#روش‌شناسی #روش‌موضوع‌ومساله‌شناسی خانه > دانشنامه > روش شناسی > روش موضوع و مساله شناسی دانشنامه, روش شناسی روش موضوع و مساله شناسی 29 دقیقه خواندن 166 روش موضوع و مساله شناسی روش موضوع و مسئله شناسی دانشنامه عبدالحمید واسطی موضوع بحث: « روش موضوع‌ شناسی و مساله‌ شناسی » (نمونه شبکه مسائل) مساله بحث: چگونه می‌توان به‌صورت منظم و جامع، موضوعی را تحلیل و بررسی کرد و چگونه می‌توان شبکه مسائل یک موضوع را استخراج کرد؟ (تبدیل تحقیق موضوع‌محور به تحقیق مساله‌محور) پیش فرض ها: این بحث تابعی از مبانی هستی‌شناسانه، معرفت‌شناسانه و روش‌شناسانه است. (انتقال به بحث پارادایم شبکه‌ای) فرضیه بحث: ۱. از آنجایی که پدیده‌ها، دارای ابعاد، زوایا، لایه‌ها و مراتب مختلفی هستند، برای موضوع‌شناسی باید از ترکیب ابزارهای منطقی، فلسفی و روش تحقیقی استفاده کرد تا بیشترین دید و تحلیل نسبت به موضوع به‌دست آید. (تولید شبکه مسائل برای یک موضوع) الف. ابزارهای فلسفی که ماموریت تحلیل وجودی را به‌عهده دارند. ب. ابزارهای منطقی که ماموریت تحلیل مفهومی را به‌عهده دارند. ج. ابزارهای روش تحقیقی که ماموریت کشف انواع ترکیب پدیده را برای تولید مفهوم جدید یا مصداق جدید به‌عهده دارند. ۲. ابزار اصلی تبدیل موضوع به مساله، برقرار کردن ارتباط موضوع با نیاز است. ۳. پس از تبدیل موضوع به مساله، برای «مساله‌شناسی» نیز باید ابزارهای فلسفی،‌ منطقی و روش‌تحقیقی فعال شوند. تبیین بحث: در مبانی هستی‌شناسانه، معرفت‌شناسانه و روش‌شناسانه، به‌دست آمد که موضوعات و پدیده‌ها، بسیط نیستند و از اجزاء و ابعاد و زوایا و لایه‌هایی تشکیل شده‌اند که برای ذهن آدمی قادر به پردازش همه آنها به‌طور موازی و هم‌زمان نیست، لذا باید ابزارهای تحلیل هر یک را به نوبت و به‌تدریج به‌کار ببرد تا بتواند بیشترین اطلاعات را از پدیده اکتشاف کند. سه علمی که به‌طور خاص به «اکتشاف حقایق» می‌پردازند عبارتند از: ۱. فلسفه عام و فلسفه‌های مضاف مانند فلسفه علم،‌ ۲. منطق و معرفت‌شناسی، ۳. روش تحقیق؛ لذا استفاده از ابزارهای هر سه علم، برای دست‌یابی به بهترین تبیین در مورد پدیده، ضروری است. ماموریت علم «فلسفه» ، تشخیص واقعیت از توهمات و تعیین موقعیت پدیده در ساختار هستی و روابط وجودی میان موجودات است. (علت است یا معلول؟ واحد است یا کثیر؟ سابق است یا لاحق؟ قدیم است یا حادث؟ قوه است یا فعل؟ و …) ابزارهای فلسفی که ماموریت تحلیل وجودی را به‌عهده دارند عبارتند از: الف- «اُسّ المطالب = سوال از چیستی؟ سوال از واقعی بودن؟ سوال از چرایی؟ سوال از چگونگی؟» ب – «علل اربع = سوال از عامل پدید آورنده(علت فاعلی)، سوال از جنس پدیده (علت مادی)، سوال از شکل و صورت و قالب پدیده (علت صوری)، سوال از هدف تحقق پدیده (علت غایی)» ج – «مقولات عشر = کمّ ، کیف ، زمان ، مکان ،‌ اجزاء درونی ، روابط بیرونی ، نحوه اثرگذاری، نحوه اثرپذیری ، موقعیت نسبت به دیگر پدیده‌ها» د – «مقوّمات ستّه حرکت = چه چیزی تغییر می‌کند؟ چه چیزی تغییر می‌دهد؟ ، چه تغییری می‌کند و چه مقدار تغییر می‌کند؟ در چه زمانی در چه مکانی؟ نقطه شروع تغییر و نقطه پایانی تغییر؟» ابزارهای منطقی که ماموریت تحلیل مفهومی را به‌عهده دارند عبارتند از: تعیین نوع مفهوم (جنس، فصل،‌ نوع، معقول اول، معقول ثانی) ،‌ توصیف و تعریف موضوع، تفسیر موضوع (کشف دلالت‌های تضمنی و التزامی در تعریف) ، مصادیق و اقسام موضوع، موارد مشابه، موارد متضاد. ابزارهای روش تحقیقی که ماموریت کشف انواع ترکیب پدیده را برای تولید مفهوم جدید یا مصداق جدید به‌عهده دارند عبارتند از: الف – زمینه‌های سه‌گانه «نگرش‌ساز،‌ راهبردساز، راهکارساز» ب – مراحل ششگانه سیستم (ورودی، خروجی، نقطه شروع پردازش،‌ مرکز ثقل، نقاط بحران، مراحل پردازش) ج – ابعاد سه‌گانه برنامه‌ریزی(تشخیص و توصیف وضعیت موجود، تشخیص و توصیف وضعیت مطلوب، تشخیص و توصیف چگونگی حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب) د- تعیین موقعیت پدیده در فضای پارادایمی ه – تعیین موقعیت پدیده در فضای آینده‌پژوهی (نسبت پدیده با روندها و روندسازی، پیش‌ران‌ها، اقدامات، سناریوها، علائم تغییر، شگفتی‌سازها) و – مراحل شش‌گانه روش تحقیق (مساله‌یابی، اطلاعات‌یابی درونی از موضوع،‌ اطلاعات یابی درباره موضوع، فرضیه‌سازی، مدل‌سازی، آزمون و بازخورد) ترکیبی از ابزارهای فوق در جدول زیر ارائه شده است: مراحل اصلی فرآیند تحقیق فرمول تغییر علل اربع فرآیند سیستم نگرش‌سازی طرح مسأله برای علت غایی هدف در