی گوناگونی از ضلالت قابل تصویر است که سرزمینی وسیع میان ایمان و کفر است. 4️⃣ دیگری پرهیز از نگاه غیر طبقاتی در زمینه ی مراتب بهشت و جهنّم است. بهشتها و جهنّمهای گوناگون وجود داشته و در جهنّم نیز باید میان اهل خلود و غیر آنها تفکیک نمود: «أَ مَا يَقْرَءُونَ قَوْلَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى‏ "وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ‏" إِنَّهَا جَنَّةٌ دُونَ جَنَّةٍ وَ نَارٌ دُونَ نَارٍ» ⬇️⬇️

5⃣ دیگر، نگاه جذاب تقریبی و منصفانه و سَبقِ رحمت الهی در زمینه ی نجات انسانهاست. در نگاه اهل بیت علیهم السلام در نهایت اکثر انسانها با همه ی اختلافات عقیدتی که دارند اهل نجات بوده و در مراتبی از بهشت جای دارند. خلود در آتش جهنّم سزای مستکبران و اشقیاء است که هرگز اکثر انسانها اینگونه نیستند. این را در روایاتی نظیر کلام امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف: «إِذَنْ وَ اللَّهِ يَقِلُّ دَاخِلُهَا» و همینطور روایت نورانی امیر المؤمنین علیه السلام در زمینه ی تفسیر فرقه ی ناجیه بیان کردیم. 6⃣ امر دیگر، نگاهی بسیار پیشرفته پیرامون مسأله ی استضعاف است؛ یعنی پرهیز از بدبینی نسبت به خلق الله و نگاه تکفیری به انسانها در فرضی که در بحث عقیدتی قانع نمی‌شوند. اینکه نه تنها نباید آنهایی که دین حق را ندارند تکفیر کرد بلکه حتّی نباید آنهایی که دین حقّ به گوششان رسیده و دلایلش را هم شنیده اند ولی قانع نشده اند تکفیر کرد. اینها هم به شکلی عذر دارند. این هم همان نگاه امضاء شده ی محمد بن مسلم توسّط امام صادق علیه السلام است که: «سُبْحَانَ اللَّهِ مَا لَهُ إِذَا لَمْ يَعْرِفْ وَ لَمْ يَجْحَدْ يَكْفُرُ؟! لَيْسَ‏ بِكَافِرٍ إِذَا لَمْ يَجْحَدْ»؛ پاسخ شبهات پیرامون این نگاه در زمینه ی «من عرف الاختلاف فلیس بمستضعف» را در نوشته ی دیگری ان شاء الله تعالی بیان خواهم کرد. 7⃣ دیگر، پرهیز از قضاوت در زمینه ی باطن نجات انسانها و نگاه:«یَا أُمَّ سَعْدٍ لَا تَحْتِمِي‏ عَلَى‏ اللَّه‏»ـی است. این هم یکی دیگر از نگاه های نورانی اهل بیت علیهم السلام است. فرموده اند باطن امور را به خدا واگذار کنید و قضاوت قطعی در مورد مراتب درجات و درَکات انسانها نداشته باشید مگر خودمان در مورد شخصی چیزی را بگوییم. اساسا در باطنتان نسبت به دیگران ملامتگر هم نباشید و خودتان را لزوما برتر ندانید و قضاوتش را به خداوند متعال واگذارید که: «الْغِنَى وَ الْفَقْرُ بَعْدَ الْعَرْضِ‏ عَلَى‏ اللَّه‏» و اینکه: «لَوْ عَلِمَ النَّاسُ كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى هَذَا الْخَلْقَ لَمْ يَلُمْ أَحَدٌ أَحَدا» 8⃣و دیگری نگاه جالب: «لا تُخَاصِمُوا اَلنَّاسَ»ی در زمینه ی بحث با اهالی دیگر ملل و نحل است. فکر نکنید هدایت امری سهل الوصول است و عدم هدایت آنها صرفا به خاطر استکبار یا جهل به ادلّه ی شماست. موانع برای هدایت زیاد است که گاهی در محاسبه ی شما هم در نیامده: «فَإِنَّ اَلنَّاسَ لَوِ اِسْتَطَاعُوا أَنْ يُحِبُّونَا لَأَحَبُّونَا»! این را هنوز توضیح نداده ام؛ حیف است از آن بگذریم. بد نیست یک نوشته ای را هم به این مطلب اختصاص بدهم. 👈این بحث مدّتی ادامه دارد؛ فعلا قضاوت ممنوع! به دلیل استقبال برخی عزیزان و فضلاء برای ادامه ی این بحث، در حال طولانی شدن است. از سبک نوشته های بذل الخاطر بیرون آمد ولی امید آنکه شاید مصداق جهاد تبیین باشد. دیدم انصافا به چنین نگاه پیشرفته و خیره کننده ای گاهی جفا میشود و حتی برعکسش به اهل بیت علیهم السلام نسبت داده میشود.

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۸۰) «قُلْ هُوَ نَبَأٌ عَظيمٌ * أَنْتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُون‏» «حکمتی از هایدگر در زمینه علم نافع» 🔹توفیق تلاوت آیاتی از قرآن کریم را داشتم. با خودم گفتم راستی چرا اینقدر از قرآن غافلیم و مهجورش گذاشته ایم؟! حساب که کردم دیدم از بس با حرفهای مفت آلودگی صوتی تولید کرده ایم. تا هیاهوهای دیگر را نخوابانیم نمیتوانیم نوای ملکوتی قرآن را بشنویم! ☑و از اینجاست که سرّ تولّد مفهومی عمیق به نام علم نافع در فضای دینی و همینطور پناه بردن به خدا از شرّ علم غیر نافع را در ادعیه میفهمیم. 🔸ویژگی پیام قرآنی آن است که قول فصلی است که صد در صد با واقعیّات عمیق و دائمی مرتبط با حیات ابدی انسان گره خورده. انسان را زود متوجه صراط مستقیمش به سوی سرچشمه حیات و خطرات مسیرش میکند. با حرفهای دیگر سرگشته اش نمیکند. 🔹حکمای قدیم یک بیماری خطرناکی را به نام جربزه یا همان افراط در تعقّل کشف کرده بودند. همان چیزی که خروجی اش علم لا ینفع است. از همینجا بود که سکوت در اخلاقیات قدیم ارزش بود! این مطلب حتّی در کتب علمی ما و ان قلت و قلتهای بیهوده نیز جاری است. مراقب باشیم از نعمت سکوت که شرط شنیدن حقیقت است محروممان نکند. 🔸حکمتی از هایدگر در کتاب هستی و زمان دیدم که خیره کننده است. آنهم به چشم آوردن خطرات مهلک کنجکاوی بی ارزش! ایشان معتقد است: 🔻کنجکاوی بی ارزش اگر فرهنگ شود سبب تولید علم غیر نافع میشود و علم غیر نافع باعث زیاد شدن یاوه سرایی و سر و صدا شده و نعمت سکوت که لازمه ی شنیدن راز هستی است را از ما میگیرد و این وضعیّت در گوینده و شنونده تولید نوعی سرگشتی میکند.🔺 حکمت عمیقی است...

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۸۱) «آیا اهل سنّت امکان وصول به مراتبی از سعادت را دارند؟!» (۱۲) «پیچیده بودن شرایط تولّد ایمان در نفس انسان» «لَا تُخَاصِمُوا النَّاسَ‏ فَإِنَّ النَّاسَ لَوِ اسْتَطَاعُوا أَنْ يُحِبُّونَا لَأَحَبُّونَا» 🔹وعده شد در زمینه ی یکی دیگر از نگاه های اهل بیتی علیهم السلام در زمینه مسأله ی هدایت و نجات نکاتی بیان کنم. آن هم پرهیز دادن پیروانشان از نوعی نگاه سطحی و ساده اندیشی پیرامون مسأله ی هدایت و ایمان است. اینکه گمان نکنید ایمان یک نعمت دم دستی و سهل الوصول است. ایمان نعمت والایی است که تولّدش در نفس انسان نیازمند وجود شرایط و فقدان موانع است. 👈اینطور نیست که مشکل ایمان نیاوردن انسانها صرفا نشنیدن حقیقت باشد. گاهی حتّی میشنوند ولی نمیتوانند بفهمند یا باور کنند. باز در مراتبی از استضعاف هستند. اینطور نیست که مانع، صرفا آن استکبار ظاهری شیطانی باشد. اینطور نیست که حقیقت را به وضوح میفهمند و رد میکنند. مسأله پیچیده تر از این حرفهاست. پس خیلی خودتان را اذیت نکنید. 👈اگر کسی را دوست داشتید اندکی از حقیقت بگویید و اگر قابلیتی دیدید ادامه دهید و الّا اصلا وارد بحث نشوید! نکته ی خیره کننده در این طیف روایات این است که پرهیز دادن از بحث با مخالفین صرفا به دلیل تقیّه نیست. 👈بلکه حتّی در شرایط نبودن تقیّه باز هم اصحاب را تشویق به بحث و جدل در این زمینه نکرده اند. میفرمایند اگر خواستید بحث کنید ولی توقّع نداشته باشید از شما بپذیرند تا دچار نوعی سرخوردگی شوید یا دیدگاهی افراطی در مورد آنها پیدا کنید. ⬇

👈مسأله این است که در بسیاری از موارد اساسا موانعی در پذیرش حقیقت دارند و نمیتوانند حقیقت را درک کنند. از همینجاست که یکی از علل پرهیز دادن اصحاب توسط اهل بیت علیهم السلام از دانش کلام همین بوده و حتّی به متکلّمین از اصحابشان نیز تذکّر میدادند که در این زمینه افراط نکنید و هدایت را مربوط به این بحثها ندانید. 🔹مرحوم شیخ حرّ عاملی روایاتی را که در این زمینه دیده در بابی تحت عنوان: «بَابُ عَدَمِ وُجُوبِ الدُّعَاءِ إِلَى الْإِيمَانِ عَلَى الرَّعِيَّةِ وَ عَدَمِ جَوَازِهِ مَعَ التَّقِيَّة» جمع کرده؛ خلاصه‌ی مضمونش را عرض کردم. حالا مقداری دامنه تتبع روایات را گسترده‌تر میکنم. ولی عنوانی که مرحوم صاحب وسائل استنباط کرده دیدم خوب و منصفانه است. 🔸«النَّاس لَوِ اسْتَطَاعُوا أَنْ يُحِبُّونَا لَأَحَبُّونَا»🔸 👈به عنوان نمونه به روایت هجدهم از باب المیثاق کتاب محاسن مرحوم برقی بنگریم. مرحوم برقی که از علمای معروف شیعه است از پدرشان که ایشان هم از علما و ثقات شیعه بوده از قاسم بن محمد جوهری که از ثقات است و ایشان از علی بن ابی حمزة که مرید و عصاکش ابو بصیر معروف بوده از ابو بصیر این حدیث را نقل کرده است. 👈سند این حدیث مخصوصا در این مضمون اجمالا قابل اعتماد است. تنها مشکلش همین علی بن ابی حمزه است که هر چند زمانی از بزرگان شیعه بود ولی بعدا از مؤسسین مذهب واقفه است. البته همانطور که مرحوم محدث نوری در مستدرک میگویند معمولا در وثاقت احادیثی که مخصوصا در زمینه های غیر مرتبط با مذهب وقف از ایشان نقل شده کمتر میتوان اشکال کرد. 👈چون اصحاب معمولا به روایات ایشان عمل میکردند و بزرگانی نظیر ابن ابی عمیر و بزنطی نیز از او نقل حدیث میکنند. در هر حال اتّهام او بیشتر عقیدتی است تا وثاقتی. در نهایت شهادت شیخ طوسی در کتاب العدة به مورد اعتماد بودن وی وضعیت را در مورد منقولات عمومی او روشن میکند. 👈در هر حال علی بن ابی حمزه میگوید از ابوبصیر شنیدم که امام باقر علیه السلام فرمودند با مردم اینقدر در زمینه ی مذهب بگو مگو نکنید! بحث نکنید! این مردم اگر توان آن را داشتند که محبّ ما بشوند و شیعه شوند محب و شیعه میشدند. مشکل ریشه دارتر از این مباحثات است. طوری است که به ریشه و اصل و جنس انسانها و طینتشان برمیگردد: 📖«لَا تُخَاصِمُوا النَّاسَ فَإِنَّ النَّاسَ لَوِ اسْتَطَاعُوا أَنْ يُحِبُّونَا لَأَحَبُّونَا إِنَّ اللَّهَ أَخَذَ مِيثَاقَ النَّاسِ فَلَا يَزِيدُ فِيهِمْ أَحَدٌ أَبَداً وَ لَا يَنْقُصُ مِنْهُمْ أَحَدٌ أَبَداً» 👈قدر متیقّن دلالی از این روایت فعلا برایمان همین است که وضعیّت هدایت پیچیده تر از آن است که شما فکر کنید با مخاصمه و بحث به راحتی قابل وصول باشد. نه! اینها اساسا مراتبی از استضعاف را دارند و توان چنین چیزی را نوعا ندارند. مشکل لزوما بحث و نظر شما نیست، مشکل به خودشان برمیگردد. اینقدر خودتان را خسته نکنید! حالا این فضای خاصی است که باید مقداری باز شود: 🔸«قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع أَدْعُو النَّاسَ إِلَى حُبِّكَ بِمَا فِي يَدِي فَقَالَ لا»🔸 👈دقیقا با همین سند ابو بصیر مضمون دیگری را نیز از امام باقر علیه السلام نقل میکند. مرحوم برقی در روایت ششم «باب من ترك المخاصمة لأهل الخلاف‏» از ابو بصیر نقل میکند که به امام باقر علیه السلام عرض کردم مردم را به محبّت و مذهب شما دعوت کنم؟! حضرت صریحا فرمودند: «لا». فضای روایت تقیه را به ذهن نمی آورد. در ادامه ابو بصیر شاید برای آنکه در هر حال اجازه ای از حضرت بگیرد اینطور سؤال را تصحیح کرد که حالا اگر من کسی را دعوت نکردم بلکه شخصی خودش آمد طرف من و از من طلب راهنمایی و مشورت کرد چه؟! 👈اینجا حضرت فرمودند در این فرض اشکال ندارد ولی در ادامه باز حضرت اضافه کردند حتّی در این صورت هم گیر نده تا آخرش را بخواهی بگویی! اصل را بگذار بر اینکه نگویی! اندازه ای که از تو میخواهد به او بگو و اگر دوباره طلب کرد بیشتر بگو و اگر دیدی دارد مکابره میکند تو هم ادامه نده: 📖«قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع أَدْعُو النَّاسَ إِلَى حُبِّكَ بِمَا فِي يَدِي فَقَالَ لَا قُلْتُ إِنِ اسْتَرْشَدَنِي‏ أَحَدٌ أُرْشِدُهُ قَالَ نَعَمْ إِنِ اسْتَرْشَدَكَ فَأَرْشِدْهُ فَإِنِ اسْتَزَادَكَ فَزِدْهُ فَإِنْ جَاحَدَكَ فَجَاحِدْهُ‏» ⬇⬇

🔸«باب الهداية من الله عز و جل‏»🔸 این فضای روایی را مرحوم برقی خیلی خوب در بابی تحت عنوان «باب الهداية من الله عز و جل‏» شکار کرده است. بیش از بیست روایت نقل میکند. مرحوم کلینی نیز این فضا را پسندیده و دقیقا همین عنوان را در کافی گشوده ولی تنها چهار روایت از روایات برقی را نقل میکند. جالب این است که سعی میکند هر چهارتا را با سند مستقلی از برقی نقل کند و این نشان میدهد که گویا تا جایی که میتوانسته اند اسناد دیگر غیر مشهور را حفظ میکرده اند یا بهترین سندها را ذکر میکرده اند والله اعلم. لذا مرور همان روایات مرحوم برقی برای روشنتر شدن فضا مناسبتر است. 👈البته این مضامین را باید در فضای نفی جبر و امکان هدایت که از قرائن قطعی تفسیر این مضامین در منطق روایات است فهمید. خلاصه مضمونش این است که شیعه شدن به این آسانی ها که فکر میکنید نیست. فضای این روایات پیرامون فضای این آیات چیده شده که «إِنَّكَ لا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ» و «أَ فَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِين‏» 👈اینها عادتا نمیتوانند. باید یک کار خدایی و یک اراده ی خدایی ایجاد شود تا باب هدایت باز شود. مسأله ی هدایت دینی خیلی الهی تر و غیبی تر از آن است که گمانش را میکنید: «مَا لَكُمْ وَ لِدُعَاءِ النَّاسِ؟! إِنَّهُ لَا يَدْخُلُ فِي هَذَا الْأَمْرِ إِلَّا مَنْ كَتَبَ اللَّهُ لَه‏» 👈بعد حضرات علیهم السلام از این حقیقت یک نتیجه ای میگیرند که بنابراین برای هدایت این و آن و حتّی نزدیکان و برادرانتان حرص نزنید! کلا از این حوزه بیرون بیایید: «مَا لَكُمْ وَ لِلنَّاسِ؟! كُفُّوا عَنِ‏ النَّاسِ‏ وَ لَا تَدْعُوا أَحَداً إِلَى أَمْرِكُم‏» عجیب آن است که یکی از شیعیان میگوید اولادم به سن بلوغ رسیده اند، دیگر به آنها حقیقت را بگویم؟! حضرت میفرماید نه! اگر خدا بخواهد خودشان خواهند آمد: «إِنَّ لِي أَوْلَاداً قَدْ أَدْرَكُوا فَأَدْعُوهُمْ إِلَى شَيْ‏ءٍ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ؟ فَقَالَ لا» 👈ولی نا امید هم نباشید. آنهایی که اهلش باشند روزی خدا دست آنها را هم میگیرد. خدا اگر مصلحت ببیند یک نوری به قلبشان می اندازد تا آخر سر از وادی حقیقت در بیاورند: «مَا أَنْتُمْ وَ النَّاسَ؟! إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَيْراً نَكَتَ فِي قَلْبِهِ نُكْتَةً بَيْضَاءَ فَإِذَا هُوَ يَجُولُ لِذَلِكَ وَ يَطْلُبُه‏» 👈در روایت دیگری میفرماید اینها اصلا مگر دینشان چیست؟! اینها دینشان را از آباء و اجداد و از دیگران گرفته اند! به همانها هم اعتماد دارند! بهره شان همان است. اینها دینشان را از همان صحابه گرفته اند و اسلامشان همان است. از ما نگرفته اند که حالا به راحتی بتوان آنها را هدایت کرد: «ذَرِ النَّاسَ فَإِنَّ النَّاسَ أَخَذُوا عَنِ النَّاسِ وَ إِنَّكُمْ أَخَذْتُمْ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَ عَلِيٍّ وَ لَا سَوَاء» 🔸«مَا عَلَيْكَ أَنْ تُخَلِّيَ بَيْنَ النَّاسِ وَ بَيْنَ رَبِّهِمْ؟!»🔸 به عنوان نمونه دیگر به روایت سوّم «بَابٌ فِي إِحْيَاءِ الْمُؤْمِن‏» کافی بنگریم. مرحوم کلینی با سندی صحیح از استادش احمد بن محمد و ایشان از مرحوم برقی و ایشان از پدرشان و ایشان هم از نضر بن سوید و ایشان هم از یحیی بن عمران حلبی و ایشان هم از ابو خالد قمّاط از حمران بن اعین این روایت را شنیده اند. رجال این سند همگی شیعیان توثیق یافته اند. 👈امام صادق علیه السلام وقتی دید حمران بن اعین که یکی از متکلّمین شیعه بوده ناراحت است که چرا در امر تبلیغ تشیّع و مذهب حق مثل قبل موفق نیست فرمودند چرا حالا اینقدر اصرار داری بر هدایت این و آن؟! گویا فکر میکنی به میزان تلاش تو مربوط است که حالا اینقدر ناراحتی! «وَ مَا عَلَيْكَ أَنْ تُخَلِّيَ بَيْنَ النَّاسِ وَ بَيْنَ رَبِّهِمْ فَمَنْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ يُخْرِجَهُ مِنْ ظُلْمَةٍ إِلَى نُورٍ أَخْرَجَه‏» 👈بعد حضرت فرمودند حالا اگر هم میخواهی تبلیغ امر ما را بکنی همینقدر یک چیزی اندکی بگو و استمزاج کن و ادامه نده: «ثُمَّ قَالَ وَ لَا عَلَيْكَ إِنْ آنَسْتَ مِنْ أَحَدٍ خَيْراً أَنْ تَنْبِذَ إِلَيْهِ الشَّيْ‏ءَ نَبْذا» اینجا حمران به تعبیر بنده اشکال کرد که پس این آیه ی شریفه چه میگوید که: «مَنْ أَحْياها فَكَأَنَّما أَحْيَا النَّاسَ جَميعاً»؟! 👈خب اشکال حمران روشن است. یعنی امر هدایت آنقدر ثواب دارد و آنقدر عظمت دارد که حرص خوردن برایش ارزش دارد. به نظرتان حضرت چه پاسخی میدهند؟! در این روایت و در برخی روایات دیگر معمولا این آیه ی شریفه را به نجات انسانها -فارغ از مرام و مسلکی که دارند- از آتش‌سوزی و غرق شدن و مانند آن تفسیر میکنند. ⬇⬇⬇

👈اینجا نیز امام صادق علیه السلام وقتی حمران پای این آیه ی شریفه را باز کرد همین پاسخ را دادند. سپس چون میدانستند حمران مصداق این هدایت را در هدایت دینی میداند و این هم مطلبی صحیح است با یک سکوت و مکثی فرمودند بله تأویل اعظم این آیه همان است که او را به دین حق دعوت کنی و او هم بپذیرد! 📖«قُلْتُ أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ أَحْياها فَكَأَنَّما أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً قَالَ مِنْ حَرَقٍ أَوْ غَرَقٍ ثُمَّ سَكَتَ ثُمَّ قَالَ تَأْوِيلُهَا الْأَعْظَمُ أَنْ دَعَاهَا فَاسْتَجَابَتْ لَهُ» ✋به نظرتان این سکوت و بیان اینکه این امر تأویل اعظم است سرّش چیست؟! مخصوصا بعد از آنکه حضرت به حمران تذکّر داد اینقدر در این زمینه افراط نکن چون مسأله به این سادگی ها که فکر میکنی نیست. 👈برای اینکه فضای نکته ای که به حمران بن اعین گفته شده را بهتر درک کنیم یک روایت دیگری را نقل میکنم. این روایت را با سند اطمینان بخشی که همه از ثقات شیعه هستند مرحوم برقی و مرحوم کلینی از فُضَیل بن یسار نقل کرده اند. 👈ایشان از ثقات معروف شیعه است. فضیل میگوید از امام باقر علیه السلام در مورد این آیه ی شریفه پرسیدم: «وَ مَنْ أَحْياها فَكَأَنَّما أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً» معلوم است که ایشان هم یکجوری میخواهد جواز بحث و دعوت مردم به تشیّع را بگیرد. 👈ولی حضرت برخلاف انتظاری که داشت همان پاسخی که بعدها امام صادق علیه السلام به حمران بن اعین داده بودند به ایشان دادند. فرمودند مراد نجات دادن انسانها از آتش و غرق شدن و... است. فضیل که میدانست این نوعی تقلیل مفاد آیه است و اتّفاقا ظاهرش همین بحث با مخالفین و ترویج تشیّع است گفت اگر اینطور است حالا اگر کسی شخصی را از ضلالت به هدایت بیاورد چه؟! حضرت فرمودند بله این هم هست! ولی این تأویل اعظم این آیه است. 👈اینجاها فضا برای برداشتهای مختلف هست. ولی آنچه بنده انصاف میدانم این است که طورِ این بیانها به شکلی است که حضرات میخواهند از این دست امور پرهیز بدهند. با توجّه به روایات دیگری که در زمینه ی هدایت هست آنچیزی که فهمیده میشود این است که میخواهند در ذهن شیعه این را ایجاد کنند که ورای مباحث تقیّه، در فضای غیر تقیّه هم همانطور که مرحوم صاحب وسائل برداشت کرده چندان حرص نزنید! مسأله پیچیده تر از این حرفهاست. 🔸أَمَّا الْإِيمَانُ فَالْإِقْرَارُ بَعْدَ الْمَعْرِفَة🔸 مرحوم برقی با هوشمندی خاصی اوّلین روایت باب الهدایة من الله عزّوجل را روایت زراره از امام باقر علیه السلام قرار داده است. بر اساس این روایت اساسا به دلیل همین پیچیدگی امر هدایت حتّی نمیتوان انسانها را در مورد مؤمن نبودن بازخواست کرد! آنها عذر دارند. فقط یک جا عذر ندارند! آن هم معمولا خودشان میدانند و خدای خودشان! آن وقتی که خدا صلاح دید و پرده ها و موانع را کنار زد و علم حق را در لحظه ای به آنها نشان داد؛ اینجاست که تکلیف دارند استکبار نکرده و وقتی این حالت را خداوند به آنها داد زود ایمان بیاورند! بیش از این تکلیفی در این زمینه ندارند: 📖«لَيْسَ عَلَى النَّاسِ أَنْ يَعْلَمُوا حَتَّى يَكُونَ اللَّهُ هُوَ الْمُعَلِّمَ لَهُمْ فَإِذَا عَلَّمَهُمْ فَعَلَيْهِمْ أَنْ يَعْلَمُوا» 👈شبیه همین مضمون را سلیم بن قیس در کتابش از امیر المؤمنین علی علیه السلام دارد. از حضرت میپرسد ایمان چیست؟! و حضرت در پاسخ میفرماید ایمان یک طرفش دست انسان است و یک طرفش در دست خداست. آن طرفی که در دست خداست آن است که معرفت حقیقت را به شخصی بدهد. خداوند این کار را در حقّ همه نمیکند! مسأله به این سادگی ها نیست. 👈ولی آن مقداری که در دست انسان است این است که اگر خداوند چنین معرفتی را روزی اش کرد استکبار نورزیده و زود ایمان آورد: «أَمَّا الْإِيمَانُ فَالْإِقْرَارُ بَعْدَ الْمَعْرِفَة» ✋روشن است که مراد از این مضامین ترک جستجوی حق و حقیقت طلبی نیست. چون این امر اساسا چیزی نیست که بشود از آن نهی کرد. مراد بیان حقیقت عمیقتری در این زمینه است. 👈در هر حال اگر این مجموعه روایات همینگونه که عرض شد فهمیده شود زمینه برای درک عمق مسأله ی استضعاف و مراتب آن مهیا میشود. و این روایات موافق همان فضایی است که بیان شد که ممکن است شما حقیقت را به کسی بگویید ولی او آن را درک نکند و به خاطر همین کافر شمرده نمیشود. 👈و همینطور موافق آن روایاتی که بیان کردیم اکثر مردم اهل نجاتند و اهل استکبار نیستند. اینجاست که زمینه برای ورود به بحث استضعاف مهیّاتر میشود. این بحث ادامه دارد. فعلا قضاوت ممنوع!

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۸۲) «پیامی از سوره مبارکه قریش» 🔹قرآن که میخوانیم با این نگاه بخوانیم که مخاطب تک تک آیات خودمان و مراتب وجود خودمان است. همین نگاه دریچه فهم جدیدی را به رویمان باز میکند. اینگونه میتوانیم با قرآن خلوت کنیم. درِ گوشی چیزهایی میشنویم! 🔸اینبار به سوره ی مبارکه قریش رسیدم. ای قبیله ی قریش! مگر نمیبینید به برکت خانه ی خدا چگونه تجارتتان در زمستانها و تابستانها برقرار شده؟! دیگران به حرمت اینکه خدمتگزاران این بیت هستید نه به شهرتان حمله میکنند نه قافله هایتان را غارت میکنند. 🔹مگر نمیبینید چطور به برکت این بیت الله نیازهای اقتصاد و امنیّتتان در این محیط فقر و نا امنی برآورده شده؟! پس شکر نعمت این بیت را به جای آورید و حقیقتا پروردگار این بیت را با جان و دل عبادت کنید. این بیت صاحبی دارد. 💡گفتم خدایا پیام این سوره برای ما چیست؟! به دلم افتاد پیام این آیه این است که آنانی که به خداوند انتساب ویژه تری دارند و از این راه دنیایشان هم به شکلی آبادتر شده تکلیف سنگینتری دارند. اینها دیگر به شکل خاص مهمان سفره ی خدا شده اند و کفر و ناسپاسی شان خیلی قبیح تر است. 🔸از متدینانی که طعم ایمان و نعمتهای دینداری را چشیده اند و همینطور از ایرانیانی که از برکات نعمت تشیع و ولایت فقیه متنعم شده اند انتظار دیگری هست. 💡به دلم افتاد پیامش برای تو همین لباس طلبگی است! مگر نمیبینی به خاطرش چطور مورد احترام مادّی و معنوی قرار میگیری؟! این نعمت و تفضّل خاص خدا را به یاد بیاور و خود را شرمنده تر ببین و با جان و دل به یاد او باش و تنها او را عبادت کن! همو که با تو نقدتر حساب کرده!

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۸۳) «آیا اهل سنّت امکان وصول به مراتبی از سعادت را دارند؟!» (۱۳) «تمایز کفر ابلیسی و کفر جهلی» «اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ أَوِ ائْتِنا بِعَذابٍ‏ أَلِيم‏» 👈با برخی عزیزان در زمینه استکبار و نقش آن در شقاوت گفت‌وگو میکردم. خلاصه اش این شد که: 🔹غور در مضامین دینی نشانگر آن است که هر چند در دنیا دعوای ملل و نحل با عناوین متکثّر بر سر حقیقت به راه افتاده ولی در باطن سه وادی بیشتر وجود ندارد: ایمان، کفر و ضلالت. در باطن باطن نیز تنها دو جبهه وجود دارد: تواضع و استکبار، عقل و جهل، و در باطن باطن باطن یا همان مقام قیامت امور تنها یک حقیقت وجود دارد و آن هم حقیقت توحید و واحد قهاری است. مانع از جلوه گر شدن نهایی این حقیقت یکتا و سرچشمه ی هستی، همان أنانیّت و تکثر و استکبار است. 🔸ابلیس نماد استکبار بر حقیقت است، آن هم بزرگترین حقیقت. سابقا داستان تلاش نافرجام حضرت عیسی علی نبیّنا و آله و علیه السلام را برای آشتی دادن ابلیس با خداوند از انجیل برنابا نقل کردم. خیلی تکان دهنده است. برای آنکه عمق معنای استکبار و سرّ و لِمّ خلود در آتش جهنّم را درک کنیم حتما در آن جریان که تفصیلش در باب ۵۱ انجیل برنابا آمده تأمّل کنیم.(بذل الخاطر ۳۸۱ و همینطور بذل الخاطر ۱۴۴ در باب شبهات خلود در جهنم). 👈تا حقیقت این تواضع و استکبار را درک نکنیم از درک بسیاری از معارف محرومیم. اساسا مراتب تواضع و گذشتن از استکبار در واقع همان مراحل انسانیّت است. همان قابلیّت و امانتی که در وجود انسان به ودیعت نهاده شده. ⬇

🔹همه ی این تواضعها نیز برای زدودن تدریجی مراتب أنانیت است تا آن مراتب بسیار لطیف انانیّت که البته در مرتبه ی خودش بسیار ضخیم هم هست. با هر گامی که در تواضع در مراتب وجودمان برمیداریم به سوی حقیقت نزدیکتر شده و به درک راز هستی و شهود آن وحدت قهّاریه نزدیکتر میشویم. حالا هر اسمی خواستید روی این حقیقت بگذارید. خواستید بگویید مسلمان واقعی یا مؤمن واقعی، عبد الله یا فانی و واصل و انسان کامل و... . 🔶 اینجاست که راز عمیق فرمایش امام باقر علیه السلام در حدیث صحیحی که به محمّد بن مسلم فرمودند را بهتر درک میکنیم. حضرت فرمودند محمد! اصلا میدانی ایمان و کفر چیست؟! تو دیگر از آنانی هستی که باید اصل و عمق داستان را به تو گفت. ایمان و کفر این ایمان و کفرهای ظاهری نیست. این اسمها و هویّتهای اجتماعی و احکام عالم ظاهر فریبت ندهد. آن حقیقت ایمان و کفر مهم است. 👈اصلا بگذار برایت یک قضیّه ی کلّیه ی حقیقیه بگویم. ایمان نامی است برای آنچه که انسان از روی روحیه ی تسلیم و اقرار در برابر حقیقت به آن گرویده و کفر نامی است برای آنچه که انسان از روی روحیه ی استکبار در برابر حقیقت به آن تن داده! عزیزان و سروران! این حدیث نورانی را حفظ کنیم و رویش خیلی فکر کنیم. خدا میداند یکی از آن سخنانی است که باید با طلا نوشت و با آن بر جهانیان افتخار کرد: 📖«كُلُّ شَيْ‏ءٍ يَجُرُّهُ‏ الْإِقْرَارُ وَ التَّسْلِيمُ فَهُوَ الْإِيمَانُ وَ كُلُّ شَيْ‏ءٍ يَجُرُّهُ الْإِنْكَارُ وَ الْجُحُودُ فَهُوَ الْكُفْرُ» ✔و از اینجاست که یک نکته ی مهم را باید درک کنیم. آن هم این است که نباید جهالت را با استکبار اشتباه بگیریم. نباید دچار مغالطه ی اشتراک صورت بشویم. ممکن است شخصی کافر و ملحد و آتئیست باشد ولی باید دید روحِ این حالت جهل است یا استکبار؟! واقعا بسیاری از اینها از روی جهل اینگونه اند نه از روی استکبار. شبهه دارند. یا اعتماد بی جا نموده اند. یا تنبلی میکنند تا حقیقت را درک کنند. جهل قصوری و حتی تقصیری با استکبار ابلیسی فرق دارد. گاهی حقیقت انکار میشود ولی نه از روی استکبار بلکه از روی جهل و شبهه. لذاست که باطن چنین کفری در واقع ضلالت است نه آن کفر ابلیسی؛ کفر جهلی را باید از کفر ابلیسی تفکیک نمود. کفر ابلیسی همان کفر استکباری است. حقیقت را فهمیده و انکار میکند. حالا این از مصادیق جزئی شروع میشود که همه به نوعی درگیر آن میشویم تا قلّه ی همه ی بحثها که همان وجود خداوند و صفات خداوند باشد. 🔹اگر دقّت کنیم در قرآن کریم نیز کفر انواع گوناگونی دارد. گاهی برخی تعابیر که «إنّ الّذین کفروا» دارد نوعی کفر ارادی و استکباری است. لذاست که مثلا نشانه ی آن در آیه ی قرآن این است که دچار ختم بر قلب و گوش شده اند. چه انذار بدهی یا ندهی هیچ تأثیری ندارد. اینها هستند که عذاب الیم دارند. روشن است که بسیاری از کافران و ملحدان اینگونه نیستند. واقعا میشود با آنها بحث کرد و امید قانع شدن و ایمان آوردنشان وجود دارد. 👈حتّی شنیدم یکی از بزرگان ملحد معاصر که از فیزیکدانان معروف بود و اخیرا مُرد، اندکی قبل از مرگش برای برادرش تجربه ای نزدیک مرگ رخ داده بود. وقتی آن را شنیده بود واقعا دچار تردید و حیرت شده بود. اساسا در صدر اسلام نوعا همین کافران و مشرکان بودند که مسلمان شدند نه آن مسیحیان و یهودیان اهل کتاب! 🔸پدیده ی استکبار علمی و استدلالی🔸 ✋البته یک چیزی اینجا هست؛ و آن هم نوعی استکبار پنهانی است که گاهی برخی استدلال پیدا میکنند. آنهایی که استکبار استدلالی پیدا میکنند. باب فهم آیات و نشانه ها را به روی قلبشان بسته و متکبّرانه انتظار دارند حقیقت در برابرشان با قیاسها باریک به اصطلاح خودشان یقینی زانو بزند تا آن را بپذیرند! اینها در واقع نوعی استکبار استدلالی دارند. آیه باور نیستند. اینها هم ممکن است به سرنوشت همان کفر استکباری ابلیسی مبتلا شوند. ولی معمولا اتباع اینها اینگونه نیستند و به این بزرگانشان اعتماد بی جا میکنند. 👈این را از کجا استفاده کردم؟! از روایت منقول از امام صادق علیه السلام در کافی در باب وجوه الکفر که حضرت کفر الجحود را دو قسم کرده و کفر زنادقه که مبتنی بر إن هم الّا یظنّون و مذهبی ظنّی و استحسانی از روی جهالت است را با کفر ابلیسی استکباری که از باب جحدوا بها واستیقنتها انفسهم ظلماً و علوّاً جدا میکنند. این نکته ی مهمّی است که حضرت کفر زنادقه و دهریّه را کفر ابلیسی نمیدانند و میگویند کفر ابلیسی این است: 📖«فَأَمَّا كُفْرُ الْجُحُودِ فَهُوَ الْجُحُودُ بِالرُّبُوبِيَّةِ وَ هُوَ قَوْلُ مَنْ يَقُولُ لَا رَبَّ وَ لَا جَنَّةَ وَ لَا ... فَهَذَا أَحَدُ وُجُوهِ الْكُفْرِ وَ أَمَّا الْوَجْهُ الْآخَرُ مِنَ الْجُحُودِ عَلَى مَعْرِفَةٍ وَ هُوَ أَنْ يَجْحَدَ الْجَاحِدُ وَ هُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُ حَقٌّ قَدِ اسْتَقَرَّ عِنْدَه‏ ...» ⬇⬇

🔹ولی نکته اینجاست که کفر دهریّه را هر چند حضرت از روی جهل میداند نه از روی استکبار: «دِينٌ وَضَعُوهُ لِأَنْفُسِهِمْ بِالاسْتِحْسَانِ عَلَى غَيْرِ تَثَبُّتٍ مِنْهُمْ وَ لَا تَحْقِيقٍ لِشَيْ‏ءٍ مِمَّا يَقُولُونَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّون‏» ولی با این وجود آنها را مخاطب این آیه قرار داده اند که: «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَواءٌ عَلَيْهِمْ‏ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُون‏» این آیه بیشتر با آن کفر ابلیسی تناسب دارد نه با کفر جهلی. مخصوصا با توجّه به آنچه گذشت که بسیاری از این کفّار واقعا قابل بحث و هدایت هستند. اینطور نیست که انذار و بحث در مورد آنها بی نتیجه باشد. 👈از اینجاست که باطن این نوع هم باید به نوعی استکبار برگردد که دیگر نمیخواهد حقیقت را بفهمد. ظاهرا اینجا مراد پیشگامان و رؤوس زندقه و الحاد هستند که خود را متکبّرانه و نه جاهلانه به این مطلب شرطی کرده اند که تا حقیقت آنطور که آنها میخواهند خودش را به آنها نشان ندهد قبولش نکنند! ☑این هم نوعی استکبار ابلیسی پنهان است. اهل استدلال و احتمالات نیش قولی گاهی مبتلا به این میشوند. اهل آیات نیستند. عقل دیگری دارند. آیات بیّنات را هم گاهی درک نمیکنند و از براهین اثبات خدایی حرف میزنند که در نگاه قرآن هیچ شکی برای انسان عاقل در آن نیست. 👈و شاید نکته ی کلام امام صادق علیه السلام به ابن ابی العوجاء که از بزرگان زنادقه آن زمان بود به همین امر برگردد. وقتی ابن ابی العوجاء متکبّرانه بر مواضع خود اصرار میکرد و ادّعاء میکرد که قانع نمیشود حضرت اینگونه به او خطاب کردند که تو شیطان نیستی ولی شیطان را ولیّ و ربّ و قرین خودت ساخته ای که قانع نمیشوی و پذیرش حقیقت بر تو تلخ و وخیم و گران می آید: 📖«إِنَّ مَنْ أَضَلَّهُ اللَّهُ وَ أَعْمَى قَلْبَهُ اسْتَوْخَمَ‏ الْحَقَ‏ وَ لَمْ يَسْتَعْذِبْهُ وَ صَارَ الشَّيْطَانُ وَلِيَّهُ وَ رَبَّهُ وَ قَرِينَهُ يُورِدُهُ مَنَاهِلَ الْهَلَكَةِ ثُمَّ لَا يُصْدِرُه‏» 👈یکی از حقائق تکان دهنده ی قرآنی همین نوع کفر استدلالی است. قرآن گاهی پرده از امر عجیبی بر می دارد که که ضلالت عالمان است. یعنی در علم انسان دچار ضلالت میشود. ریشه ی آن را هم در تبعیت از هوای نفس میداند که باعث نوعی ختم بر قلب میشود: 📖«أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى‏ عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى‏ سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى‏ بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ يَهْديهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ» 👈ولی در هر حال این نوع کفر به شکل صریح کفر ابلیسی نیست. هر چند گاهی همانطور که گفتیم به آن میرسد. ولی نوعا حتّی زنادقه و ملحدین اینطور نیستند. در روایت فرقه ی ناجیه از امیر المؤمنین علی علیه السلام هم گذشت که مراد از جهنّمی بودن این فرقه ها جمهور مردم که از روی نادانی تبعیّت کردند نیستند. بلکه آن مستکبران و واضعان این اندیشه های شوم هستند که عالمانه بر علیه حقیقت ایستادند. 🔸«وَ إِذْ قالُوا اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ أَوِ ائْتِنا بِعَذابٍ‏ أَلِيم‏»🔸 همه ی اینها را گفتم که به این آیه ی شریفه برسم. راستش اصلا قرار نبود اینها را بگویم😊 قلم را گذاشتم که شروع کنم خودش آمد. به یکی از برادران عزیز عرض کردم اگر میخواهی مسأله ی جهنّم و خلود در جهنّم و کیفیت جمع آن با رحمت الهی و کفر ابلیسی برایت حل شود روی این آیه ی شریفه فکر کن. ببین این دیگر چه حالت عجیبی است که قرآن کریم از آن خبر میدهد. ما انسانها چون معمولا اینطور نیستیم گاهی نسبت به همه زیادی خوش بینیم! نه برخی واقعا شیطان و ابلیس اند! انسان شناس نیستید! نمیدانید انسان چه مراتبی دارد. اینجا این به ظاهر انسان به همان درجه ی کفر ابلیسی رسیده! 👈میگوید خدایا! اگر حقیقت این است و تو این را قبول داری بدان من قبول ندارم! در مقابل تو هم می ایستم! دقّت کنید که چه دارد رخ میدهد! نمیگوید خدایا حقیقت را به من نشان بده یا دل من را برای پذیرشش آماده کن! و حتّی از روی خجالت خود فریبی هم نمیکند که انکار کند که حقیقت این نیست! بلکه خیلی صریح میگوید میدانم این است ولی نمیخواهم! 👈میگوید اگر واقعیّت اینی است که ایشان میگوید پس یا سنگی از آسمان به سر من بزن و من را بکش یا من را مبتلا به یک عذاب الیمی کن! من تحمّل این را ندارم! ببینید اینها مجامله گویی نیست! واقعا دعای چنین شخصی این میشود. و از اینجاست که سرّ خلود برخی در آتش را میفهمیم. اینها خودشان عذاب الیم را میخواهند. نه اینکه گمان کنید این خداست که دیگر توبه شان را قبول نمیکند! هرگز! ⬇⬇⬇

🔹اینجا ممکن است این اشکال برایمان رخ دهد که اگر اینها خودشان عذاب الیم میخواهند پس چرا همانطور که در آیات قرآن کریم آمده وقتی دچار عذاب الیم میشوند آنگونه اظهار پشیمانی و درد و ناله میکنند؟! پاسخش را خود قرآن کریم داده که اینها دروغ میگویند! اینها خودشان این عذاب الیم را همانطور که در این آیه گذشت میخواهند! چرا؟! چون: «وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ» اینها اصلا پشیمان نیستند. اینجای ماجرا را مرحوم علّامه ی طباطبایی ذیل تفسیر آیه ی ۱۷ سوره مبارکه نساء خیلی خوب توضیح داده؛ 👈ایشان میفرماید فریب اینها را نخورید! اینها معاند لجوج هستند. چنین انسانی وقتی نتایج شوم عملش را میبیند که اینگونه وبالش شده به شکل طبیعی حالت پشیمانی و تبرّی از فعلش را پیدا میکند ولی این حالت هر چند طبیعی است ولی واقعی نیست. 👈چون حالتی فطری نبوده و صرفا یک حیله و روشی است که نفس شرورشان برای در امان ماندن از وبال اعمالشان به آنها پیشنهاد میدهد! اینها هم همینطورند و به خاطر همین دعایشان مستجاب نمیشود؛ دلیلش هم همین است که قرآن میفرماید اگر آنها را برگردانیم دوباره کارهایش زشتشان را تکرار میکنند: 📖«كل معاند لجوج في عمله إذا شاهد ما يسوؤه من جزاء عمله و وبال فعله ألزمته نفسه على الندامة و التبري من فعله لكنه بحسب الحقيقة ليس بنادم عن طبعه و هداية فطرته بل إنما هي حيلة يحتالها نفسه‏ الشريرة للتخلص من وبال الفعل، و الدليل عليه أنه إذا اتفق تخلصه من الوبال المخصوص عاد ثانيا إلى ما كان عليه من سيئات الأعمال‏» 👈بعد دیگری از این حقیقت را ذیل تفسیر آیه ی ۵۰ سوره ی مبارکه غافر شرح میدهند. اینکه چرا دعای کافرین در آتش جهنّم مستجاب نمیشود در حالیکه خداوند با وعده ای مطلق فرموده هر کسی من را بخواند استجابتش میکنم. علامه جواب میدهند سرّش را خود قرآن با یک اشاره ی لطیف از باب مشعر به علّیت بودن تعلیق حکم بر وصف در این آیه ی شریفه بیان کرده که: «وَ ما دُعاءُ الْكافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلالٍ‏» 👈یعنی اگر میبینید دعای کافران مستجاب نشده و گم میشود زیر سر همین کفرشان است. چطور؟! این کفرشان مانع از آن میشود که دعای واقعی و طلب حقیقی بشود. چون اگر بخواهند دعای واقعی کنند باید خدا را به خدایی بپذیرند و به سوی او منقطع شوند و از دیگر اسباب نا امید شوند. 👈ولی کسی که به خداوند و عذاب آخرت کفر داشته نفسش همانطور که هیچ وقت از خدا چیزی را نمیخواست در آخرت نیز همان صورت انکار را با خودش آورده و نمیگذارد واقعا خدا را بخواند! مسأله این نیست که خدا دیگر به دعایشان در جهنّم گوش نمیدهد بلکه مسأله این است که اینها دیگر در ظلمات جهنّم که ظلمات بی خدایی است هیچگاه خدا را قبول نخواهند کرد تا از او واقعا چیزی بخواهند! «الكافر بعذاب الآخرة و هو الذي ينكرها و يستر حقيقتها لا يتمشى منه طلب جدي لرفعه أما في الدنيا فظاهر، و أما في الآخرة فلأنه و إن أيقن به بالمعاينة و انقطع إلى الله سبحانه لما هو فيه من الشدة و قد انقطعت عنه الأسباب لكن صفة الإنكار لزمته وبالا و قد جوزي بها فلا تدعه يطلب ما كان ينكره طلبا جديا...»

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۸۴) «تقوای نتیجه» 🔹برخی همینکه نیت خیر دارند گمان میکنند دیگر مجازند هر کاری بکنند! غافل از اینکه در منطق اهل بیتی از جهتی فرقی بین خائن و مضیّع نیست. آری یکی از ابعاد کمتر شناخته شده ی تقوا چیزی است که میتوان از آن به عنوان: «تقوای نتیجه» یاد کرد. خیلی ها در این زمینه دچار بی تقوایی میشوند. ریشه اش هم در خلط میان هدف و نتیجه است. همانطور که غرض با فائده فرق دارد، هدف هم با نتیجه فرق دارد. 🔸اساسا گاهی نتیجه ی چیزی صد در صد ضدّ هدف و نیّت و انگیزه از آن چیز در می آید. عالم واقعیّت لزوما کاری با نیّتها و اهداف ما ندارد. منطق خودش را دارد. اگر زهر را با این فکر و نیّت بخوریم که آب است باعث نمیشود زهر کار خودش را نکند! 🔹از اینجاست که یکی از مراقبه های دینی و سلوکی باید این باشد که با ساده لوحی و عافیت طلبی و غرور، فریب نیّات و اهدافمان را نخوریم! به محاسبه و بررسی علمی آثار واقعی رفتارمان هم بپردازیم؛ و چون ولو با تلاش توان چنین محاسبه ای را معمولا داریم اگر در اثر ترک آن دچار نتایج سوء از نیّات نیک شویم به شکلی «تقوای نتیجه» را رعایت نکرده ایم. 🔸قابلیّت مؤاخذه دارد. اگر بگوییم نمیدانستیم و نیّتمان این نبود بلکه نیّتمان چیز خوبی بود میگویند چرا نرفتی بدانی و اینها آثار وضعی کار توست و منتسب به خودت و تو جاهل مقصّری! 👈گویا همین حکمت را هگل فیلسوف معروف آلمانی تحت عنوان: «فریب عقل» صید کرده است. اینکه در تاریخ بسیاری با نیّتی کاری کردند و حرفی زدند ولی نتیجه ای ضدّ هدف و انگیزه ی آنها داشت. تاریخ صرفا به نیّات ما کار ندارد. به واقعیّات و نتایجش کار دارد.

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۸۵) «داشتن یا برخورداری؟! رزق انسان چیست؟!» 🔹بنده خدایی را دیدم که نسبت به دیگران ثروتی در ظاهر ندارد ولی به مراتب بیشتر و بهتر از داراییش لذت میبرد. دقت که کردم دیدم میان «داشتن» و «برخورداری» فرق است. داشتن یعنی مالک بودن! یعنی انسان حقّ انحصاری تصرّف در آن را دارد چه تصرّف بکند یا نکند! ولی برخورداری یعنی استفاده و تصرف! چه انسان مالک آن باشد یا صرفا اجازه ی تصرّف در آن را داشته باشد. 🔸بسیاری بیش از آنکه دغدغه ی بالا بردن مراتب کیفی برخورداری و تلاش برای آن را داشته باشند و برای آن حرص بزنند حرص اصل داشتن را دارند! لذاست که یا از دارایی شان استفاده نمیکنند و یا بیش از حدّ در کسب آن میکوشند. و از اینجاست که نکته ای اساسی را در زمینه ی مفهوم «رزق» میفهمیم: 🔻رزق انسان آن چیزی است که انسان از آن برخوردار است ولو مالکش نباشد نه آن چیزی که صرفا مالک آن است ولو از آن برخوردار نباشد!🔺 🔹وقتی داشتن تبدیل به برخورداری نشود انسان نسبت به آن هنوز فقیر است. گویا اصلا آن را ندارد. لذاست که اگر کسی بخیل است یا زیادی حرص میزند یا اهل اسراف است نباید گمان کرد که رزقش زیادتر از ماست. تازه در نگاه عمیقتر هر برخورداری هم رزق نیست. آن استفاده و برخورداری را باید رزق شمرد که حقیقتا باعث رشد شود. نه اینکه بالعکس بیهوده باشد یا حتّی باعث تباهی شود. 🚫چه بسیار استفاده هایی که بدبختی می آورد و اصلا رزق نبوده و نکبت است. 🔸بلکه در نگاهی عمیقتر گاهی سختی معیشتی که باعث تطهیر شود خودش رزقی بزرگ است. چون به سرمایه ای وجودی می انجامد. نگاهمان به مساله ی رزق باید عمیقتر شود.

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۸۶) «با بی نمازها و بد حجابها و بد دینان چگونه رفتار کنیم؟!» 🔹بنده خدایی از وضعیّت فامیلشان میگفت. اینکه مثلا ما فامیلی نسبتا مذهبی بودیم ولی الآن مخصوصا در نسل جوان خیلی ها هستند که دیگر اصلا نماز نمیخوانند یا حجاب ندارند یا در ولایت مشکل دارند یا مبتلا به مخدرات و مسکراتند و... آیا با اینها قطع رابطه کنیم؟! 🔸خب انسان باید سبک سنگین کند. اگر واقعا احتمال عقلایی میدهد که خود و خانواده اش آسیب ببینند و این آسیب بیشتر از مصالح عاطفی و دینی پیوندهای فامیلی است میتواند رابطه را محدود کند. تازه اگر میبیند این کارش باعث هدایت آنها نمیشود حتّی المقدور با خوشرویی و باقی گذاشتن مجرایی از ارتباط این کار را بکند. 🚫اگر برائت از فعل به برائت از فاعل کشیده شود گناه ما شاید از گناه آن شخص هم بیشتر شود. چون شکستن اتّحاد و پیوند اجتماعی خودش از گناهان بزرگ است. 🔹ولی نکته ی دیگری خواستم بگویم؛ سبک سنگین که خواستیم بکنیم یک نکته ای را در نظر بگیریم تا نکند ذهنیّتی غلط در نتیجه تاثیر بگذارد! اینکه اساسا طرز نگاه و آن استعاره ای که در قالب آن با آنها مواجه میشویم چیست؟! نکند آنها را در قالب استعاره ی دشمن و کسی که شیطان زیر پوستش رفته و... ببینیم و در ادامه معنایی که وهممان انتزاع میکند ما را به نوعی رویکرد تدافعی و سلبی نسبت به آنها بکشد. 🔸ولی اگر به آنها در قالب استعاره مجروحین و زخمی ها و شیمیایی های یک شبیخون و جنگ فرهنگی در عصر شبهه و شیطانی به نام آزادی بنگریم نسبت به آنها دل رحم تر و ناصحتر میشویم. اینها نوعا استکباری ندارند. صحنه را اینطور ببینیم و بعد تصمیم بگیرید.

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۸۷) «حقیقت باوری، حقیقت جویی، صبر بر حقیقت» 🔹شاید ریشه ای ترین صفت مؤمن صفت «تواضع» باشد. این هم ریشه در عقل او دارد. تواضع در منطق روایات مقابل مفهوم «استکبار» است. با شمشیر تواضع انسان موفّق میشود در مراتب طولی و عرضی أنانیّتهای گوناگون را ذبح کرده و وجودش را مهیّای ظهور آن حقیقت نوریّه ی الهیّه و درک حقیقت توحید نماید. 🔸تواضع مفهوم عمیقی است که نباید آن را با تعارفات و تظاهرات خارجی اشتباه گرفت. چه بسیار افراد به ظاهر متواضع که در وادی حقیقت متکبر خوانده میشوند. مغز تواضع به حالت گذر کردن از خود برای گرویدن به حقیقت برمیگردد. 🔹تواضع در نسبت با حقیقت وقتی باز شود سه روحیه در انسان ایجاد میکند: حقیقت جویی، حقیقت باوری و صبر بر حقیقت. وقتی به محاسبه بنشینیم میبینیم گرفتار لایه های متراکمی از تکبّر در این سطوح هستیم: 1⃣روحیه ی حقیقت جویی یعنی انسان عطش حقیقت داشته باشد. حاضر باشد برای یافتنش عافیتها و نفسانیّتها را کنار گذاشته و به دنبال آن بدود. اگر احتمال داد شاگرد یا دشمن یا مخالفش هم حقیقتی دارد به راحتی حاضر باشد جلویش زانو بزند. برای فهمیدن حقیقت سر از پا نشناسد. 2⃣روحیه حقیقت باوری یعنی گردنش از مو در برابر حقیقت باریکتر باشد. آن قدر لطیف باشد که وقتی درکش کرد فورا تسلیمش شود. 3⃣روحیه صبر بر حقیقت یعنی آنقدر شیفته ی حقیقت باشد که در مقام عمل اگر خلاف عافیتها و نفسانیّتهایش هم بود بر آن صبر کند هر چند تلخ باشد. دچار معصیت حقیقت و کفر و فسق عملی و استکبار نسبت به آن نشود. گناه یعنی تکبر. بالاتر از صبر روحیه ی رضا است که دیگر تواضعی برتر است.

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۸۸) «آیا اهل سنّت امکان وصول به مراتبی از سعادت را دارند؟!» (۱۴) نام بردن از عامه با عنوان: «برادران اهل سنّت» «هُمْ إِخْوَانُنَا بَغَوْا عَلَيْنَا» 🔹سابقا (بذل ۱۱۵۶) بیان کردیم که چطور در مضامین مسلّم شیعی مانند دعای ۲۷ صحیفه ی سجادیه صراحتا برای عموم مجاهدین مسلمان طلب مغفرت و سعادت شده و از کشته شده های آنها به عنوان «سعید» و «شهید» یاد شده است: «فَإِنْ خَتَمْتَ لَهُ بِالسَّعَادَةِ، وَ قَضَيْتَ‏ لَهُ‏ بِالشَّهَادَة» 👈یا مثلا میدانیم که اکثر قریب به اتّفاق اصحاب امیر المؤمنین علی علیه السلام را همین عموم مردم که بعدها به عنوان اهل سنّت شناخته میشوند تشکیل میدادند. یعنی معرفتی به مقام امامت ایشان نداشته و صرفا ایشان را خلیفه ی حقّی بعد از شیخین میدانستند. 👈با این وجود امیر المؤمنین به آنانی که در رکابش در جنگها کشته شدند شهید اطلاق کرده و آنها را بهشتی میدانست؛ به عنوان نمونه در کتاب جمل شیخ مفید نقل شده وقتی جنگ تمام شد و کشته شده های از لشگر امیر المؤمنین علی علیه السلام را میخواستند دفن کنند حضرت دستور دادند تا در همان لباسهایشان به خاک سپرده شوند و فرمودند آنها به صورت شهید در آن دنیا محشور خواهند بود: 📖«وَارُوا قَتْلَانَا فِي ثِيَابِهِمُ الَّتِي قُتِلُوا فِيهَا فَإِنَّهُمْ يُحْشَرُونَ عَلَى الشَّهَادَة وَ إِنِّي لَشَاهِدٌ لَهُمْ بِالْوَفَاء» ✋راستش قصد ادامه ی این بحث را نداشتم ولی به دلم افتاد ادامه دهم و استخاره خوب آمد. ⬇

👈حالا در این زمینه که در زمان ما هم برخی تشکیک یا تمسخر میکنند هم میشود بحث کرد که چرا برخی از بزرگانمان مانند رهبر عزیزمان از اهل سنّت تعبیر به «برادران اهل سنّت» میکنند. 👈در اینجا برای پرهیز از اطاله ی کلام تنها یک تعبیر بسیار مشهور و قطعی از امیر المؤمنین علی علیه السلام را نقل میکنم که ایشان نه تنها برای یاوران خود که نوعا عامّی مذهب بودند و یا برای آنهایی که به نصرتشان نشتافند تعبیر برادر کردند بلکه برای دشمنانی که از روی نادانی و جهل با ایشان جنگیدند هم تعبیر به «اخواننا» کرده اند. 🔸«هُمْ إِخْوَانُنَا بَغَوْا عَلَيْنَا»🔸 آری یکی از تعابیری که با لفظ واحدی از امیر المؤمنین علی علیه السلام مشهور شده است این است که حضرت در مورد رویکردش نسبت به مسلمینی که با ایشان جنگیدند این بود که آنها نه کافر بودند و نه مشرک و نه منافق! آنها برادران مسلمان خود ما بودند که متأسّفانه دچار ضلالت شده و بر خلیفه بر حق دچار بغی شدند و باید سر جایشان نشانده میشدند: «فقاتلناهم حتى يفيئوا إلى امر الله عز وجل». 👈ببینید حضرت چه موضع عمیق و نورانی و اتّحاد آفرینی داشته اند. آن را مقایسه کنید با روحیه ی برائتی و تفرقه افکن بسیاری از ما! از اینجاست که برخی مانند ثعلبی در تفسیر از این موضع نورانی و نوع نگاه حلیمانه به مخالفان به وجد آمده و امیر المؤمنین را با این عنوان ستایش میکنند: «هو القدوة في قتال أهل البغي» ✔آنقدر این رویکرد و همینطور این تعبیر عمیق و گیراست که حتّی اگر برخی مانند مرحوم صاحب وسائل در باب حکم قتال البغاة معتقد باشند صرفا تقیّه بوده –که البته امری قابل تأمّل است- باز نشان دهنده ی خیلی حقائق است؛ شاید از آن جهت مرحوم صاحب وسائل حکم به تقیّه ای بودن آن کرده اند که چون صریحا در آن کفر عامّه و حتّی محاربینشان انکار شده و لسان آن هم طوری نیست که صرفا بر معامله ی ظاهری احکام اسلامی با آنها دلالت کند. و شاید از همین رو باشد که برخی مانند شیخ مفید ره در کتاب الافصاح به خوبی دریافته اند که شبهه ی دلالی ولو به عنوان تقیّه در این زمینه دور از انصاف است لذا سعی در شبهه ی سندی در آن نموده اند و فرموده اند: «هذا خبر شاذ ، لم يأت به التواتر من الأخبار ، ولا أجمع على صحته رواة الآثار» ولی شاید بتوان گفت اشکال سندی نیز دور از واقعیت و انصاف است. 🔹اساسا این جمله آن قدر معروف است که دیگر نیازی به بحث سندی پیرامون آن نیست. زیرا اگر سندی هم در برخی کتب شیعه و سنّی در مورد آن نقل شده با قرائن بسیار صرفا ارائه ی اسنادی از روی عادت است و الّا شهرت انتساب این جمله به حضرت بسیار قوی تر از این اسناد بوده است. همین است که از این جمله به شکل مکرّری در کتب فقهی و کلامی و تفسیری و تاریخی و حدیثی اهل سنّت و همینطور کتب روایی و فقهی و کلامی شیعه سخن به میان آمده است. آنجا هم که برایش سند ذکر شده اسانید متنوّع و متعاضدی دارد. 👈در کتب روایی عامّه در مواضعی مثل سنن بیهقی و مصنّف ابن ابی شیبة نقل شده و در کتب زیدیه و اسماعیلیه در مسند زید و دعائم الاسلام و شرح الاخبار قاضی نعمان نقل شده و در کتب روایی شیعه نیز در قرب الاسناد نقل شده است. 👈در کتب فقهی عامّه هم مثلا میتوانید به المبسوط سرخسی مراجعه کنید که در مواضعی از این جمله نکاتی فقهی استنباط نموده است. فعلا در اینجا به طریق شیعی این نقل میپردازم. 🔹در کتاب قرب الاسناد عبدالله بن جعفر حمیری با همان سند معروف کوتاهش یعنی هارون بن مسلم از مسعدة بن زیاد از امام صادق علیه السلام نقل میکند که: 📖«أنّ عَلِيّاً عَلَيْهِ السَّلَامُ لَمْ يَكُنْ يَنْسُبُ أَحَداً مِنْ أَهْلِ حَرْبِهِ إِلَى الشِّرْكِ وَ لَا إِلَى النِّفَاقِ، وَ لَكِنَّهُ كَانَ يَقُولُ: «هُمْ إِخْوَانُنَا بَغَوْا عَلَيْنَا» 👈جالب این است که این تعبیر «إخواننا بغوا علینا» با تعابیر دیگر هم آمده است. در همین قرب الاسناد مرحوم حمیری در نقل دیگری باز با همان سند اینبار صریحتر از امیر المؤمنین علی علیه السلام نقل میکند که اساسا جنگ ما با دیگر فرق مسلمان از باب تکفیری بودن نیست. جنگ بر سر آراء و وجه تنزیل است. 👈فتنه ی دیگری است. جنگ با افرادی است که آنها هم گمان میکنند بر حق هستند. و باز ظاهرا مراد حضرت در اینجا عموم مسلمینی است که در لشگر مخالفینشان هستند نه آن شیاطینی که عالمانه و عامدانه حقّ ایشان را انکار کردند: 📖«إِنَّا لَمْ نُقَاتِلْهُمْ‏ عَلَى‏ التَّكْفِيرِ لَهُمْ، وَ لَمْ نُقَاتِلْهُمْ‏ عَلَى‏ التَّكْفِيرِ لَنَا، وَ لَكِنَّا رَأَيْنَا أَنَّا عَلَى حَقٍّ، وَ رَأَوْا أَنَّهُمْ عَلَى حَقٍّ» ⬇⬇

🔸«نقد اشکالی بر این روایت»🔸 یک روایتی هم به شکل مرسل در مصادری مانند احتجاج طبرسی از امام سجاد علیه السلام نقل شده که امام سجاد علیه السلام میفرماید اصحاب جمل و صفّین و نهروان ملعون بر لسان پیامبر بوده و اساسا نه مؤمن بودند و نه مسلمان! اینجاست که شیخی کوفی اشکال میکند که مگر جدّت علی علیه السلام مدام نمیگفت: «إِخْوَانُنَا بَغَوْا عَلَيْنَا» یعنی این کلام شما چطور با این تعبیر ایشان جمع میشود؟! امام سجاد علیه السلام هم در پاسخ فرمودند که جدّمان به نوعی تقیه کردند و این خطاب کردن از این کفّار ملعون به عنوان «برادر» از باب: «وَ إِلى‏ عادٍ أَخاهُمْ هُوداً» است. این برادری ریشه در قرابت قومی دارد نه قرابت دینی! 👈البته خود این نقل از طرفی میخ این تعبیر را محکمتر کوبیده و خودش قرینه ای برای اشتهار انتساب این جمله به امیر المؤمنین علی علیه السلام است. در پاسخ خصوص این روایتی که از امام سجاد علیه السلام نقل شده میتوان گفت: 1⃣اوّلا این مضمون منقول از امام سجاد علیه السلام مرسل بوده و قابل اعتماد نیست. 2⃣و ثانیا به شکلی شاذّ و خلاف قواعد عقلی باب نجات و همینطور مبتنی بر امری قابل تأمّل در زمینه ی محدوده ی ضلالت و استضعاف است. 3⃣و ثالثا با ظاهر رویکرد امیر المؤمنین علی علیه السلام با مخالفینشان سازگاری ندارد. خود امیر المؤمنین به صراحت در مورد خوارج فرمودند که بعد از من با آنها نجنگید چون اینها دشمن نیستند بلکه مسلمین ساده لوح هستند که فریب خورده اند. اینها هم دنبال حق هستند ولی دچار اشتباه و خطا شده اند. روشن است که در این بیان تقیه جایی ندارد: «لَا تُقَاتِلُوا الْخَوَارِجَ بَعْدِي فَلَيْسَ مَنْ طَلَبَ‏ الْحَقَ‏ فَأَخْطَأَهُ كَمَنْ طَلَبَ الْبَاطِلَ فَأَدْرَكَه‏» 4⃣رابعا ظاهر کلام منقول از امیر المؤمنین علی علیه السلام با آنچه از امام سجاد علیه السلام نقل شده منافات دارد. زیرا ظاهرا حضرت با این تعبیر اشاره به آیه ی ۹ سوره مبارکه حجرات دارند که پیشاپیش حکم جنگ میان مؤمنین پیش بینی شده است: 📖«وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَى الْأُخْرى‏ فَقاتِلُوا الَّتي‏ تَبْغي‏ حَتَّى تَفي‏ءَ إِلى‏ أَمْرِ اللَّهِ» 👈از اینجا واژه ی اهل بغی استفاده شده است. همانطور که در صفّین نیز تعبیر «تقتلک الفئة الباغیة» آمده است. امّا واژه ی «اخ» و برادر نیز از آیه ی شریفه: «إنّما المؤمنین إخوة» استفاده شده است و آیه نیز در مورد قتال بین دو دسته ی مؤمن است که یکی مؤمنین باغی است. البته باید بدانیم مؤمن در تعبیر قرآنی گاهی به مطلق مسلمان نیز اطلاق میشود. 👈اینکه بگوییم اینها در ظاهر مؤمن هستند و در باطن مستکبر و کافر خلاف ظاهر تعبیر بلکه واقعیت خارجی است. قرینه ی دیگر این برداشت آن است که در نقلی که در مسند زید آمده ذیل بیان امیر المؤمنین به همین آیه ی شریفه با این تعبیر اشاره شده که: «... إخواننا بغوا علينا فقاتلناهم حتى يفيئوا إلى امر الله عز وجل» 5⃣خامسا در روایت مهم سلیم بن قیس در مورد فرقه ناجیه از امیر المؤمنین علی علیه السلام گذشت که حضرت فرمودند اینکه بیان کردم ۷۲ فرقه از مسلمین اهل آتشند مراد آن شیاطین و بنیانگذاران و معاندان آنها بودند والا جمهور مردم که داخل این فرقه ها هستند مستضعف و در نهایت اهل نجات هستند. همین امر را در رویکرد مرحوم امام خمینی در کتاب فقهی مکاسب و مرحوم علامه طباطبایی در کتاب تفسیری المیزان هم در تفسیری که از استضعاف داشتند نشان دادیم. 6⃣سادسا در خود این روایت مطلبی هست که نشان میدهد مراد اساسا چیز دیگری است. در زمینه ی قتال امیر المؤمنین با دشمنانشان عمدتا آنچه مسأله است این لشگر انسانها نیست که معمولا به شکلی مستضعف بوده اند. بلکه مراد رؤسای این جریانها مثل معاویه ها و حرقوصها و طلحه ها بوده اند. گاهی میخواسته اند با تعابیری مثل: «اخواننا بغوا علینا» ادّعاء کنند حتّی حضرت در مورد معاویه هم چنین اعتقادی داشته است. این در حالیست که این بیان ناظر به عموم آنهاست نه خصوص شیاطین آنها. در این روایت هم به این مطلب با این بیان اشاره شده که: 📖«مَا أَسْلَمَ الْقَوْمُ وَ لَكِنِ اسْتَسْلَمُوا وَ كَتَمُوا الْكُفْرَ وَ أَظْهَرُوا الْإِسْلَامَ فَلَمَّا وَجَدُوا عَلَى الْكُفْرِ أَعْوَاناً أَظْهَرُوهُ» 👈روشن است که چنین بیانی در مورد عموم مردمی که در لشگر شام یا لشگر جمل یا خوارج بودند صدق نمیکند. معلوم است که آنها اسلام ظاهری و کفر درونی نفاقی نداشته و حقیقتا مسلمان بوده اند. بلکه این تعبیر دقیقا در مورد امثال معاویه است که وقتی این جهله را پیدا کردند فرصت آن را پیدا کرده بودند که کفر باطنی خود را با سوار شدن بر دوش اینها ابراز کنند. ⬇⬇⬇

👈مثلا دیدگاه امیرالمؤمنین در مورد اکثر شامیان که لشگر معاویه بودند در نهج البلاغة اینگونه بیان شده که اینها اساسا عوام الناس غافلی هستند که باید تأدیب شوند و به آنها اسلام آموزش داده شود که اینطور به دست معاویه افتاده و دارد از آنها سوء استفاده میکند: 📖«جُفَاةٌ طَغَامٌ وَ عَبِيدٌ أَقْزَامٌ جُمِعُوا مِنْ كُلِّ أَوْبٍ وَ تُلُقِّطُوا مِنْ كُلِ‏ شَوْبٍ‏ مِمَّنْ يَنْبَغِي أَنْ يُفَقَّهَ وَ يُؤَدَّبَ وَ يُعَلَّمَ وَ يُدَرَّبَ وَ يُوَلَّى عَلَيْهِ وَ يُؤْخَذَ عَلَى يَدَيْهِ لَيْسُوا مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ لَا مِنَ‏ الَّذِينَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإِيمان‏» 👈البته باید توجّه داشت اگر کسی جایگاه عظیم امیر المؤمنین و امر ولایت را بداند و دست به جنگ با حضرت بزند مانند آن است که با خود رسول خدا صلی الله علیه و آله جنگیده: «یا علیّ حربُک حربی» بلکه حتّی وضعیتی بدتر دارد چون برخلاف کفّار به حقیقت نزدیکتر شده و سپس با استکبار سقوط کرده و به فرموده ی امام باقر علیه السلام در کافی نقل شده: 📖«جُعِلْتُ فِدَاكَ أَ حَرْبُ عَلِيٍّ شَرٌّ مِنْ حَرْبِ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ وَ سَأُخْبِرُكَ عَنْ ذَلِكَ إِنَّ حَرْبَ رَسُولِ اللَّهِ لَمْ يُقِرُّوا بِالْإِسْلَامِ وَ إِنَّ حَرْبَ عَلِيٍّ ع أَقَرُّوا بِالْإِسْلَامِ ثُمَّ جَحَدُوهُ» 👈سابقا سرّ این نوع بیانها در بذل الخاطر ۱۱۷۹ بیان شد. با توجّه به مباحثی که گذشت پاسخ مطلبی که برخی بزرگان شیعه مانند شیخ مفید ره در نقد این روایت بیان کرده اند هم معلوم میشود. مثلا نقل شده که شخصی از اصحاب امیر المؤمنین در جنگ جمل دچار شبهه شده بود؛ اینکه چرا مسلمان باید با مسلمان بجنگد و با چه عنوانی خون آنها را حلال بداند؛ تا آن زمان همواره جنگ بین مسلمین و کفّار بود؛ 👈برای اوّلین بار جنگ بین مسلمین با مسلمین تجربه میشد و شبهاتی در این زمینه بود. سابقا بیان شد که حضرت تأویل این نوع جنگها را با ارجاع به آیه ی ۹ سوره مبارکه حجرات بیان نمودند؛ در اینجا نقل شده که حضرت برایش آیه ی ۱۲ سوره مبارکه توبه را تلاوت کردند: 📖«وَ إِنْ نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ‏ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لا أَيْمانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُون‏» 👈او هم وقتی شنید گفت پس آنها کافرند و سپس آنقدر جنگید تا شهید شد! روشن است که توجّه دادن به این آیه لزوما به معنای کافر دانستن اهل جمل نبود؛ اگر هم بر چیزی دلالت داشت این بود که رؤوس کفر در میان اینها هستند. 👈یا مثلا در نقل دیگری آمده که امیر المؤمنین علی علیه السلام در جنگ جمل به آیه ی ۵۴ سوره مبارکه مائده استدلال کردند که آن مرتدّین همینها هستند که قومی که اعزة علی الکافرین هستند با آنها جهاد خواهند کرد. ولی روشن است که آن اینها نوعا بیاناتی تأویلی است و آن نقل «اخواننا بغوا علینا» معنای روشنتری در این زمینه را بیان میکند. 👈البته در هر حال چون در عالم واقع و بیرون از ظرف استضعاف چنین جنگی علیه معیار حقیقت امیر المؤمنین علیه السلام بوده قطعا در وادی کفر رقم میخورده ولی مقام بحث فعلا در عالم ظاهر و عذر است. همین قدر کافی است. این بحث ادامه دارد. فعلا قضاوت ممنوع!

باسمه تبارک و تعالی (۱۱۸۹) 🔻«دین آمده تا پیچیده ترین حقایق توحیدی و روابط هستی را در قالب مفاهیمی ساده مثل دعا و توکل و... برای انسان دسترس پذیر کند»🔺 ☑گاهی برخی غافلان مفاهیم مهم دینی مانند دعا، توفیق و توکّل ... را برای ذهنهای قدیمی زنگ زده میدانند که به خاطر ضعفشان از استناد امور به علل واقعی به چنین اموری چنگ میزنند! ولی واقعیّت آن است که اتّفاقا وضعیّت برعکس است. این دین است که دشوارترین و پیچیده ترین حقایق را اینچنین در قالبهای مفهومی برایمان تنزیل داده تا ما محرومان هم درکی از آن داشته باشیم. ☑مفاهیمی نظیر توکّل از دست نایافتنی ترین و بکرترین حقایقی حکایت میکند که دین الهی برای ذهن محدود بشری طرح کرده. عقل ناقص بشر کجا و این درکهای بکر و ناب کجا! آن حقایق ناب توحیدی را خیلی تنزل داده اند که حالا اینگونه ابعادش با این مفاهیم ساده برایمان مفهوم شده. 👈درک ذوقی عمق مفاهیمی مثل توکل حالا حالا مجاهدت میبرد. فعلا از متخصصان عالم معنا همینقدرش را بپذیر که توکّل یعنی برای آن چیزی که خارج از حیطه ی تدبیر و توان توست نگران نباش. کار خود را انجام بده و کار خدا را به خدا بسپار و خودت را رهای رها کن! عالم را تحت تدبیر صاحبی عالم، قادر و خیرخواه ببین! خیالت از آن طرف ماجرا جمع باشد و تشویش و اضطرابش را نداشته باش. 👈اگر از ذوق ابعاد عظیم توحیدی محرومیم لااقل ایمان بیاوریم که عالم خیلی باهوشتر از آن است که خیال میکنیم. هر چه هم بیشتر بگذرد و أنانیّتهایمان کمتر شود توکّل عمق و دایره ای بیشتر پیدا میکند. ای کاش این ظلوم جهول و این انسان ظلمت زده میفهمید در مکتب انبیاء جز کودکی خام نیست!