👈میخواهد بگوید شما روشنفکران که قبله آمالتان آمریکاست و زندگی روستایی ها را تحقیر میکنید هر چند درست میگویید ولی جز پیام درد و رنج برای بشر چیزی ندارید! مدام دم از رشد و ترقّی نزنید و بر درد و رنج انسانها نیافزایید! اگر مقداری عقل داشته باشید به مبارزه ی با دین نمیروید! بلکه ترویج دیانت و مسیحیت را هم دنبال کرده و خودتان هم در مراسم کلیسا شرکت میکنید بلکه کشیش میشوید!
👈دین خیلی فائده برای بهزیستی انسان در این دنیایی دارد که تنها جایی است که قرار است زندگی کند! چرا میخواهید خرابش کنید؟! مگر چیز بدیلی هم برای آن دارید؟! بگذارید زندگیشان را خواب ببینند و خوش باشند.
👈قدّیس مانوئل پیامبر شادی است؛ از نگاه او مهمترین چیز برای مردم شادی و شادمانی است. آدم برای اینکه زنده بماند باید شاد باشد. خشنودی از زندگی از همه چیز مهمتر است. برای سعادت همین کافی است که به شاد کردن دل مردم مشغول باشیم!
👈بگذار مردم در خواب و خیال جاودانگی باشند! بگذار این زندگی لااقل چند سال برایشان جاودانه باشد! مایه ی تسلای خاطری در زندگی برای انسانها پیدا کنید!
✋ولی مگر میشود بدون ایمان به آخرت و معاد انسانی اینگونه قدّیس شود؟ با چه پشتوانه ای؟! هیچ دلیلی برای این امر جز ادعای تحقق آن در قالب شخصیتی خیالی به نام مانوئل قدّیس نیست. شخصیتی که خواننده ی رمان تا وقتی نمیداند هیچ ایمانی ندارد برایش آشنا و فطرت پسند است ولی به محض اینکه پی به راز او میبرد ناگهان ظلمتی سهمناک شخصیت او را نزد فطرتهای بیدار درون خود میبلعد! متوجّه میشود که همه ی اینها یک بازی هنرمندانه بیش نیست!
👈آخر چرا اگر معادی نیست انسان نباید به دلخواه خود رفتار کند؟! با چه منطقی نباید برای رسیدن به لذّات بیشتر به دیگران ظلم نکند؟! هیچ پاسخی برای این پرسشها ندارد! بلکه پاسخ آن را صریحا نمیداند آنجا که مانوئل قدّیس اعتراف به یک وسوسه ی دائمی میکند و آن هم وسوسه ی به خودکشی است.
👈آن روی سکّه ی این قدّیس بزرگ شخصی است که سالهاست وقتی آرامش دریاچه ی روستا را میدیده وسوسه به خودکشی میشده است!
🔸«نقد رمان مانوئل قدّیس»🔸
بحث در زمینه نقد این رمان مجال دیگری میطلبد. این رمان به شکل قطعی با فرض گرفتن بطلان ما وراء الطبیعه و نیاز قطعی بشر به آرامش شروع به بیان طرح دینی خود میکند. طرحی که آن را در نقد روشنفکری از افکار امثال کییر کگور، نیچه و مانند آنها وام گرفته است. به عقیده ی نویسنده طرح امثال کانت برای دفاع از دین در قالب احکام عقل عملی و یا طرح امثال شلایر ماخر برای دفاع از دین در قالب تجربیات دینی و مانند آن صحیح نیست!
👈هیچ راهی برای دفاع منطقی و عقلانی از دین نمانده مگر دفاع پراگماتیستی از آن! اینکه بدانیم کارکرد دین برای حیات بشر یک کارکرد ضروری و بی بدیل است! دین تنها ابزار موجود برای شاد زیستن و کاستن از درد و رنج انسان است. اگر مفروضات این رمان را نقد نکنید باز جای این پرسش هست که آیا این طرح اساسا طرح ممکنی است؟!
👈فرقش با نفاق چیست؟! آیا مردم اگر بفهمند آن را قبول خواهند کرد؟! اصلا آیا میتواند کسی را قانع کند؟! اینها همان پرسشهایی است که پاسخی جز خیال پردازی و ادّعای امکان و تحقّق در قالب وجود مانوئل قدّیس را ندارد.
⬇⬇⬇
🔹ولی نقد خیلی مهم بر این رمان اتّهام بزرگی است که بدون هیچ گونه مستندی به ادیان الهی میزند! از نگاه مانوئل این دین او سابقه ی کهنی دارد! اساسا «بسا اولیاء و قدّیسان بزرگ و شاید بزرگترینشان بدون اعتقاد به آخرت از دنیا رفته باشند!» به شکل تلویحی بلکه صریح معتقد است که حتّی خود عیسی هم همینطور بوده است. هیچ ایمانی به حرفهایش نداشته و فقط به ضرورت شاد شدن انسانها و کاستن از رنجهایشان در این دنیا ایمان داشته است! برای اینکه بشر را خوش کنند این دینها را ساخته اند!
✋البته عوام فریبی هم نکردند زیرا نیّتشان خیر بود! انسانها باید به دین آنها ایمان داشته باشند تا به سعادت این دنیایشان برسند! یک بازی مقدّس ملکوتی را برای کاستن از رنج بشر راه انداختند! این انجیلها چیزی جز داستانهایی برای تسلّای بشر نیستند!
👈یکی از قرائنی که وی برای این برداشتش مدام از آن استفاده میکند برجسته کردن این کلام عیسی مسیح در انجیل هنگام به صلیب کشیده شدن و مرگش است که مدام تکرار میکرد: «خدایا خدایا چرا مرا ترک کردی؟!»
👈برداشت قدّیس مانوئل و نویسنده ی این رمان از این فراز معروف انجیلی این است که منظور عیسی هم در انتهای کارش برای هوشمندان همین بود که خدایی در کار نیست! خدا و آخرت تنها پنداری است که انسان را هنگام مرگ ترک خواهد کرد! چاره ای از آن نیست!
👈البته سالها قبل که انجیل را میخواندم وقتی به این فراز رسیدیم واقعا برایم زننده بود! برداشتم این بود که شاید اگر چنین حرفی را مردم شنیده اند از آن شخصی است که شبیه حضرت بوده و به صلیب کشیده شده! ولی برایم جالب بود که برای متفکّرین غربی نیز این زنندگی به چشم آمده است.
👈این عبارت زننده کجا و عبارات مولایمان ابا عبد الله الحسین وقتی در گودی قتلگاه افتاد کجا! انصافا ورای همه ی نقدهای واضح بر ایده ی این رمان از این اتّهام بزرگ نمیتوان چشم پوشی کرد! البته نمیدانم اگر اینها درون فرهنگ اسلامی و شیعی زندگی میکردند و با وقایعی مانند عاشورای مولایمان ابا عبد الله آشنا میشدند اصلا میتوانستند باز هم این افکار به ذهنشان خطور کند؟!
👈واقعا دوست دارم بدانم اگر امثال مانوئل در کربلا بودند چه جایگاهی داشتند؟! شاید یکی از دلایلی که چنین شبهات خامی هیچ گاه زمینه ی مناسبی برای رواج بین متفکّرین مسلمان و شیعه نداشته همینها باشد. آخر عیسایی که بر اساس تعالیم کلیسا خود خداست و در انتها هم میگوید خدایش او را تنها کرده و رها کرده چه بازتابی برای یک انسان عاقل و فرهیخته میتواند داشته باشد؟!
🔹حالا بنده یک امر دیگری را در اینجا اجمالا ادّعا میکنم. آنهم دقیقا بر عکس مانوئل قدّیس است. اساسا آن یقین والایی که انسان از امیر المؤمنین و مولایمان اباعبدالله و بزرگان اهل معرفت و دین مشاهده میکند خودش برای دلهای بیدار دلیلی قوی و اطمینان بخش برای پذیرش ایمان است. خودش خلق اعتقاد و ایمان میکند. تقریر علمی آن هم مجال دیگری میطلبد ولی کاملا امری مجرّب است.
👈از یکی از فلاسفه غربی که مدّتی است به قم آمده هم شنیدم که دلیل ایشان برای قبول ایمان فقط خود امیر المؤمنین بود. چون او ایمان داشت پس ایمان باید داشت! این منطق کجا و برداشت امثال مانوئل از بزرگان دین کجا! آری طرح دین اگزیستانسیالیستی حقیقتا از منظر عالم ادیان طرحی غیر منصفانه و غیر منطقی و شکست خورده است.
✋ولی نباید از انصاف گذشت. این طرح میتواند طرحی باشد که از حملات به دین به بهانه ی روشنفکری بکاهد! میتواند یک پاسخی برای مقامی خاص باشد که در علم کلام از آن برای دفاع از دین استفاده کرد!
👈آن هم به این تقریر که فرض کنیم که دین پشتوانه ی منطقی ندارد که دارد و فرض کنیم خبری نیست که هست باز هم مگر میشود منکر فوائد عملی بی بدیل دین برای جامعه ی انسانی شد؟! اگر چنین است با چه منطقی با دین مبارزه میکنید؟!
👈این استدلال شبیه استدلال امام صادق علیه السلام در مقابل ابن ابی العوجاء است که فرمودند فرض کنیم که بعد از این عالم به قول تو خبری نیست که هست؛ اگر مردیم و خبری نبود که دوتایمان مثل هم معدوم شده ایم و اگر خبری بود که هست خواهی دید ما به سعادت رسیده ایم و تو به شقاوت دچار شده ای؟! اگر چنین است دینداری امری موجّه نیست؟!
👈این تقریر اگزیستانسیالیستی از دیانت را هم میتوان شبیه این استدلال به شکلی تقریر کرد؛ در برابر افرادی که از ریشه دین را قبول ندارند و به خاطر ادّعاهای روشنفکری میخواهد ایمان دینی مردم را از بین ببرند و مسخره کنند به آنها میگوییم اگر آنگونه که تو میگویی دین پایه ی منطقی ندارد فوائد عملی فراوان که دارد!
👈آیا بهتر نیست برای رسیدن به این فوائد هم شده دست از این حرفها برداری و بگذاری مردم زندگی شان را بکنند و از دین تسلّی خاطر بگیرند! ورای اینکه عالم آخرت حق هم هست و خواهی دید که خبرها در پیش است!
«باسمه تبارک و تعالی» (۳۹۳)
«مهمانخانه ی قزوین و ما أدراک ما مهمانخانه ی قزوین!»
«روی کار آمدن رضا خان میرپنج و تأسیس پهلوی با تلاش آیرونساید انگلیسی»
«شرحی بر غیر قانونی بودن و غیر مشروع بودن اساس سلطنت پهلوی»
✅یکی از مشکلات ما در دفاع از نظام جمهوری اسلامی مسلح نبودن به تاریخ ایران معاصر است. جهل ایرانیان مخصوصا از وقایع تقریبا معاصر درکشان را از عظمت و نورانیّت این نظام مقدّس دشوارتر میکند.
✅برای اثبات حقانیت و کارآمدی جمهوری اسلامی یکی از بهترین راه ها نقل تاریخ معاصر ایران در نگاه ایرانیان است. همان چیزی که دستهایی شوم نمیگذارد به درستی برای ما برجسته شود!
👈کتاب هشت جلدی تاریخ ۲۰ ساله ی ایران نوشته ی حسین مکّی به شرح وقایع زمان رضا خان پرداخته است. کتابی که قبل از انقلاب چاپ شده و خود از نمایندگان مجلس در عصر پهلوی است. به ذهنم خطور کرد خلاصه ی مباحث این کتاب را تا جلد چهارم از آن که به تاج گذاری رضاشاه می انجامد بیان کنم.
🔹ایران کشوری کلیدی برای قدرتهای جهانی آن زمان بود. یکی به سبب شرایط مهم جغرافیایی و دیگر دروازه ی هندوستان و اتّصال به دریاهای جنوب بودن برای روسیه و در انتها کشف نفت در ۱۲۲ سال پیش یعنی سال ۱۲۸۰ شمسی. از همین رو نوعی تعارض منافع جدّی بین قدرتهای آن زمان بر سر ایران وجود داشت!
👈همین باعث شده بود همواره در مورد ایران سیاست نفوذ را پیگیری کرده و در پی اشغال رسمی آن نباشند. همچنین روحیات استکبار ستیزی و بیداری ایرانیان نیز در انتخاب این موقف توسّط غربی ها بی تأثیر نبود. میدانستند اشغال نظامی ایران هزینه های بسیاری برایشان به دنبال دارد.
⬇⬇⬇
🔹در زمان مشروطیت و اواخر عصر قاجار قراردادی موسوم به قرارداد ۱۹۰۷ بین انگلیس و روسیه منعقد شد که بر اساس آن ایران به سه قسمت تقسیم شد. مناطق شمالی ایران برای روسیه و مناطق مرکزی مناطق بی طرف و مناطق طرف هندوستان یعنی سیستان و کرمان برای انگلیس قرار داده شد! همین لشگر قزاقها لشگری بود که مستقیما تحت نظر روسیه تزاری بود.
👈۱۰ سال بعد با سقوط حکومت تزاری انگلیس یکّه تاز نفوذ در ایران شد. مخصوصا اینکه کشف نفت در ایران بر طمع آنها افزوده بود. انگلستان در حرکت نخست وعده ی تأمین نظامی و اقتصادی قزاقهای تحت امر روسیه را به حکومت ایران داد. با تحت فشار قرار دادن ایران فرمانده ی روسی لشگر قزاقها را برکنار کرد. میخواست آنها را تحت سلطه ی خودش دربیاورد.
👈ژنرال آیرونساید انگلیسی به ایران آمد تا قزاقها و آینده ایران را زیر نظر انگلستان سر و سامان داده و نیروهای انگلیس را از خاک ایران بیرون بکشد. برای چنین امری نیازمند یک دیکتاتور نظامی در ایران بود. همین آیرونساید است که در سال ۱۲۹۹ در ایران شخصیت رضاخان میرپنج را در بین فرماندهان قزاق کشف کرد و با تحریک سید ضیاء الدین طباطبایی زمینه را برای تغییرات سیاسی مهم در تاریخ ایران زیر نظر انگلستان مهیّا کند.
😳هیچ کس باورش هم نمیشد قرار است شخصی مانند رضا خان میرپنج به پادشاهی کشوری کهن مانند ایران برسد! حتّی خود رضا خان هم به تصریح خاطرات همسرش به ذهنش هم خطور نمیکرد! همین است که حکومت پهلوی را حکومت انگلیسی میدانیم. اوّلین پادشاهی که با دخالت مستقیم خارجی به این شکل بر ایران حاکم شد.
🔸گراند هتل قزوین و تاسیس پهلوی🔸
به تحریک انگلیسی قزاقها به فرمان رضا خان از قزوین راهی تهران شدند. راستی چه غافلند آنهایی که گمان میکنند پهلوی با لیاقت و رشادت شخص رضا خان به وجود آمد! لیلة القدر این حکومت منحوس و سرنوشت کشور ایران به تصریح حسین مکّی به ملاقات رضا خان و آیرونساید انگلیسی در گراند هتل قزوین برمیگردد. از اوّلین کارهایی که بعد از سقوط تهران با دسیسه ی انگلیسی انجام دادند تبعید مرحوم مدرّس به قزوین بود. ابتدا هم طوری جلوه دادند که قرار نیست قاجارها ساقط شوند! قزاقها هم خودشان در دسته های عزاداری و مراسمات دینی پیش قدم میشدند! رضا خان خودش پیش قدم میشد و بر سرش گل میمالید!
👈رضا خان در گام نخست بعد از گرفتن قدرت نظامی ایران به سرکوب نیروهای مخالف مانند کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان و میرزا کوچک خان جنگلی در گیلان پرداخت. هر دو را در سال ۱۳۰۰ از میان برداشت. مصدق هم که والی فارس بود و منتقد این تحرّکات مشکوک بود استعفا کرد. دولتی برآمده از کودتای نظامی انگلیسی!
👈جالب آنجاست که در ابتدا برای آنکه کودتای سید ضیاء طباطبایی که مقدمه ی حکومت پهلوی بود خوب بگیرد انگلیسی ها طرح دقیقی ریختند. به شدّت طلیعه ی این حکومت نو ظهور را طرفدار دین و حتّی مخالف انگلیس جلوه دادند!
👈طوری که انگلیس دیرتر از کشورهای دیگر تلگراف تبریک صادر کرد و سید ضیاء هم قرارداد استعماری معروف با انگلیس را ملغی اعلام کرد! دستور داد هر زن بد حجابی را به کلانتری ببرند! دستور دادند روی مغازه ها فقط با زبان فارسی نوشته شود و از زبان انگلیسی استفاده نشود! دستور بستن مشروب خانه ها را صادر کرد. زنان مسلمان کارمند نباید نوکر خارجی ها شوند! مسئولان دولت هم در مذاکرات با خارجی ها نباید در میزشان مشروباتی سرو شود! اینها همه در کتاب حسین مکّی آمده است!
👈برنامه ی انگلیسی ها برای تأسیس حکومت پهلوی دقیق بود. ابتدا سعی کردند رضا خان را در نگاه مردم ایران بزرگ کنند! او را به عنوان فرمانده ی قزاقها و سپس وزیر جنگ سید ضیاء بزرگ کردند. سپس با ایجاد درگیریهایی بین او با سید ضیاء و سپس احمد قوام و سپس مشیر الدوله و مستوفی الممالک مدام بر قدرت و برجستگی رضا خان افزودند. اینها گامهایی بود که برای روی کار آوردنش به عنوان قدرت مطلق وابسته به آنان لازم بود.
✅قاجارها هرچقدر بی کفایت هم بودند لااقل اصالتی داشتند و چنین وابستگی غریبی به اجنبی هیچگاه نداشتند. در مشروعیت و پذیرش قدرتشان وامدار کسی نبودند لذا در برابر طمع آنها میتوانستند کمابیش ایستادگی کنند. نوعی نماد استقلال ایران بودند.
👈آری هرگز در ابتدا چنین پذیرشی از سوی ایرانیان برای تحمیل شخصی مانند رضا خان بعد از آن تاریخ کهن و جریانات مشروطیت وجود نداشت. به مرور رضا خان ژاندارمری را که نیز با قزاقها ادغام کرده و لباسها را متّحد الشکل کرد تا به قدرت نظامی بی بدیل ایران تبدیل شود. در ادامه با تصرّف انبار غلّه که به نوعی بنیه ی اقتصادی کشور بود بر قدرت خود افزود. سپس به سرکوب و خلع سلاح عشایر پرداخت تا قدرت بلامنازع نظامی شود. ایلاتی که یکی از وزنه های قدرت ایران در برابر طمع قدرتهای غربی بود.
⬇⬇⬇
👈پله پله او را بالا بردند تا به سمت نخست وزیری که آخرین پلّه ی قبل پادشاهی بود برسانند. برای اینکه نقشه ی خود را عملی کند تا مجلس و پادشاه او را به عنوان نخست وزیر قبول کنند از سمت خود استعفا کرد تا نا امنی به وجود آمده و شرایط را برای پذیرش نخست وزیری خود مهیّا کند!
👈میخواست به همه ثابت کند بدون او وضعیت خراب میشود! برای همین منظور بر اساس جلد دوّم کتاب حسین مکّی رضا خان به برخی از قزاقها دستور داد مخفیانه در اطراف قتل و غارت راه بیاندازند تا نشان دهد که اینها از آثار نا امنی بعد از استعفای اوست!
👈برای عملی کردن نقشه ی خود به راحتی آدم کشی راه انداخت! خبر به استانها و روزنامه ها رسید تا بازتاب استعفای رضا خان کشور را بگیرد! آشوبی به وجود بیاورد! او را در ذهنها کاملا برجسته کند! در این زمان عملا تحرکات انگلیس برای فشار آوردن به احمد شاه برای انتخاب رضا خان به عنوان نخست وزیر زیاد شد.
👈برای اینکه زهر چشمی هم از سیاسیون بگیرد قوام السلطنه را که نیروی روسیه بود بعد از کنار رفتنش از نخست وزیری دستگیر کرده و تبعید نمود! نخست وزیری که رسما رئیس رضا خان بود ولی اینگونه با او رفتار میشد!
👈تا آنکه آخر الامر توانست در آبان ۱۳۰۲ به نخست وزیری رسیده و سه سال بعد از آن به عنوان پادشاه ایران تاجگذاری کند! در این زمان حتّی برای خودش نام خانوادگی پهلوی را هم از قبل انتخاب کرد تا بعدا سلسله ی بی نام و نشانش دارای عنوان شود!
👈آخرین مرحله برای پادشاهی رضا خان رفتن احمد شاه در ۱۳۰۲ به اروپا و سقوط و تجزیه حکومت بزرگ عثمانی و تقلیل آن به کشور ترکیه بود! اموری که روان جامعه را برای تحوّلی در ایران هم مهیّا میکرد! گام بعدی رضاخان برای تحقّق اهدافش این بود تا مجلس پنجم را تشکیل داده و نظام حکومت ایران را به جای پادشاهی و نخست وزیری که باعث ضعیف بودن قدرت نخست وزیری بود که تا آن مرحله به آن رسیده بود تبدیل به طرح ریاست جمهوری کند!
👈همان طرحی که در آمریکا و ترکیه و بسیاری از کشورها بود و بر اساس آن عملا نخست وزیر تبدیل به پادشاه میشد! همین اهداف پشت پرده بود که باعث مخالفتهای جدّی امثال مرحوم مدرّس و ملک الشعرای بهار شد. از اینجاست که برخی شایع میکنند که رضا خان میخواست رئیس جمهور شود ولی آخوندها نگذاشتند و باعث شدند پادشاهی پهلوی تأسیس شود!
✋در حالیکه آنچه بود آن بود که مرحوم مدرّس میخواست در برابر دسیسه ی رضا خان بایستد نه اینکه ارادتی به نظام پادشاهی داشته باشند. ولی شاید انصاف این باشد که خلأ مفهومی از مدل حکومت مشروع دینی در آن زمان وجود داشت.
👈علمای ما چندان تصویری از حکومت مطلوب نداشتند و فقط مراقب آن بودند که استبداد با تغییر واژه ها سوار مردم نشود. تا اینکه بعدها با استنباط نظریه ی ولایت فقیه طرح دینی حکومت توسّط مرحوم امام راحل مطرح شده و نظریه ی مردم سالاری دینی مورد تأکید قرار گرفت.
👈البته آنچه عملا در تاریخ شاهد آن بودیم آن است که اگر رضاخان به جای رضاشاه شدن در آن برهه رئیس جمهور ایران میشد زمینه مساعد بعدی برای خیز ایرانیان برای تاسیس نظام جمهوری اسلامی و سقوط نظام شاهنشاهی دشوار میشد. شاید یکی از الطاف خفیه الهیه همین بود که به یک معنا جمهوریت با ولایت فقیه آمد.
👈دوباره رضاخان در این مرحله دست به استعفای صوری زد تا کشور را وارد مرحله ی هرج و مرج کند! در این مرحله بزرگترین مانع رضا خان مرحوم مدرّس بود. شیرمردی که یک تنه در برابر این حجم بزرگ از خباثت انگلیسی ایستاده بود. مدرس صریحا اعلام کرد مجلس باید دولت رضا خان را استیضاح کند!
👈مدرّس معتقد بود که رضا خان هرگز در حدّ و اندازه ی نخست وزیری ایران نیست! رضاخان بر روی سید حسن مدرّس سیلی زد و تهدید کرد اگر استیضاح شود نمایندگان مجلس را خواهد کشت! سبحان الله! چه تاریخی بر این کشور مظلوم گذشته است! اینها همه زیر سر همان گراند هتل قزوین بود.
✅سقیفه ی تاریخ ایران معاصر که منجر به تاسیس پهلوی و تغییرات سنگین اجتماعی در ایران شد همان گراند هتل قزوین است!
👈مدرّس به نمایندگان مجلس میگفت خیال میکنید رضا خان به نفع شماست! روزی چوب همراهی با او را خواهید خورد! طرح های بعدی رضا خان برای رسیدن به پادشاهی چه بود؟! یکی علم کردن داستان راه آهن سراسری! استفاده از تکنیک بیگ بنگ! راه آهن شمال به جنوب!
👈در این زمان احمد شاه قصد بازگشت از فرنگ را به کشور کرد! آخری کار رضا خان شروع شد! داستانی را بر سر نان راه انداخت تا به نوعی مردم را علیه قاجار برانگیزاند. یک شورش عمومی به راه بیافتد! شورشی که نوک پیکانش قاجار باشد نه نخست وزیر!
⬇⬇⬇
👈روزنامه ها را هم اجیر میکرد تا علیه قاجار مطلب بنویسند و همین باعث شد احمد شاه دیگر به ایران بازنگردد و عملا کشور به دست استبداد رضاخان بیافتد! مدرّس برای جلوگیری از رضا خان تصمیم گرفت در مجلس احمد شاه را عزل کنند و یکی دیگر از قاجار را به حکومت برسانند تا حکومت به رضا خان نرسد!
👈برخی معتقدند یکی از اشتباهات مرحوم مدرّس آن بود که فریب وعده های رضاخان را خورد و با طرح فرمانده کلّ قوا شدن رضا خان در مجلس مخالفت نکرد! همین باعث شد همه چیز عملا به دست رضاخان بیافتد و دوباره آشوب به راه بیاندازد و هم مجلس به دستش بیافتد و هم فرماندهی کلّ قوا و هم نخست وزیری و زمینه برای خلع احمد شاه و انتخاب رضا خان به عنوان پادشاه ایران مهیّا شود.
🔹آری یک بازه ی پنج ساله از ملاقات گراند هتل قزوین در سال ۱۲۹۹ تا نهم آبان ۱۳۰۴ طول نکشید که شخصیتی گمنام به نام رضا خان در کمال ناباوری در آن شرایط پیچیده ی ایران به پادشاهی ایران زمین رسید! اصلا قابل باور هست؟! این عمق خباثت انگلیسی ها و نفوذ و اراده ی آنها و ضعف و وابستگی ایران در آن زمان است.
👈از جمله مخالفان مطرح رضا خان در آن زمان مرحوم مدرّس، مصدّق و مستوفی الممالک بودند که در آن برهه که رضا خان مانند یک غدّه ی سرطانی توسّط نقشه ای انگلیسی در همه جا نفوذ کرده بود راه به جایی نبردند و با تهدید و تطمیع در آبان ۱۳۰۴ مجلس حکم به خلع پادشاهی قاجار و تأسیس پهلوی کرد!
👈ولی ماها که بیخبران تاریخیم گمان میکنیم حقیقت ماجرا این کودتاها و بحثها و جریانات پیچیده بود! نخیر اینها نبود! همه در لیلة القدر گراند هتل قزوین بود! همان زمانی که رضاخان میرپنج با آیرونساید دیدار کرد. بقیه اش همه تفصیل آن انتخاب و تصمیم بود!
👈مدرّس در آن روز تاریخی در مجلس میگوید این تصمیم اساسا خلاف قانون اساسی کشور است. حتّی اگر ۱۰۰ هزار رأی هم بدهید خلاف قانون اساسی است. در جلد سوم کتاب حسین مکّی شرح وقایع مجلس در آن روز آمده است. مصدّق هم مخالفت کرد که در حکومت مشروطه همه کاره نخست وزیر است نه شاه! شاه فقط میتواند نخست وزیر پیشنهاد کند!
👈ولی چه سود که از ۸۵ نماینده ۸۰ نفر به خلع قاجار به نفع رضا خان رأی دادند. همان چیزی که خلاف قطعی قانون اساسی بود. صدای توپها بلند شدند که قاجارها هم کنار رفتند. سقوط قاجارها به نوعی اندکی بعد از سقوط عثمانی ها رقم خورد.
✅این همان است که مرحوم امام خمینی در سخنرانی معروفشان بعد از ورود به تهران در بهمن ۱۳۵۷ در بهشت زهرای تهران فرمودند این حکومت از همان ابتدایش خلاف قانون بود و غیر قانونی بود.
👈این را احمد شاه قاجار هم که به او پیشنهاد رشوه ای سنگین توسّط فرستاده ی رضاشاه یعنی فروغی به اروپا برای نوشتن نامه ی استعفا بود نیز بیان کرد آنجا که بر اساس جلد چهارم کتاب حسین مکّی گفت:
📖«تاریخ قضاوت خواهد کرد که من برخلاف اراده ی ملّت ایران برکنار شدم! ... اگر تمام دنیا را به من بدهید استعفا نخواهم کرد!»
👈رضاخان را به شکل مادام العمر پادشاه ایران انتخاب کردند. بعدا پادشاهی را رضاخان موروثی کرد. سرانجام در ۱۵ آذر ۱۳۰۴ در مجلس مؤسسان در تکیه دولت که بدون حضور مدرّس و مصدّق و دیگر مخالفین تشکیل شد در بند 36 برخلاف قانون اساسی مشروطیت آوردند که:
📖«سلطنت مشروطه ایران از طرف ملّت به وسیله ی مجلس مؤسسان به شخص اعلی حضرت شاهنشاه رضاشاه پهلوی تفویض شد و در اعقاب ذکور ایشان نسل بعد از نسل برقرار خواهد شد!»
👈جالب است که بر اساس جلد چهارم کتاب حسین مکّی از ۲۷۲ نماینده در مجلس مؤسسان ۲۶۹ نفر آن را تصویب کردند! در مجلسی که مدرّس و مصدّق و مانند آن را اجازه نداده بودند حاضر شوند! فقط سه نفر رأی ممتنع دادند! به نظرتان چنین انتخاباتی قابل باور است؟! متن سوگند نامه ی منافقانه ی رضاشاه هم جالب است:
📖«من خدای متعال را گواه میگیرم به کلام الله مجید و به آنچه نزد خدا محترم است ... که در ترویج سلطنت بکوشم و در ترویج مذهب شیعه اثناعشری سعی و کوشش کنم و از ارواح طیبه ی اولیاء اسلام کمک بگیرم!»
👈و چه شد سرانجام این فریب بزرگ! همین رضا خانی که در ۱۳۱۹ رسما به تصریح حسین مکّی شب و روز عاشورا کارناوال شادی در تهران راه انداخت! کشف حجاب بزرگ را راه انداخت! در اردیبهشت ۱۳۰۵ نیز رسما رضاخان میرپنج ۶ سال بعد از ملاقات مرموزش در گراند هتل به عنوان رضا شاه تاج گذاری کرد!
👈نفاق انگلیسی از آنجا آشکار میشود که بعد از پادشاهی مستوفی الممالک را که مخالف رضا شاه بود به عنوان نخست وزیر انتخاب کرد!
باسمه تبارک و تعالی (۳۹۴)
«پختگی و رشد دینی»
«فقه دینی در برابر مصرف گرایی دینی»
🔹سر سفره سحری نشسته بودیم. یکی از وعّاظ و فضلاء محترم مباحث تحلیلی خوبی در حوزه ی حقایق دینی مطرح میکرد. مجری برنامه هم دیدم همان مجری برنامه ی معروفی است که بیش از ده سال است تقریبا هر روز چنین گفتوگوهایی را اجرا کرده است. نفس علما، فضلا و منبری های بسیاری به او خورده!
🔸چون ماهیت برنامه های ایشان هم حالت گفتوگوی طرفینی بوده قاعدتا باید تلاش مینموده یک درک زنده ای با محتوای فرمایشات این روحانیون محترم برقرار کند. شخص جوان و مذهبی و خوش انگیزه ای هم هست. دقت میکردم در نوع مواجهه و مفهوم گیری و عکس العمل ها چگونه رفتار میکند.
🔹این حجم بسیار وسیع ، عمیق و متنوّع از معارف دینی که ایشان سالهاست در معرض مستقیم آن قرار گرفته چه اثر وجودی در ایشان داشته است؟! بعید میدانم هیچ شخصی از افراد غیر روحانی چنین شرایطی را که ایشان تجربه کرده را دیده باشد.
💡حالا واقعا قضاوت در مورد شخص ایشان سخت است و کار ما هم نیست ولی به ذهنم در همان حال وقتی برخی رفتارهای ایشان را دیدم مطالبی خطور کرد. اینکه مهم شکوفا شدن وجود دینی انسان است. اگر در راستای آن قرار گرفت خوب است و الا صد سال هم فقط حرف بشنود و وارد حوزه ی فقه دینی و تربیت دینی نشود گویا وجود دینی اش هنوز شکوفا نشده!
🔸در وجود هر انسانی یک رشته ها و بذرهایی از دین هست که اینها باید آبیاری و رشد کنند و خودشان تبدیل به شجره ی طیبه شده و میوه بدهند. روشهای تربیتی باید فکری برای کشف و شکوفایی این استعدادها بکنند. مدام صرفا انسانها را در معرض ثمرات دینی قرار ندهند!
✅دغدغه شان صرفا مسابقه در شیرینتر و با کیفیت تر شدن ثمرات نباشد! آنها را تنبل بار نیاورند! آنها را مصرفگرا بار نیاورند! به آنها شخصیت بدهند و مطالبه کنند خودشان به مراتبی از فهم دینی برسند. مردم را سر سفره ی خودشان در امور دینی بنشانند. اگر استقلال در عرصه های دیگر مهم، لذّت بخش و شخصیت دهنده است در اینجا نیز مطلوب است.
💡به ذهنم خطور کرد دو چیز استعدادهای دینی انسان را شکوفا میکند؛
✔️یکی اهل فقاهت در دین شود؛ اهل فهم عمیق، فکر و تدبّر شدن طوری که انسان در اثر تلاش خودش به ثمرات شیرین دینی برسد. سر سفره ی فهم و درک دینی خودش بنشیند. اگر سخنرانی و استماعی هم هست همه برای آن باشد که به این جریان کمک کند! البته نمیخواهم بگویم همه میتوانند چنین باشد. ولی نباید فراموش کرد که هدف باید همین باشد. گفتمان دینداری باید بر اساس ترویج فقاهت باشد نه تقلید.
👈شاید بتوان مباحثی در نقّادی هندسه ی اجتماعی انگاره اجتهاد و تقلید که عملا باعث شده توده ی جامعه مقلّد محض در امور دینی بار بیایند مطرح نمود. بحثهای تخصصی مهمّی است.
👈گویا طوری شده که به جامعه ی دینی اینگونه القاء میشود که فریضه بودن طلب العلم همین مصرفگرایی دینی و شنیدن سخنرانی و مطالعه رساله های عملیه است! در صورتی که نصوص متکرّر دینی دلالت بر عمومیت طلب فقاهت برای همه ی آحاد دینی دارد.
👈فقاهت دینی ساز و کار دیگری دارد. باید به فکر آن بود. این برنامه های دینی چقدرش فقاهت دینی می آورد؟ البته مهمترین مشکل در این زمینه برنامه های مدارس و دانشگاههاست که اصلا گویا برنامه ای برای ترویج فقاهت دینی ندارند.
👈درجه ای از روح علوم حوزوی باید در بدنه ی آموزشی عموم شیعیان تزریق شود. وقتی فهم انسان در راستای فقه دینی قرار گرفت اعمال او نیز میتواند به درجه ی پاکی مطلوب دینی برسد:
📖«عَلَيْكُمْ بِالتَّفَقُّهِ فِي دِينِ اللَّهِ، وَ لَا تَكُونُوا أَعْرَاباً؛ فَإِنَّهُ مَنْ لَمْ يَتَفَقَّهْ فِي دِينِ اللَّهِ، لَمْ يَنْظُرِ اللَّهُ إِلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَ لَمْ يُزَكِّ لَهُ عَمَلا»
✔️عامل دیگری که باعث رشد استعدادهای دینی میشود عمل مخلصانه و با مراقبت به دستورات دینی است. تقوای دینی است. این هم به شدّت انسان را رشد میدهد. اینکه واقعا انسان به مقتضای فهم و فقه دینی که دریافت کرده عمل کند. حقیقت مبارزه با أنانیّت و نفسانیّت را درک کند. بفهمد باید به جهاد اکبر با نفسش برود.
👈غیبت نکند! نماز اوّل وقت بخواند! نماز شب بخواند. مراقب باشد اندازه ی علمش عمل کند و حرف بزند. مراقب باشد همیشه از حقیقت طرفداری کند هر چند خلاف مصالح شخصی او باشد.
✋حالا اینها همان حالت به ذهنم خطور کرد. قصد تأمّل پیرامون آن و پرورش بحث را ندارم.
✅اگر چنین شد جامعه ی دینی در یک مراتب تشکیکی از فقه دینی و رشد دینی قرار میگیرد. خود به خود در برابر بسیاری از شبهات واکسینه میشود. همه ی افراد جامعه به شکلی تشکیکی سر سفره ی درک دینی خود نشسته و بازار فقاهت در دین گرم میشود.
✅اینطور مصرفگرا بار نمی آیند و به تدریج جامعه ی دینی در راه شکوفا شدن استعدادهای دینی اش قرار میگیرد. دغدغه ی تحقّق مفاهیم دینی پیدا میشود و... .
باسمه تبارک و تعالی (۳۹۵)
«نیاز بشر مدرن به حکمت و فلسفه از نگاه ویل دورانت»
«موج چهارم»
🔹کتاب لذّات فلسفه یا همان کاخهای فلسفه را مطالعه میکردم. ویل دورانت یکی از جهانگردان متفکّر اهل فلسفه و مورّخین بزرگ معاصر آمریکایی است. ابتدا کتابی در تاریخ فلاسفه نگاشت و سپس تفکّرات فلسفی معاصر خود را در کتاب شیرین و خواندنی کاخهای فلسفه به یادگار گذاشت و سپس دست به تدوین کتاب مهم تاریخ تمدّن زد.
👈ایشان برخلاف بسیاری از متفکّرین و نویسندگان غربی شخصیت و احساسات واقعی و انسانی خودش را هنگام بیان مطالب پنهان نمیکند. همین امر باعث شده بهتر بتوان با آثارش ارتباط گرفت و از حجم تلاشهایش بیشتر بهره برد.
👈فرازهای مهمّی از کتاب کاخهای فلسفه ایشان چشمم را گرفت. کتابی که نزدیک یک قرن از تألیف آن در اوایل قرن بیستم میگذرد. زمانی که عبور انسان از دنیای کشاورزی به دنیای صنعت دیگر کاملا عیان شده و تحوّلات شگرف اجتماعی رخ داده است.
👈دیدم ایشان خیلی خوب عمق این تحوّلات را توانسته درک کند و در عباراتی به چشم بیاورد! تحوّلاتی که باعث شده انسان دچار مشکلات بسیار عمیقی در کیفیت زندگی و داشتن تصویر کلّی متلائم از عالم شود.
💡به ذهنم خطور کرد عبارات ایشان را نقل کنم. عبارات خواندنی است.
👈قبلش نکاتی را بیان میکنم. آنچه ویل دورانت در این عبارات از آن سخن میگوید به اصطلاح رایج مربوط به موج دوّم تاریخ تمدّن طولی انسان بر روی کره ی زمین است. موجی که از آن به موج صنعت تعبیر میشود. بعد از این موج در اواخر قرن بیستم موج سوّم یا همان موج الکترونیک رخ داد که باز بر عمق و کیفیت این تحوّلات اثر شایانی داشت.
⬇⬇⬇
👈کتاب موج سوّم تافلر در این زمینه بسیار خواندنی است. اخیرا به نظر میرسد اساسا تمدّن انسانی وارد موج چهارم شده است. همانکه آن را عصر ظهور شبکه ی ارتباط جهانی و ظهور دنیای سایبر میتوان دانست. عصر حکمرانی سایبری.
👈حقیقتا دارد به شکل بسیار عمیقی تحوّلات بسیاری را رقم میزند که هنوز عمقش آشکار نشده است. حالا خود بنده تقریبا از کودکی در عصر نیمه صنعتی رشد کردم. در نوجوانی و اوایل جوانی در تهران ماهیت موج سوّم را تا حدودی درک کردم و اکنون نیز که موج چهارم را تجربه میکنیم.
👈پدر و مادرانمان وقتی خاطرات خودشان را از زندگیشان در روستا تعریف میکنند مطالبی را از عمق موج اوّل زندگی بشری درک میکنم. خودم هم در کودکی و نوجوانی مدّتها در روستایمان میرفتم و گاوداری داشتیم و بر سر مزارع و گوسفندان حاضر میشدم.
👈عمق زندگی روستایی و معاشرت روستایی و انحاء روابط و مفاهیم انسانی در این فضا را تا اندازه ای درک کرده ام. البته موج کشاورزی یا همان موج اوّل را نباید به زندگی روستایی معنا کرد! زندگی در بغداد قدیم! در خوارزم قدیم و مانند آن هم هست.
💭گاهی با خود فکر میکنم این چه برهه ی عجیبی از تاریخ است که امثال ما تجربه کرده ایم! چقدر حجم تحوّلات ماها سریع است. برخی زندگیشان را که میبینی توأم با هم همه ی چهار موج تمدّن را تا اندازه ای تجربه کرده اند. بگذریم.
🔹ویل دورانت در این عبارات بعد از تصویر عمق این تحوّلات به این مقوله میپردازد که درمان بشر در این تشویش عجیبی که به بهانه ی عقلانیت دامنگیرش شده چیست؟! در نوشته ای دیگر در مورد رمان قدّیس مانوئل دیدیم که یک طرح همان دینداری اگزیستانسیالیستی بود.
👈طرح ویل دورانت در عصری که به قول اشپنگلر امارات سقوط تمدن غربی ظاهر شده برای انسان مدرن که قرار نیست به بهانه ی این مشکلات کندن از دنیای قدیم و مقولات آن دست از عقلانیت خود که این همه برکات برایش داشته بردارد چیست؟! یک کلمه! احیاء فلسفه مناسب این زمان! ایشان مشکل را در نبودن فلسفه و حکمت متناسب برای این موج جدید از تمدّن انسانی میداند. فلسفه را رئیس علوم میداند.
👈علوم بشری با این تخصص گرایی افراطی از نگاه ویل دورانت حکمت و خرد خود را از دست داده است: «هر کسی سهم خود را میشناسد اما از معنای آن در تمام بازی بی خبر است!» از نگاه او: «ما بدون حکمت نجات نخواهیم یافت».
👈ایشان هیچ عنایتی هم به فلسفه ارسطویی یا به تعبیری فلسفه ی مدرسی اسکولاستیک ندارد. میخواهد کاخهای فلسفه را متناسب با دنیای نوین بچیند. توجّهی دوباره به دین هرچند با تقریر یا طرح نوین یا نقدی بر مدرنیته ندارد و به گونه ای آن را راه قطعی بشر توهّم میکند. گمان میکند تأسیس و ترویج فلسفه ی متناسب با این عصر علاج این آشفتگی هاست!
⚪فعلا در صدد نقد سخنان ایشان نیستم. حقیقتا هم هرچند مطالب نیکو و بعضا حقّی است ولی پنداری باطل است. بشر جز با رجوع به دین خاتم المرسلین و تمسّک به قرآن کریم و توجّه و انتظار فرج حجت کبرای الهی راه دیگری برای سعادت ندارد. در باتلاق نفسانیت فرو رفته و قصد ندارد به ندای فطرتش گوش فرا دهد. چه در موج اوّلش و چه در موج دوّم، سوّم و چهارمش! در همان موج اوّلش هم برخلاف تصور بسیاری گلی به سر بشر چندان نزده بود. گمان میکنند دفاع از آن نوع زندگی لزوما دفاع از دین است. نخیر تلازمی ندارد.
👈بارها عرض کرده ام مشکل ما آن است که هنوز مدینه ی فاضله ی دینی محقّق نشده! در درون انسانهای پاکی چون انبیاء و اولیاء و تابعین آنها باقی مانده و جز برهه های محدود ظاهر نگشته. همانکه «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْض»؛ امّا فرازی مهم از عبارات ایشان را همانطور که وعده داده بودم نقل میکنم:
⬇⬇⬇
📖«زندگی اخلاقی ما با انحلال عادات و عقاید قدیم در معرض تهدید است و زندگی عقلانی ما در سرعت و گسترش است. همه ی اعمال و اندیشه های ما تازه و در مرحله ی آزمایش است و هنوز چیزی محقق و مستقر نگشته است؛ وسعت و پیچیدگی و تنوع تغییرات زمان ما بی سابقه است.
📖همه آنچه در دور و بر ماست از ابزاری که کار ما را پیچیده تر میسازد و از چرخهایی که ما را به دور زمین میگرداند تا نوآوری هایی که در روابط جنسی ما پیدا میشود تا تکانهای سختی که روح ما را از جهان وهم و خیال پایین می آورد دگرگون شده است.
📖انتقال از کشاورزی به صنعت و از ده به شهرهای کوچک و از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ علم را بالا برده و هنر را پایین آورده و اندیشه را آزاد کرده و به حکومت استبداد و اشراف خاتمه داده است.
📖حکومتهای سوسیالیستی و دموکراتیک پدید آورده و زن را آزاد ساخته و ازدواج را سست کرده و اخلاقیات قدیم را نقض کرده و تجمل را جایزگین ریاضت و لذت جویی را جانشین تقدس ساخته است و از شمار جنگها کاسته و بر شدت و وحشت آنها افزوده و بسیاری از گرامیترین عقاید دینی ما را از ما گرفته و به جای آن فلسفه ای مکانیکی و جبری درباره ی حیات به ما داده است.
📖همه چیز با شتاب در جریان است ولی ما در میان امواج آن لنگرگاه و مستقری نمی یابیم. در هر تمدنی که روی به گسترش دارد دورانی میرسد که غرایز و عادات کهنه با محرکات تغییر کننده سازگار نمیگردد و سازمانها و اخلاقیات قدیم در زیر فشار سرسخت حیات مانند صدفهای به هم فشرده خرد میگردند.
📖اکنون که از مزرعه در آمده و روی به اداره و کارخانه نهاده ایم و به خانه پشت پا زده و جهان را وطن خود دانسته ایم عکس العمل ها و نظمهای فطری و طبیعی در تمام قسمتها از میان میرود و هوش با دستپاچگی و آشفتگی میخواهد راهبری آگاهانه را جایگزین آمادگی ساده ی محرکات و راه های مأنوس سازد. امروز دباره ی هر چیز ... باید از نو فکر کرد.
📖ما مانند کسی هستیم که نمیتواند بی آنکه به پاهایش فکر کند راه برود یا مانند بازیگری هستیم که همه ی حرکات و نکات بازی خود را باید تجزیه و تحلیل کند. آن وحدت سازگار غرایز از میان رفته و ما در میان دریایی از شک و استدلال دست و پا میزنیم و در میان این همه دانش و نیروی بی سابقه به مقاصد و ارزشها و هدفهای خود اطمینان و اعتماد نداریم!
📖آنچه ما بیش از هر چیز از دست داده ایم منظر کلی است. زندگی به نظر ما پیچیده تر و سیالتر از آن میرسد که بتوانیم وحدت و معنای آن را دریابیم. ما تصمیمها و نیتهایی که شامل پس از مرگ ما هم بشود نداریم. امروز هیچ کس جرأت ندارد که زندگی را در کمال و تمامی آن در نظر آورد؛
📖تجزیه و تحلیل به سرعت جلو میرود اما ترکیب لنگان و وامانده است. ما در هر زمینه ای از متخصصان ترسانیم و خود را برای سالم ماندن در قسمت تنگ تخصصی خود زندانی میکنیم. هر کسی سهم خود را میشناسد اما از معنای آن در تمام بازی بی خبر است! زندگی بی معنی تر میشود و هنگامی که آن را کاملا پر میپنداریم خالی میگردد!
📖ما فلسفه را دورنمای کل و عقلی که خود را بر حیات میگستراند و آشفتگی را به وحدت بر میگرداند تعریف خواهیم کرد!
📖امروز فرهنگ ما سطحی و دانش ما خطرناک است زیرا از لحاظ ماشین توانگر و از نظر غایات و مقاصد فقیر هستیم. آن تعادل ذهنی که وقتی از ایمان دینی گرمی بر میخاست از میان رفته است. علم مبانی فوق طبیعی اخلاقیات ما را از ما گرفته است و گویی همه ی جهان در اصالت فردیتی درهم و برهم که نشانه ی قطعه قطعه شدن نا منظم خوی و منش است گم گشته است...
📖ما بدون فلسفه و بی آن منظر کلّی متحد کننده ی غایات و منظم دارنده ی سلسله امیال و رغبات میراث اجتماعی خود را از یکسوی با فسادی وقیح و از سوی دیگر با جنونی انقلابی پایمال میسازیم. ما بر روی زمین با سرعتی بی سابقه حرکت میکنیم و نمیدانیم و فکر نکرده ایم که کجا میرویم و آیا در اینجا برای نفوس نا آرام خود سعادتی پیدا خواهیم کرد؟!
📖ما با دانش خود که ما را با قدرت خود مست کرده است نابود میشویم. ما بدون حکمت نجات نخواهیم یافت!»
باسمه تبارک و تعالی (۳۹۶)
«مروری بر فرازهایی از متن بودایی دمماپادا»
«مضامین غنی معنوی در تجربه ی عرفان انسانی»
🔹هستی و حقیقت پر اسرار تر و با شکوهتر از آن است که ذهن و دل فرهیختگان و نخبگان بشر را واله عظمت خود نکند. برایم همیشه جالب بوده که ببینم طبقه ی عارف و فرهیخته ی انسانی در جوامع مختلف چگونه با بواطن هستی ارتباط گرفته و چگونه آن را در قالب مفاهیم بشری به چشم آورده و معانی بلند را با الفاظ متعارف شکار کرده اند.
🔸چنین طلبی ربطی به عالم ادیان هم ندارد و میتوان منتظر بود آن را در مرحله ای پیشا دینی رصد کرد. در هر حال حقیقت پر کشش و پر عظمت است و انسان نیز دارای استعدادهای فطری فراوان است که اگر مقداری توأم با ریاضات و تأمّلات شود و آینه ی وجودش را در برابر حقیقت قرار دهد حقایق بلندی را اظهار خواهد کرد. تعجّبی ندارد. مؤمن و کافر ندارد. فاسق و متّقی ندارد. بحثی دیگر است.
🔹در بین مزاجهای انسانی گاهی طبایع عرفانی خاصی نیز ظهور میکند که در شرایط مهیّایی آماده ی رصد برخی حقایق غیبی خواهند بود. اینها را رصدخانه های عرفانی مینامم. یکی از تجربه های مهم اتّصال بشر به بواطن هستی تجربه های بودایی است. کاری به میزان حق و باطل آن در درجه ی کشف و درجه ی صدق و ضبط در عالم الفاظ و مفاهیم ندارم.
🔸نمیتوان کشف بسیاری از حقایق را در تجربه ی های آنها انکار نمود. برخی گمان میکنند تنها کشفیات مادّی است که در مورد آن بین مؤمن و کافر فرقی نیست! نخیر! تجربه های معنوی هم همینطور است. اموری مانند کشفهای صوری و قلبی و روحی! هر چند قائل شویم تجربه های عمیقتر سرّی و ذاتی دیگر باید قرین ایمان باشد.
⬇
💡به ذهنم خطور کرد مروری بر متن مهم بودایی به نام دمماپادا داشته باشم. این متن مشتمل بر ۲۶ سوره است. خلاصه ی فاتحة الکتاب آن را ذکر میکنم:
📖«آنچه هست پدید آمده از پندار است! زاده ی پندار است! آفریده ی پندار است! آن را که گفتار و کردار از پندار پلید برخاست رنج از پی آمد! چنانچه چرخ ارابه از پی اسب! ... آن را که گفتار و کردار از پندار نیک برخاست نیک بختی از پی آمد! چنانچه سایه از پی موجودات! ...
📖در این جهان هیچگاه نفرت به نفرت فرو ننشیند بلکه با دوری از نفرت آرام یابد! چنین است حکم ازلی! گروهی نمیدانند که ما هر آن در پیشگاه مرگیم! فرزانگان دانستند و به آرامش رسیدند! ... آن کس که جامه ی زرد بر بر کرد و ناپاک بود! و برخود چیره نشد! و عاری از حقیقت ماند! چنان کس جامه ی زرد را سزاوار نیست [جامه ی زرد: لباس راهبان بودایی]...
📖آنان که در گوهر گوهر دیدند و بی گوهری را در بی گوهری شناختند به گوهر رسیدند و در مزرع حقیقت ماندند! باران اندیشه ی بی بنیان را در هم شکند و شهوت اندیشه ی خام را! ... آن کس که خیر کرد شاد شد در این جهان! شاد شد پس از مرگ! شاد شد در عالمین! شاد شد و شادی کرد چون اخلاص اعمال خویش دید! ...
📖آن کس که بسیار خواند و به آن عمل نکرد کاهل است! چوپانیست که گاوهای گله ی دیگران را میشمرد! او در شمار طالبان راه نیست! آن کس که کم خواند ولی به راه راست آیین قدم نهاد و از شهوت و نفرت و وهم دست شست به معرفت راستین رسید. فکرش آزاد شد و لذت جهان بنهاد و در شمار طالبان در آمد!»
⚪این کتاب انصافا سرشار از مضامین معنوی است. یکسره دعوت به مفاهیم مهمّی مانند زهد و پارسایی و پاکی و خلوت و تعمّق و مبارزه با نفس و أنانیّت است. مثلا در سوره ی ارجمندان میگوید:
📖«درد نیست آن کس را که سرف را به پایان رساند، از اندوه دست شست، از همه به آزادی رسید، همه ی بندها را بگست! آگاهان میکوشند و به مقری دل نمیبندند چنانکه قو منزل واگذاشت و از آبی به آبی دیگر رفت و همه را پشت سر نهاد! ... خدایان غبطه خورند بر آن کس که حواس را مهار کرد چون سواران اسبها را! و نفس را شکست و منزه شد!
📖رهایی یافت از دور هستی آنکه چون زمین شکیبا بود! چون آستانه ی در کار خود را انجام رساند و چون دریا صاف شد! آرام در پندار، آرام در گفتار، آرام در کردار! چنین است آزاده ای که به علم به آرامش رسید! والاترین مرد آن است که ایمان پشت سر نهاد و آگاه شد بر آنچه آفریده نشد و بندها را بشکست؛ قرارها را به هم پاشید و بر امیال چیره شد!»
👈در سوره ی هزارگانه میگوید:
📖«یک سخن پر معنا به از هزار سخن بی معنا! سخنی که هر کس شنید آرام شد ... والاترین جهان گشا آن کس است که بر تن خویش غالب شد گرچه هزار مرد را هزار بار در میدان نبرد مغلوب کرده باشد. غلبه بر نفس خویش به از غلبه بر دیگران است...
📖صد سال هر ماه هزار قربانی کردن، و یک آن ستودن آن را که بر نفس خویش غلبه کرد این ستایش به از آن قربانی صد ساله! ... یک روز زندگی با معرفت و در مراقبه به از صد سال عمر به غفلت و پریشانی!»
👈در سوره ی خطا:
📖«بشتابید بسوی عافیت! و خاطر از خطا برگردانید ...خطا نیک نماید تا ثمرش به بار نیامده است! چون کار خطا به ثمر رسد پلیدیش به ثمر رسد! کار نیک تلخ مینماید چون نیکیش به ثمر نرسیده است! چون نیکیش به ثمر رسید نیکیش نمایان شود! ...حذر کن از خطا آنچنان که حذر میکنی از زهر! ...»
🔹انصافا هر جای این کتاب را باز میکنم لبریز از مضامین بلند معنوی و دستورات نیک است. طولانی اش نمیکنم. آخرین سوره ی این کتاب سوره ی برهمن است:
📖«ای برهمن! از رود بگذر! بخود آی! از کام دل حذر کن! قانون فساد یافتن ترکیب یافته ها را درک کن! و دریاب آنچه را آفریده نشد! برهمن هر دو آیین را فرا گیرد و چون آگاه شود بندها از هم بگسلد. برهمن خوانم آن کس را که این ساحل و آن ساحل نشناخت، فارغ از ترس شد! رها از بندها!
📖برهمن خوانم آن کس را که جمعیت خاطر داشت! تشویش بنهاد و بنشست! واجب به جا آورد و از آلودگی پاک شد و به بالاترین غایت رسید! ... برهمن خوانم آن کس را که تن و گفتار و اندیشه اش لکه دار نشد! ... برهمنی به موی فروپیچیده و اصل و تبار و طبقه و جامعه نیست! آن کس که حقیقت و حق در او پای گرفت نیکبخت هموست!
📖ای ساده لوح! موی فروپیچیده و پوستین بز از برای چیست؟! درونت پر از زشتی است و بیرونت را پرداخته ای! ... برهمن خوانم آن کس را که از تمام دلبستگی ها برید و نهراسید و از دلبندان دست شست و آزاد گشت!
📖برهمن خوانم آن کس را که بیدار شد و زنجیرها بگسست و بندها و رشته ها و ابزار اسارت را! برهمن خوانم آن کس را که در عین بی گناهی دشنام و زور و اسارت کشید و به شکیب نیرو و توانایی یافت!
⬇⬇
📖برهمن خوانم آن کس را که خشم نگرفت! به سوگند خود وفادار بود! پارسا بود و از احکام پیروی کرد و بر خود حاکم شد و به تن آخرین خود زیست! ... برهمن خوانم آن کس را پایان دردهای خویش در اینجا دانست و بار بنهاد و آزاد شد! برهمن خوانم آن کس را که معرفتش ژرف گشت و دانا و عالم به راه و بیراه شد و به بالاترین غایت رسید!»
🔸این متن معنوی بودایی آشکارا از مفاهیم مهمّی استفاده کرده! یک نظام و مزاج خاصی از مفاهیم را در بر دارد. خیلی بر مفهوم مبارزه با نفس برای رهایی تکیه کرده است. نیروی این مبارزه را هم لذّت رهایی قرار داده است. مکاشفات درونی دانسته است. به جای شیطان و بهشت و جهنّم از مفاهیم دوری از فکر پلید و خطا و تلاش برای رهایی و رسیدن به آرامش مطلق بهره برده است.
👈در آن هیچ محوریّتی برای حقیقت غایی یا همان الله تبارک و تعالی قائل نشده بلکه محور همان سلوک انسان است. در فضا و رنگ و بوی ادیان ابراهیمی که خدایی احد واحد با انسان صحبت میکند نیست. اساسا کلام الله نیست.
👈گویا کلام عارفی بلند مرتبه است که تجربیات معنوی عمیقی داشته و سعی در ترویج آن دارد. گرچه این هم برخاسته از سنّتی غنی از مضامین معنوی در مشرق زمین است که ریشه های آن را باید جداگانه دید که چقدرش حاصل تجربیات بشری منقطع از وحی است.
👈آری این متن به روشنی مضامین عالیه ای دارد که نمیتوان آن را ندید ولی تفاوتهای عمیقی با قرآن کریم و اولیاء الهی ما دارد. شرح آن بسیار است. در مرتبه ی کشفی که برای این عرفا هم رخ داده میتوان بحث کرد.
🔴چند سال پیش نصف شب خسته پای تلویزیون نشستم. دیدم مستندی پخش میکند از زندگی مردمانی در کوههای دور افتاده ی مرتفعی از کشور بوتان! خدایا بوتان دیگر کجاست که این مناطق دورافتاده اش کجا باشد! تو چقدر آفریدگانت گوناگونند. انت المعبود فی کل مکان 😢 بودایی بودند! آداب دینی و معنوی و زندگیشان را نشان میداد. واقعا مرا گرفت! گفتم خدایا! اینها هزاران سال است دارند با تو با چه زبانی حرف میزنند! چه احساسات باطنی را در مواجهه با تو کانون نور و هستی دارند؟!
👈خیلی برایم عظمت عالم انسانی و تجربه های دینی جلوه کرد! خوابم برد! در عالم رؤیا دیدم در غاری قرار گرفته ام که انتهای آن نوری میدرخشد! مدام نزدیک و نزدیکتر شدم دیدم بودا دو زانو در حال مراقبه نشسته!
👈گفتوگویی کردیم و به من گفت این نوری که میبینی نور من است. اینجا نورها در همین حد است. مردمان اینجا بیش از این کشش ندارند. ولی آنجایی که تو در آن زندگی میکنی نورهای عظیم آنجا هستند! همین مقدارش را خاطرم هست و از خواب بیدار شدم! این فرازهای زیارت جامعه کبیره به دلم افتاد که:
📖«أَشْهَدُ أَنَّ هَذَا سَابِقٌ لَكُمْ فِيمَا مَضَى وَ جَارٍ لَكُمْ فِيمَا بَقِيَ وَ أَنَّ أَرْوَاحَكُمْ وَ نُورَكُمْ وَ طِينَتَكُمْ وَاحِدَةٌ طَابَتْ وَ طَهُرَتْ بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ خَلَقَكُمُ اللَّهُ أَنْوَاراً فَجَعَلَكُمْ بِعَرْشِهِ مُحْدِقِينَ حَتَّى مَنَّ عَلَيْنَا بِكُمْ فَجَعَلَكُمْ فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَ جَعَلَ صَلَوَاتِنَا عَلَيْكُمْ وَ مَا خَصَّنَا بِهِ مِنْ وَلَايَتِكُمْ طِيباً لِخَلْقِنَا وَ طَهَارَةً لِأَنْفُسِنَا وَ تَزْكِيَةً لَنَا وَ كَفَّارَةً لِذُنُوبِنَا فَكُنَّا عِنْدَهُ مُسَلِّمِينَ بِفَضْلِكُمْ وَ مَعْرُوفِينَ بِتَصْدِيقِنَا إِيَّاكُمْ فَبَلَغَ اللَّهُ بِكُمْ أَشْرَفَ مَحَلِّ الْمُكَرَّمِينَ وَ أَعْلَى مَنَازِلِ الْمُقَرَّبِينَ وَ أَرْفَعَ دَرَجَاتِ الْمُرْسَلِينَ حَيْثُ لَا يَلْحَقُهُ لَاحِقٌ وَ لَا يَفُوقُهُ فَائِقٌ وَ لَا يَسْبِقُهُ سَابِقٌ وَ لَا يَطْمَعُ فِي إِدْرَاكِهِ طَامِع»
باسمه تبارک و تعالی (۳۹۷)
«کالجوش با نان پفکی»
«بل سوّلتم لأنفسکم أمرا!»
🔹رفتم نان تهیه کنم دیدم تمام شده! چند تا نان پف کرده کم کیفیت مانده بود؛ ظاهرا کسی آنها را نخریده بود! گفتم یکی دو تا از همینها را بردارم تا فعلا امشب کارمان را راه بیاندازد! سر سفره دیدم فرزند کوچکم بین این نان را باز کرد و دید جور دیگری است. بدش آمد!
🔸گفت بابا این دیگه چیه؟! گفتم بابا نان پفکیه! دیدم یک دفعه خوشحال شد و گفت: «آخ جون! نون پفکی» بعد با یک حرص قشنگی شروع به خوردن کالجوش با نان پفکی کرد!
✅بچه ها طوری هستند که رفتارهایشان معمولا از روی نفسانیّت صادر میشود. حدّ و مرز چندانی ندارند چون عقلشان هنوز رشد نکرده! با دیدن آنها خوب میتوان حالات نفس را دید! این فرزندم در واقع نفسش فریب خورد!
💡به ذهنم خطور کرد عجب! ما همیشه با این نفس منفعلانه برخورد میکنیم! میگذاریم تا برایمان تسویل کند! فریبمان بدهد!
🔻ما هم گاهی میتوانیم نفسمان را فریب بدهیم! مدام سوّلت أنفسکم لکم أمرا نباشد! گاهی هم میتواند از قبیل: سوّلتم لأنفسکم أمرا باشد!🔺
🔹 برخی مکروهات عقل پسند را برای نفس با فرمول نان پفکی شیرین کنیم. اساسا ذکر بهشت و جهنّم و یاد آخرت و مرگ نوعی شیرین کردن یا تحمّل پذیر کردن امور تلخ و محدودیتها برای نفس است.
🔸وقتی زندگی تلخ میشود! مشکلات و مصیبتها روی میدهد! از فرمول نان پفکی استفاده کنیم! بگوییم اینها همه مشکلات پفکی است! مشکلاتی است که ظاهرش بد است ولی باطنش اگر با تقوا پیموده شود رشد است! شیرین است. نهایتش دلچسب است. چلوکباب و حور و قصور و جنّات تجری تحتها الانهار و لقاء الله است.
باسمه تبارک و تعالی (۳۹۸)
«عظمت واقعیت صله رحم»
«انّ الرحم معلّقة بالعرش تقول اللهم صل من وصلنی واقطع من قطعنی»
🔹ایّام عید سری به فامیل زدم. این سری تا اندازه ای یک دفعه عظمت و شکوه و نورانیت حقیقت پیوندهای رحمی برایم جلوه کرد. دیدم عجب حقیقت نورانی و عجب نیاز عمیقی برای بشر است! چرا تا حالا به چشمم نیامده بود؟! سعی میکنم مقداری آنچه به قلبم از این عظمت القاء شد را بازگو کنم
🔸فامیل ما مخصوصا از سمت پدری بحمد الله خیلی پیوندهای عمیقی دارند. بیشتر ازدواجها هم فامیلی است. روابط هم بحمد الله گرم است. وقتی میگویم فامیل فعلا منظورم فرزندان پدربزرگ پدری و فرزندان برادر پدربزرگ پدریم است. دامنه ی گفتوگویم همینقدر محدود است. ولی همینها هم خیلی پر جمعیت هستند. پدربزرگم چند سال پیش به رحمت خدا رفت.
👈ایشان فقط یک برادر دیگر داشت که دهها سال با هم در روستا بودند و نزدیک یک قرن عمر کردند. بعدا هم هر دو به تهران آمدند و با فرزندان خودشان زندگی کردند و هر دو هم که همین چند سال اخیر فوت شدند کنار یکدیگر نزد پدر بنده در بهشت زهرا مدفون شدند. اینقدر به هم نزدیک بودند.
👈پدر بزرگم ۴ فرزند دختر و ۵ فرزند پسر داشتند. برادر ایشان هم ۲ فرزند دختر و ۶ فرزند پسر داشتند. از اینها یکی پدر بنده و دیگر یکی از پسرعموهایشان به رحمت خدا رفتند. پسر عموهای پدرم همگی با هم همکار و شریک و کارخانه دارند
👈حتّی سالهای سال هم در یک آپارتمان با هم زندگی میکردند و اخیرا برخی جدا شده اند. فرزندانشان زیاد شده و برخی به کشورهای خارجی رفته اند و نسل جدید بین آنها مقداری تفاوتهایی رقم زده! راه پدرانشان را چندان نمیروند
⬇
👈در بین عموهای بنده هم چند نفر با هم همکار بودند و بقیه هم کاری دیگر داشتند ولی کاملا انسجام خود را حفظ کرده بودند. فرزندان این دو برادر یک شبکه ی بزرگی را سالهای سال ایجاد کرده بودند که هنوز هم نسبتا باقی است.
👈این دو برادر شبکه ای بسیار مستحکم از روابط فامیلی و رحمی در طول نزدیک به یک قرن ایجاد کردند که به برکت نیّت خیر و عقل و بزرگترها باعث شده مفاهیم بسیار شیرینی بین آنها دامن بگیرد. روابط گرم خانوادگی و فامیلی که بسیاری از حوائج عاطفی و اقتصادی و دنیایی و تفریحی و معنوی افراد را تأمین میکند.
👈واقعا یک اکوسیستم قوی است که یک نهاد قدرت را تشکیل داده بود. گویا یک خانواده ی واقعی بزرگ است. برای من بین عموهایم و پسر عموهای پدرم فرقی نیست بلکه گاهی پسر عموهای پدری نزدیکترند!
👈زنان اینها هم نوعا فامیلمان هستند و مانند مادر برای بنده بودند. همسرانشان مانند پدر برای بنده بودند. وقتی پدرم در ۴۲ سالگی به رحمت خدا رفت و یک شک عمیقی به این شجره ی با برکت رحمی وارد کرد واقعا جای خالی ایشان را در جمع گرمشان کمتر احساس کردم.
👈گویا در آغوش گرمشان جا گرفتم. واقعا چه آسیبها و خطراتی را این حقیقت نورانی رحم از سر من باز کرده! در آن سنین حساس و در آن تهران بزرگ! دست محبت الهی گویا بالای سر آدم است. اینقدر اینها گرم بودند.
🔹سالها نمیفهمیدم چرا افرادی که در تهران بزرگ میشوند نزد شهرستانی ها به صفاتی مانند تکبّر و فردیت و یک جوری بودن و مانند آن متّهم میشوند. ولی من را متّهم نمیکردند. بعدا دیدم اصلا آن حالتها و آسیبهای انسانی که زندگی در شهری مانند تهران برای افراد ایجاد میکند را چندان من تجربه نکردم.
👈زیرا آنقدر رحم و فامیل قوی بود که احساس گرم انسانی و حسّ اعتماد و علاقه به دیگران را آموخته بودم. مانند روابط غریبانه در شهرهای بزرگ نبود که افراد برای محافظت از خود مجبور به محافظه کاری و فردیت شوند. اصالت ما خمینی است. در واقع ما یک شعبه ی خمین در تهران بودیم!
👈همواره هم بر لهجه ی خودمان تعصّب داشتیم. پدر بزرگها هم بر محافظت از این روابط اصرار داشتند. یادم هست پدر بزرگم وقتی میخواست به رحمت خدا برود با یک محبت عمیقی درخواستش فقط این بود که با هم مهربان باشید و الا از شما راضی نمیشوم. همین! واقعا دوست داشت فرزندانش همیشه با هم باشند.
🔴نمیدانم چطوری این روابط و شرینی و اهمیت آن را برای انسانها باز کنم. سالها فکر میکردم امری طبیعی و عادی است. همه دارند! تازگی ها متوجّه شدم که نه بابا این خبرها نیست! مانند ماهی در آب بودم! بیشتر انسانها اساسا گرمای وجودی پیوند فامیلی و رحمی را به شکلی که من تجربه کرده ام اصلا تجربه نکرده اند! نمیدانند چه چیز با اهمیتی را تجربه نکرده اند! نمیدانند چقدر ضرر کرده اند! چقدر دنیا میتوانست برایشان شیرین تر باشد.
👈نمیگویم عمو و عمّه و خاله و دایی و فامیل دورتر ندارند! اینها که قطعی است. ولی این رحمشان چندان زنده نیست! یک سر زدن و دید و بازدید و ... است. متوجّه شدم رحم باید زنده شود و مدام زنده تر شود. یک حقیقتی دارد. باید فعالش کرد! خیلی ازش کار بر می آید! خیلی اهمیت دارد.
✅نیاز قطعی بشر است. همانطور که انسان نیاز به آب خوردن، غذا خوردن، و نیاز به همسر و در ادامه نیاز به فرزند دارد نیاز به رحم زنده هم دارد! این را تا انسان نچشد خوب نمیفهمد چقدر چقدر اهمیت دارد! تازه میفهمیم این مفهوم نورانی صله رحم در چه فضایی از نور متولد شده است.
👈دیده اید گاهی انسان چقدر لذّت برادر و خواهر داشتن را میچشد! حالا از همینجا حدس بزنید این قابل تعمیم به رحم است. اگر زنده شود. اگر حقّ رحم ادا شود! اگر صله رحم رخ دهد!
✋سالها روایات صله رحم را میخواندم. چندان نمیفهمیدم یعنی چه! خب یعنی برویم خانه شان سر بزنیم! زنگ بزنیم. خوب است! تازگی متوجّه شدم اساسا زنده شدن پیوندهای رحم و فعال شدن مکانیزم طبیعی رحم در زندگی اجتماعی انسان یک حقیقتی دارد.
👈این روایات همه در این مقام بود که ای انسانها شما هم پیوندها را فعال کنید. بدانید به آن نیاز دارید! قطع رحم گناه بزرگی است. اینها را ما حقیقتش را داشتیم. اصلا مخاطب این بیانات چندان نبودیم.
👈نمیدانستم اینها را خیلیها اصلا تجربه نکرده اند! نه آنها از تجربه ی ما چندان خبری دارند و نه ما از حرمان آنها! از آن اموری است که انسان باید در فضایش قرار بگیرد تا خوب آن را درک کند! گمان نمیکنم توانسته باشم عمقش را به چشم بیاورم.
👈واقعا رحم باید در همه ی کارهایشان یک پیوست مصلحت رحم داشته باشند. اینقدر به آن اهمیت بدهند! از نیازهای قطعی خودشان و خانواده شان بدانند! اگر میخواهند زندگی برایشان گلستان شود راه طبیعی اش را خدا این قرار داده! چه بخواهند یا نخواهند! بدانند یا ندانند! به جای سفر خارج و تفریحات عجیب و غریب نیازهایشان را در رحمشان تأمین کنند.
⬇⬇
👈میدانم میگویند تأمین نمیشود! ولی برای آن است که آن را زنده نکرده اند! این نعمت بزرگ خدا را پایمال کرده اند! بزرگانشان برایش فکری نکرده اند! نمیدانند چه درّ گرانبهایی از دستشان رفته است! صورتی از رحم را دیده اند! آن باطن نورانی و حالت شکوفایی اش را تجربه نکرده اند!
👈این روایات میخواهد کلید این ساز و کار طبیعی نورانی را بزند. مراد زنگ زدن و شام خوردن و اینها فقط نیست. حقیقتش را میخواهد زنده کند. از آنهایی است که تا اندازه ی یدرک و لا یوصف است! الرحم و ما أدراک ما الرحم!
👈مدام برای ما میگویند قطع رحم نکنید! چه چیزی قطع رحم است!نمیدانم صله رحم با چیست؟! اصلا بحث خیلی عمیقتر از این حرفهاست! اینها همه یعنی وارد حوزه ی نورانی پیوندهای عمیق رحمی بشوید! برای رحمتان اولویّتی قائل شوید. آنها را خودتان بدانید!
✅بدانید خداوند متعال مقدّر کرده بسیاری از نیازهای بشر در زندگانی دنیا در قالب این پیوند نورانی رحمی تأمین شود.
✔تازه عمق این روایت شریف که سالها در ذهنم بود را درک کردم که: «صلة الرحم و حسن الجوار تعمران الدیار و تزیدان فی الاعمار»! واقعا عمران دنیا می آورد! واقعا کیفیت زندگی را بالا میبرد. زندگی را واقعا زیاد میکند.
👈خدا میداند چه برکاتی زیر سر این حقیقت نورانی نهفته است! انسان را قدرتمند میکند! انسان را با عزّت میکند! انسان را بیمه میکند! انسان را از عواطف پاک سیراب میکند! فامیل واژه ی خوبی نیست! رحم خیلی دقیقتر است. در آن همان حالت تکوینی نهفته در این پیوندها اشراب شده است.
👈به ذهنم آمد آدمی که چنین رحم زنده ای داشته باشد بدبخت نمیشود! بسیاری از آنهایی که دیدم به اصطلاح بدبخت شدند آنهایی بودند که چنین چیزی نداشتند. کسی نبود دستشان را بگیرد! از زمین بلندش کند!
👈واقعا چنین پیوندی را اگر کسی تجربه کند متوجّه میشود ثروتی بسیار عظیم دارد که قابل قیمت نیست! بهترین لذّتهایش را میتواند در دنیا با آنها تجربه کند.
💡به ذهنم خطور کرد اساسا وقتی صحبت از صله رحم میشود نوعا افراد نمیفهمند دارند از چه موضوع بسیار پر اهمیتی حرف میزنند! چقدر حقیقت درخشان و عرشی دارد! در روایات ذکرش خواهند آمد!
✅این همان حقایقی است که جز از زبان عقول قدسی به ما تعلیم نمیشود. در این دانشگاه ها و کتابها پیدا نمیشود! این به اصطلاح علوم اجتماعی کجا دیدید سعی در فهم این اسرار عمیق و شکوفا تر کردن این پیوندها داشته باشند! این علوم جامعه شناسی و روان شناسی و حقوق و... چقدر روی این مفاهیم نورانی کار کرده اند؟!
🔸«صحبتی در عید نوروز امسال»🔸
عید نوروز در منزل پدری نشسته بودیم دیدم خاله و پسر خاله ام که چند سالی بود ندیده بودمش برای سر زدن آمدند. وقت ظهر بود. به مادرم گفتم آبجوش بگیر روی قابلمه آبگوشتت ناهار نگهشان میدارم! آبگوشت برکتش زیاد است😊 خانمش مقداری بد حجاب بود ولی گفتم اهمیتی ندارد! حق رحم بیش از این حرفهاست!
👈آمدند و حرف زدیم! بیشتر با دوستانش میچرخد و البته فامیل خوبی هم هستند. به ایشان گفتم پسر خاله! درست است که رفیق خیلی خوب است. ولی بدان چیزی جای رحم را برایت نمیگیرد! من همین که دستم را به بدنت میگذارم میفهمی یک دست دیگری به تو خورده! اینقدر این پیوند مبارک است.
👈به فامیل رسیدگی کن! بعد هم ناهار نگهشان داشتیم و کلّی حرف زدیم که شرحش مجال دیگری میطلبد.
👈برادرم شروع به حرف زدن کرد! تجربیات جالی از محیط اداریش میگفت! از آن بیرون آمده بود! واقعا بعد از ۱۹ سال خسته شده بود! میگفت اینها قدر آدم را نمیدانند! از حسادتهای محیط کاریش میگفت! اینکه مانع رشد او میشوند! اینکه در جلسات بدون ابا انتقاد میکند بدشان می آید! اصلا خیلیها زیر آب هم را میزنند! ارتباطشان صادقانه نیست! مخصوصا آنهایی که از استانهای دورتر آمده اند!
👈بعد نکته ی جالبی اضافه کرد! گفت من تحلیل کرده ام دیده ام اینها واقعا گویا غریب هستند! انسانی رفتار نمیکنند! اینها مانند ما روابط گرم رحمی را تجربه نکرده اند تا بعدی از وجودشان شکوفا شود. اگر این بعدشان فعال میشد خیلی چیزها را در روابط زنده ی با فامیل فرا میگرفتند! انسانتر میشدند! دل رحم تر میشدند! خوش بین تر میشدند! محبّت به دیگران را یاد میگرفتند. از زیر آب زنی بدشان می آمد.
👈ایشان تحلیلش این بود که اینها در پیوندهای رحمی بعدی از روحیاتشان گویا شکوفا نشده! کاری به صحّت و سقم کلامشان ندارم ولی دیدم تفطّن خوبی به عمق مسأله ی رحم و ارضاء عواطف انسانی و آموزنده بودن آن برای انسان دارند.
⬇⬇⬇
🔹خسته بودم. ولی حیفم آمد برای عید دیدنی شب اوّل ماه مبارک رمضان به منزل بزرگتر فامیل که پسر عموی پدرم هست نروم. رفتم و وقتی دیدند آمدم بقیه هم آمدند و تماس گرفتند دایی ام هم آمد و جمع زیادی شدیم. واقعا لذّت نشستن در جمع آنها و گفتوگوهای صمیمانه با آنها قیمت ندارد! احساسم را میگویم!
🙏گویا نسیمهای خوشی از رایحه ی رحمت الهی میوزید! لبخند رضایت و سایه رحمت عالم غیب بر جمع ما افتاده بود. محبّتی ناب و بدون چشم داشت.
✋حیف نیست این نعمت را تجربه نکنیم؟! حیف نیست اصلا ندانیم از چه دارم سخن میگوییم؟! حیف نیست اگر داریم شکرش را نگوییم و در تحکیمش تلاش نکنید؟! حیف نیست این دنیای کنونی ما را از این حقائق نورانی دور کند؟! به فردیتها و تفاخرها و جدایی های ظلمانی بکشاند؟!
👈تازه آدم میفهمد این اولیاء الهی در این روایات چه حقیقتی را میخواسته اند به ما بفهماند! چقدر غافلیم.
⚪مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر شریف المیزان در عبارات مهمّی حقیقت رحم را خوب به چشم آورده و میفرماید:
📖«الصلة [صلة الرحم] تحكم الوحدة السارية بين الأقارب فيتقوى بذلك الإنسان قبال العوامل المخالفة لحياته المضادة لرفاهية عيشه من البلايا و المصائب و الأعداء... و الرحم كما عرفت هي جهة الوحدة الموجودة بين أشخاص الإنسان من حيث اتصال مادة وجودهم في الولادة من أب و أم أو أحدهما، و هي جهة حقيقية سائرة بين أولي الأرحام لها آثار حقيقية خلقية و خلقية، و روحية و جسمية غير قابلة الإنكار و إن كان ربما توجد معها عوامل مخالفة تضعف أثرها أو تبطله بعض الإبطال حتى يلحق بالعدم و لن يبطل من رأس
📖و كيف كان فالرحم من أقوى أسباب الالتيام الطبيعي بين أفراد العشيرة، مستعدة للتأثير أقوى الاستعداد، و لذلك كان ما ينتجه المعروف بين الأرحام أقوى و أشد مما ينتجه ذلك بين الأجانب، و كذلك الإساءة في مورد الأقارب أشد أثرا منها في مورد الأجانب....
📖قاطع الرحم يحارب الله في تكوينه فإن لم يصلح بالاستصلاح بتر الله عمره و قطع دابره، و أما أن الإنسان اليوم لا يحس بهذه الحقيقة و أمثالها فلا غرو لأن الأدواء قد أحاطت بجثمان الإنسانية فاختلطت و تشابهت و أزمنت فالحس لا يجد فراغا يقوى به على إدراك الألم و العذاب»
🔸«صله رحم در متون دینی»🔸
یکی از تکان دهنده ترین آیات قرآن کریم که بسیار انسان را به فکر فرو میبرد این آیه ی شریفه است که: «واتّقوا الله تسائلون به و الارحام إنّ الله کان علیکم رقیبا»؛ همچنین آیه ی دیگر نیز در این زمینه «الذین یصلون ما أمر الله به أن یوصل و یخشون ربّهم و یخافون سوء الحساب» میباشد که مصداق بارز آن صله ی رحم است.
👈بر اساس قرآن کریم خداوند متعال در آن دنیا بعد از پرسش از توحید و موحّد بودن از برّ والدین و سپس از ارحام انسان پرسش میکند. مرحوم کلینی در کافی در باب صلة الرحم ۳۳ روایت آورده است. اسانید بسیار خوب دارند و بخشی از مضامین این باب را میتوان از قطعیات مضامین اسلامی دانست.
👈در روایت صحیح از امام صادق علیه السلام که روایت اول این باب است میفرماید مراد این آیه ی شریفه همان ارحام الناس است که «إنّ الله أمر بصلتها و عظّمها». در روایت هفتم باب با سندی بسیار خوب از امام صادق علیه السلام نقل میکند که «انّ الرحم معلّقة بالعرش تقول اللهم صل من وصنی واقطع من قطعنی»
👈و در روایت هشتم از امام صادق علیه السلام نقل میکند: «اول ناطق من الجوارح یوم القیامة الرحم تقول یا ربّ من وصلنی فی الدنیا فصل الیوم ما بینک و بینه و من قطعنی فی الدنیا فاقطع الیوم ما بینک و بینه».
👈از این روایت بر می آید که این صله رحم چیزی در طول صله ولایت الهی است. خداوند متعال از طریق پدر و مادر و رحم فیوضات خود را به جامعه میرساند و جامعه باید بر اساس خانواده و فامیل و قبیله رشد طبیعی خود را دنبال کند.
👈و باز در روایت ۲۹ داریم که رحم «یوم القیامة لها لسان ذلق تقول: یا ربّ صل من وصلنی و اقطع من قطعنی». همچنین حضرت صادق علیه السلام فرمودند: «حقّ الرحم لا یقطعه شیء و اذا کانوا علی امرک کان لهم حقّان: حقّ الرحم و حقّ الاسلام»
👈این روایت نشانگر آن است که رحم یک حقیقتی است که حقّی دارد! این حقّ حتّی پیشینی تر از پیوندهای دینی است. یعنی دین آن را ابطال نمیکند. برای تحکیم آن آمده است.
⚪از قطعیّات روایات این باب آن است که رحم یک حقیقت و تمثّلی دارد که در آن عالم خود را نشان میدهد؛ هم دعا میکند و هم نفرین و از خداوند متعال میخواهد صله و قطع فیض او متناسب با صله و قطع صله رحم باشد.
👈روایتش را در بالا ذکر کردم. آن را روایت «الرحم معلّقه بالعرش» مینامم. خیلی تعبیر سنگینی است. نشان دهنده ی حقیقت والایی است.
⬇⬇⬇⬇
👈این فراز در روایت هفتم آمده و در روایت هشتم باب هم آمده که اول ناطق من الجوارح یوم القیامة است و در روایت دهم باز معلّق بودنش به عرش الهی ذکر شده و در روایت یازدهم قدمی دانسته شده که با آن از پل صراط عبور میشود
👈و در روایت ۲۶ باز همین معلّقة بالعرش آمده است و در روایت ۲۹ آمده که الرحم لها لسان یوم القیامة ذَلقٌ تقول: یا ربّ صل من وصلنی واقطع من قطعنی.
🔹همچنین یکی از قطعیات باب رحم در متون دینی این است که تحت هیچ شرایطی انسان اجازه ندارد که قطع رحم کند حتی اگر آنها قطع کردند؛ یا از ناحیه آنها دچار حرمان و ظلم شد لذا عنوان «صل من قطعک و اعط من حرمک و اعف عمّن ظلمک»
👈از مضامین قطعی اسلام است. همچنین از آثار قطعی صله رحم افزایش عمر به صورت عجیب است. البته معادله اش را ما نمیدانیم ولی در جوهر این کار این امر نهفته است که گاهی اگر شرایط مهیا باشد اقتضاء آن را دارد که بسیار بر طول عمر انسان بیافزاید.
👈شاید بخشی از این افزایش عمر ناظر به کیفیت عمر هم باشد. صله رحم آنقدر ارزش دارد که حتّی اگر یک سال مسافت داشته باشد باید بر اساس روایات این صله را داشت و آن را قطع نکرد.
👈همچنین در روایت نهم آمده است که ولو بشربة من ماء صله رحم کنید و در روایت ۲۲ ولو بالتسلیم آمده است. روایت عجیب شماره ۲۵ نیز جالب توجه است؛ مرحوم کلینی از امام صادق علیه السلام با سند خوب نقل میکند که:
📖«إنّی أحبّ أن یعلم الله أنّی قد أذللت رقبتی فی رحمی و أنّی لأبادر اهل بیتی أصلهم قبل أن یستغنوا عنّی».
✅مجموعه ای از آثار عجیب هم در روایات این باب برای صله رحم برشمرده شده که خیلی قابل تأمّل است؛ آنها را فهرست میکنم:
🔻«تزکّی الاعمال-تنمی الاموال-تدفع البلوی-تیسّر الحساب و یهوّنه-تنسئ فی الاجل-تحسّن الخلق-تسمّح الکفّ-تطیّب النفس-تزید فی الرزق-محببة فی الاهل-اعجل الخیر ثوابا-اشدّ الناس حیطة من ورائه-اعطفهم علیه و المّهم لشعثه»🔺
باسمه تبارک و تعالی (۳۹۹)
«گزارشی از رساله ی ثامسطویس به امپراطور یولیان در سیاست و تدبیر مملکت»
«نورانیت تفکّر فلسفی در عصر ظلمت»
🔹در گوشه ی کتابخانه ام کتابی قدیمی افتاده بود. رساله ی ثامسطیوس (تِمیستِیُوس) حکیم به یولیان قیصر روم در زمینه سیاست و تدبیر مملکت! ارسطو پس از خود دو شارح بزرگتر و معروفتر دارد که بعدا حکمای اسلامی از آثار آنها استفاده ی زیادی کردند.
👈یکی اسکندر آفرودیسی است و دیگر همین ثامسطیوس حکیم که هر دو قبل از ظهور اسلام میزیسته اند. اختلاف نظر این دو در تفسیر حقیقت عقل فعال ارسطویی بین حکمای اسلامی مشهور است.
👈ثامسطیوس در سال ۳۸۸ میلادی در قسطنطنیه وفات یافته است. وی فیلسوف زاده اشرافی و خود استاد بزرگ فلسفه و خطیب مشهور در امپراطوری روم بود؛ مشاور سلاطین بوده و امپراطوران او را به عنوان مؤدّب و آموزگار فرزندان خود انتخاب میکردند!
👈همچنین جزء مجلس سنا بوده و مدّتها مناصب مهم حکومتی را هم ظاهرا داشته است. جالب است که این امپراطوران در این زمان مسیحی شده بودند ولی ثامسطیوس مسیحیت را قبول نداشته و پیرو دیانت قدیم یونانیان بود!
👈البته وی تلاشهایی برای اصلاح مذهبی و آشتی میان دین یونانیان با مسیحیت داشت و در اواخر نیز گویا به ریاست مجلس سنا رسید. مسیحیان خاطره ی خوبی از او دارند زیرا مانع سختگیری یولیان برای بازگشت روم به دین یونان قدیم شد. ویژگی علمی او در بین فلاسفه پیشین بلاغت و اعتقاد او به آسان سازی غوامض فلسفی بود.
👈وی پیرو بزرگ فلسفه مشّائی بوده و تأثّر خاصی از نوافلاطونیان نداشت. بحث در مورد او و تأثیرش در فلسفه اسلامی بسیار است.
⬇
🔹ولی در بین آثار ایشان یک رساله ای است که به امپراطور روم یولیان در آداب مملکت داری نوشته که به دقّت طرز فکر فلسفی را در باب حکومت از نگاه عقل فلسفی بیان میکند. زمانی که هنوز اسلام ظهور نکرده و مسیحیت در اوایل کار خود است و ثامسطیوس نیز بزرگ فلاسفه است که این دین را نپذیرفته است.
👈بررسی این رساله مهم است. به زبان بسیار بلیغ و روانی عمق تفکّر فلسفی را در این زمینه باز کرده و به شدّت به اندیشه ی اسلامی شیعی امامی نزدیک میشود. همان امری که معمولا در اسلام به نام فارابی منتسب میشود ولی خیلی روشن در آثار فلسفه ی قبل از اسلام هم موجود است.
💡به ذهنم خطور کرد این رساله و امثال آن به خوبی میتواند پاسخی برای منکرین فلسفه باشد! ببینید فلسفه در زمان الحاد چگونه در سیاست عمق روح شیعی داشته و به اندیشه های والایی مانند امامت، عصمت، جعل الهی و مانند آن نزدیک شده است!
👈از همین رو برای احیاء این رساله ی مهم که در بین حکمای ما گویا شناخته شده نبوده یک گزارش دقیق از آن ارائه میدهم؛ چون حرفهای او به گونه ای سند برای حکمت مشّائی محسوب میشود.
👈این رساله را ابن ندیم هم گزارش کرده ولی ندیدم جایی در دست حکمای اسلامی بوده و از آن گزارشی نقل کرده باشند؛ نمیدانم؛ ولی آنچه الآن از این رساله موجود است کمتر از نیم قرن است به عربی ترجمه شده است.
👈شاید به دلیل روانی تقریر فلسفه در زبان ثامسطیوس است که تقریبا حکمای اسلامی عمده ی آثار او را ترجمه کردند و فلسفه مشّاء را از نگاه او وارد اسلام نمودند.
🔸«گزارش رساله ی ثامسطیوس در باب سیاست»🔸
انسان کاملترین حیوان آفریده شده است که سه قوه دارد؛ قوه ی نباتی که با آن مانند گیاهان میشود؛ قوّه حیوانی که با آن شبیه حیوانات میگردد و عقلانی که با آن حیوان ممتاز در عالم میگردد! همان قوّه ای که به او امکان فکر، فهم، تمییز اشیاء و طلب فضائل میدهد. وقتی چنین است اگر در پی شهوات و لذّات بیافتد در واقع جزء حیوانی اش را که همان بدن است بر جزء انسانی اش که همان نفس است و جزء افضل وجودش است برتری داده! از اینجاست که در نزاع نفس و بدن اگر میخواهد انسان بماند باید طرف نفس را بگیرد.
👈البته انسان در یک ویژگی دیگر نیز در بین حیوانات ممتاز است. آن هم این است که در بین حواس ظاهریش حسّ لامسه ی قوی دارد که دیگر حیوانات به این گونه ندارند. پوست انسان لطیف و بدون پشم و موی متکاثف آفریده شده لذا برخلاف دیگر حیوانات که تنها نیاز به غذاء دارند انسان نیاز به لباس پیدا کرده و در ادامه برای صیانت از سرما و گرما و خطرات از خودش نیازمند مسکن هم شده و چون به دلیل ساختار وجودی اش زود بیمار میشود نیازمند علاج نیز هست.
👈از همین روست که برای برطرف کردن این نیازها نیازمند صنائع و علوم میشود. و چون انسان به تنهایی نمیتواند به این صنائع و علوم برسد پس نیازند تعاون و زندگی اجتماعی میشود! و چون به یکدیگر نیاز دارند نیازمند زندگی در مکان نزدیک به هم و تأسیس شهرها میشوند.
👈این دورخیز ثامسطویس برای تبیین فلسفه ی حیات اجتماعی انسان است. در ادامه میگوید البته انسان بالطبع مایل به اجتماع و انس نیز آفریده شده است ولی در تفسیر این میل به انس تنها به همین حبّ نفسش اکتفا میکند که بتواند با اجتماع نیازهایش را که به تنهایی نمیتواند تأمین کند را برطرف کند.
👈در ادامه چون انسانها در شهرها دچار ظلم میشوند نیازمند سنن و فرائضی میشوند که به آن عمل کرده و محتاج حکامی میگردند که حافظ این قواعد و مجری آن باشند تا ظلم از میان برود. در ادامه ثامسطیوس به این بحث میپردازد که شرور از سه راه به انسان میرسد!
👈یکی از طریق نفس خودش و دیگر از طریق نفس شهرش و دیگر از طریق نفس شهرهای دیگر!
⬇⬇
🔹انسان برای بقاء نیاز به غذا و تناسل دارد لذا نیازمند شهوت داشتن به اینها میشود. ولی چگونه طبیعت او را به سمت اینها با سختی هایش هُل میدهد؟! طبیعت برای اینکه انسان را به استعمال این شهوت و خواستن آن ترغیب کند از یک مزد استفاده کرده است! قرین این شهوات «لذّة قویة عجیبة» قرار داده است.
👈ولی چون انسان است و حیوان نیست با عقلش باید تقدیر این شهوات را بکند و این لذائذ را حد بزند! اگر اینطور نشود از انسانیت خارج میشود. به خاطر همین از نگاه ثامسطیوس اساسا قوّه ی غضب به عنوان یاوری برای عقل برای قهر قوه ی شهوت قرار داده شده است! «لتستعین بها القوة الممیّزة علی ضبط الشهوة و قهرها»!
👈ولی رئیس اگر بخواهد انسان بماند باید همان قوّه ی ممیزه عاقله باشد. کارمند این رئیس هم شهوت و غضب باید باشد. از اینجاست که از نگاه ثامسطیوس ادبیات ضبط نفس متولّد میشود. انسان سالم کسی است که نفسش را با عقلش در اتّباع لذات ضبط میکند و جز در موقع نیاز غضب نمی ورزد و در زمان نیاز نیز به مقدار نیاز اینها را استفاده میکند.
👈ولی چه زمانی انسان دچار شر میشود؟ وقتی که قوه شهوانی قاهر و رئیس شده و ضبط نفس با عقل از دست برود: «من صار الی هذه الحال لم یکن بینه و بین البهائم فرق و کان إنسانا بالاسم لا بالحقیقة و وجب تجنبه و الحذر منه أو تقویمه أو إصلاحه».
👈از دید ثامسطیوس آنچه باعث آن میشود که انسان در مبارزه با شرور نفسش موفق شود آن است که متّصف به تأمّل در نفسش شود و بداند نفس ناطقه همیشه خیر را انتخاب کرده و به دنبال فضائل و پاکی و تقوا است. نفس ناطقه در اصطلاح ایشان چیزی شبیه همان است که در در لسان دینی به فطرت تعبیر میشود:
📖«نفس ناطق عاقلة ممیّزة مؤثرة للخیر محبّة للفضائل مائلة الی التقی و النسک مشتهیة للنظر فی العلوم و استنباط الصنائع».
👈از طرفی بداند اگر از این نفس والا مقام یا همان فطرتش تبعیت نکند گرفتار تبعیت از بدنش میشود. ولی بدن چیست؟ «بدن أرضی متحلل فاسد شدید التغیّر و الاستحالة مطالب بالانهماک فی الشهوات و التلذذ»!
👈تعریف ایشان از بدن منطبق بر همان طبیعت و نزاع فطرت و طبیعت و یا نزاع عقل و جهل در متون دینی است. آری بدن ابزار نفس است و «إنّما هو انسان من جهة النفس لا من جهة البدن»؛ با این طرح مسأله کشتن شهوات نیست! بلکه ضبط و مهار آن با عقل است «الا ما یحتاج الی قوامه فقط» است.
👈ولی درمان چیست؟ از نگاه ثامسطیوس همین معرفت به فضیلت نفس ناطقه و فطرت و پستی بدن و احکام طبیعی مؤثر است. ولی اگر گرفتار شد درمان چیست؟ درمان از نگاه ثامسطیوس با عمل است و لا غیر! عملی توأم با تکرار آن معرفت قبل! تا شخص نخواهد افعال زشت را ترک کرده و توبه کند هیچ درمانی نیست؛
👈بعد از این ترک فعل متضادّ با آن رفتار باید انجام شود: «یکون بمفارقة الافعال الردیئة و مجانبتها و التوبة و استعمال ضد الحال التی کان علیها»
🔸«اندیشه ی امامت و عصمت رهبران جامعه در نگاه ثامسطیوس»🔸
ولی ظلم و شروری که به انسان از مجتمع میرسد را باید چه کرد؟! اینجا نیز باید عقل حاکم بر شهوات شود. ولی چگونه؟ با ضبط نفس جامعه به وسیله ی تمسّک به شرائع و سنن و ترک مخالفت آن. ولی چگونه؟ با تأدیب و عقوبت! همچنین شروری که از شهرهای دیگر به یک مجتمع میرسد را باید چه کرد؟
👈با ضبط شهر به وسیله ی خندق و نگهبان و نیروهای نظامی و امنیتی و آمادگی برای جنگ و دفاع! ولی اینها را باید چگونه تحصیل کرد؟! اینجاست که از نگاه ثامسطیوس برخلاف ضبط نفس در ضبط شهر و کشور پادشاهان و حاکمان جای قوه ی عاقله را میگیرند. اینها در واقع باید عقل جامعه باشند که بر بدنشان حاکم میشوند.
👈انسانها نیاز ضروری به داشتن چنین حاکمانی دارند تا امر و نهی شوند و از اینجاست که چون قرار شد این حاکمان به منزله ی عقل جامعه باشند باید افاضل باشند: «إنّ المتولّین لذلک منهم ینبغی أن یکونوا أفاضلهم»؛
👈البته ثامسطیوس یک تبیین دیگر برای سرّ ضرورت فاضل بودن حاکم هم دارد. آن هم اینکه فعل نیز مانند قول دلالت دارد! اگر قرار است دیگران کلام او را گوش دهند باید خودش اوّلین عامل اوامر و نواهی باشد و از اینجا از نگاه ثامسطیوس به نوعی اندیشه ی عصمت متولّد میشود:
📖«فإنّ من نهی عن شیء و أمر بشیء فالواجب أن یظهر استعمال ذلک فی نفسه اولا ثمّ فی غیره»!
⬇⬇⬇
🔹مراد از فضل حاکم در اینجا چیست؟! طبق سیاق کلام ثامسطیوس این است که اوّلا خودش به درجه ی ضبط نفس رسیده باشد! ثانیا توان ضبط نفس جامعه و دفاع از جامعه را نیز داشته باشد و بتواند قوانین صالح برای آن بگذارد! به تصریح وی به شکل منحصری باید گفت حاکم جامعه باید کسی باشد سیاست نفس خودش و سپس سیاست اهل بیتش را کامل کرده باشد! در اینجا کاملا عقل را حاکم کرده باشد. اگر از این دو مرحله نگذشته باشد محال است که به سیاست مدینه موفق شود!
👈در اینجا به خوبی نگاه یک فیلسوف بزرگ قبل از اسلام در مورد حکومت هویدا میشود. اندیشه ای کاملا منطبق بر اندیشه ی اسلام شیعی امامی! زیرا امام جامعه از نگاه شیعه ی امامی بالاترین مصداق چنین تحلیلهایی است که هم فاضلترین است و هم معصومترین و هم تواناترین بر اداره ی جامعه و هم چون منصوب من قبل الله است مشروعترین ها برای مردم است.
👈اینجاست که میفهمیم عقل حجتی باطنی است که میتواند واقعا انسان را به حقیقت نزدیک کند! هر چند بعدا مصداق را اشتباه کنند و گمان کنند چون چنین شخصی یافت نمیشود پس باید به آنچه موجود است اکتفا کرد! شاهدش هم کلام ثامسطیوس در قسمتی دیگر است که میگوید: «و إن کان المستحقّ للانفراد بالریاسة و السیاسة ینبغی أن یکون أفضل أهل زمانه»
👈این یعنی برترین انسان باید حاکم جامعه ی انسانی باشد! ولی آیا اگر وجود دارد قابل شناخت است؟! اینجا دیگر فلسفه نمیتواند چیزی بگوید و باید برود بگردد! آیا بهتر از امیر المؤمنین در تاریخ پیدا میکند یا؟! نکته ی جالب در تعابیر فلسفی ایشان هم استفاده از تعبیر مستحقّ است!
👈استحقاق یعنی اینها منصبهایی اعتباری و جعلی بدون منشأ اعتبار نیست. اگر شخصی چنین باشد حقیقتا رئیس جمهور است چه مردم بدانند یا ندانند و بخواهند یا نخواهند! تنها باید او را کشف کرده و به حکومت خودشان برسانند!
👈اینجا نیز به نوعی اندیشه ی مثل الامام کالکعبة یؤتی و لا یأتی تا اندازه ای روشن میشود. مردم نیاز به چنین امامی دارند و چنین امامی نیاز به مردم ندارد! واقعیت چنین جعل و انشائی برای مشروعیت ریاست او دارد نه اینکه به انتخاب مردم با شهواتشان باشد!
👈اساسا چنین رئیس جمهور و حاکمی آمده نفس جامعه را ضبط کند نه اینکه خودش حاصل انتخاب نفس شهوانی جامعه باشد! در ادامه ثامسطیوس صفاتی برای چنین حاکمی میگوید که جالب توجّه است:
📖«ینبغی أن یکون أفضل أهل زمانه و أن یکون لم یرأّسه و یسوسه بمنزلة الوالد الشفیق متفقدا لما صغر و ما کبر من أمور رعیته غیر متشاغل بشیء عم ما حصنها و جمع شملها و بث العدل و الانصاف فیها و دفع الضرّ عنها بکل ما یجد الیه السبیل»
⚪در اینجا در یک سخن مهم تیر آخر را میزند و میگوید اگر قرار است چنین شخصی حاکم شود باید منحصرا جمیع فضیلتها را در خود به فعلیت رسانده باشد! «لن یکمل لذلک الّا من اجتمعت فیه الفضائل کلّها»؛ در اینجا در یک ارتقاء خیلی جالب به گونه ای به اندیشه ی جعل الهی و نصب آسمانی چنین امامی نزدیک میشود. ولی چگونه؟! با استفاده از اینکه اگر قرار است رئیس جامعه جمیع فضائل را داشته باشد باید بدانیم چنین جامعیتی عادتا در انسانی که بخواهد با تلاش خودش آنها را کسب کند یافت نمیشود!
👈باید مزاجی داشته باشد که از ابتدا گویا مهیّای چنین جامعیتی آفریده شده باشد! سبحان الله! چقدر جالب توجّه؛ بعد آن وقت میگویند فلسفه بد است!
📖«إنّما تجتمع الفضائل فیمن کان مطبوعا علی قبولها فإننّه لیس کلّ طبع مواتیا لقبول الفضائل و لا کلّ نفس بصیرة بالجمیل»
👈ولی چرا؟ چون از دید ثامسطیوس انسانها در نسبت با فضیلت سه دسته میشوند! برخی نه نفسشان طوری است که خود به خود تنبّه به «فعل الجمیل و ایثار الحقّ» داشته باشند و نه اگر بشنوند قبول میکنند! اینها شرار الناس هستند! برخی نفسشان اینگونه نیست ولی اگر بشنوند قبول میکنند! ولی دسته ای دیگر هستند که گویا خود به خود اینگونه اند! نیازی به شنیدن از کسی ندارند!
✋اینها مراتب تشکیکی است که برای به چشم آوردن اصلش آن را در این سه مرحله بیان میکند. از دید ثامسطیوس این دسته اخیر همانها هستند که افضل النّاس میباشند.
👈باز در اینجا از روی تقیه یا اشتباه در تطبیق این خصال را به پادشاه زمانش تطبیق میکند که معلوم است که اینها دیگر از فلسفه خارج است! فلسفه کارش بیان کلیات است نه تطبیقات! هر وجدانی میداند یولیان ملک کجا و یعسوب الدّین امیر المؤمنین علیّ بن ابی طالب کجا! اینجاست که باید گفت: فلعن الله امه دفعتکم عن مقامکم و أزالتکم عن مراتبکم الّتی رتبکم الله فیها.
⬇⬇⬇⬇
👈تازه اینجا میفهمیم چرا امیر المؤمنین لقب اختصاصی حضرت شده است! اینها رمزهایی برای اهل خرد و دانایی است. خود ثامسطیوس جای دیگر میگوید حاکم و رئیس جامعه باید شخصی باشد که قاهر بر لذاتش باشد بلکه طوری زاهد باشد که جز به قدر ضروری به هیچ لذتی نپردازد تا مطلقا بنده ی لذتش نباشد زیرا اگر ولو اندک بنده ی لذّتش باشد دیگر رئیس خودش هم نیست چه رسد به رئیس منزل و شهر و جامعه و تمدّن! از اینجاست که چنین رئیسی باید زاهدترین انسانها باشد!
📖«فواجب من ذلک أن یکون المتقلد لسیاستهم معری من الشره قاهرا للذاته لا یطلق لنفسه منها الّا ما کان به قوام بدنه فإنّ من قهرته لذاته فهو عبد لها و من کان عبدا فلیس له بالحقیقة ملک»
🔹البته در این قسمت از کلام ثامسطیوس ابهامی در نسبت چنین فاضلی با آحاد جامعه وجود دارد. آیا آحاد جامعه میتوانند خودشان به فضیلت برسند یا باز هم نیازمند ارشادهای چنین مرشد و امام معصومی هستند؟! نه اینکه مخالفتی با این داشته باشد بلکه سکوت شده است. به نظرم اگر مقداری این بحثها شفافتر میشد و شورانده میشد قطعا ایشان در این نواحی نیز به اندیشه های تشیّع باطنی و عرفانی نزدیک شده و تمایل پیدا میکرد. زیرا اصول کارش او را وادار به چنین اموری میکند. فیلسوف به خوبی این امور را درک میکند و قابل پیش بینی است.
👈در ادامه ثامسطیوس به خوبی اندیشه ی وحدت چنین فاضلی را مطرح میکند! اگر در نفس انسان عقل باید رئیس شهوت و غضب باشد در بین جمهور و مردم هم رئیس جمهور باید چنین انسان فاضلی باشد. ولی از دید او باید فقط یکی باشد.
👈تحلیل ایشان از این وحدت به واسطه ی نوعی حکم اجتماعی است و فاقد عنصر محوری و آسمانی اندیشه ی امامت که منصوب من قبل الله است میباشد. البته باز نه به خاطر اینکه این امر از نگاه او حتما باطل است بلکه چون اصلا چنین تصویری از خدا شناسی نداشته.
👈از نگاه او چون کثرت رئیس هر چند فاضل باشند سیاست را فاسد کرده و تشتت آور است مدینه یا مدن یا بلد یا بلدان یا کشورها نیازمند رئیس جمهور واحد هستند! اینجا خیلی خوب ثامسطیوس از اندیشه ی مدینه فاضله به اکبر العمارة و تمدّن پل میزند و قائل میشود که اساسا همه ی تمدّن انسانی در واقع اگر بشود نیازمند یک رئیس جمهور است: «الی أن یکون رئیسها واحدا»
👈اینجا به نوعی اندیشه های مهدویت متولّد میشود. البته در اینجا تطبیق را باز اشتباه میکند و آن را به سلطان زمانش یولیان ملک تطبیق میدهد! دیگر آشنایان با حکمت میدانند اینها دیگر ربطی به فلسفه ندارد! و قطعا مراد فلسفه شخصی مانند یولیان ملک نیست!
👈اگر امثال ثامسطیوس در این موارد تقیه نکرده باشند باید گفت چون معیار در دستشان هست قطعا اگر حکومت معصومین را میدیدند و واقعا از این اصول میخواستند تبعیت کنند سریع آن را قبول میکردند. اینگونه باید در این موارد قضاوت کرد.
👈قرینه ی آشکار برای این امر این است که این رساله به درخواست یولیان ملک از حکیم بزرگ ثامسطیوس نگاشته شده تا آن را بیاموزد! به تعبیر ثامسطیوس در بخشی از این رساله: «أنا ممتثل ما أمر به الملک من وصف ما ینبغی أن یکون فی الملک من الخصال الّتی یستحقّ ها أن یکون ملکا و یزول عنه بها اسم التغلّب و القهر!»
👈روشن است که فاقد الشیء لا یعطی الشیء! آیا واقعا چنین شخصی که اینقدر نیازمند ارشاد است میتواند آن افضل النّاس و رئیسی باشد که قرار است جامعه را به سعادت عقلی اش برساند؟! آیا این چیزی است که ثامسطیوس آن را نداند؟! حاشا و کلّا!
⬇⬇⬇⬇⬇
🔹سپس ثامسطیوس به درخواست یولیان ملک وارد توصیف آنچه بر رئیس جامعه لازم است در اخلاق و لباس و معاشرینش و همینطور در مورد حاجب و سپاه و... میپردازد! روشن است دیگر اینها بحث دیگری است و میخواهد امتداد حکم عقل را در اینها بگوید ولی روشن است که اگر واقعا چنان رئیسی به حکومت حقّه رسید خودش بهتر اینها را میداند. این فرازهای رساله ی ثامسطیوس را میتوان با رساله امیر المؤمنین علیه السلام به مالک اشتر مقایسه کرد!
👈نکات شیرینی را از آداب مملک داری میگوید که همه از برکات همان نفس ناطقه ممیّزه یا همان روح خداوندی و فطرت است. مثل اینکه در روایات ما شیعیان را جز آنهایی که حضرات خودشان تعیین میکردند از اشتغال به کلام و نظر منع میکردند.
👈همین را ثامسطیوس که خودش فیسلوفی بزرگ است بیان میکند. زیرا صنایع یا علمی هستند مثل فلسفه و بلاغت یا عملی مانند نجّاری یا مرکّب مانند طب و موسیقی. رئیس باید خودش افراد را در یک نظامی چینش کند! به چه کسانی اجازه ی اشتغال به علوم انسانی یا صنایع علمی دهد؟!
📖«لا یطلق تعلّمها الا لمن کان ذکیا فطنا سریع الحفظ جیّد التمییز لما یقرأه عارفا بمقدار العلم قائلا بفضله محبّا لأهله سلیما من الآراء المفسدة للعقول»!
👈ببینید چقدر عمیق ودقیق میگوید. همین را در روایاتمان هم میتوان برداشت کرد. یا مثلا میگوید چنین رئیسی بر اهل هر صنعتی افضلشان را رئیس میکند! یعنی این جریان ریاست یک امر واقعی است که تنها در رئیس جامعه حاکم نیست و در همه جا عقل این را میگوید.
👈لذاست که ثامسطیوس در انتهای رساله میگوید همه ی اینها که گفتیم در مورد وزیر این رئیس نیز جریان دارد زیرا: «اذ کان الوزیر ینبغی أن یکون متخلقا باخلاق الملک ینوب منابه فی کلّ الامور و لا یکون الفرق بینهما الا فی المرتبة فقط»
👈ولی چرا باید در هر جایی فاضلترین را حاکم کرد؟! در هر صناعتی باید این کار را کرد؟! از این مدرک گرایی ها و انتخاباتها و مانند آن پرهیز کرد؟! برای آنکه رغبت به فضیلت پیدا شود:
📖«لا یستعمل الملک منهم الّا أحذقهم لیرغب الباقون فی التزید فی الصناعة لینالوا بها الحظّ فإنّ أکثر ما تتعاطی الصنائع للحظوظ فمتی نیلت الحظوظ بالیسیر من الصناعة لم یرغب النّاس فی الازدیاد فیها متی تمادی ذلک بطلت الصناعة أو ضعفت»