📜 مشاغل شیعیان متقدم: تألیف
🔸تعداد راویانِ مؤلف یا کاتب، در کتب رجالی سی و پنج نفر ثبت شده است.
🔹 نجاشی، از علمای رجالی قرن پنجم، برای ابوحمزه ثمالی، از اصحاب امام سجاد(ع) و راوی حدیث، کتاب حدیثی، کتاب النوادر، کتاب الزهد و تفسیر قرآن را ذکر کرده است.
📚الرجال:۱۱۵ـ۱۱۶.
🔸کَشّی، از علمای رجالی قرن چهارم، نیز نام راویانِ مولف را گزارش میکند. به عنوان نمونه از زکریا بن آدم قمی، راوی امام رضا(ع) و وكيل امام جواد(ع)، افزون بر روایات وی يک كتاب باقی ماندهاست.
📚 اختیار معرفةالرجال: ۲، ۷۶۲.
🔹گفتنی است به باور نجاشی وشیخ طوسی، همهٔ راویان ائمه کتابی را تألیف کردهاند، اما برخی به طور مشخص کتابی خاص داشتهاند مانند حریز بن عبدالله سجستانی.
🔸 کلینی، به «کتاب الصلاة» حریز، یکی از کتب حدیثی اشاره کرده است.
📚الکافی:۳، ۳۱۲.
@chsiqs
📜 پایهگذاران امامیه در شام و فلسطین
🔹 بنابر گزارش فتوح الشامِ منتسب به واقدی، مالک اشتر نخعی در فتح شامات نقشآفرینی داشت و به باور نویسنده، مالک بهعنوان یکی از چهرههای مؤثر در تحرکات نظامی در این منطقه است.
📚 فتوح الشام: ۱، ۳۹، ۵۲.
🔸 در واقعه «ابیالقدس» میان عرقه و طرابلس، عبدالله بن جعفر بن ابیطالب بهعنوان حامل لوای سپاه حضور داشت و جمعی از اشراف بنیهاشم و صحابه برجسته چون ابوذر غفاری تحت فرمان او بودند.
📚 فتوح الشام: ۱، ۵۷.
🔺 این حضورهای نظامی گاه به اقامت دائمی و تأثیرگذاری فرهنگی انجامید؛ چنانکه فرزندان جابر بن عبدالله انصاری در غزه و فرزندان مقداد بن اسود در غزه و بیسان سکونت گزیدند و در نشر معارف اهلبیت(ع) نقش ایفا کردند.
📚 الحلقة الضائعة من تاريخ جبل عامل من الفتح الاسلامى حتى السيطرة العثمانية: ۵۵.
🔺این شواهد، مؤید آن است که تکوین اجتماعی امامیه در شام و فلسطین، ریشه در اقدامات اصحاب خاص امام علی(ع) دارد؛ اقدام و تحرکاتی که بعدها با مهاجرت عالمان امامی در قرون بعدی، به نهادهای علمی و قضایی منسجم تبدیل شد.
@chsiqs
📜حریم مقدس
🔸در منابع روایی امامیه، برای تربت امام حسین(ع) محدودهای خاص با تعابیر گوناگون ذکر شده است؛ از جمله بیست ذراع، چهار میل، ده میل و حتی پنج فرسخ. برای این محدوده، آثار معنوی و شفابخشی تربت ذکر شده است.
🔹مرحوم طبرسی به نقل از امام صادق(ع) محدوده حریم مرقد امام حسین(ع) را پنج فرسخ از چهار طرف مزار معرفی کرده است.
📚 مکارم الاخلاق: ۱، ۳۶۰.
🔸 ابن قولویه در گزارشی از ابوحمزه ثمالی به نقل از امام صادق(ع) درباره تربت امام حسین(ع) ضمن تأیید این ویژگی شفا و تبرک، محدوده تربت را از مزار تا چهار میل برشمرده است.
📚 کامل الزیارات: ۲۸۰.
@chsiqs
📜فضای تاریخی
🔸رویدادهای تاریخی علاوه بر تحقق در زمان، در گستره مکان هم اتفاق میافتد. «تعیین هویت مکانهای تاریخی» امری است که دست اندرکاران تاریخ را ملزم میسازد که به محل حدوث واقعهها و هویت مکانهای تاریخی توجه کنند.
🔹 البته توجه به این نکته به آسانی صورت نمیگیرد بلکه به گونهای تقریبی بوده و ممکن است میان دادههای اسناد تطابقی وجود نداشته باشد.
🔸ناپایداری و دگرگونی اسامی و همچنین خالی شدن منطقه از جمعیت یکی از موارد قابل توجه است.
🔹استفاده از روش توپوگرافیک، پست و تلگراف، توضیحات متون در باب تعیین محل، جداول نشریات و نقشههای بزرگ قدیمی در این مساله راه گشاست؛ البته نکته اساسی این است که مورخ غالبا باید از محدودهٔ اتاق خود بیرون بیاید و به تفحص بپردازد.
📚روشهای پژوهش در تاریخ: ۱، ۱۰۹-۱۱۱.
@chsiqs
📜 عالمان امامیه در فلسطین
🔸 از سدهی سوم تا پنجم هجری، شهر رمله در فلسطین به یکی از مراکز مهم فعالیتهای علمی و تبلیغی امامیه تبدیل شد. در این دوران، گروهی از فقها و محدثان شیعه در این شهر به تدریس، نگارش و حتی تصدی منصب قضاوت پرداختند.
🔺 به باور نجاشی، در میانهی قرن سوم هجری، احمد بن علی رقّی از نخستین چهرههای علمی امامیه در رمله بوده است.
📚 رجال: ۲۷۸.
🔹 ابن غضائری، از علمای رجالی شیعه قرن پنجم، بر این باور است که در قرن چهارم، فقیهانی همچون علی بن محمد بن کأس نخعی، علی بن نصر بندنیجی و شریف احمد بن حمزه عریضی، با تشکیل حلقههای درس، به گسترش آموزههای امامیه در این شهر پرداختهاند.
📚 رجال:۸۲.
🔺 در همین سده، قاضی اسد بن ابراهیم حرّانی (متوفای پس از ۴۱۰ق) نیز در رمله عهدهدار قضاوت بود و کراجکی در آثار خود از او یاد کرده است.
📚 کنز الفوائد: ۱۳ و ۳۱.
🔸 ابوعلی حسن بن محمد رِقّی، از شاگردان برجسته شیخ مفید، در رمله فعالیت علمی گستردهای داشته است.
📚 الاحتجاج: ۳۲۵.
🔺 این فعالیتهای علمی را میتوان بخشی از جریان گستردهتری دانست که در روزگار آلبویه، با تمرکز بر بغداد و به رهبری فقهایی چون شیخ مفید و شیخ طوسی، شکل گرفت. گسترش این جنبش دانشی، سبب شد آموزههای امامیه از حوزههای مرکزی عراق فراتر رود و در سرزمینهای شام، بهویژه فلسطین و رمله، پایههای اجتماعی و فقهی خود را استوار کند.
@chsiqs
📜 جایگاه علمی حضرت زینب
🔹 ابن اثیر و ابن حجر عسقلانی، از علمای رجالی اهل تسنن، بر بُعد علمی شخصیت عقیلهبنیهاشم تأکید کردهاند و او را زنی دانشمند، خردورز و شجاع دانستهاند.
📚 اسدالغابه: ۶، ۱۳۳؛ الاصابه، ۸، ۱۶۷.
🔸 ابوالفرج اصفهانی، مورخ قرن چهارم، در گزارشی از ابنعباس تعبیر «عقیلتُنا» را برای حضرت زینب(س) به کار میبرد.
📚 مقاتل الطالبیین: ۹۵.
🔸به باور شیخ مفید و شیخ صدوق، حضرت زینب(س) یکی از راویان حدیث امامان بوده و نقلِ خطبه فدکیه حضرت فاطمه(س) یکی از مهمترین روایتهای اوست.
📚 کتاب من لایحضره الفقیه: ۳، ۵۶۷؛ الارشاد: ۴۰.
🔹حضرت زینب(س) آیاتی از سورههای مریم،۸۹ - ۹۰، فصلت،۱۶ و فجر، ۱۴، را در خطبههایی که در شام و کوفه ایراد نمودند که نشان از علم و درک عمق دین داشت.
📚 الارشاد:۳۲۲.
@chsiqs
📜 تعداد فرزندان حضرت زینب
🔸دربارهی شمار فرزندان حضرت زینب(س) در منابع تاریخی اختلاف وجود دارد.
✔️ ابن سعد، در گزارشی پنج فرزند به نامهای علی، عَونِ اکبر، عباس، محمد و امکلثوم میشمرد.
📚 الطبقات الکبیر: ۸، ۴۶۵.
✔️ شیخ مفید، فقط به دو پسرِ عبدالله بن جعفر بن ابی طالب اشاره کرده که در کربلا شهید شدند، بیآنکه بهطور صریح مادرشان را حضرت زینب(س) بداند.
📚 الامالی: ۲، ۶۸–۶۹.
✔️ابن حبان، چهار فرزند را به نامهای جعفر، اکبر، امکلثوم و امعبدالله برای حضرت زینب دانسته است.
📚 الثقات:۲، ۱۴۴.
🔸ابن داوود، از علمای رجالی قرن هشتم، بر این باور است که مادر محمد بن عبدالله که در کربلا به شهادت رسید، زنی به نام خوصا بنت حفصه بوده است نه حضرت زینب!
📚 رجال: ۱۶۷.
🔺با توجه به منابع تاریخی و انساب، دربارهی تعداد و هویت دقیق فرزندان حضرت زینب(س) عدد و نام ثابتی را نمیتوان معین کرد.
@chsiqs
📜 نسل حضرت زینب
🔸 ابن عبدالبر، محدث و مورخ قرن پنجم، بر این باور است که از میان فرزندان حضرت زینب و عبدالله بن جعفر بن ابیطالب، فقط علی بن عبداللـه معـروف «علـى الزینبــی» صاحب نسل شناخته شده است و فرزندان دیگر مانند محمد و عون نسلی برجای نگذاشتهاند.
📚الاستیعاب: ۳، ۱۲۴۷.
🔹 منابع متقدم انساب، ادامهی نسل عبدالله بن جعفر را از دو پسرش علی و معاویه میدانند.
📚 مقاتل الطالبیین:۳۹۳؛ جمهره انساب العرب: ۷، ۲۹۵.
🔸 امروزه، در شرح قبایل عرب از منطقهای در مصر به نام «الزیـانبَـه» یاد شده که طایفهای از قریش عدنانی، منسوب به علی بن عبدالله بن جعفر بن ابیطالب و زینب بنت علی بن ابیطالب،[علیالزینبــی]، در آن زندگی میکردند.
📚 معجم المولفین: ۲، ۴۸۸.
@chsiqs
📜حضرت زینب(س) در چه روز و ماهی به دنیا آمده است؟
🔹️درباره روز و ماه ولادت حضرت زینب(س) در اسناد تاریخی دست اول و دوم مطلبی نیامده است. از این رو، مرحوم ذبیح الله محلاتی، یکی از نویسندگان معاصر، به درستی بر این باور است که هیچ یک از مواردی که به عنوان روز تاریخ ولادت ایشان مطرح میشود، اساس تاریخی ندارد.
🔺️البته محلاتی احتمال میدهد، اگر امام حسین(ع) در روز سوم شعبان به دنیا آمده باشد و حضرت زهرا(س) بلافاصله پس از ولادت امام حسین(ع) به حضرت زینب(س) حامله شده باشد، در این صورت میتوان این دیدگاه که ایشان در یکی از روزهای دهه آخر ربیع الثانی به دنیا آمده را تقویت کرد.
🔺️در حالیکه اگر قرار باشد، خود را محصور دیدگاههای بدون شاهد تاریخی بدانیم و دست به انتخاب یکی از این دیدگاهها بزنیم، نمیتوان انتخاب محلاتی را پذیرفت؛ زیرا با توجه به فرض یادشده در روز ولادت امام حسین(ع) و این نکته که معمولا بارداری بین ۳۹ تا ۴۱ هفته طول می کشد، بایستی احتمال ولادت حضرت زینب(س) در ماه جمادی الاولی را بعد از ربیع الثانی دانست و این دیدگاه بدون شاهد تاریخی که حضرت زینب(س) در روز پنجم جمادی الاولی به دنیا آمده را انتخاب کرد.
🏷ولادت او را با اختلاف نوشتهاند؛ بعضى پنجم شهر جمادى الاولى سال ششم هجرت در مدينه دانستهاند و بعض ديگر در اوايل شعبان سال ششم هجرت دانستهاند و بعضى ديگر در ماه رمضان و بعضى ديگر در ده روز اخر ربيع الثانى در پنجم يا ششم يا هفتم سال هجرت دانستهاند و بعضى ديگر در ماه محرم سال پنجم هجرت دانستهاند ولى بايد دانست كه كه براى هيچیک از اين اقوال يك دليل تاريخى در دست نيست و اگر ولادت حضرت حسين(ع) در سوم شعبان بوده باشد و فاطمه زهرا(س) بلافاصله به زينب حامله شده باشد مىتوان قول كسى كه مىگويد در دهه اخير ربيع الثانى متولد شده است، اقرب به صحت گرفت.
📚ریاحین الشريعة: ۳، ۳۳.
@chsiqs
.
📜معرفی کتاب
🔹کتابشناسی جامع حضرت زینب (س)،
نخستین مجموعهای که بهصورت فراگیر به معرفی آثار مرتبط با حضرت زینب(س) پرداخته، با گردآوری و تدوین حجتالاسلام والمسلمین مصطفی مشهدی و توسط واحد پژوهش معاونت رسانهای مؤسسه آلالبیت لإحیاء التراث منتشر شده است.
🔸 این کتابشناسی شامل معرفی بیش از ۱۸۰۰ اثر در زبانهای گوناگون است و گامی مهم در مسیر پژوهشهای علمی درباره شخصیت عقیله بنیهاشم به شمار میآید.
🔹 کتابشناسی، پایهای ضروری برای هر تحقیق علمی است؛ زیرا شناخت منابع موجود، پژوهشگر را از تکرار بیثمر بازمیدارد و او را به سوی خلأهای پژوهشی و مسیرهای نو هدایت میکند.
🔸 افزون بر کتابهای چاپی، نسخههای خطی و سنگی مرتبط با حضرت زینب (س) نیز در این مجموعه ثبت شدهاند تا زمینهای برای احیاء و انتشار آنها در آینده فراهم گردد و مسیر شناخت دقیقتر ابعاد شخصیتی ایشان برای پژوهشگران هموار شود.
📚 کتابشناسی جامع حضرت زینب (س)
@chsiqs
📜گسترش فقه امامیه در شام
🔸 ابوالفتح کراجکی، از شاگردان شیخ مفید، به شهرهای صور و صیدا، شامات، هجرت کرد و در آنجا ضمن اقامت، آثار علمی متناسب با نیازهای اعتقادی و فقهی آن دیار تألیف نمود.
📚 شذرات الذهب:۳، ۲۸۳.
🔺 ابن البراج طرابلسی، از فقهای برجسته امامیه و شاگرد شیخ طوسی، نیز پس از تحصیل علم در بغداد و بازگشت به طرابلس، حدود دو دهه منصب قضاوت شیعیان را برعهده داشت و در تثبیت نظام حقوقی فقه امامیه در شامات نقشآفرینی کرد.
📚 روضات الجنات: ۶، ۳۵۱.
🔹حسين بن أحمد بن محمد قطان بغدادی نیز از شاگردان سید مرتضی و شیخ مفید بود که در سال ۳۷۰قمری به حلب وارد شد و مجلس درس در مسجد جامع این شهر تشکیل داد.
📚لسانالمیزان: ۲۷۶.
🔸اسفندیار بن موفق بوشنگی نیز از عالمان شیعه بوده است. او متولد واسط بود اما بعد از آن به حلب آمده است.
📚 معجم اعلام الشیعه: ۸۹.
🔺به نظر میرسد حمایت علمی عالمانی چون شیخ مفید و شیخ طوسی، حکومتهای محلی شیعی نظیر حمدانیان، آلمرداس و آلعمار و مهاجرت عالمان امامیه در قرون چهارم و پنجم هجری، موجب گسترش امامیه در شامات شده است.
🔺این مسئله واکنش تند برخی مورخان اهلسنت را نیز برانگیخت که سیوطی با عنوان احساس خطر عمومی در منطقه، یاد کرده است.
📚 تاریخ الخلفاء: ۱۶۸.
@chsiqs
📜 مکاتبات علمای بغداد با شام
🔸 در قرن پنجم، مکاتبات مردم شامات: طرابلس و صیدا برای حل مسائل فقهی و اعتقادی به سید مرتضی در بغداد ارسال شد. ایشان در پاسخ، رسائل معروف الطرابلسیات و الصیداویات را نگاشت.
📚مناقب آل ابیطالب: ۲، ۶۲.
🔹مرحوم آقا بزرگ تهرانی از شخصی به نام محمد بن هبهالله بن جعفر الورّاق الطرابلسی یاد کرده که شاگرد شیخ مفید و همدوره سید مرتضی بوده است. از وی نیز اثری با عنوان المسائل الصیداویه ثبت شده، هرچند نسخهای از رسالهی او در دست نیست.
📚 طبقات اعلام الشیعه: ۲، ۱۸۹.
@chsiqs