تمایز افراد و مصادیق مفاهیم کلی سه نوع است..... ۱.... تمایز به تمام ذات مثل تمایز مقولات عشر و اجناس عالیه .... ۲.... تمایز به بعض ذات مثل تمایز انواع در تحت اجناس مثل تمایز کم متصل و کم منفصل که در جنس کم مشترک و در فصل متمایزند.... ۳..... تمایز به امور یعنی عوارض بیرون ذات مثل تمایز افراد انسان به عوارضی چون لاغری و چاقی کوتاهی و بلندی سیاهی و سفیدی

بعضی تمایز ماهیات به نقص و تمام و ضعف و شدت را هم اضافه کردند ولی حق آن است که این تمایز که همان تشکیک است در ماهیت راه ندارد و اختصاص به وجود دارد

آنچه ذکر شد اوصاف ماهیت کلی است و خواص ذهنی ماهیت است اما ماهیت جزییه که همان شخصیت است تشخصش به وجود است .... تشخص ماهیت به وجود ابتکار فارابی است و ابن سینا و ملاصدرا هم پدیرفتند

با صرف نظر از نحوه وجود خاص هر ماهیتی عقل اشتراک ماهیت در افراد ماهیت را تجویز می کند ولو هزار مخصص به ماهیتی ضمیمه شود موجب تشخص و تخصص برای ماهیت نمی شود تخصص و تشخص هر شئ ای به وجود است

اعراض هر ماهیتی امارات تشخص برای ماهیت هستند نه تشخص دهنده به ماهیت تشخص به نفس وجود است

فصل چهارم از فصول مرحله پنجم ... ذاتی و عرضی .... مفاهیم معتبره در ماهیات به اعتبار اخذ در حدود و ذاتیات ماهیت و عدم اخذ در ماهیات به مفاهیم ذاتی و عرضی تقسیم می شوند....مفاهیم ذاتی مفاهیمی هستند که در حدود و ذاتیات ماهیت اخذ می شوند و با انتفای آن ماهیات منتفی می شوند اما غیر ذاتیات خارج از حدود ماهیت هستند مثل کتابت و مشی و اکل و ضحک به مفاهیم غیر ذاتی عرضیات گفته می شود

تقسیم عرضیات به محمول بالضمیمه و خارج محمول ...محمول بالضمیمه عرضیات و محمولاتی هستند که انتزاع شون از ماهیت و حمل شان بر ماهیت .... موضوع.... توقف بر انضمام شون به موضوع دارد مثل توقف انتزاع گرما و حمل آن بر جسم بر انضمام گرما به جسم و نیز مثل انتزاع مفهوم ناطق و حیوان از انسان و حمل شان بر انسان توقف دارد بر انضمام دو مفهوم ناطق و حیوان بر ماهیت انسان ....

اما عرضی خارج محمول ..... انتزاع شون از موضوع و حمل شان بر موضوع توقف بر انضمام شان به موضوع ندارد مثل .....انتزاع مفاهیم عالی و سافل و زوجیت از موضوعات شان ... عرض از مراتب جوهر است

فرق ذاتی و عرضی..... ۱... ذاتی از لوازم ذات است ... ۲.... ذاتی ثبوتش برای ذات ضروری است ... ۳....ذاتی بی نیاز از سبب است ..... ۴... ذاتیات به اعتبار عدم اجتماع مقدم بر ذات هستند به تقدم تجوهر

حمل میان ذات و ذاتی حمل اولی است.... مثلا حمل حیوان و ناطق بر انسان حمل اولی است که در این نوع از حمل موضوع و محمول اتحاد مفهومی دارند ... ذاتیات ماهیت را اجزائ ماهیت می گویند به علت آن که اجزائ ماهیت هر کدام جزئی از حد به شمار می آیند به اصطلاح به جنس و فصل حدود ماهیت می گویند

فصل پنجم از از مرحله پنجم...... ۱.... ذاتیات سه قسم است.... جنس و فصل و نوع .... نوع ماهیت تامه ای است که منشائ آثار خاص است مثل انسان .... فرس... غنم...... شیر و روباه...در سطح پایین تر درخت گردو درخت انار درخت سیب ....‌ و در سطح پایین تر از نبات.... سنگ آجر بلوک و خاک .....

۲... حیوان ذاتی اعم و جزئ مشترک برای انواع است که جنس انواع هم هست فصل جزئ مختص انواع و ممیز انواع از یکدیگر است مثلا حیوان جزئ مشترک میان انواع است مثل انسان اسب شتر که حیوان جنس آنها است ولی ناطق ... متفکر... فصل انسان و تمیز دهنده انسان از سایر انواع مثل اسب و شتر است و صاهل .... شیهه کننده....فصل اسب و تمیز دهتده اسب از سایر انواع است و درندگی فصل گرگ و تمیز دهنده گرگ از سایر انواع است